Katarynka Catharine

Bolesław Prus Bolesław Prus

Katarynka Barrel organ

Na ulicy Miodowej co dzień około południa można było spotkać jegomościa w pewnym wieku, który chodził z placu Krasińskich ku ulicy Senatorskiej. On Miodowa Street, around noon, you could meet a gentleman of a certain age who walked from Krasiński Square towards Senatorska Street. Latem nosił on wykwintne, ciemnogranatowe palto, popielate spodnie od pierwszorzędnego krawca, buty połyskujące jak zwierciadła — i — nieco wyszarzany cylinder. V létě měl na sobě vynikající, tmavě modrý svrchní plášť, šedé kalhoty od prvotřídního krejčího, boty se třpytily jako zrcadla - a - mírně zašedlý válec. In the summer he wore an exquisite navy blue overcoat, gray trousers from a first-class tailor, boots glistening like mirrors - and - a slightly gray top hat.

Jegomość miał twarz rumianą, szpakowate faworytyi siwe, łagodne oczy. Měl rudou tvář, oblíbenou šedou barvu a šedé jemné oči. The gentleman had a ruddy face, gray favorites, and gentle gray eyes. Chodził pochylony, trzymając ręce w kieszeniach. He walked bent over, keeping his hands in his pockets. W dzień pogodny nosił pod pachą laskę; w pochmurny — dźwigał jedwabny parasol angielski. During the day, he wore a cane under his arm; in cloudy - he carried an English silk umbrella.

Był zawsze głęboko zamyślony i posuwał się z wolna. He was always deep in thought and proceeded slowly. Około Kapucynów dotykał pobożnie ręką kapelusza i przechodził na drugą stronę ulicy, ażeby zobaczyć u Pika, jak stoi barometr i termometr, potem znowu zawracał na prawy chodnik, zatrzymywał się przed wystawą Mieczkowskiego, oglądał fotografie Modrzejewskiej —- i szedł dalej. Around the Capuchins, he touched the hat piously and crossed the street to see Pik, the barometer and thermometer, then he turned back to the right sidewalk, stopped before the Mieczkowski exhibition, saw Modrzejewska's photographs - and continued on.

W drodze ustępował każdemu, a potrącony uśmiechał się życzliwie. He gave way to everyone on the way, and he smiled kindly.

Jeżeli kiedy spostrzegał ładną kobietę, zakładał binokle, aby przypatrzeć się jej. If, when he spotted a pretty woman, he put on his eyes to look at her. Ale że robił to flegmatycznie, więc zwykle spotykał go zawód. But that he did it phlegmatically, so he was usually disappointed.

Ten jegomość był to — pan Tomasz. That gentleman was - Mr. Tomasz.

Pan Tomasz trzydzieści lat chodził ulicą Miodową i nieraz myślał, że się na niej wiele rzeczy zmieniło. Mr. Tomasz walked thirty years on Miodowa Street and often thought that many things had changed on it. Toż samo ulica Miodowa pomyśleć by mogła o nim. Just the Honey Street to think about it.

Gdy był jeszcze obrońcą, biegał tak prędko, że nie uciekłaby przed nim żadna szwaczka wracająca z magazynu do domu. When he was still a defender, he ran so fast that no seamstress could escape from the warehouse home. Był wesoły, rozmowny, trzymał się prosto, miał czuprynę i nosił wąsy zakręcone ostro do góry. He was cheerful, talkative, he stuck straight, had his hair, and wore a mustache that curled up sharply. Już wówczas sztuki piękne robiły na nim wrażenie, ale czasu im nie poświęcał, bo szalał — za kobietami. Even then, fine arts made an impression on him, but he did not devote time to them, because he was crazy - for women. Co prawda miał do nich szczęście i nieustannie był swatany. He was lucky, and he was always swathed. Ale cóż z tego, kiedy pan Tomasz nie mógł nigdy znaleźć ani jednej chwili na oświadczyny, będąc zajęty jeżeli nie praktyką, to — schadzkami. But what of it when Mr. Tomasz could never find a single moment of proposal, being busy if not practice, then - trysts. Od Frani szedł do sądu, z sądu biegł do Zosi, którą nad wieczorem opuszczał, ażeby z Józią i Filką zjeść kolację. He went from court to Frania and went to court with Zosia, who he left at night to have supper with Józia and Filka.

Gdy został mecenasem, czoło, skutkiem natężonej pracy umysłowej, urosło mu aż do ciemienia, a na wąsach pokazało się kilka srebrnych włosów. When he became a patron, the forehead, due to the intense mental work, grew to his darkness, and a few silver hairs appeared on his mustache. Pan Tomasz pozbył się już wówczas młodzieńczej gorączki, miał majątek i ustaloną opinię znawcy sztuk pięknych. Mr. Tomasz got rid of the youthful fever at that time, he had a fortune and a fixed opinion of an expert on fine arts. A że kobiety wciąż kochał, więc począł myśleć o małżeństwie. As he still loved women, he began to think about marriage. Najął nawet mieszkanie z sześciu pokojów złożone, urządził w nim na własny koszt posadzki, sprawił obicia, piękne meble — i szukał żony. He even rented a flat from six rooms, arranged it at his own expense of the floor, made upholstery, beautiful furniture - and looked for a wife.

Ale człowiekowi dojrzałemu trudno zrobić wybór. But it is difficult for a mature man to make a choice. Ta była za młoda, a tamtą uwielbiał już zbyt długo. She was too young, and he had loved him too long. Trzecia miała wdzięki i wiek właściwy, ale nieodpowiedni temperament, a czwarta posiadała wdzięki, wiek i temperament należyty, ale… nie czekając na oświadczyny mecenasa wyszła za doktora… The third had charms and age proper, but inappropriate temperament, and the fourth had charms, age and temperament due, but ... without waiting for the proposal of the patron, she married the doctor ...

Pan Tomasz jednak nie martwił się, ponieważ panien nie brakło. Mr. Tomasz, however, did not worry because there were many virgins. Ekwipował się powoli, coraz usilniej dbając o to, ażeby każdy szczegół jego mieszkania posiadał wartość artystyczną. He invented himself slowly, taking more and more care to ensure that every detail of his apartment had artistic value. Zmieniał meble, przestawiał zwierciadła, kupował obrazy. He changed furniture, moved mirrors, bought paintings.

Nareszcie porządki jego stały się sławne. At last his orders became famous. Sam nie wiedząc kiedy, stworzył u siebie galerię sztuk pięknych, którą coraz liczniej odwiedzali ciekawi. Not knowing when, he created a gallery of fine arts at his home, which more and more people visited interestingly. Że zaś był gościnny, przyjęcia robił świetne i utrzymywał stosunki z muzykami, więc nieznacznie zorganizowały się u niego wieczory koncertowe, które nawet damy zaszczycały swoją obecnością. That he was hospitable, he made great parties and maintained relations with musicians, so he organized concert evenings for him, which even the ladies graced with their presence.

Pan Tomasz był wszystkim rad, a widząc w zwierciadłach, że czoło przerosło mu już ciemię i sięga w tył do białego jak śnieg kołnierzyka, coraz częściej przypominał sobie, że bądź co bądź trzeba się ożenić. Mr. Tomasz was all glad, and when he saw in the mirrors that the forehead was outgrowing his eyes and reaching back into the snow-white collar, he more and more often remembered that one had to get married. Tym bardziej że dla kobiet wciąż czuł życzliwość. The more so because he still felt kindness for women.

Raz, kiedy przyjmował liczniejsze niż zwykle towarzystwo, jedna z młodych pań rozejrzawszy się po salonach zawołała: Once, when he received more than usual company, one of the young ladies looked around the salons and called:

— Co za obrazy… A jakie gładkie posadzki!… Żona pana mecenasa będzie bardzo szczęśliwa. - What pictures ... And what smooth floors! ... Your patron's wife will be very happy.

— Jeżeli do szczęścia wystarczą jej gładkie posadzki— odezwał się na to półgłosem serdeczny przyjaciel mecenasa. "If it's enough for her to have a smooth floor," the close friend of the patron said in a low voice.

W salonie zrobiło się bardzo wesoło. The living room got very funny. Pan Tomasz także uśmiechnął się, ale od tej pory, gdy mu kto wspomniał o małżeństwie, machał niedbale ręką, mówiąc: Mr. Tomasz also smiled, but since then, when he told him about his marriage, he waved his hand carelessly, saying:

— Iii!… - Iii! ...

W tych czasach ogolił wąsy i zapuścił faworyty. In those times, he shaved his mustache and grew a favorite. O kobietach wyrażał się zawsze z szacunkiem, a dla ich wad okazywał dużą wyrozumiałość. He always expressed respect for women and showed great tolerance for their faults.

Nie spodziewając się niczego od świata, bo już i praktykę porzucił, mecenas całe spokojne uczucie swoje skierował do sztuki. Without expecting anything from the world, because he has already abandoned his practice, the patron of all peaceful feeling turned his attention to art. Piękny obraz, dobry koncert, nowe przedstawienie teatralne były jakby wiorstowymi słupami na drodze jego życia. A beautiful picture, a good concert, a new theatrical performance were like grim poles in the way of his life. Nie zapalał się on, nie unosił, ale — smakował. It did not light up, it did not float, but it tasted.

Na koncertach wybierał miejsca odległe od estrady, ażeby słuchać muzyki nie słysząc hałasów i nie widząc artystów. At concerts he chose places far from the stage to listen to music without hearing noises and not seeing artists. Gdy szedł do teatru, obeznawał się wprzódy z utworem dramatycznym, ażeby bez gorączkowej ciekawości śledzić grę aktorów. When he was going to the theater, he became acquainted with the dramatic work in order to follow the actors' play without feverish curiosity. Obrazy oglądał wówczas, gdy było najmniej widzów, i spędzał w galerii cale godziny. He watched the paintings when there were fewer viewers and spent hours in the gallery.

Jeżeli podobało mu się coś, mówił: If he liked something, he would say:

— Wiecie, państwo, że jest to wcale ładne. - You know, it's not pretty at all.

Należał do tych niewielu, którzy najpierw poznają się na talencie. He was one of the few who first come to know the talent. Ale utworów miernych nigdy nie potępiał. But he never condemned mediocre music.

— Czekajcie, może się jeszcze wyrobi! - Wait, maybe he'll make it! — mówił, gdy inni ganili artystę. - he said when others were chastising the artist.

I tak zawsze był pobłażliwy dla niedoskonałości ludzkiej, a o występkach nie rozmawiał. And so he was always indulgent to human imperfection, and did not talk about vices.

Na nieszczęście, żaden śmiertelnik nie jest wolny od jakiegoś dziwactwa, a pan Tomasz miał także swoje. Unfortunately, no mortal is free from some eccentricities, and Mr. Tomasz also had his own. Oto — nienawidził kataryniarzy i katarynek. Here he was - he hated the army and the katariki.

Gdy mecenas usłyszał na ulicy katarynkę, przyśpieszał kroku i na parę godzin tracił humor. When the attorney heard an organ grinder on the street, he quickened his pace and lost his mood for a few hours. On, człowiek spokojny — zapalał się, jak był cichy — krzyczał, a jak był łagodny — wpadał w gniew na pierwszy odgłos katarynkowych dźwięków.

Z tej swojej słabości nie robił przed nikim tajemnicy, nawet tłumaczył się. From this weakness he did not make a secret to anyone, he even explained himself.

— Muzyka — mówił wzburzony — stanowi najsubtelniejsze ciało ducha, w katarynce zaś duch ten przeradza się w funkcję machiny i narzędzie rozboju. - Music - he said agitated - it is the most subtle spirit body, in the archaic organ the spirit transforms into the function of a machine and a weapon of robbery. Bo kataryniarze są po prostu rabusie! Because the nurses are simply a mugger!

— Zresztą — dodawał — katarynka rozdrażnia mnie, a ja mam tylko jedno życie, którego mi nie wypada trwonić na słuchanie obrzydliwej muzyki. - Anyway - he added - a cathartic irritates me, and I have only one life, which I do not want to spend to listen to disgusting music.

Ktoś złośliwy, wiedząc o wstręcie mecenasa do grających machin, wymyślił niesmaczny żart — i… wysłał mu pod okna dwu kataryniarzy. Pan Tomasz zachorował z gniewu, a następnie odkrywszy sprawcę, wyzwał go na pojedynek.

Aż sąd honorowy trzeba było zwoływać dla zapobieżenia rozlewowi krwi o rzecz tak małą na pozór.

Dom, w którym mecenas mieszkał, przechodził kilka razy z rąk do rąk. The house where the patron lived lived several times passed from hand to hand. Rozumie się, że każdy nowy właściciel uważał za obowiązek podwyższać wszystkim komorne, a najpierwej panu Tomaszowi. It is understood that each new owner considered it compulsory to increase everyone's rent, and first Mr. Tomasz. Mecenas z rezygnacją płacił podwyżkę, ale pod tym warunkiem wyraźnie zapisanym w umowie, że katarynki grywać w domu nie będą. The counselor with resignation paid the raise, but under this condition clearly stated in the contract that the nursing home will not be played.

Niezależnie od kontraktowych zastrzeżeń pan Tomasz wzywał do siebie każdego nowego stróża i przeprowadzał z nim taką mniej więcej rozmowę: Regardless of the contractual reservations, Mr. Tomasz called each new guardian and conducted a conversation with him more or less:

— Słuchaj no, kochanku… A jak ci na imię?…

— Kazimierz, proszę pana.

— Słuchajże, Kazimierzu! Ile razy wrócę do domu późno, a ty otworzysz mi bramę, dostaniesz dwadzieścia groszy. Rozumiesz?…

— Rozumiem, wielmożny panie.

— A oprócz tego będziesz brał ode mnie dziesięć złotych na miesiąc, ale wiesz za co?…

— Nie mogę wiedzieć, jaśnie panie — odpowiedział wzruszony stróż.

— Za to, ażebyś na podwórze nigdy nie puszczał katarynek. - That you never let go of the curtains to the courtyard. Rozumiesz?…

— Rozumiem, jaśnie wielmożny panie.

Lokal mecenasa składał się z dwu części. Cztery większe pokoje miały okna od ulicy, dwa mniejsze — od podwórza. Paradna połowa mieszkania przeznaczona była dla gości. The parish half of the flat was intended for guests. W niej odbywały się rauty, przyjmowani byli interesanci i stawali krewni albo znajomi mecenasa ze wsi. Sam pan Tomasz ukazywał się tu rzadko i tylko dla sprawdzenia, czy wywoskowano posadzki, czy starto kurz i nie uszkodzono mebli.

Całe zaś dnie, o ile nie przepędzał ich za domem, przesiadywał w gabinecie od podwórza. All the days, if he did not drive them behind the house, he sat in the office from the yard. Tam czytywał książki, pisywał listy albo przeglądał dokumenty znajomych, którzy prosili go o radę. There he read books, wrote letters, or looked through the documents of friends who asked him for advice. A gdy nie chciał forsować wzroku, siadał na fotelu naprzeciw okna i zapaliwszy cygaro zatapiał się w rozmyślaniach. And when he did not want to strain his eyes, he sat in the chair opposite the window and lit a cigar, drowning in thoughts. Wiedział on, że myślenie jest ważną funkcją życiową, której nie powinien lekceważyć człowiek dbający o zdrowie. He knew that thinking is an important life function that a health-conscious person should not underestimate.

Z drugiej strony podwórza, wprost okien pana Tomasza, znajdował się lokal wynajmowany osobom mniej zamożnym. On the other side of the yard, in front of Mr. Tomasz's windows, there was a place rented to less affluent people. Długi czas mieszkał tu stary urzędnik sądowy, który spadłszy z etatu przeniósł się na Pragę. For a long time, an old court clerk lived here, who dropped out of office and moved to Prague. Po nim najął pokoiki krawiec; lecz że ten lubił niekiedy upijać się i hałasować, więc wymówiono mu mieszkanie. After him, the tailor took care of the rooms; but that he liked to sometimes get drunk and make noise, so he was given a flat. Później sprowadziła się tu jakaś emerytka, wiecznie kłócąca się ze swoją sługą. Later a retiree came down here, eternally quarreling with his servant.

Ale od św. But from Saint Jana, staruszkę, już bardzo zgrzybiałą i wcale zasobną, pomimo jej kłótliwego usposobienia, wzięli na wieś krewni, a do lokalu sprowadziły się dwie panie z małą, może ośmioletnią dziewczynką. Jan, an old woman, already very decrepit and not at all rich, despite her quarrelsome disposition, took relatives to the countryside, and two ladies with a small, maybe eight-year-old girl came to the place.

Kobiety utrzymywały się z pracy. The women maintained their jobs. Jedna szyła, druga wyrabiała pończochy i kaftaniki na maszynie. Młodszą z nich i przystojniejszą dziewczynka nazywała mamą, a starszej mówiła: pani. The younger and more handsome girl called her mother, and the older one said: lady.

I u mecenasa, i u nowych lokatorów okna przez cały dzień były otwarte. Kiedy więc pan Tomasz usiadł na swoim fotelu, doskonale mógł widzieć, co się dzieje u jego sąsiadek.

Były tam sprzęty ubogie. There were poor furnishings. Na stołach i krzesłach, na kanapie i na komodzie leżały tkaniny przeznaczone do szycia i kłębki bawełny na pończochy. On the tables and chairs, on the couch and on the dresser lay fabrics for sewing and a bundle of cotton for stockings.

Z rana kobiety same zamiatały mieszkanie, a około południa najemnica przynosiła im niezbyt obfity obiad. In the morning, the women swept the flat themselves, and around noon the mercenary brought them a not-too-abundant dinner. Zresztą każda z nich prawie nie odstępowała od swojej turkoczącej maszyny. Anyway, each of them almost did not give up on his turbulent machine.

Dziewczynka zwykle siedziała przy oknie. Było to dziecko z ciemnymi włosami i ładną twarzyczką, ale blade i jakieś nieruchawe. Czasami dziewczynka za pomocą dwu drutów wiązała pasek z bawełnianych nici. Sometimes the girl bound a strap of cotton threads with two wires. Niekiedy bawiła się lalką, którą ubierała i rozbierała powoli, jakby z trudnością. Czasami nie robiła nic, tylko siedząc w oknie przysłuchiwała się czemuś.

Pan Tomasz nie widział nigdy, ażeby dziecię to śpiewało lub biegało po pokoju, nie widział nawet uśmiechu na bledziutkich ustach i nieruchomej twarzy.

„Dziwne dziecko!” — mówił do siebie mecenas i począł przypatrywać się jej uważniej.

Spostrzegł raz (było to w niedzielę), że matka dała jej mały bukiecik. Dziewczynka ożywiła się nieco. The girl revived a little. Rozkładała i układała kwiaty, całowała je. She unfolded and arranged flowers, she kissed them. W końcu związała na powrót w bukiecik, włożyła go w szklankę wody i usiadłszy w swoim oknie rzekła:

— Prawda, mamo, że tu jest smutno…

Mecenas zgorszył się. The lawyer got scared. Jak mogło być smutno w domu, w którym on od tylu lat miał dobry humor!

Jednego dnia mecenas znalazł się w swoim gabinecie około czwartej. W tej godzinie słońce stało naprzeciw mieszkania jego sąsiadek, a świeciło i dogrzewało bardzo mocno. Pan Tomasz spojrzał na drugą stronę podwórza i widać zobaczył coś niezwykłego, gdyż z pośpiechem założył na nos binokle.

Oto co spostrzegł:

Mizerna dziewczynka oparłszy głowę na ręku położyła się prawie na wznak w swoim oknie — i — szeroko otwartymi oczyma patrzyła prosto w słońce. The miserable little girl, leaning her head in her hand, lay almost on her back in her window - and - with her eyes wide open, she stared straight into the sun. Na jej twarzyczce, zwykle tak nieruchomej, grały teraz jakieś uczucia: niby radość, a niby żal… Her face, usually so immobile, now had some feelings: like joy, like a pity ...

— Ona nie widzi! — szepnął mecenas opuszczając binokle. - patron whispered, lowering his eyes. W tej chwili doświadczył kłucia w oczach na samą myśl, że ktoś może wpatrywać się w słońce, które ziało żywym ogniem. At the moment, he felt a sting in his eyes at the thought that someone might be staring at the sun that was burning with a living fire.

Istotnie, dziewczynka była niewidoma od dwu lat. W szóstym roku życia zachorowała na jakąś gorączkę; przez kilka tygodni była nieprzytomna, a następnie tak opadła z sił, że leżała jak martwa, nie poruszając się i nic nie mówiąc. At the age of six she fell ill with some fever; she was unconscious for a few weeks, and then she lost strength so much that she lay dead, not moving and saying nothing.

Pojono ją winem i bulionami, więc stopniowo przychodziła do siebie. It was cut with wine and broths, so she gradually came to herself. Ale pierwszego dnia, kiedy ją posadzono na poduszce, zapytała matki:

— Mamo, czy to jest noc?…

— Nie, moje dziecko… A dlaczego ty tak mówisz?

Ale dziewczynka nie odpowiedziała: spać się jej chciało… Tylko nazajutrz, gdy w południe przyszedł lekarz, spytała znowu:

— Czy to jeszcze jest noc?…

Wtedy zrozumiano, że dziewczynka nie widzi. Lekarz zbadał jej oczy i zaopiniował, że trzeba czekać.

Ale chora, im bardziej odzyskiwała siły, tym mocniej niepokoiła się swoim kalectwem…

— Mamo, dlaczego ja mamy nie widzę?…

— Bo tobie oczki zasłoniło. - Because you have blocked your eyes. Ale to przejdzie. But it will pass.

— Kiedy przejdzie?…

— Niedługo.

— Może jutro, proszę mamy?

— Za kilka dni, moja dziecino.

— A jak przejdzie, to niech mi mama zaraz powie. Bo mi jest bardzo smutno!…

Mijały dnie i tygodnie w ciągłym oczekiwaniu. Dziewczynka poczęła już wstawać z łóżeczka. Nauczyła się chodzić po pokoju omackiem; sama ubierała się i rozbierała powoli i ostrożnie.

Ale wzrok jej nie wracał.

Jednego razu mówiła:

— Prawda, mamo, że ja mam niebieską sukienkę?…

— Nie, dziecko, masz popielatą.

— Mama ją widzi?

— Widzę, moje kochanie.

— Tak jak i w dzień?

— Tak.

— Ja także będę widziała wszystko za kilka dni?…. Nie, może za miesiąc…

Ale ponieważ matka nie odpowiedziała jej nic, więc mówiła dalej:

— Prawda, mamo, że na dworze ciągle jest dzień?… A w ogrodzie są drzewa, tak jak dawniej?… Czy do nas przychodzi ten biały kotek z czarnymi łapami?… Prawda, mamo, że ja widziałam siebie w lustrze?… Nie ma tu lustra?…

Matka podaje jej lusterko.

— Trzeba patrzeć tutaj, o tu, gdzie jest gładkie — mówiła dziewczynka przykładając lustro do twarzy. — Nic nie widzę! — rzekła — Czy i mama nie widzi mnie w lusterku?

— Widzę cię, moja ptaszyno.

— Jakim sposobem?… — zawołała dziewczynka żałośnie. — Przecie jeżeli ja nie widzę siebie, to już w lustrze nie powinno być nic…

— A tamta, co jest w lustrze, czy ona mnie widzi, czy nie widzi?…

Ale matka rozpłakała się i wybiegła z pokoju.

Najmilszym zajęciem kaleki było dotykać rękoma drobnych przedmiotów i poznawać je. The nicest activity of the cripple was to touch small objects with hands and learn about them.

Jednego dnia przyniosła jej matka lalkę porcelanową, ładnie ubraną, za rubla. Dziewczynka nie wypuszczała jej z rąk, dotykała jej noska, ust, oczu, pieściła się nią.

Poszła spać bardzo późno, wciąż myśląc o swej lalce, którą ułożyła w pudełku wysłanym watą. She went to bed very late, still thinking about her doll, which she put in a box sent with cotton.

W nocy zbudził matkę szmer i szept. At night, he woke up a murmur and a whisper to his mother. Zerwała się z pościeli, zapaliła świecę i zobaczyła w kąciku swoją córkę, już ubraną i bawiącą się lalką. She broke off the bedclothes, lit a candle, and saw in the corner of her daughter, already dressed and playing with a doll.

— Co ty robisz, dziecino? — zawołała. — Dlaczego nie śpisz?

— Bo już przecie jest dzień, proszę mamy — odparła kaleka.

Dla niej dzień i noc zlały się w jedno i trwały zawsze…

Stopniowo pamięć wzrokowych wrażeń poczęła zacierać się w dziewczynce. Gradually, the memory of visual impressions began to blur in the girl. Czerwona wiśnia stała się dla niej wiśnią gładką, okrągłą i miękką, błyszczący pieniądz był twardym i dźwięcznym krążkiem, na którym znajdowały się jakieś znaki w płaskorzeźbie. The red cherry became a cherry for her smooth, round and soft, shiny money was a hard and vivid disc with some relief marks on it. Wiedziała, że pokój jest większy od niej, dom większy od pokoju, ulica od domu. Ale wszystko to jakoś — skróciło się w jej wyobraźni.

Uwaga jej skierowała się na zmysł dotyku, powonienia i słuchu. Her attention turned to the sense of touch, smell and hearing. Jej twarz i ręce nabrały takiej wrażliwości, że zbliżywszy się do ściany, czuła o kilka cali lekki chłód. Her face and hands became so sensitive that, approaching the wall, she felt a slight chill a few inches. Zjawiska odległe oddziaływały na nią tylko przez słuch. Distant phenomena only affected her by hearing. Przysłuchiwała się więc po całych dniach.

Poznawała posuwisty chód stróża, który mówił piskliwym głosem i zamiatał podwórko. She recognized the sliding walk of the watchman, who spoke in a shrill voice and swept the yard. Wiedziała, kiedy jedzie z drzewem chłopski wózek drabiniasty, kiedy — dorożka, a kiedy — kary wywożące śmiecie. She knew when a peasant trolley rides a tree with a tree, when - a horse-drawn carriage, and when - a punishment that departs garbage.

Najmniejszy szelest, zapach, oziębienie się albo rozgrzanie powietrza nie uszło jej uwagi. Z niepojętą bystrością pochwytywała drobne te zjawiska i wysnuwała z nich wnioski.

Raz matka zawołała służącą.

— Nie ma Janowej — rzekła kaleka siedząc jak zwykle w kąciku. — Poszła po wodę.

— A skąd wiesz o tym? — zapytała zdziwiona matka.

— Skąd?… Przecież wiem, że brała konewkę z kuchni, potem poszła na drugie podwórze i napompowała wody. A teraz rozmawia ze stróżem.

Istotnie zza parkanu dolatywał szmer rozmowy dwu osób, ale tak niewyraźny, że tylko z wysiłkiem można go było usłyszeć. In fact, from behind the fence, there was a murmur of conversation between two people, but so vague that it was only with effort that he could hear it.

Lecz nawet rozszerzona sfera zmysłów niższych nie mogła kalece zastąpić wzroku. But even the extended sphere of the senses could not replace the sight. Dziewczynka uczuła brak wrażeń i zaczęła tęsknić. The girl felt a lack of impressions and began to miss her.

Pozwolono jej chodzić po całym domu i to ją nieco uspakajało. She was allowed to walk around the house and it calmed her down a bit. Wydeptała każdy kamień na podwórzu, dotknęła każdej rynny i beczki. She trampled every stone in the yard, touched every gutter and barrel. Ale największą przyjemność robiły jej — podróże do dwu całkiem odmiennych światów: do piwnicy i na strych. But her greatest pleasure was to travel to two completely different worlds: to the basement and the attic.

W piwnicy powietrze było chłodne, ściany wilgotne. Przygłuszony turkot uliczny dolatywał z góry; inne odgłosy niknęły. The dazed street rattle came from above; other noises faded. To była noc dla ociemniałej. It was a night for the blind.

Na strychu zaś, szczególniej w okienku, działo się całkiem inaczej. In the attic, especially in the window, it was quite different. Tam hałasu było więcej niż w pokoju. Kaleka słyszała turkot wozów z kilku ulic: tu skupiały się krzyki z całego domu. Twarz jej owiewał ciepły wiatr. Słyszała świergot ptaków, szczekanie psów i szelest drzew w sąsiednim ogrodzie. She could hear the birds chirping, the barking of dogs and the rustling of trees in the neighboring garden. Tu był dla niej dzień…

Nie dość na tym. Na strychu częściej niż w pokoju świeciło słońce, a gdy dziewczynka skierowała na nie przygasłe oczy, zdawało jej się, że coś widzi. In the attic the sun was shining more often than in the room, and when the girl pointed her eyes at them, it seemed to her that she could see something. W wyobraźni budziły się cienie kształtów i barw, ale takie niewyraźne i pierzchliwe, że nic przypomnieć sobie nie mogła… Shadows of shapes and colors aroused in the imagination, but such vague and pungent that it could not remember anything ...

W tej właśnie epoce matka połączyła się ze swoją przyjaciółką i przeniosła się do domu, w którym mieszkał pan Tomasz. In this era, my mother joined her friend and moved to the house where Mr. Tomasz lived. Obie kobiety cieszyły się z nowego lokalu, ale dla niewidomej zmiana miejsca była prawdziwym nieszczęściem. Both women enjoyed the new premises, but for the blind the change of place was a real misfortune.

Dziewczynka musiała siedzieć w pokoju. Na strych i do piwnicy nie wolno było chodzić. Nie słyszała ptaków ani drzew, a na podwórzu panowała straszna cisza. Nigdy tu nie wstępowali handlarze starzyzny ani druciarze, ani śmieciarki. The elderly or tinker dealers or garbage trucks were never here. Nie puszczano bab śpiewających pieśni pobożne ani dziada, który grał na klarnecie, ani kataryniarzy. There were no women playing singing pious songs, or a grandfather who played the clarinet or the nursery.

Jedyną jej przyjemnością było wpatrywanie się w słońce, które przecież nie zawsze jednakowo świeciło i bardzo prędko kryło się za domami.

Dziewczynka znowu poczęła tęsknić. Zmizerniała w ciągu kilku dni, a na jej twarzy ukazał się wyraz zniechęcenia i martwości, który tak dziwił pana Tomasza. It became dark in a few days, and on her face appeared an expression of discouragement and worry, which so surprised Mr. Tomasz.

Nie mogąc widzieć, kaleka chciała przynajmniej słuchać wciąż najrozmaitszych odgłosów. Unable to see, the cripple at least wanted to hear all sorts of sounds. A w domu było cicho…

— Biedne dziecko! — szeptał nieraz pan Tomasz przypatrując się smutnemu maleństwu. - Thomas sometimes whispered, watching the sad little one.

„Gdybym mógł dla niej coś zrobić?” — myślał widząc, że dziecko jest coraz mizerniejsze i co dzień niknie.

Zdarzyło się w tych czasach, że jeden z przyjaciół mecenasa miał proces i jak zwykle oddał mu do przejrzenia papiery z prośbą o radę. Wprawdzie pan Tomasz nie stawał już w sądach, ale jako doświadczony praktyk umiał wskazać najwłaściwszy kierunek akcji i wybranemu przez siebie adwokatowi udzielał pożytecznych objaśnień. Although Tomasz did not appear in the courts anymore, but as an experienced practitioner he was able to point out the most appropriate direction of the action and to the lawyer he elected gave useful explanations.

Sprawa obecna była zawikłana. The present case was intricate. Pan Tomasz im więcej wczytywał się w papiery, tym bardziej zapalał się. Mr. Tomasz, the more he read in papers, the more he caught fire. W emerycie ocknął się adwokat. A lawyer woke up in a pensioner. Nie wychodził już z mieszkania, nie sprawdzał, czy starto kurz w salonach, tylko zamknięty w swoim gabinecie czytał dokumenty i notował. He did not leave the apartment anymore, he did not check whether dust was taking off in salons, he only read documents in his office and noted them.

Wieczorem stary lokaj mecenasa przyszedł z codziennym raportem. In the evening, the old patron's attendant came with an everyday report. Doniósł, że pani doktorowa wyjechała z dziećmi na letnie mieszkanie, że zepsuł się wodociąg, że odźwierny Kazimierz zrobił awanturę ze stójkowym i poszedł na tydzień — do kozy. He reported that the doctor had left with her children for a summer apartment, that the waterworks had broken down, that the doorman, Kazimierz, had made a row with his collar and went for a week to the goat. Zapytał w końcu: czy pan mecenas nie zechce widzieć się z nowo przyjętym stróżem?… He finally asked: would not your patron want to see a newly admitted guardian? ...

Ale mecenas, pochylony nad papierami, palił cygaro, puszczał kółka dymu, a na wiernego sługę nawet nie spojrzał. But the patron, bent over the papers, smoked a cigar, played smoke rings, and did not even look at the faithful.

Na drugi dzień pan Tomasz jeszcze siedział nad aktami; około drugiej zjadł obiad i znowu siedział. Jego rumiana twarz i szpakowate faworyty na szafirowym tle pokojowego obicia przypominały „studia z natury”. His ruddy face and grizzled favorites on the sapphire background of the room's hemress resembled "studies from nature." Matka ociemniałej dziewczynki i jej wspólniczka robiąca pończochy na maszynie podziwiały mecenasa i mówiły, że wygląda na czerstwego wdowca, który ma zwyczaj od rana do wieczora drzemać nad biurkiem. The mother of the blind girl and her partner making stockings on the machine admired the patron and said that he looks like a stalwart widower who has a habit of dozing off the desk from morning to night.

Tymczasem mecenas, choć przymykał oczy, nie drzemał wcale, tylko rozmyślał nad sprawą. Meanwhile, the patron, though he closed his eyes, did not dozer at all, but meditated on the matter.

Obywatel X w roku 1872 zapisał swemu siostrzeńcowi folwark, a w roku 1875 — synowcowi kamienicę. Synowiec twierdził, że obywatel X był wariatem w roku 1872, a siostrzeniec dowodził, że X oszalał dopiero w roku 1875. Zaś mąż rodzonej siostry nieboszczyka składał nie ulegające wątpliwości świadectwa, że X i w roku 1872, i w 1875 działał jak obłąkany, a cały swój majątek jeszcze w roku 1869, czyli w epoce zupełnej świadomości, zapisał siostrze. And the husband of the deceased's nun's wife made unquestionable testimonies that X, and in 1872, and in 1875 acted like a madman, and his entire estate in 1869, in the era of complete consciousness, he wrote to his sister.

Pana Tomasza proszono o zbadanie, kiedy naprawdę X był wariatem, a następnie o pogodzenie trzech powaśnionych stron, z których żadna nie chciała słuchać o ustępstwach. Mr. Tomasz was asked to investigate when X really was a madman, and then to reconcile three serious parties, none of whom wanted to hear about concessions.

Gdy tak mecenas nurzał się w powikłanych kombinacjach, zdarzył się dziwny, trudny do pojęcia wypadek. When the patron was taunting in complicated combinations, a strange and difficult accident happened.

Na podwórzu, pod samym oknem pana Tomasza, odezwała się katarynka!… In the yard, right under the window of Mr. Tomasz, a cassary called!

Gdyby zmarły X wstał z grobu, odzyskał przytomność i wszedł do gabinetu, aby pomóc mecenasowi w rozwiązywaniu trudnych zagadnień, z pewnością pan Tomasz nie doznałby takiego uczucia jak teraz, gdy usłyszał katarynkę!… If the deceased X rose from the grave, regained consciousness and went into the office to help the patron in solving difficult issues, surely Mr. Tomasz would not have felt such a feeling as now, when he heard a nurse!

I żeby to przynajmniej była katarynka włoska, z przyjemnymi tonami fletowymi, dobrze zbudowana, grająca ładne kawałki! And that at least it would be Italian caparina, with pleasant flute tones, well-built, playing nice pieces! Gdzie tam! Where there! Jakby na większą szykanę katarynka była popsuta, grała fałszywie ordynaryjne walce i polki, a tak głośno, że szyby drżały. Na domiar złego, trąba, od czasu do czasu odzywająca się w niej, ryczała jak wściekłe zwierzę. To make matters worse, the trumpet, from time to time speaking in it, roared like a furious animal.

Wrażenie było potężne. The impression was powerful. Mecenas osłupiał. The attorney was dumbfounded. Nie wiedział, co myśleć i co począć. Chwilami gotów był przypuścić, że przy odczytywaniu pośmiertnych rozporządzeń chorego na umyśle obywatela X jemu samemu pomieszało się w głowie i że uległ halucynacjom. At times, he was ready to assume that in reading the posthumous regulations of a sick person on the mind of a citizen X, he himself got confused in his head and was hallucinated.

Ale nie, to nie były halucynacje. To była rzeczywista katarynka, z popsutymi piszczałkami i bardzo głośną trąbą! It was a real katarina, with rumpled pipes and a very loud trumpet!

W sercu mecenasa, tego wyrozumiałego, tego łagodnego człowieka, zbudziły się dzikie instynkty. Uczuł żal do natury, że go nie stworzyła królem dahomejskim, który ma prawo zabijać swoich poddanych, i pomyślał, z jaką rozkoszą położyłby w tej chwili kataryniarza trupem! He felt sorry for nature that he had not created him a Dahomean king who had the right to kill his subjects, and he thought with what pleasure would he lay a corpse in a moment now!

A ponieważ u ludzi tego temperamentu, co pan Tomasz, bardzo łatwo w gniewnym uniesieniu przechodzi się od zuchwałych projektów do najstraszniejszych czynów, więc mecenas skoczył jak tygrys do okna i postanowił — zwymyślać kataryniarza najgorszymi wyrazami. And because in people of this temperament, what Mr. Tomasz, very easily in an angry rapture goes from the bold projects to the most terrible deeds, so the patron jumped like a tiger to the window and decided - to berate the clergyman the worst words.

Już wychylił się i otworzył usta, aby krzyknąć: „Ty… próżniaku jakiś!…” — gdy wtem usłyszał dziecięcy głos. Already he leaned out and opened his mouth to shout, "You ... some slacker ..." - when he heard a child's voice.

Spojrzał naprzeciwko.

Mała niewidoma dziewczynka tańczyła po pokoju, klaszcząc w ręce. Blada jej twarz zarumieniła się, usta śmiały się, a pomimo to z zastygłych oczu płynęły łzy jak grad. Her pale face was flushed, her lips were laughing, and tears flowed from taut eyes.

Ona, biedactwo, w tym domu spokojnym dawno już nie doświadczyła tylu wrażeń! Jak pięknym zjawiskiem wydawały się jej fałszywe tony katarynki! Jak wspaniałym był ryk trąby, która mecenasa mało nie przyprawiła o apopleksję. How wonderful was the roar of the trumpet, which the attorney almost gave to apoplexy.

Na dobitkę, kataryniarz, widząc uciechę dziecka, zaczął przytupywać wielkim obcasem w bruk i od czasu do czasu pogwizdywać niby lokomotywa przed spotkaniem się pociągów. On top of that, the clergyman, seeing the child's joy, began to rub a big heel into the pavement and from time to time whistled like a locomotive before the trains met.

Boże! Jak on ślicznie gwizdał…

Do gabinetu mecenasa wpadł wierny lokaj ciągnąc za sobą stróża i wołając:

— Ja mówiłem temu gałganowi, jaśnie panie, żeby natychmiast wygnał kataryniarza! "I told the rag, sir, that he would immediately ban the organ grinder! Mówiłem, że od jaśnie pana dostanie pensję, że my mamy kontrakt… Ale ten cham! I told you that, from your lordship, you will get a salary, that we have a contract ... But this cham! Tydzień temu przyjechał ze wsi i nie zna naszych obyczajów.

— No, teraz posłuchaj — krzyczał lokaj targając za ramię oszołomionego stróża — posłuchaj, co ci sam jaśnie pan mecenas powie! "Now, listen now," shouted the valet, tossing his arm around the stunned watchman. "Listen to what the lord your patron tells you!"

Kataryniarz grał już trzecią sztuczkę tak fałszywie i wrzaskliwie jak dwie pierwsze. The catechist had already played the third trick as false and screaming as the first two.

Niewidoma dziewczynka była upojona. The blind girl was drunk.

Mecenas odwrócił się do stróża i rzekł ze zwykłą sobie flegmą, choć był trochę blady: The lawyer turned to the watchman and said with his usual phlegm, though he was a little pale:

— Słuchaj no, kochanku… A jak ci na imię?… - Listen, my lover ... What's your name? ...

— Paweł, jaśnie panie.

— Otóż, mój Pawle, będę ci płacił dziesięć złotych na miesiąc, ale wiesz za co?…

— Za to, ażebyś na podwórze nigdy nie puszczał katarynek! — wtrącił śpiesznie lokaj. The footman broke in hastily.

— Nie — rzekł pan Tomasz. — Za to, ażebyś przez jakiś czas co dzień puszczał katarynki. Rozumiesz?

— Co pan mówi?… — zawołał służący, którego nagle rozzuchwalił ten niepojęty rozkaz. "What are you saying?" Cried the servant, who suddenly took the unfounded order.

— Ażeby, dopóki się z nim nie rozmówię, puszczał co dzień katarynki na podwórze — powtórzył mecenas wsadzając ręce w kieszenie. "In order that I would not talk to him until he was running to the yard every day," repeated the patron, putting his hands in his pockets.

— Nie rozumiem pana!… — odezwał się służący z oznakami obrażającego zdziwienia. "I do not understand you!" Said the servant with signs of offended surprise.

— Głupiś, mój kochany! - Stupid, my love! — rzekł mu dobrotliwie pan Tomasz. - said Tomasz kindly to him.

No, idźcie do roboty — dodał.

Lokaj i stróż wyszli, a mecenas spostrzegł, że jego wierny sługa coś towarzyszowi swemu szepcze do ucha i pokazuje palcem na czoło… The butler and the watchman came out, and the attorney saw that his faithful servant was whispering something to his ear and pointing his forehead ...

Pan Tomasz uśmiechnął się i jakby dla stwierdzenia ponurych domysłów famulusa wyrzucił katarynce dziesiątkę. Mr. Tomasz smiled and, as if to find the gloomy guess of the famulus, he threw the tenor away.

Następnie wziął kalendarz, wyszukał w nim listę lekarzy i zapisał na kartce adresy kilku okulistów. A że kataryniarz odwrócił się teraz do jego okna i za jego dziesiątkę począł przytupywać i wygwizdywać jeszcze głośniej, co już okrutnie drażniło mecenasa, więc zabrawszy kartkę z adresami doktorów wyszedł mrucząc: And that the fledgling officer turned to his window now and began to stomp and whistle him even louder, which already cruelly irritated the patron, so taking the card with the addresses of doctors went out murmuring:

— Biedne dziecko!… Powinienem był zająć się nim od dawna… - Poor child! ... I should have dealt with him for a long time ...