1.2 Η επιστήμη της αναγωγής (1)
Συναντηθήκαμε την επομένη όπως είχαμε κανονίσει, και επιθεωρήσαμε το διαμέρισμα στο 221Β της οδού Μπέϊκερ, για το οποίο είχαμε συζητήσει στην συνάντηση μας. Περιελάμβανε δυο άνετα υπνοδωμάτια και ένα ευρύχωρο καθιστικό, επιπλωμένο με γούστο, και φωτιζόμενο από δυο πλατιά παράθυρα. Τόσο ευκταίο από κάθε άποψη ήταν το διαμέρισμα, και τόσο χαλαροί φαίνονταν οι όροι όταν επιμερίζονταν μεταξύ μας, ώστε το παζάρι ολοκληρώθηκε επιτόπου, και αμέσως το ενοικιάσαμε. Το ίδιο πρωινό εγώ μετακόμισα τα πράγματα μου από το ξενοδοχείο, και το επόμενο πρωινό ο Σέρλοκ Χολμς με ακολούθησε με αρκετά κουτιά και ταξιδιωτικά μπαούλα. Για ένα διήμερο ήμασταν απασχολημένοι με το ξεπακετάρισμα και την διευθέτηση των υπαρχόντων μας προς το μέγιστο όφελος μας. Τελειώνοντας, βαθμιαία αρχίσαμε να κατασταλάζουμε και να προσαρμοζόμαστε στο νέο μας περιβάλλον.
Ο Χολμς ήταν σίγουρο πως δεν επρόκειτο για έναν δύστροπο άνθρωπο να ζεις μαζί του. Ήταν ήρεμος στην συμπεριφορά του, και οι συνήθειες του ήταν τακτικές. Σπάνια θα έμενε ξύπνιος μετά τις δέκα το βράδυ, και το ίδιο τακτικά θα είχε ήδη πάρει το πρωινό του και αναχωρήσει πριν ξυπνήσω το πρωινό. Μερικές φορές περνούσε τη μέρα του στο χημείο, μερικές φορές στο ανατομείο, και περιστασιακά σε μακρινούς περιπάτους, οι οποίοι έδειχναν να τον μεταφέρουν στα κακόφημα μέρη της Πόλης. Τίποτα δεν ήταν δυνατόν να ξεπεράσει τα όρια της αντοχής του όταν η εργασιακή του μανία τον καταλάμβανε· όμως κατά καιρούς μια κατάπτωση θα τον καταλάμβανε, και για ημέρες θα έμενε ξαπλωμένος στον καναπέ του καθιστικού, δίχως να αρθρώνει λέξη ή να κινεί ένα δάκτυλο από πρωί μέχρι βράδυ. Σε εκείνες τις περιπτώσεις είχα παρατηρήσει μια τόσο απλανή έκφραση ονειροπόλησης στο βλέμμα του, εκ της οποίας ίσως να υποπτευόμουν πως ήταν εξαρτημένος στην χρήση κάποιου ναρκωτικού, αν η εγκράτεια και η ακεραιότητα όλης του της ζωής δεν απαγόρευαν μια τέτοια αντίληψη.
Καθώς οι εβδομάδες περνούσαν, το ενδιαφέρον μου για εκείνον και η περιέργεια μου σχετικά με τους στόχους του στην ζωή, σταδιακά βάθαιναν και ενισχύονταν. Τόσο ο ίδιος ως άτομο όσο και η εμφάνιση του ήταν τέτοια ώστε να προκαλέσει την προσοχή του πλέον φλεγματικού παρατηρητή. Σε ύψος έφτανε σχεδόν τα δυο μέτρα, και ήταν τόσο υπερβολικά λιγνός που φάνταζε εξαιρετικά ψηλότερος. Τα μάτια του ήταν τετραπέρατα και διεισδυτικά, εκτός κατά την διάρκεια εκείνων των περιόδων του λήθαργου στο οποίο έχω αναφερθεί· και η λεπτή, γερακίσια μύτη έδινε στην όλη του έκφραση έναν αέρα επαγρύπνησης και τόλμης. Το πηγούνι του, επίσης, είχε την περιωπή και την θέληση οι οποίες διακρίνουν τον άντρα που είναι αποφασισμένος. Τα χέρια του ήταν μονίμως μουτζουρωμένα από μελάνι και κηλιδωμένα από χημικά, εντούτοις ήταν προικισμένος με εξαιρετικά λεπτό άγγιγμα, όπως είχα συχνά την ευκαιρία να αντιληφθώ όταν τον παρακολουθούσα να χειρίζεται τα εύθραυστα εξειδικευμένα όργανα των μελετών του.
Ο αναγνώστης ίσως να με κατατάξει ως έναν αμετανόητο ανακατωσούρη, όταν ομολογώ πόσο πολύ αυτός ο άνθρωπος μου κέντριζε την περιέργεια, και πόσο συχνά είχα επιχειρήσει να διαπεράσω την επιφυλακτικότητα του σε όλα όσα τον αφορούσαν. Πριν αποδοθεί κρίση, ωστόσο, να υπενθυμισθεί, πόσο κενή ήταν η ζωή μου, και πόσο ελάχιστα υπήρχαν να προσελκύσουν την προσοχή μου. Η κατάσταση της υγείας μου απαγόρευε να βγαίνω έξω εκτός και αν ο καιρός ήταν εξαιρετικά ήπιος, και δεν είχα φίλους τους οποίους να επισκεφθώ ώστε να σπάσω τη μονοτονία της καθημερινής μου ύπαρξης. Υπό τις συνθήκες αυτές, με προθυμία χαιρέτιζα το λιγοστό μυστήριο το οποίο πλανιόταν γύρω από τον σύντροφο μου, και αφιέρωνα αρκετόν από τον χρόνο μου στο εγχείρημα μου να το ξεδιαλύνω.
Δεν σπούδαζε ιατρική. Είχε ο ίδιος, σε απάντηση μιας ερώτησης, επιβεβαιώσει την γνώμη του Στάμφορντ σχετικά με το ζήτημα. Ούτε και έδειχνε να έχει ακολουθήσει κάποια συστηματική πορεία μελέτης η οποία ενδεχομένως να του άρμοζε σχετικά με κάποιο πτυχίο στις επιστήμες ή κάποια άλλη αναγνωρισμένη δίοδο η οποία να του προσέφερε ένα σημείο εισόδου στον κόσμο των διανοουμένων. Εντούτοις ο ζήλος που εκδήλωνε για ορισμένες μελέτες ήταν αξιοσημείωτος, και εντός ιδιαζόντων ορίων η γνώση του ήταν εξαιρετικά επαρκής και ενδελεχής ώστε οι παρατηρήσεις του με είχαν καταπλήξει αρκετά. Σίγουρα κανείς δεν θα εργαζόταν τόσο σκληρά ή θα αποκτούσε τόσο ακριβείς πληροφορίες αν δεν είχε κάποιον προκαθορισμένο στόχο υπόψη του. Μη συστηματικοί αναγνώστες είναι σπανίως αξιοθαύμαστοι για την ακρίβεια της γνώσης τους. Κανείς δεν επιβαρύνει το μυαλό του με ασήμαντα ζητήματα εκτός αν έχει κάποιον εξαιρετικά καλό λόγο για να το πραγματοποιεί.
Η άγνοια του ήταν εξίσου αξιοσημείωτη όσο και η γνώση του. Από συγκαιρινή λογοτεχνία, φιλοσοφία και πολιτική εμφανιζόταν να γνωρίζει από ελάχιστα έως τίποτα. Κατόπιν μιας αναφοράς μου στον Τόμας Καρλάιλ, ρώτησε με τον πλέον αφελή τρόπο ποιος ήταν και τι είχε κάνει. Η έκπληξη μου κορυφώθηκε, εντούτοις, όταν ανακάλυψα τυχαία πως είχε άγνοια της Κοπερνίκειας Θεωρίας και της σύνθεσης του Ηλιακού Συστήματος. Το γεγονός πως κάποιος πολιτισμένος άνθρωπος σε ετούτο τον δέκατο ένατο αιώνα να μην έχει επίγνωση πως η γη περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο μου φαινόταν ένα τόσο εκπληκτικό γεγονός που μόλις και μετά βίας το κατανοούσα.
«Δείχνεις να έχεις σαστίσει», είπε, χαμογελώντας στην έκφραση της έκπληξης μου. «Τώρα που το έμαθα θα πρέπει όσο το δυνατόν καλύτερα μπορώ να το ξεχάσω.»
«Να το ξεχάσεις!»
«Βλέπεις», εξήγησε, «θεωρώ ότι το ανθρώπινο μυαλό αρχικά μοιάζει με μια μικρή άδεια σοφίτα, και οφείλεις να το γεμίσεις με κάθε είδος επίπλωσης που θα επιλέξεις. Ένας ανόητος μαζεύει εντός κάθε είδους σαβούρα που συναντά, έτσι ώστε η γνώση η οποία ίσως να του ήταν ωφέλιμη συνωστίζεται εκτός, είτε στην καλύτερη περίπτωση ανακατεύεται με αναρίθμητα άλλα πράγματα έτσι ώστε δυσκολεύεται να την προσεγγίσει. Στο θέμα μας ο επιδέξιος τεχνίτης είναι εξαιρετικά προσεκτικός στο έπακρο όσον αφορά τι θα δεχθεί εντός του μυαλού-σοφίτας. Δεν θα συγκεντρώσει τίποτα άλλο παρά μόνο τα εργαλεία τα οποία υπάρχει περίπτωση να συμβάλουν στην δουλειά του, ωστόσο από αυτά έχει μια τεράστια ποικιλία, και όλα στην τελειότερη τάξη. Αποτελεί σφάλμα να σκεφθείς πως αυτό το μικρό δωμάτιο έχει ελαστικούς τοίχους και δύναται να επεκταθεί προς κάθε κατεύθυνση. Βασιζόμενος σε αυτό έρχεται ένας καιρός όταν για κάθε προσθήκη γνώσης ξεχνάς κάτι το οποίο γνώριζες προηγουμένως. Αποτελεί ζήτημα υψίστης σημασίας, επομένως, να μην επιτρέπεις σε άχρηστα δεδομένα να παραγκωνίζουν τα ωφέλιμα.»
«Μα το Ηλιακό Σύστημα!» διαμαρτυρήθηκα.
«Τι στον δαίμονα έχει να κάνει με μένα;» διέκοψε ανυπόμονα· «λες πως πάμε γύρω από τον ήλιο. Και γύρω από την σελήνη να πηγαίναμε δεν θα είχε έστω και μια πεντάρα διαφορά για μένα είτε την δουλειά μου.»
Ήμουν έτοιμος να τον ρωτήσω ποια ήταν η δουλειά του, όμως κάτι στην συμπεριφορά του μου έδειξε πως η ερώτηση δεν θα ήταν ευπρόσδεκτη. Συλλογίσθηκα αρκετά την σύντομη συζήτηση μας, ωστόσο, και επιχείρησα να εξάγω τα συμπεράσματα εξ' αυτής. Είπε πως δεν αναζητούσε γνώση η οποία δεν σχετιζόταν με το αντικείμενο του. Επομένως όλη η γνώση την οποία κατείχε ήταν τέτοια ώστε να του είναι χρήσιμη. Αρίθμησα μέσα στο μυαλό μου όλα τα διαφορετικά στοιχεία τα οποία μου είχε δείξει πως ήταν υπέρμετρα ενημερωμένος. Πήρα ακόμη και μολύβι και τα σημείωσα. Δεν μπόρεσα να μην χαμογελάσω με το κείμενο όταν το είχα ολοκληρώσει. Είχε ως εξής –
ΣΕΡΛΟΚ ΧΟΛΜΣ – τα όρια του.
Λογοτεχνικές Γνώσεις – μηδενικές.
Φιλοσοφία – μηδενικές.
Αστρονομία – μηδενικές.
Πολιτική – ελάχιστες.
Βοτανική – κυμαινόμενες. Ξεσκολισμένος στη μπελαντόνα, το όπιο, και γενικώς τα δηλητήρια. Δεν γνωρίζει το παραμικρό από γενική κηπουρική.
Γεωλογία – πρακτικές μα περιορισμένες. Διακρίνει με μια ματιά διαφορετικά είδη εδάφους μεταξύ τους. Κατόπιν περιπάτων μου έδειξε πιτσιλιές πάνω στο παντελόνι του και μου ανέφερε από το χρώμα τους και την σύσταση τους από πια περιοχή του Λονδίνου είχαν αποκτηθεί.
Χημεία – Εμβριθείς.
Ανατομία – Ακριβείς, άλλα ασυστηματοποίητες.
Πολύκροτη βιβλιογραφία – Αχανείς. Εμφανίζεται να γνωρίζει κάθε λεπτομέρεια κάθε ειδεχθούς περιστατικού το οποίο διεπράχθη εντός του αιώνα.
Παίζει βιολί καλά. Είναι δεξιοτέχνης στο ραβδί, μποξέρ, και ξιφομάχος.
Έχει μια ικανοποιητική πρακτική γνώση της Βρετανικής νομοθεσίας.
Όταν είχα προχωρήσει ως εκείνο το σημείο στην λίστα μου την πέταξα απελπισμένος στην φωτιά. «Αν μόνον είμαι σε θέση να βρω που θέλει να καταλήξει ο τύπος με την συνύπαρξη όλων αυτών των επιτευγμάτων, και να ανακαλύψω μια κλίση η οποία να τα αξιοποιεί όλα τους», είπα στον εαυτό μου, «τότε καλά θα κάνω να εγκαταλείψω την προσπάθεια αμέσως.»
Βλέπω ότι έθιξα παραπάνω τις ικανότητες του επί του βιολιού. Ήταν ιδιαίτερα αξιόλογες, άλλα τόσο εκκεντρικές όσο και τα υπόλοιπα επιτεύγματα του. Το γεγονός πως ήταν σε θέση να εκτελέσει κομμάτια, δύσκολα κομμάτια, το γνώριζα καλά, επειδή κατόπιν παράκλησης μου είχε εκτελέσει μέρος από μονωδίες του Μέντελσον, και άλλα αγαπημένα. Όταν αφηνόταν στην ησυχία του, εντούτοις, σπανίως θα παρήγαγε κάποια μουσική είτε θα επιχειρούσε κάποιο αναγνωρίσιμο ύφος. Γέρνοντας πίσω στην πολυθρόνα του τα βράδια, θα έκλεινε τα μάτια του και θα γρατζούναγε ασυναίσθητα το δοξάρι το οποίο θα σερνόταν πάνω στο γόνατο του. Μερικές φορές οι συγχορδίες ήταν βαθιές και μελαγχολικές. Περιστασιακά ήταν φανταστικές και εύθυμες. Σαφώς αντανακλούσαν τις σκέψεις οι οποίες τον διακατείχαν, ωστόσο το αν η μουσική συνέβαλε στις σκέψεις εκείνες, είτε αν το παίξιμο ήταν απλώς το αποτέλεσμα ενός καπρίτσιου ή κάποιας φαντασίωσης υπερέβαινε την ικανότητα μου να το προσδιορίσω. Ίσως να είχα επαναστατήσει ενάντια σε εκείνα τα εξοργιστικά σόλο αν δεν υπήρχε το γεγονός πως όταν τα τελείωνε έπαιζε σε γοργή διαδοχή μια πλήρη σειρά από τις αγαπημένες μου μελωδίες ως μια ελάχιστη ανταπόδοση για την υποβολή σε δοκιμασία της υπομονής μου.
Κατά την πρώτη εβδομάδα ή κάπου εκεί δεν είχαμε καθόλου επισκέπτες, και είχα αρχίσει να σκέφτομαι πως ο σύντροφος μου ήταν το ίδιο στερούμενος φίλων όσο και εγώ. Λίαν συντόμως, ωστόσο, ανακάλυψα πως είχε πολλούς γνωστούς, και μάλιστα από τις πλέον διαφορετικές κοινωνικές τάξεις. Υπήρχε ένας μικροκαμωμένος ωχρός ποντικομούρης, μαυρομάτης τύπος ο οποίος μου συστήθηκε ως Κος Λεστρέιντ, και ο οποίος πέρασε τρεις ή τέσσερις φορές εντός μιας εβδομάδας. Ένα πρωί μας επισκέφτηκε μια νεαρή κοπέλα, κομψά ντυμένη, και έμεινε για μισή ώρα ή και περισσότερο. Το ίδιο απόγευμα έφερε έναν φτωχικό επισκέπτη με γκριζαρισμένη γενειάδα, που έμοιαζε με Εβραίο γυρολόγο, ο οποίος μου έδωσε την εντύπωση πως ήταν εξαιρετικά αναστατωμένος, και ο οποίος κατόπιν ελάχιστης ώρας ακολουθήθηκε από μια ηλικιωμένη γυναίκα με φτωχικά παπούτσια. Σε μια άλλη περίσταση ένας ηλικιωμένος ασπρομάλλης κύριος είχε μια συζήτηση με τον σύντροφο μου· και σε άλλη μια κάποιος αχθοφόρος του σιδηροδρόμου με την κοτλέ φόρμα του. Μόλις ένα από εκείνα τα δυσπροσδιόριστα άτομα έκαναν την εμφάνιση τους, ο Σέρλοκ Χολμς συνήθιζε να ζητά την χρήση του καθιστικού, και εγώ θα αποσυρόμουν στο υπνοδωμάτιο μου. Πάντοτε μου ζητούσε συγνώμη που με έβαζε σε αυτή τη φασαρία. «Είναι ανάγκη να χρησιμοποιώ το δωμάτιο αυτό ως χώρο εργασίας», είπε, «και οι άνθρωποι αυτοί είναι πελάτες μου.» Ξανά μου δινόταν η ευκαιρία να τον ρωτήσω απερίφραστα, και ξανά η λεπτότητα μου με απέτρεπε να υποχρεώσω κάποιον άλλο να με εμπιστευθεί. Εκείνον τον καιρό φαντάσθηκα πως είχε κάποιον σοβαρό λόγο να μην αναφέρει σχετικά, όμως σύντομα διέλυσε την ιδέα μου επανερχόμενος στο θέμα με δική του πρωτοβουλία.