TEDxAthens 2011 - Paris Mexis - "What has theatre done for you lately?" - YouTube
Μεταγραφή: Helena Galani Επιμέλεια: Ioannis Leontaridis
Γειά χαρά.
Θα σας μιλήσω για μια τεχνολογία η οποία εδώ και 2.500 χρόνια
μας βοηθά να διερευνούμε την ανθρώπινη ψυχή, τα βάθη της ανθρώπινης ψυχής.
Θα μιλήσω για ένα εργαστήριο μέσα στο οποίο έχουνε γίνει
τα πιο λεπτομερή πειράματα για την ανθρώπινη φύση.
Κι αυτό είναι το θέατρο.
Αποφασίζω να πάω στο θέατρο. Πάμε να δούμε σήμερα τι συμβαίνει.
Ο καθένας έχει ένα δικό του σύστημα αξιολόγησης.
Επιλέγω μια παράσταση,
πάω να κόψω το εισητήριό μου,
πάντα προκαταβολικά αλλιώς δε με βάζουν μέσα,
αυτό είναι πολύ σημαντικό και το κρατάμε για μετά.
Μπαίνω μέσα στο θέατρο.
Ας υποθέσουμε πως η παράσταση είναι καλή.
Κάποια στιγμή τελειώνει η παράσταση, ανάβουν τα φώτα,
χειροκροτάμε όλοι, βγαίνω έξω.
Η πιο συνηθισμένη ερώτηση που έρχεται στο μυαλό του φιλοθεάμενος κοινού
που παρακολουθεί θέατρο αυτή τη στιγμή είναι «Πού θα πάμε να φάμε;»
(Γέλια)
Το θέατρο είναι ένα εργαλείο
το οποίο κατασκευάστηκε πριν από 2.500 χρόνια και σας διαβεβαιώ
ότι δεν κατασκευάστηκε για να μπορέσει να κάνει τον κόσμο να πεινάει.
Ή μάλλον κατασκευάστηκε να κάνει τον κόσμο να πεινάει
αλλά όχι ακριβώς βιολογικά.
Θα πάω λοιπόν λίγο πίσω, πιο πίσω κι από αυτό,
πολύ πίσω, στις πρώτες κοινωνίες.
Οι πρώτες κοινωνίες όταν είχαν λύσει τα βασικά τους προβλήματα
-δηλαδή είχαν μια σχετική ειρήνη, είχαν ανταλλακτικό εμπόριο,
είχαν μια βασική νομοθεσία, αν κάποιος σε έκλεβε, του έκοβες το χέρι
και ήμασταν όλοι πολύ χαρούμενοι με αυτό το πράγμα-
άρχισε να αντιδράει σε πράγματα τα οποία ήταν λίγο πιο λεπτομερειακά
διότι υπήρχαν ανθρώπινες συμπεριφορές, παλιά, τώρα αυτά έχουν εκλείψει φυσικά,
υπήρχαν ανθρώπινες συμπεριφορές για τις οποίες δεν υπήρχε κανένα πλαίσιο,
δεν ήξερε κανένας τι να κάνει.
Δεν ήξερε κανείς πώς να αντιδράσει, δεν μπορούσαν να τους κοινωνικοποιήσουν
και δεν εννοώ μόνο παραβατικές, ακόμα και στη νίκη.
Μια γυναίκα σκοτώνει τα παιδιά της.
Δεν τίθεται καν θέμα αν αυτή η πράξη είναι καλή ή κακή.
Είναι κακή, αυτή η γυναίκα είναι ένα τέρας.
Πώς θα την εντάξουμε στην κοινωνία; Στον Καιάδα αμέσως.
Και ξαφνικά, εκείνη τη στιγμή, χρόνια πριν,
κάποιος άνθρωπος σηκώνει το χέρι του και λέει: «Γιατί το έκανε;»
Κανείς δεν ήξερε να πει: «Δεν έχει σημασία, είναι τρελή».
Γιατί;
Η τεχνολογία που ανέπτυξαν αυτοί οι άνθρωποι είναι
να αναπαραστήσουν τα γεγονότα που οδήγησαν
αυτή τη γυναίκα σε αυτή τη συμπεριφορά,
να κάτσουν όλοι γύρω γύρω και να προβληματιστούν σε αυτό που είδανε.
Γιατί;
Για να μην ξαναγίνει.
Για να μάθουν πώς να συμπεριφερθούν σε αυτόν τον άνθρωπο.
Για να πάρουν κομμάτια που τους αφορούν προσωπικά μέσα από αυτή τη διαδικασία.
Τη στιγμή που η ανθρωπότητα αποφασίζει να ξαναπαίξει το βίντεο,
γεννιέται το θέατρο.
Ας πάμε λοιπόν τώρα σε μας.
Ένας άνθρωπος είναι ερωτευμένος και ζει τον έρωτά του με τον άνθρωπο που αγαπά
και μια μέρα αυτός ο άνθρωπος ανοίγει την πόρτα και φεύγει.
Ο άνθρωπος αυτός είναι συντετριμμένος.
Η καρδιά του σπάει σε χίλια κομμάτια.
Και το πιο λογικό πράγμα είναι, για κάποιο καιρό,
αυτός ο άνθρωπος να μην κάνει τίποτα που να του θυμίζει τον πόνο του.
Δεν θέλει να θυμάται τον έρωτα που έχασε, θέλει να ξεχαστεί.
Αν αυτός ο άνθρωπος αποφασίσει να κάνει ένα βήμα μπροστά
και να ξανανοίξει την καρδιά του σε ένα νέο άνθρωπο,
ενδεχομένως να γίνει καλύτερος στο να μην του φεύγουνε οι σύντροφοι.
Πρέπει όπως όλες οι αναπτύξεις στην ανθρωπότητα να κάνει ένα βήμα πίσω,
να δει τι έφταιξε και να πάει μπροστά.
Ο άνθρωπος λοιπόν αυτός πρέπει να γυρίσει, να δει τι είχε γίνει,
πού έφταιξε, πού έσφαλε, πού είχε δίκιο ενδεχομένως
και να πάρει αυτή τη γνώση για να μπορέσει να γίνει καλύτερος
στο να φέρει το ταίρι του δίπλα του.
Έτσι είμαστε οι θεατές.
Οι θεατές έχουμε την ανάγκη και ειδικά με τη ζωή που ζούμε αυτή τη στιγμή
στα σύγχρονα αστικά κέντρα, ως επί το πλείστον,
έχουμε την ανάγκη να ξεχαστούμε.
Μπαίνουμε λοιπόν σε ένα θέατρο, πληρώνουμε ένα εισιτήριο
και για δυο ώρες θέλουμε να τα ξεχάσουμε όλα.
Αν θέλουμε όμως να πάμε μπροστά,
το θέατρο μπορεί να κάνει πολύ περισσότερα πράγματα από αυτό.
Θα σας μιλήσω λοιπόν για ένα θέατρο το οποίο είναι ένα χρήσιμο θέατρο,
ένα θέατρο το οποίο μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε σαν εργαλείο.
Στο χρήσιμο θέατρο, το πρώτο πράγμα που μας ενδιαφέρει είναι το «τι»,
το «τι» σε αντίθεση με το «πώς».
Αν πάω και δω μια καταπληκτική παράσταση
και εννοώ ότι είναι καλοανεβασμένη, παίζουν καταπληκτικά,
οι άνθρωποι έχουν μάθει τους ρόλους τους εξαιρετικά
και η σκηνογραφία είναι σπουδαία. Οτιδήποτε.
Αλλά τελικά δεν μας ενδιαφέρει το θέμα.
Κάποια στιγμή θα οδηγηθούμε στην ερώτηση: «Πάρα πολύ ωραίο ήταν.
Τι ωραία που το έπαιξε. Πού θα πάμε να φάμε;»
Tο θέατρο μπορεί να κάνει πολύ καλύτερα τη δουλειά του
αν η υπόθεση σε αφορά.
Εμείς λοιπόν οι δημιουργοί του θεάτρου έχουμε ένα τεράστιο θέμα
πώς θα μπορέσουμε να ανακαλύψουμε το θέαμα το οποίο αφορά.
Όταν πάμε στον ψυχολόγο, όσοι από εμάς,
το πρώτο πράγμα που μας ρωτάει είναι
«Ποιο είναι το πρόβλημά σου; Πώς μπορώ να σε βοηθήσω;»
Ήρθε λοιπόν η στιγμή το θέατρο να μπορέσει να ρωτήσει την κοινωνία του
«Ποιο είναι το πρόβλημά σου; Πώς μπορώ να σε βοηθήσω;»
Παλιότερα οι άνθρωποι ήτανε λίγοι οπότε κάπως μαζευόντουσαν σε ένα χώμα
και βρίσκανε λίγο άκρη.
Τώρα πια οι άνθρωποι είναι πολλοί.
Ποιοι είναι οι θεατές σου, ποιους ενδιαφέρεις, ποιους αφοράς;
Πώς ρωτάμε λοιπόν μια κοινωνία;
Δίκτυο. Πλέον υπάρχει το δίκτυο.
Το θέατρο λοιπόν, σκεφτείτε μια υποθετική υπόθεση, όχι πολύ μακρυά μας ελπίζω,
όπου το θέατρο προτείνει τη θεματολογία του, στο δίκτυό του,
στο προσωπικό του site, στο blog του, στο κοινωνικό του δίκτυο,
και καλούνται οι θεατές που τους ενδιαφέρει το συγκεκριμένο θέατρο
να στηρίξουν με την ψήφο τους τη μία ή την άλλη κατεύθυνση.
Επίσης τους δίνει τη δυνατότητα οι ίδιοι να αντιπροτείνουν μια κατεύθυνση
ή για τον τωρινό προγραμματισμό ή ενδεχομένως για τον επόμενο.
Παίρνεις λοιπόν με αυτή τη σφυγμομέτρηση των δυνητικών θεατών μια επικοινωνία
και, το σημαντικότερο, πριν καν αρχίσει η παράσταση να δημιουργείται
και με καθόλου ματαιοδοξία
- που είναι ένα πρόβλημα για να εφαρμοστεί αυτό το πράγμα-
έχεις έρθει σε επαφή με την κοινωνία σου, όπως γινότανε παλιά.
Εφόσον έχεις πάρει αυτό το «τι», οι άνθρωποι που δημιουργούν το θέαμα,
έχουμε την υποχρέωση να μετουσιώσουμε αυτή τη γνώση σε ένα έργο
-και έργο, ας μη το σκεφτούμε μόνο σαν κείμενο,
υπάρχουν πολλές παραστατικές τέχνες- το οποίο θα αποτελέσει τη βάση
για να μπορέσουμε να δουλέψουμε.
Πώς λοιπόν μπορούμε να ανακαλύψουμε αυτό το έργο.
Ο πρώτος τρόπος είναι να ανακαλύψουμε κυριολεκτικά το έργο ψάχνοντας.
Ψάχνουμε λοιπόν ποιο είναι το κατάλληλο έργο,
σύμφωνα βεβαίως με αυτό που έχουμε πάρει από πριν.
Ο δεύτερος τρόπος είναι να δημιουργήσουμε το έργο.
Εδώ λοιπόν συμβαίνει το εξής.
Υπάρχουν κάτι καταπληκτικοί άνθρωποι,
ας μιλήσουμε για το θέατρο,
οι οποίοι λέγονται θεατρικοί συγγραφείς, γράφουν θεατρικά έργα.
Αυτοί οι άνθρωποι είναι εντελώς αποκομμένοι
από αυτό που θα συμβεί μετά
που είναι η παραγωγή του έργου τους,
με αποτέλεσμα να βγάζουν ό,τι καλύτερο έχουν από μέσα από την ψυχή τους
να μας το προτείνουν και το αν θα δουλέψει ή όχι, είναι τυχαίο.
Διότι κανείς δεν ξέρει, κανείς δεν έχει ρωτήσει κανέναν.
Είναι αυτό που ήθελε εκείνος.
Μετά, έρχεται ένα δεύτερο επίπεδο
που πρέπει να δούμε τι θα κάνουμε με αυτό το πράγμα.
Θα πάμε λοιπόν λίγο ανάποδα στο χρήσιμο θέατρο.
Το θέατρο προσκαλεί τους συγγραφείς, ας πούμε,
τους ανθρώπους που είναι υπεύθυνοι για το λόγο ή το έργο, και τους λέει:
«Έχω αυτό το θέμα, μπορείς σε παρακαλώ να γράψεις κάτι πάνω σ' αυτό
γιατί αυτό μας ενδιαφέρει να κάνουμε;»
Αυτή τη στιγμή, η πλειονότητα των σειρών που κατακλύζουν την τηλεόραση,
σκεφτείτε τις αμερικάνικες, έχουνε εξαιρετικά υψηλό επίπεδο «τι»
διότι ακριβώς γράφεται με αυτόν τον τρόπο, με προδιαγραφές.
Υπάρχει, ούτε καν ένας, μια ομάδα από συγγραφείς που δουλεύουνε
με πολύ συγκεκριμένες προδιαγραφές.
Αυτή την τεχνολογία αυτή τη στιγμή τη χρειαζόμαστε
διότι είναι επικίνδυνο λίγο αυτό που συμβαίνει και δεν αφορά και πολύ κόσμο.
Ο τρίτος δρόμος είναι ο δρόμος του συλλογισμού.
Δηλαδή, αν δεν έχω ανακαλύψει το έργο που θέλω,
αν δεν έχω έρθει σε επαφή
ή δεν έχω καρπούς από την επαφή μου με τον συγγραφέα,
υπάρχει η δυνατότητα ο σκηνοθέτης, ο σκηνογράφος,
οι άνθρωποι οι οποίοι μετέχουν του συλλογισμού, του τρόπου
-δηλαδή εδώ πάει το πώς-
με τον οποίο θα παρουσιαστεί μια παράσταση,
να πάρουνε κάτι το οποίο
δεν είναι ενδεχομένως τόσο κατάλληλο και να το μετατρέψουν.
Μπορώ λοιπόν εγώ να πάρω μια ερωτική ιστορία, τον Ρωμαίο και την Ιουλιέτα,
και να σας πω ένα παραμύθι για τον ρατσισμό,
το οποίο ενδεχομένως σας αφορά περισσότερο.
Με αυτούς τους τρεις τρόπους λοιπόν, το θέατρο έχει καταλήξει στο έργο.
Και τώρα είναι έτοιμο να ξεκινήσει την παράσταση.
Πρέπει να συνεχίσουμε τον διάλογο
και για να γίνει αυτό, θα πάρουμε την τεχνολογία,
θα εκμεταλλευτούμε την τεχνολογία που υπάρχει ήδη,
σε ένα εξαιρετικά αναπτυσσόμενο και επιθετικά αναπτυσσόμενο,
θα έλεγα, μέσο διήγησης, τα video games.
Τα video games είναι ένα μέσο διήγησης, δείτε το έτσι αυτή τη στιγμή,
τα οποία έχουνε μια εξαιρετικά καλή σχέση με το κοινό τους.
Πώς το πετυχαίνουν;
Πώς μπορούν τα video games να μας διδάξουν να προχωρήσουμε;
Υπάρχει μια έννοια στα video games που λέγεται beta testing.
Λίγο πριν βγει το game στην αγορά
και όσο μάλιστα περισσότερους ανθρώπους αφορά το video game
τόσο σημαντικότερο είναι το beta testing,
οι developers, οι δημιουργοί δηλαδή, προτείνουνε σε κάποιους gamers
να δοκιμάσουν το παιχνίδι.
Το θέατρο θα ανοίγει τις πρόβες του σε ανθρώπους που θέλουν να το στηρίξουν
που τους ενδιαφέρει να το παρακολουθήσουν
και μέσα από την πλατφόρμα επικοινωνίας που είπαμε πριν
θα μας πούνε πώς πηγαίνουμε.
Έτσι λοιπόν συνεχίζεται ο διάλογος
και η κοινωνία είναι κομμάτι της δημιουργίας της θεατρικής.
Και είμαστε μαζί διότι αυτό μας ενδιαφέρει να κάνουμε.
Αυτό είναι η τεχνολογία μας.
Αυτό είναι το θέατρο.
Φτάνουμε στην παράσταση.
Όση συζήτηση και να συμβεί, έχει σημασία να τονίσω ότι
το αποτέλεσμα τελικά είναι, κατά ένα μεγάλο ποσοστό,
αν θα είναι καλή ή κακή η παράσταση
βασίζεται στην ικανότητα και το ταλέντο των δημιουργών.
Κι εκεί μέσα δεν θα μπω,
διότι αυτό που θέλω εγώ να πω είναι ότι,
ανεξάρτητα αν η παράσταση είναι καλή ή κακή,
δηλαδή αν αισθητικά ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις μας
με αυτή τη διαδικασία, τουλάχιστον, προσπαθεί να είναι σωστή.
Έχω λοιπόν την παράσταση.
Και παίρνουμε ακόμη μια τεχνολογία από τα video games
και από άλλα βεβαίως μέσα.
Τα forums. Τι είναι τα forums;
Ζητάμε για τρίτη φορά, να έρθει το κοινό και να συζητήσει πάνω στην παράσταση
μέσα από την πλατφόρμα επικοινωνίας που έχουμε.
Δηλαδή έχεις ένα θέατρο το οποίο έρχεται μαζί με ένα portal.
Δεν μας ενδιαφέρει σε αυτή τη στιγμή να μας πείτε αν η παράσταση παίρνει
πέντε αστεράκια ή κανένα, γιατί αυτό απλά μας προξενεί χαρά ή κατάθλιψη
και δε μας κάνει ιδιαίτερα καλύτερους.
Αυτό που έχει σημασία κι αυτό που συνέβαινε παλιά,
είναι να συζητάνε οι άνθρωποι με αφορμή την παράσταση γι' αυτό που είδανε.
Πώς αντέδρασε αυτός ο άνθρωπος αυτή τη στιγμή;
Το φινάλε με ικανοποιεί;
Αν ήμουν εγώ στη θέση του τι θα έκανα;
Αυτή τη στιγμή, στα video games γίνεται αυτό το πράγμα.
Οι άνθρωποι μπορεί να συζητάνε μεταξύ τους,
ενδεχομένως ούτε καν με το θέατρο μαζί.
Το θέατρο απλά παρακολουθεί, χωρίς να παρεμβαίνει.
Συζητάνε λοιπόν οι gamers μαζί τους, για να πάμε εκεί,
όλα τα κομμάτια του παιχνιδιού τους, από την αισθητική, μέχρι το αποτέλεσμα
και την αληθοφάνεια των χαρακτήρων.
Αυτό είναι που χρειαζόμαστε κι εμείς.
Χρειαζόμαστε αυτή τη ζωντανή επικοινωνία
και μπορεί να επιτευχθεί αν υπάρχει, κατ' αρχήν το εργαλείο
κι αν το θέατρο το χρησιμοποιεί.
Άφησα για το τέλος το πιο, ίσως, επικίνδυνο,
χωρίς το οποίο, το θέατρο -το χρήσιμο θέατρο- δεν μπορεί να λέγεται χρήσιμο,
η χρηματοδότηση.
Αυτή τη στιγμή ένα πολύ μεγάλο μέρος των θεάτρων χρηματοδοτείται
μέσα από ένα σύστημα επιχορηγήσεων.
Οι επιχορηγήσεις βασίζονται πάνω σε ένα σύστημα φορολογίας.
Κι εδώ έχουμε ένα πρόβλημα.
Ο φορολογούμενος δίνει τα λεφτά του.
Τα λεφτά του πάνε σε ένα κέντρο αποφάσεων
το οποίο το έχει εκλέξει, ενδεχομένως.
Το κέντρο αυτό αποφάσεων δίνει σε έναν άλλον άνθρωπο
τον οποίον κανείς δεν τον έχει εκλέξει
-τον έχουν εκλέξει αυτοί που έχουμε εκλέξει-
για να αποφασίσουν πού θα πάνε αυτά τα χρήματα.
Κάποια από αυτά τα χρήματα καταλήγουν στο θέατρο,
δημιουργούνται παραστάσεις,
και τελικά είναι τεράστια η απόσταση
ανάμεσα στον άνθρωπο που έδωσε τα λεφτά του
για να πάρει θέατρο -γιατί αποφάσισε ότι είναι χρήσιμο-
με την τελική παράσταση.
Προφανώς αυτό δεν μπορεί να δουλέψει σε ένα χρήσιμο θέατρο.
Αυτό λοιπόν που χρειαζόμαστε, καταρχήν,
πρέπει να δούμε το θέατρο σαν επιχείρηση,
και ήρθε η στιγμή, το θέατρο να αντιμετωπίσει τις ευθύνες του.
Πολλά θέατρα, ένα άλλο πρόβλημα,
παραπονιούνται για τα πολύ υψηλά λειτουργικά τους έξοδα.
Σου λέει: εγώ έχω αυτή τη στιγμή ένα θέατρο με πέντε σκηνές.
Πώς θα το δουλέψω;
Ξέρετε, είναι οξύμωρο. Μοιάζει με αυτόν τον πολύτεκνο
ο οποίος βγαίνει στα τηλεπαράθυρα και λέει:
Έχω εφτά παιδιά, πώς θα τα ζήσω;
Μεγάλε, το καταλαβαίνω αλλά μαζί τα κάναμε;
(Γέλια)
Ήρθε λοιπόν η στιγμή το θέατρο να αναλάβει τις ευθύνες του.
Είναι μια επιχείρηση, που σημαίνει ότι
η επιχείρηση βαραίνει αυτόν τον άνθρωπο που επιχειρεί,
που αποφασίζει ότι αυτό το πράγμα θα δουλέψει.
Όταν συμβαίνει αυτό
ο επιχειρηματίας γίνεται λίγο πιο αυστηρός με τις επιλογές του.
Πέρα όμως από αυτό, όπως δουλεύει η Wikipedia
ή οι εταιρείες που χρηματοδοτούνται μέσα από πλατφόρμες όπως το kickstaster,
με την πλατφόρμα επικοινωνίας που είπαμε πριν,
το θέατρο μπορεί να πει, έχω αυτά τα λεφτά να βάλω στην επιχείρηση
που κάνω μαζί σας.
Θέλω δέκα ευρώ από τον καθένα σας. Θα με βοηθήσετε να το κάνω;
Και κάποιοι θα στηρίξουν γιατί τους ενδιαφέρει.
Γιατί ξέρουν αυτή τη φορά πού πηγαίνουν τα λεφτά τους
και δεν είναι μια απρόσωπη φορολογία.
Στη συνέχεια, οι μεγάλοι χορηγοί, αν και εφόσον υπάρξουν
και θέλουν να μπαίνουν, θα ξέρουμε πού μπαίνουν.
Θα ξέρουμε ότι αυτή η παράσταση έχει αυτό τον σκοπό
κι έχει από πίσω της αυτούς τους ανθρώπους, αυτό το σύνολο,
με hits κάθε μέρα, το οποίο δυνητικά, μπορεί να το παρακολουθήσει.
Κι όχι ακόμα αυτό. Μπορώ εγώ να δώσω λεφτά,
παρόλο που μπορεί να μην πάω στην παράσταση γιατί ενδεχομένως
ο προβληματισμός για μένα είναι λυμένος,
αλλά θέλω να ανέβει αυτή η παράσταση για τους δίπλα μου,
γιατί πλέον αισθάνομαι ότι το θέατρο αυτό είναι αναγκαίο, είναι χρήσιμο.
Και προκειμένου ν' ανεβαίνει αυτό που βλέπω
και που δεν θα πάω ούτως ή άλλως,
προτιμώ να ανέβει το άλλο.
Εκεί δίνω τα λεφτά μου, όσα πολλά ή λίγα και να είναι.
Θέλουμε λοιπόν ένα θέατρο
το οποίο να χρηματοδοτείται έμμεσα ή άμεσα από εμάς;
Θέλουμε ένα θέατρο το οποίο να δουλεύει ερήμην μας ή μαζί μας;
Και τέλος, θέλουμε ένα θέατρο το οποίο μας διασκεδάζει μόνο,
μας αποπροσανατολίζει από τα προβλήματά μας,
ή θέλουμε ένα θέατρο το οποίο μας προβληματίζει
και μας κάνει να σκεφτόμαστε;
Εσείς αποφασίζετε.
Ευχαριστώ πολύ.
(Χειροκρότημα)
