Γλώσσα - Παραγωγή γραπού λόγου: Περιγραφικός Λόγος - Β' Δημοτικού Επ. 12 (2)

Προφανώς δεν ξεκινάμε να γράφουμε από την αρχή χωρίς να έχουμε σκεφτεί κάποια πράγματα.

Αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία και συνδέεται και με το από κάτω:

Καταγράφω πρόχειρα τις ιδέες μου.

Αυτό μπορεί να γίνει σε μια λευκή κόλλα, αυτό μπορεί να γίνει σε ένα φύλλο χαρτί,

μπορεί να γίνει και σε ένα σχεδιάγραμμα που έχουμε φτιάξει εμείς

ή μας έχει δώσει ο δάσκαλος ή η δασκάλα μας.

Όσο γράφουμε τωρα... Ποια είναι η διαδικασία την οποία ακολουθούμε όσο γράφουμε;

Καταρχήν, πάντα ξαναδιαβάζουμε τι γράψαμε.

Είναι ο καλύτερος τρόπος για να βρούμε το λάθος μας.

Να ξέρουμε, κάτι το οποίο θα το δούμε (θα δούμε και κάποια παραδείγματα αναλυτικά,

τώρα λέμε λίγο θεωρία) είναι ότι λάθος που βρίσκω εγώ δεν μετράει.

Αν παραδώσω το γραπτό μου και δεν το έχω δει, προφανώς μετράει για λάθος.

Αφού λοιπόν ξαναδιαβάζουμε, σκεφτόμαστε τι γράψαμε πριν, τι έχουμε πει προηγουμένως.

Αυτό το κάνουμε για να αποφεύγουμε τις επαναλήψεις,

αυτό το κάνουμε για να ενώσουμε καλύτερα τα στοιχεία μας πάνω στην έκθεση,

αυτό το κάνουμε και για πολλούς άλλους λόγους.

Σκεφτόμαστε τι θα γράψουμε μετά: αφού έχω πει αυτά που έχω πει,

τι θα ακολουθήσει και πώς θα τα συνδεσω.

Προσέχουμε τα γράμματά μας, που, όπως είπαμε, είναι ο ρόλος και του γραμματέα.

Χρησιμοποιούμε τα εργαλεία μας. Είναι καλό κάποιος να χρησιμοποιεί άλλα εργαλεία

για να βάζει ιδέες στο κείμενό του.

Χρησιμοποιούμε ωραίες λέξεις - θα δούμε στα παραδείγματα ποιες μπορεί να είναι αυτές

αλλά, ως επί το πλείστον, να σας το πω από τώρα, είναι τα επίθετα και τα επιρρήματα.

Βάζουμε τόνους και τελείες.

Το τρίτο μας βήμα είναι αφού γράψουμε.

Διαβάζουμε όλο το γραπτό μας, προφανώς,

γιατί θα μπορέσουμε να σώσουμε πάρα πολλά λάθη και πολλές αστοχίες.

Εμένα, που είναι η δουλειά μου... συνέχεια κάνω λάθη στα κείμενά μου,

και πρέπει οπωσδήποτε να τα ξαναδιαβάσω.

Σκέφτομαι αν θέλω να αλλάξω κάτι, να βελτιώσω δηλαδή,

σκέφτομαι αν θέλω να προσθέσω κάτι, να βάλω και κάτι άλλο.

Ελέγχουμε ξανά για ορθογραφικά λάθη,

ελέγχουμε για τόνους και τελείες, σβήνουμε τις μουτζούρες

(είπαμε ότι θέλουμε να έχουμε μια καθαρή εικόνα του τελικού μας αποτελέσματος)

και αποθηκεύουμε το γραπτό μας.

Αυτό μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους, θα το δούμε παρακάτω.

Πώς θα είναι το κείμενό μου;

Το κείμενό μου θα έχει μια συγκεκριμένη μορφή, τουλάχιστον στις αρχικές τάξεις.

Θα έχει τον πρόλογο όπου εκεί, στην περιγραφή, θα λέμε τι ειναι κάτι.

Θα έχει το κυρίως θέμα, πώς είναι: δηλαδή αρχίζουμε κι αναλύουμε τι είναι αυτό και τι κάνει,

ποιες είναι οι συνήθειές του, τι του αρέσει να κάνει - τι τρώει για παράδειγμα.

Και ο επίλογος: τι το κάνω και τι σκέφτομαι για αυτό;

Εκεί είναι και η προσωπική μας κρίση και είναι εξίσου σημαντικό με τα προηγούμενα.

Ας πάρουμε ένα παράδειγμα: Ας κάνουμε μια περιγραφή ενός ζώου.

Ας πάρουμε το λιοντάρι. Επίσης, πολύ ωραίο, όταν κάνουμε περιγραφές,

μπορούμε από το διαδίκτυο να βρίσκουμε και εικόνες,

οι οποίες μας βοηθούν σαν γραφικοί οργανωτές.

Παίρνουμε πληροφορίες οι οποίες μας βοηθούν να εμπλουτίσουμε το κείμενό μας.

Ας πάμε λοιπόν να δούμε και να περιγράψουμε το λιοντάρι:

Βασικός κανόνας - εδώ θα το δούμε στον πίνακα αλλά θυμηθείτε: στο τετράδιο,

είναι το δάχτυλο: πάντα βάζω ένα δάχτυλο και ξεκινάω πιο μέσα.

Φανταστείτε ότι είναι κάπως έτσι και ξεκινάμε λίγο πιο μέσα.

Πρέπει να περιγράψουμε το λιοντάρι.

Αυτό που θα μας ζήταγε κατευθείαν ο Αριστοτέλης, όπως είπαμε πριν,

είναι: τι είναι το λιοντάρι; Το λιοντάρι προφανώς είναι ένα ζώο.

Απαντήσαμε στο βασικό μας ερώτημα αλλά τώρα υπάρχει και ένα άλλο ερώτημα:

Αυτό που γράψαμε, είναι πλούσιο; Θα το διάβαζε κάποιος και θα του άρεσε ή απλά

θα ήταν μια πληροφορία: το λιοντάρι είναι ένα ζώο.

Είναι μεν σωστό, αλλά δεν είναι πλούσιο

αυτό που είπαμε. Παίζουμε με τις λέξεις, εμπλουτίζουμε, κάνουμε το εξής:

Ο συγγραφέας ξαναδιαβάζει τι έγραψε, κι έχει δικαίωμα να διορθώσει.

Μπορεί να βάλει κάτι γενικό στην αρχή. Μπορεί να σβήσει λοιπόν και να βάλει μια ωραία λέξη,

να το εμπλουτίσει, να το κάνει μεγαλύτερο:

ένα "πολύ γνωστό" ζώο. Άρα με ένα απλό επίθετο

(που δεν ειπαμε πολλές λεπτομέρειες, θα πούμε παρακάτω)

δώσαμε μια πιο πλούσια πληροφορία.

Αν θέλουμε να το μεγαλώσουμε μπορούμε να βάλουμε κι άλλες προτάσεις -

μπορούμε να βάλουμε δευτερεύουσες προτάσεις.

"Που ζει στην άγρια φύση". Κάποιοι με κοροϊδεύετε για το πώς έγραψα το “φύση”,

αλλά το έκανα επίτηδες: όταν γράφουμε είναι πολύ λογικό να κάνουμε λάθη.

Άρα, αυτό που κάνει ο γραμματέας είναι ότι πρέπει να ελέγξει.

Θα μου πείτε, θα ελέγχει όλη την ώρα; Όχι, αλλά μπορεί να κάνει το εξής:

μπορεί να υποψιαστεί ποια λέξη του μπορεί να είναι λάθος,

δεν χρειάζεται να τις πάρει όλες μια μια,

αλλά μπορεί ο ίδιος να υποψιαστεί -εσείς ξέρετε καλύτερα ποιες λέξεις σας ζορίζουν-

και να ανοίξει το λεξικό του ή να πηγαίνει στον επεξεργαστή κειμένου του υπολογιστή του,

να βάζει τη λέξη, όπως την έγραψε, να πατάει δεξί κλικ και να του βγάζει το σωστό.

Άρα, προφανώς, το “φύση” γράφεται με “υ”.

Έδειξα αυτό, όχι τόσο σαν ορθογραφία - δεν με ενδιαφέρει τόσο.

Με ενδιαφέρει, όμως, σα μηχανισμός ότι είδατε πώς

μόνος μου κατάφερα να διορθώσω το λάθος μου.

Λοιπόν, κάτι άλλο που μπορούμε να κάνουμε, αφού μπήκαμε στον υπολογιστή:

ας ψάξουμε και κάποιες άλλες πληροφορίες!

Αν κάποιος έμπαινε, θα μπορούσε να βρει κι άλλα πράγματα για το λιοντάρι

που δεν ξέρουμε όλοι, δεν ξέρουμε απ' έξω οι περισσότεροι.

Θα μπορούσε να πει ένα παιδί ότι ανήκει, συγκεκριμένα, στα αιλουροειδή.

Άρα, με λίγη προσπάθεια και δυο-τρεις κινήσεις,

έχουμε πάρει ένα ζώο, το λιοντάρι, και δείτε τι μεγάλο και ωραίο πρόλογο έχουμε φτιάξει!

Να πάμε τώρα στη δεύτερη παράγραφο, σε αυτό που λέμε το “κυρίως θέμα”.

Θυμόμαστε πάλι:

Το λιοντάρι…

Προσέξτε όμως, αν ο συγγραφέας με το γραμματέα κάνουν καλή συνεννόηση

και διαβάζουν σωστά, έχουν διαβάσει από πάνω ότι και η προηγούμενη παράγραφος

ξεκινά με “το λιοντάρι”. Άρα, κάνουμε επανάληψη, το γραπτό μας γίνεται κουραστικό

και ξαναλέμε στην ουσία τα ίδια πράγματα.

Σβήνουμε λοιπόν, και μπορούμε να αντικαταστήσουμε. Μπορούμε να πούμε το πιο απλό

“Αυτό το ζώο…” και βλέπετε ότι αυτομάτως ξαναλέω το ίδιο πράγμα με διαφορετικό τρόπο,

χωρίς να κουράζω τον αναγνώστη μου.

Αν βρίσκαμε πληροφορίες από το διαδίκτυο, για παράδειγμα,

που το είδα πριν ξεκινήσουμε - δεν το θυμάμαι κι εγώ απ' έξω, το λιοντάρι μπορεί να φτάσει τα 200-250 κιλά.

Άρα, αν κάποιος ήθελε να πει για το μέγεθος, θα μπορούσε να πει

“Αυτό το ζώο έχει μεγάλο μέγεθος” ή θα μπορούσε να πει ότι ”μπορεί να φτάσει τα 200-250 κιλά”.

Σας το λέω γιατί, ακόμη κι αν δεν ξέρουμε πληροφορίες...

Θα μου πει κάποιος ότι στο σχολείο δεν μπορούμε να μπαίνουμε όλη την ώρα στο διαδίκτυο

ή δεν μπορούμε να ανοίγουμε λεξικά…

Ναι, είναι σωστό αυτό. Θα μπορούσαμε να γράψουμε λοιπόν, “έχει μεγάλο μέγεθος και μοιάζει με μεγάλη γάτα”.

Ή, ξαναλέμε, θα μπορούσαμε να βρούμε πληροφορίες και να είμαστε ακριβείς:

είναι τόσα κιλά, έχει τόσο μήκος, κ.ο.κ.

Από εκεί και πέρα, αφού είπαμε αυτά τα βασικά, μπορούμε να ξεκινήσουμε

με τα πιο βασικά χαρακτηριστικά του.

Προφανώς, και βλέποντας την εικόνα που μπορεί να μας βοηθήσει,

αυτό που μας έρχεται στο μυαλό είναι:

Το βασικό του χαρακτηριστικό είναι η χαίτη του.

Χωρίς να πούμε πολλά πράγματα, έχουμε ξεκινήσει από τα βασικά και δίνουμε τις πρώτες πληροφορίες.

Μπορούμε, στη συνέχεια, να πούμε ότι το αρσενικό έχει χαίτη ενώ το θηλυκό δεν έχει

και ούτω καθεξής.

Προχωράμε, στην πορεία, και πάλι με πράγματα που είναι πάρα πολύ απλά.

Μπορούμε να πούμε, για παράδειγμα,

έχει μεγάλο κεφάλι,

με μεγάλα δόντια

και νύχια.

Δείτε όμως τι κάνω:

Έχω βάλει εδώ επίθετο, εδώ επίθετο και εδώ δεν έχω βάλει.

Αλλά θα μπορούσα, ξαναδιαβάζοντάς το, να δω ότι δεν μου ταιριάζει αυτό πολύ μόνο του

και θα μπορούσα να το αλλάξω

και να βάλω, για παράδειγμα, "κοφτερά νύχια".

Ή, για παράδειγμα, θα μπορούσα να κάνω και άλλη δουλειά,

δηλαδή να επιμείνω και να δω ότι εδώ έχω βάλει δύο ίδια επίθετα

και να αλλάξω πάλι αυτό εδώ

και να πω "τεράστια δόντια".

Σας δείχνω όλα αυτά γιατί αυτή η διαδικασία, το να σβήνω, να γράφω και ξανά το ίδιο πράγμα,

είναι κάτι που θέλουμε όταν γράφουμε ένα κείμενο.

Όχι απλά το θέλουμε, πρέπει, γιατί αν το κάνουμε κατευθείαν στις σκέψεις μας

τότε υπάρχει κίνδυνος να γράψουμε ένα πολύ φτωχό κείμενο.

Αντίθετα, όλη αυτή η εναλλαγή μεταξύ γραμματέα - συγγραφέα

και η αυτοδιόρθωση, δηλαδή να το κάνουμε μόνοι μας,

μπορεί να μας βοηθήσει πάρα πολύ να φτιάξουμε ένα καλύτερο κείμενο

χωρίς να μας έχει βοηθήσει κανένας εξωτερικός συνεργάτης

(ο δάσκαλος, ο γονέας, κάποιος φίλος, οποιοσδήποτε).

Λοιπόν,

είπαμε πολλά βασικά εξωτερικά χαρακτηριστικά -

για παράδειγμα, στα φρούτα μπορούμε να ξεκινήσουμε απ' έξω:

το μήλο είναι κόκκινο ή πράσινο, έχει φλούδα,

από μέσα είναι άσπρο και έχει κουκούτσια...

Αλλά το θέμα είναι στα ζώα

πώς θα το κάνουμε: θα γράψουμε πώς είναι το στομάχι του και το συκώτι του;

Όχι, θα περάσουμε σε μια άλλη επεξήγηση που θα είναι οι συνήθειές του:

πού ζει, τι τρώει, τι κάνει.

Άρα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ζει στη σαβάνα

και, για παράδειγμα, να πούμε στην Αφρική κυρίως.

Παρένθεση: πολλοί δεν ξέρουν ότι υπήρχαν λιοντάρια και στην Ελλάδα.

Παράδειγμα είναι το λιοντάρι της Νεμέας,

δεν είναι μύθος. Το λιοντάρι της Νεμέας είναι μύθος, αλλά υπήρχαν σαν ζώα στην Ελλάδα

τα οποία εξαφανίστηκαν, κάπου έχω διαβάσει κοντά στην εποχή του Χριστού.

Αλλά γενικά υπήρχαν λιοντάρια στην Ευρώπη, υπήρχαν στη Μέση Ανατολή,

υπήρχαν στην έρημο Σαχάρα

και ο μόνος τόπος που τα βρίσκουμε τώρα είναι κάτω από την έρημο Σαχάρα,

στην υποσαχάρια Αφρική.

Ζει στην σαβάνα, στην Αφρική,

και μπορούμε να πούμε

και είναι ζώο σαρκοφάγο.

Πολλά από αυτά, ξαναλέω, δεν είναι ανάγκη να τα ψάξουμε κάπου,

μπορούμε να τα πούμε και μόνοι μας.

Γενικά το πόσο θα εμπλουτίσουμε, πόσο πολύ θα βάλουμε ή πόσο λίγο θα βάλουμε

είναι καθαρά δικό μας θέμα.

Μπορούμε να πάμε για παράδειγμα να πούμε τώρα, τι του αρέσει.

Ένα χαρακτηριστικό που αρέσει στο λιοντάρι, που το κάνει συνέχεια, είναι

ότι του αρέσει πολύ να κοιμάται.

Αλλά επίσης

-βάλαμε και ένα συνδετικό, το "επίσης"-

και επίσης του αρέσει

να κυνηγάει άλλα ζώα.

Εδώ μπορείτε να κάνετε, παιδιά, άπειρα παραδείγματα

και αυτό είναι το πολύ ωραίο μιας έκθεσης:

ότι καμία έκθεση δεν είναι ίδια με την άλλη.

Ακόμα και σε ένα τόσο συγκεκριμένο θέμα, όπως είναι η περιγραφή ενός ζώου,

μπορείτε να κάνετε όλοι οι μαθητές τελείως διαφορετικά πράγματα.

Και αυτό είναι το ωραίο, ότι μπορείτε να το κάνετε μέσα από την δική σας οπτική γωνία,

μέσα από αυτό που εσάς σας άρεσε και μέσα από αυτό που εσείς θεωρείτε σημαντικό.

Αφού γράψουμε λοιπόν και το κυρίως θέμα

-ξαναλέω, σε πολλές παραλλαγές και πολλά πράγματα που θα μπορούσαμε να πούμε-,

πάμε λίγο να γράψουμε και την τελευταία μας παράγραφο, τον επίλογο.

Βέβαια να διευκρινίσουμε ότι το κυρίως θέμα δεν είναι πάντα μία παράγραφος -

έτσι, όσο μεγαλώνουμε σε τάξεις τόσες περισσότερες είναι οι παράγραφοι.

Δηλαδή φανταστείτε, μια μέρα θα φτάσετε Λύκειο

και θα πρέπει να γράψετε εκθέσεις πλέον των τετρακοσίων και, λέξεων!

Διακοσίων, τετρακοσίων, πεντακοσίων παλιότερα.

Λοιπόν, δαχτυλάκι, ξεκινάμε πιο μέσα.

Το λιοντάρι...

Θα μου πείτε, αφού είπαμε να το αλλάξουμε.

Ναι, αλλά το έχουμε βάλει μόνο μια φορά πάνω πάνω οπότε μπορούμε,

μας επιτρέπεται να το κάνουμε άλλη μία.

Το λιοντάρι, τώρα, πάμε να δούμε το τι το κάνουμε.

Και η αλήθεια είναι ότι το λιοντάρι δεν μπορούμε να το κάνουμε και πολλά πράγματα.

Αυτό να μας κάνει μπορεί, αλλά εμείς όχι,

οπότε πάμε σε κάτι πάρα πολύ απλό:

μπορούμε, για παράδειγμα, να πούμε "το λιοντάρι το βλέπουμε

στα ντοκιμαντέρ

και μαθαίνουμε

για την άγρια φύση".

Εμένα προσωπικά μου αρέσουν πάρα πολύ αυτά τα ντοκιμαντέρ

και μπορεί ο καθένας να δει και να μάθει πολλά πράγματα, και για τα λιοντάρια

και για οποιαδήποτε άλλα ζώα.

Πάμε τώρα... Αφού είπαμε και τι το κάνουμε,

πάμε σιγά σιγά να το κλείσουμε το θέμα μας.

Ξαναλέω, πάλι, όποιος θέλει το ανοίγει το κλείνει όπως θέλει.

Να δούμε λίγο ποια είναι η κρίση μας για αυτό,

ποιό είναι το προσωπικό μας συναίσθημα:

το προσωπικό μας συναίσθημα είναι αυτό που το λέμε, έτσι, πολύ προσωπικό.

Μου αρέσει το λιοντάρι,

μου αρέσει αυτό το ζώο

γιατί… πολλά!

Γιατί είναι επιβλητικό, γιατί είναι άγριο, γιατί είναι δυναμικό