Άρχισε αυτό το μάθημα τώρα

Arantik | Science and Technology, ماده تاریک و انرژی تاریک

ماده تاریک و انرژی تاریک

بعد از کشفیات ادوین هابل فهمیدیم که میلیاردها کهکشان

توی جهان وجود داره که ما داریم توی یکیشون زندگی می‌کنیم.

از طرفی هم متوجه شدیم که این جهان داره با یه سرعت خیلی زیادی منبسط میشه.

ولی وقتی دقت بیشتری روی سرعت چرخش کهکشانا و خوشه‌های کهکشانی

و منبسط شدن جهان کردیم فهمیدیم همه چیز به اون سادگی که ما فکر می‌کردیم نبوده.

فقط 5 درصد از کل جهان از این ماده‌ی معمولی که ما میشناسیم ساخته شده،

95 درصدش از دو تا چیز عجیب تشکیل شده یعنی ماده‌ی تاریک و انرژی تاریک!

توی این ویدیو درباره‌ی این صحبت می‌کنم که اصلا چی شد که به این فکر افتادیم

که باید دو تا چیز به نام ماده‌ی تاریک و انرژی تاریک وجود داشته باشه،

جنسشون از چی میتونه باشه، چند درصد از جهان ماده‌ی تاریکه

چند درصدش انرژی تاریکه، اصلا چرا به اینا میگن تاریک!

پس اگه به این موضوع علاقه داری ادامه‌ی ویدیو رو ببین.

در ضمن اگه به اینجور محتواها علاقه داری

دکمه‌ی سابسکرایب پایین ویدیورم بزن و عضو کانالم شو.

اول با ماده‌ی تاریک شروع می‌کنم.

خب میدونیم که کهکشانا از میلیاردها ستاره

تشکیل شدن که دور مرکز کهکشان‌ دارن میچرخن.

وقتی کهکشان راه شیری خودمونو بیشتر و دقیقتر بررسی کردیم

متوجه شدیم که سرعت چرخش اون ستاره‌هایی که روی لبه‌های بیرونی

کهکشان هستن خیلی بیشتر از اون چیزیه که گرانشی که از مرکز

کهکشان بهشون وارد میشه بتونه اینارو نگه داره.

یعنی این ستاره‌ها باید پرت شن بیرون از کهکشان، چون سرعت خیلی بالایی دارن،

دقیقا مثل وقتی که سوار چرخ‌وفلک میشی یعنی وقتی که می‌چرخه اگر

دستتو به جایی نگیری یا اینکه نشینی روی صندلی

به خاطر اون نیروی گریز از مرکز پرت میشی پایین!

اما در مورد ستاره‌های کهکشان راه‌شیری این اتفاق نمیفته.

انگار یه چیز نامریی وجود داره که جاذبه‌ی خیلی زیادی داره و

با این جاذبه‌ی زیادش جلوی فروپاشی کهکشان رو میگیره.

غیر از این، یه مشکل دیگه‌ای هم در مورد بقیه‌ی کهکشانا بود که حل نشده بود.

دانشمندا مقدار جرم کهکشانا رو به دو روش محاسبه میکردن.

یکی استفاده از نور اون کهکشانا بود، یکیم استفاده از تاثیرات گرانشی اون کهکشانا بود.

قاعدتا نتیجه‌ای که از این دو تا روش بدست میومد باید یکسان میبود یعنی توی هر دو تا

روش باید یه جرم مشابهی برای یه کهکشان به دست میومد اما اینجوری نبود!

مقدار جرمی که از نور کهکشان به دست میومد خیلی کمتر

از اون جرمی بود که از تاثیرات گرانشی کهکشان به دست میومد.

یه اختلاف جرمی این وسط وجود داشت.

پس اینجا هم دوباره باز دانشمندا به این نتیجه رسیدن که احتمالا باید یه جرم گم‌شده‌ای

داخل این کهکشانا وجود داشته باشه که هیچ نوری از خودش منتشر نمیکنه.

یه چیز کاملا نامریی. اما این چیز نامریی دقیقا چیه؟! ما هیچی ازش نمیبینیم.

پس این جسم نامریی هیچ تعاملی با امواج الکترومغناطیس

نداره، یعنی هیچ نوری از خودش منتشر نمیکنه،

با هیچکدوم از ابزارایی که داریم نمی‌تونیم درکش کنیم.

دانشمندا اسم این ماده رو گذاشتن ماده‌ی تاریک یا dark matter .

ماده‌ی تاریک هیچ اثری روی ماده‌ی معمولی که من و شما و ستاره‌ها

و کهکشانا ازش ساخته شدن نداره، فقط و فقط از طریق گرانش

یا جاذبه میتونه روی ماده‌ی معمولی اثر بذاره.

این فرضیه رو اولین بار سال 1932 یه فیزیکدان هلندی به نام یان اورت

برای توضیح سرعت چرخش ستاره‌ها، داخل کهکشان راه شیری ارایه کرد.

اما چند درصد از دنیای ما از این ماده‌ی عجیب ساخته شده؟

طبق معادله‌ی معروف اینشتین، بین جرم و انرژی رابطه‌ی E=mc2 وجود داره

یعنی جرم و انرژی، صورتای معادل همدیگه هستن، میتونن به همدیگه تبدیل بشن.

پس کل چیزی که توی جهان وجود داره رو می‌تونیم به صورت جرم-انرژی بیان کنیم.

طبق مدل استانداردی که از ماهواره‌ی پلانک و یه سری

داده‌های دیگه به دست اومده، مقدار کل جرم-انرژی جهان به این صورته:

4.9 درصد ماده‌ی معمولی، 26.8 درصد ماده‌ی تاریک، 68.3 درصد انرژی تاریک.

تمام این کهکشانا و ستاره‌ها و سیاره‌هایی که ما میبینیم فقط حدود 5 درصد از کل جهانه.

95 درصد از جهان از ماده‌ی تاریک و انرژی تاریک

ساخته شده که هنوز هیچکدومشونو دقیق نمیشناسیم!

ولی اگه فقط ماده رو درنظر بگیریم، یعنی انرژی رو بزاریم کنار،

85 درصد از کل ماده‌ی جهان ماده‌ی تاریکه، 15 درصدش ماده‌ی معمولیه.

یه مساله‌ی عجیبم اینه که اینجوری نیس که هرجایی

که ماده‌ی تاریک وجود داشته باشه ماده‌ی معمولی نیست یا برعکس.

یعنی ماده‌ی تاریک همین الان ممکنه جلوی چشم ما باشه فقط نمی‌تونیم ببینیمش.

ماده‌ی تاریکم مثل ماده‌ی معمولی، بعضی جاها

متراکم‌تره که دلیلشم اینه که جاذبه روش اثر داره.

مدلی که برای ماده‌ی تاریک توی کهکشانا درنظر میگیرن به این صورته که

مثلا یه کهکشان مثل کهکشان راه شیری، با یه کره‌ی بزرگ از ماده‌ی تاریک احاطه شده.

همین ماده‌ی تاریک با گرانش عظیمش جلوی فروپاشی کهکشانا رو میگیره.

منظور از فروپاشی هم که همونطور که گفتم اینه که اون ستاره‌هایی که

روی لبه‌های بیرونی کهکشان دارن میچرخن به خاطر اون سرعت بالاشون

جاذبه‌ی کهکشان دیگه نمیتونه نگهشون داره و پرت میشن بیرون و پراکنده میشن.

ماده‌ی تاریک تا الان بهترین فرضیه‌ای بوده که

برای توضیح رفتار کهکشانا و خوشه‌های کهکشانی ارائه شده.

ولی این ماده‌ی عجیب از چی ساخته شده؟! خب باید بگم که هنوز نمیدونیم!

یعنی ماهیت ماده‌ی تاریک هنوز یه معماس.

برای همین اصلا خودشم هنوز اثبات نشده فقط در حد فرضیه‌ست.

اما چندتا حدس و گمان وجود داره برای اینکه جنسش از چیه.

از بین اینا، ذرات سنگین با برهم‌کنش ضعیف،

یا WIMP بیشترین احتمالو داره که درست باشه.

الان یکی از اصلی‌ترین چیزایی که فیزیکدانا دارن

برای فهمیدنش تلاش می‌کنن همینه که ماده‌ی تاریک از چی ساخته شده.

چون هیچ راهی برای آشکارسازیش نداریم، فهمیدن این قضیه خیلی خیلی سخته.

اما دانشمندا تقریبا همگی نظرشون اینه که

باید از یه جور ذراتی شبیه ذرات زیراتمی ساخته شده باشه.

ذرات زیراتمی به پروتونا و نوترونا و چیزای دیگه میگن که اتم‌ها ازاینا ساخته میشن.

به نظر دانشمندا ماده‌ی تاریکم از یه نوع از این ذرات ساخته شده

که خاصیتای متفاوتی دارن اما هنوز نمی‌دونیم چین.

فهمیدن جنس ماده‌ی تاریک اینقد سخت و طولانی بوده که بعضی از

دانشمندا کلا عطاشو به لقاش بخشیدن و نظریات دیگه‌ای دادن.

یعنی به این نتیجه رسیدن که اصلا شاید ماده‌ی تاریکی

وجود نداره، شاید فرضیات ما از اول اشتباه بوده.

این دانشمندا میگن نظریه‌ی گرانش اشتباهه، نیروی گرانشی که توی فضاهای

کهکشانی وجود داره خیلی قوی‌تر از اون چیزیه که روابط نیوتون پیش‌بینی میکنن.

همین گرانش قویه که داره جلوی پراکنده‌شن ستاره‌ها از کهکشانا رو میگیره.

اما برای اون مساله‌ی اختلاف جرمی که برای کهکشانا گفتم،

ایده‌ی قانع‌کننده‌ای ندارن. برای همین این نظریه‌ی گرانش اصلاح شده هم کامل نیست.

خب پس ماده‌ی تاریکو فهمیدیم چیه، حالا بریم سراغ

چیزی که حتی از ماده‌ی تاریکم عجیب‌تره، یعنی انرژی تاریک.

نظریه‌ی بیگ‌بنگو که دیگه احتمالا هم شنیدن.

بیگ‌بنگ یا مهبانگ یا انفجار بزرگ الان معتبرترین

نظریه‌ای هست که برای پیدایش جهان وجود داره.

خلاصش اینه که جهان ما حدود 13.8 میلیارد سال پیش

از یه نقطه‌ی بی‌نهایت کوچیک و متراکم، حتی کوچیکتر از اتم به وجود اومده.

این نقطه با یه انفجار وحشتناک بزرگ میشه و کم‌کم ذرات زیراتمی

به وجود میان، بعد اینا با هم ترکیب میشن اتمای هیدروژن و هلیوم

به وجود میان، هیدروژن و هلیوم که به صورت گازهای پراکنده بودن بر اثر

جاذبه دور هم جمع میشن و ستاره‌های اولیه به وجود میاد.

کهکشانا هم که از جمع شدن تعداد خیلی زیادی از این ستاره‌ها دور همدیگه تشکیل میشن.

حالا، دقت کردید وقتی کنار خیابون وایسادید، ماشینی که به شما نزدیک میشه،

صدای بوقش زیرتره ولی وقتی که داره از شما دور میشه صدای بوقش بم‌تر میشه؟

اینو ببینید:

تو فیزیک به این اتفاق میگن اثر دوپلر (Effect Doppler).

دلیلش اینه که وقتی ماشین به ما نزدیکتر میشه امواج صوتیش

فرکانسشون بیشتر میشه در نتیجه صدا زیرتر میشه ولی وقتی ماشین از ما دور میشه

فرکانس امواج صوتی کوتاه‌تر میشه کمتر میشه و درنتیجه صدا بم‌تر میشه.

مشابه همین اتفاق برای نورم میفته.

وقتی یه جسمی از ما دور میشه، فرکانس اون نوری که از جسم به ما میرسه بلندتر میشه،

یعنی میره به سمت نور قرمز. به این اتفاق میگن RedShift یا انتقال به سرخ.

ستاره‌شناسا از روی همین اتفاق متوجه شدن که کهکشانا دارن از ما دور میشن.

اونم با سرعت زیاد. پس به صورت خلاصه، فهمیدیم که

جهان ما در حال منبسط شدنه، مث یه بادکنک در حال باد شدن.

چیزی که ما انتظارشو داشتیم این بود که این منبسط شدن

جهان باید سرعتش به مرور زمان کمتر و کمتر بشه، چون جاذبه‌ای که

بین مواد سازنده‌ی جهان هست باید جلوی منبسط شدنشو بگیره.

تا جایی که یه زمانی برسه که کلا منبسط شدنش متوقف بشه بعد دوباره شروع کنه به جمع شدن.

اما با اندازه‌گیری‌های دقیقی که انجام شد فهمیدیم انتظارمون خیلی بیجا بوده!

سرعت منبسط شدن جهان، کم که نمیشه هیچی، تازه داره خیلیم بیشتر میشه.

یعنی با یه شتاب مشخصی، سرعت منبسط شدن جهان دائما داره زیاد میشه.

دانشمندا هیچ دلیلی برای این اتفاق عجیب پیدا نکردن جز اینکه یه

انرژی مرموزی تو کل جهان وجود داره که عامل این بالا رفتن سرعت انبساطه.

اسمشو گذاشتن انرژی تاریک یا dark energy.

فرضیه‌های دیگه‌ای هم برای این قضیه هست اما انرژی تاریک تا الان معتبرترین فرضیه‌س.

در واقع انرژی تاریک داره با جاذبه‌‌ی بین کهکشانا و

بقیه‌ی چیزای جهان مقابله میکنه و نمیذاره جهان منقبض بشه.

دانشمندا از روی شواهدی که به دست اوردن تخمین زدن که

68 درصد جهان از انرژی تاریک تشکیل شده.

این انرژی غلظت خیلی کمی داره اما به صورت یکنواخت تو کل جهان پراکنده است.

انرژی تاریکم مثل ماده‌ی تاریک ماهیتش معلوم نیست.

یعنی نمی‌دونیم از چی ساخته شده جنسش از چیه.

پس به صورت خلاصه اگه بخوام بگم، ماده‌ی تاریک و انرژی تاریک،

هردوشون برای توضیح چیزایی که هیچ دلیلی براشون نداشتیم معرفی شدن.

ماده‌ی تاریک برای توضیح اختلاف جرم کهکشانا و سرعت چرخش ستاره‌ها

توی کهکشانا معرفی شد، انرژی تاریکم برای توضیح بیشتر شدن سرعت انبساط جهان.

اما با وجود تمام تلاشایی که تا امروز انجام شده هردوشون

هنوز معماهای بزرگی هستن که هیچکس جوابشونو نمیدونه.

هنوز نمی‌تونیم بگیم ماده‌ی تاریک یا انرژی تاریک

صددرصد وجود دارن چون هنوز اثبات نشدن.

ولی چیزی که برای خود من باورش خیلی سخته همینه که

95 درصد جهان از چیزایی ساخته شده که هیچی ازش نمیدونیم!

از کجا معلوم، شاید این ماده‌ی تاریکی که چندبرابر

ماده‌ی معمولیه خودش ستاره‌ها و کهکشانای مخصوص خودشو داره.

شاید یه دنیای دیگه تو دل همین دنیایی که ما میبینیم

وجود داشته باشه که جنس ماده‌ش با دنیای ما فرق می‌کنه.

فقط چون هیچ نوری ازش به ما نمیرسه نمیتونیم ببینیمش.

به قول دانشمند انگلیسی J.B.S Haldane:

جهان نه تنها عجیب‌تر از چیزی است که فکر می‌کنیم، بلکه حتی

عجیب‌تر از چیزی است که بتوانیم فکرش را بکنیم.

اگه این ویدیو رو دوس داشتی لایک فراموش نشه،

از تک‌تکتون بابت نظرات خوبتون ممنونم، نظر شما خیلی برام مهمه،

مث همیشه بدون ترس سوال بپرس و دنبال جواب باش.

To hear audio for this text, and to learn the vocabulary sign up for a free LingQ account.

Άνοιγμα αυτού του μαθήματος στο LingQ

ماده تاریک و انرژی تاریک matter|dark|and|energy|dark Dunkle Materie und dunkle Energie Matière noire et énergie noire Materia oscura ed energia oscura 暗黒物質と暗黒エネルギー Donkere materie en donkere energie Ciemna materia i ciemna energia Mörk materia och mörk energi Dark matter and dark energy

توی جهان وجود داره که ما داریم توی یکیشون زندگی می‌کنیم. in|world|exists|there|that|we|have|in|one of them|life|| in the universe and we are living in one of them.

ولی وقتی دقت بیشتری روی سرعت چرخش کهکشانا و خوشه‌های کهکشانی but|when|attention|more|on|speed|rotation||and|||galactic But when we paid more attention to the rotation speed of galaxies and galaxy clusters,

و منبسط شدن جهان کردیم فهمیدیم همه چیز به اون سادگی که ما فکر می‌کردیم نبوده. and|expanding|becoming|universe|we realized|we understood|everything|thing|to|that|simplicity|that|we|thought|||hadn't been and the expansion of the universe, we realized that everything is not as simple as we thought.

فقط 5 درصد از کل جهان از این ماده‌ی معمولی که ما میشناسیم ساخته شده، only|percent|of|total|world|from|this|||ordinary|that|we|know|made|been Only 5 percent of the entire universe is made up of this ordinary matter that we know,

95 درصدش از دو تا چیز عجیب تشکیل شده یعنی ماده‌ی تاریک و انرژی تاریک! percent|from|two|to|things|strange|formed|made|meaning|||dark|and|energy|dark 95 percent is made up of two strange things, namely dark matter and dark energy!

توی این ویدیو درباره‌ی این صحبت می‌کنم که اصلا چی شد که به این فکر افتادیم in|this|video|||this|talk|||that|at all|what|happened|that|to|this|thought|we came up In this video, I talk about what made us think

که باید دو تا چیز به نام ماده‌ی تاریک و انرژی تاریک وجود داشته باشه، that|must|two|things|things|in|name|||dark|and|energy|dark|existence|have|be that there must be two things called dark matter and dark energy,

جنسشون از چی میتونه باشه، چند درصد از جهان ماده‌ی تاریکه their composition|of|what|could|be|how much|percent|of|universe|||dark what they could be made of, what percentage of the universe is dark matter,

چند درصدش انرژی تاریکه، اصلا چرا به اینا میگن تاریک! how much|percent of it|energy|dark|at all|why|to|||dark what percentage is dark energy, and why are they called dark!

پس اگه به این موضوع علاقه داری ادامه‌ی ویدیو رو ببین. so|if|to|this|topic|interest|you have|||video|the|watch So if you're interested in this topic, watch the rest of the video.

دکمه‌ی سابسکرایب پایین ویدیورم بزن و عضو کانالم شو. ||subscribe|below|my video|click|and|member|my channel|become hit the subscribe button below my video and join my channel.

اول با ماده‌ی تاریک شروع می‌کنم. first|with|||dark|I start|| I'll start with dark matter.

متوجه شدیم که سرعت چرخش اون ستاره‌هایی که روی لبه‌های بیرونی realized|we|that|speed|rotation|that|||that|on|||outer we realized that the rotation speed of those stars on the outer edges.

یعنی این ستاره‌ها باید پرت شن بیرون از کهکشان، چون سرعت خیلی بالایی دارن، that means|these|||should|ejected|move|out|of|galaxy|because|speed|very|high|have This means these stars should be flung out of the galaxy because they have very high speeds,

دقیقا مثل وقتی که سوار چرخ‌وفلک میشی یعنی وقتی که می‌چرخه اگر exactly|like|when|you|ride|||you are|that is|when|it|||if just like when you ride a Ferris wheel, meaning when it spins if

اما در مورد ستاره‌های کهکشان راه‌شیری این اتفاق نمیفته. but|in|regarding|||galaxy|||this|event|does not happen But this doesn't happen with the stars of the Milky Way.

انگار یه چیز نامریی وجود داره که جاذبه‌ی خیلی زیادی داره و it seems|a|thing|invisible|existence|has|that|||very|much|has|and It seems there is an invisible thing that has a lot of gravity and

با این جاذبه‌ی زیادش جلوی فروپاشی کهکشان رو میگیره. with|this|||its strong|the|collapse|galaxy|را (object marker)|prevents Its strong gravity prevents the galaxy from collapsing.

غیر از این، یه مشکل دیگه‌ای هم در مورد بقیه‌ی کهکشانا بود که حل نشده بود. other|than|this|one|problem|||also|about|regarding|||galaxies|was|that|solved|unresolved|was Besides this, there was another problem regarding the other galaxies that had not been solved.

یکی استفاده از نور اون کهکشانا بود، یکیم استفاده از تاثیرات گرانشی اون کهکشانا بود. one|use|from|light|that||was|another|||effects|gravitational|that||was One was by using the light from those galaxies, and the other was by using the gravitational effects of those galaxies.

قاعدتا نتیجه‌ای که از این دو تا روش بدست میومد باید یکسان میبود یعنی توی هر دو تا logically|||that|from|these|two|methods|method|obtained|would come|should|identical|be|meaning|in|each|two|methods The result obtained from these two methods should logically be the same, meaning that in both methods

پس اینجا هم دوباره باز دانشمندا به این نتیجه رسیدن که احتمالا باید یه جرم گم‌شده‌ای so|here|also|again|again|scientists|to|this|conclusion|reached|that|probably|should|a|mass||| So here again, scientists have come to the conclusion that there probably has to be some missing mass.

داخل این کهکشانا وجود داشته باشه که هیچ نوری از خودش منتشر نمیکنه. inside|this||existence|has|be|that|no|light|from|itself|emitted|does not Inside these galaxies, there must be something that emits no light.

با هیچکدوم از ابزارایی که داریم نمی‌تونیم درکش کنیم. with|none|of|tools|that|we have|||understanding|do We can't perceive it with any of the tools we have.

دانشمندا اسم این ماده رو گذاشتن ماده‌ی تاریک یا dark matter . scientists|name|this|substance|(object marker)|put|||dark|or|dark|matter Scientists have named this substance dark matter.

ماده‌ی تاریک هیچ اثری روی ماده‌ی معمولی که من و شما و ستاره‌ها ||dark|no|effect|on|||ordinary|that|I|and|you|and|| Dark matter has no effect on ordinary matter, which you and I and the stars are made of,

و کهکشانا ازش ساخته شدن نداره، فقط و فقط از طریق گرانش and||from it|built|becoming|doesn't have|only|and|only|through|the way|gravity it can only affect ordinary matter through gravity.

یا جاذبه میتونه روی ماده‌ی معمولی اثر بذاره. or|gravity|can|on|||ordinary|effect|have This hypothesis was first proposed in 1932 by a Dutch physicist named Jan Oort.

برای توضیح سرعت چرخش ستاره‌ها، داخل کهکشان راه شیری ارایه کرد. for|explanation|speed|rotation|||within|galaxy|Milky|Way|provided|did He presented an explanation for the rotation speed of stars within the Milky Way.

اما چند درصد از دنیای ما از این ماده‌ی عجیب ساخته شده؟ but|how many|percent|of|world|our|from|this|||strange|made|been But what percentage of our world is made up of this strange matter?

طبق معادله‌ی معروف اینشتین، بین جرم و انرژی رابطه‌ی E=mc2 وجود داره according to|||famous|Einstein|between|mass|and|energy|||||existence|has According to Einstein's famous equation, there is a relationship between mass and energy expressed as E=mc2.

پس کل چیزی که توی جهان وجود داره رو می‌تونیم به صورت جرم-انرژی بیان کنیم. so|all|anything|that|in|universe|existence|has|it|||in|form|||expressed|we So everything that exists in the universe can be expressed in terms of mass-energy.

طبق مدل استانداردی که از ماهواره‌ی پلانک و یه سری according to|model|standard|that|from|||Planck|and|a|series According to the standard model obtained from the Planck satellite and a series of

داده‌های دیگه به دست اومده، مقدار کل جرم-انرژی جهان به این صورته: ||other|to|hand|come|amount|total|||universe|in|this|form other data, the total mass-energy of the universe is as follows:

4.9 درصد ماده‌ی معمولی، 26.8 درصد ماده‌ی تاریک، 68.3 درصد انرژی تاریک. percent|||ordinary|percent|||dark||| 4.9 percent ordinary matter, 26.8 percent dark matter, 68.3 percent dark energy.

تمام این کهکشانا و ستاره‌ها و سیاره‌هایی که ما میبینیم فقط حدود 5 درصد از کل جهانه. all|this|galaxies|and|||and|||that|we|see|only|about|percent|of|total|universe All these galaxies, stars, and planets that we see make up only about 5 percent of the entire universe.

95 درصد از جهان از ماده‌ی تاریک و انرژی تاریک percent|of|universe|from|||dark|and|energy|dark 95 percent of the universe is made up of dark matter and dark energy.

85 درصد از کل ماده‌ی جهان ماده‌ی تاریکه، 15 درصدش ماده‌ی معمولیه. percent|of|total|||universe|||dark|percent|||ordinary 85 percent of all the matter in the universe is dark matter, and 15 percent is ordinary matter.

یه مساله‌ی عجیبم اینه که اینجوری نیس که هرجایی a|||strange||that|like this|isn't|that|everywhere One strange issue is that it's not the case that wherever there is dark matter, there is no ordinary matter, or vice versa.

که ماده‌ی تاریک وجود داشته باشه ماده‌ی معمولی نیست یا برعکس. that|||dark|existence|having|be|||ordinary|is not|or|conversely This means that dark matter might be right in front of our eyes right now, we just can't see it.

یعنی ماده‌ی تاریک همین الان ممکنه جلوی چشم ما باشه فقط نمی‌تونیم ببینیمش. it means|||dark|right now|now|might|in front of|eyes|us|be|only|||see it

ماده‌ی تاریکم مثل ماده‌ی معمولی، بعضی جاها ||my dark|like|||ordinary|some|places My dark matter, like ordinary matter, is denser in some places.

متراکم‌تره که دلیلشم اینه که جاذبه روش اثر داره. ||that|its reason||that|gravity|on it|effect|has The reason for this is that gravity affects it.

مدلی که برای ماده‌ی تاریک توی کهکشانا درنظر میگیرن به این صورته که model|that|for|||matter|in|galaxy|considered|taken|in|this|form|that The model considered for dark matter in galaxies is such that

مثلا یه کهکشان مثل کهکشان راه شیری، با یه کره‌ی بزرگ از ماده‌ی تاریک احاطه شده. for example|a|galaxy|like|galaxy|Milky|Way|with|a|||large|of|||dark|surrounded|is for example, a galaxy like the Milky Way is surrounded by a large sphere of dark matter.

همین ماده‌ی تاریک با گرانش عظیمش جلوی فروپاشی کهکشانا رو میگیره. this|||dark|with|gravity|its immense|the collapse of|collapse|galaxy|را|prevents This dark matter, with its immense gravity, prevents the collapse of the galaxy.

منظور از فروپاشی هم که همونطور که گفتم اینه که اون ستاره‌هایی که meaning|from|collapse|also|that|just as|that|||that|||| By collapse, I mean that those stars that

روی لبه‌های بیرونی کهکشان دارن میچرخن به خاطر اون سرعت بالاشون on|||outer|galaxy|they are|rotating|due to|reason|their|speed|high are orbiting on the outer edges of the galaxy, due to their high speed,

جاذبه‌ی کهکشان دیگه نمیتونه نگهشون داره و پرت میشن بیرون و پراکنده میشن. ||galaxy|no longer|can|keep them|has|and|thrown|they become|outside|and|scattered|they become the galaxy's gravity can no longer hold them, and they get thrown out and scattered.

ماده‌ی تاریک تا الان بهترین فرضیه‌ای بوده که ||dark|until|now|best|||has been|that Dark matter has been the best hypothesis so far that

برای توضیح رفتار کهکشانا و خوشه‌های کهکشانی ارائه شده. for|explaining|behavior|galaxy|and|||galactic|presented|been has been proposed to explain the behavior of galaxies and galaxy clusters.

ولی این ماده‌ی عجیب از چی ساخته شده؟! خب باید بگم که هنوز نمیدونیم! but|this|||strange|from|what|made|is|well|should|I say|that|still|we don't know But what is this strange matter made of?! Well, I have to say that we still don't know!

یعنی ماهیت ماده‌ی تاریک هنوز یه معماس. that means|nature|||dark|still|a|mystery I mean, the nature of dark matter is still a mystery.

برای همین اصلا خودشم هنوز اثبات نشده فقط در حد فرضیه‌ست. for|this reason|at all|himself|yet|proof|not done|only|in|the level of|| That's why it hasn't been proven yet, it's just a hypothesis.

از بین اینا، ذرات سنگین با برهم‌کنش ضعیف، from|among|these|particles|heavy|with|||weak Among these, heavy particles with weak interaction,

الان یکی از اصلی‌ترین چیزایی که فیزیکدانا دارن now|one|of|||things|that|physicists|have Right now, one of the main things that physicists are

برای فهمیدنش تلاش می‌کنن همینه که ماده‌ی تاریک از چی ساخته شده. for|understanding it|effort|||that's why|that|||dark|from|what|constructed|made trying to understand is what dark matter is made of.

چون هیچ راهی برای آشکارسازیش نداریم، فهمیدن این قضیه خیلی خیلی سخته. because|no|way|for|its detection|we have|understanding|this|issue|very||hard Since we have no way to detect it, understanding this issue is very, very difficult.

اما دانشمندا تقریبا همگی نظرشون اینه که but|scientists|almost|all|their opinion||that However, almost all scientists agree that

ذرات زیراتمی به پروتونا و نوترونا و چیزای دیگه میگن که اتم‌ها ازاینا ساخته میشن. particles|subatomic|to|protons|and|neutrons|and|things|other|are called|that|||from these|made|are made Subatomic particles refer to protons, neutrons, and other things that atoms are made of.

به نظر دانشمندا ماده‌ی تاریکم از یه نوع از این ذرات ساخته شده to|opinion|scientists|||dark|from|a|type|of|these|particles|made|become According to scientists, dark matter is also made of a type of these particles.

که خاصیتای متفاوتی دارن اما هنوز نمی‌دونیم چین. which|properties|different|they have|but|still|||China They have different properties, but we still don't know what they are.

فهمیدن جنس ماده‌ی تاریک اینقد سخت و طولانی بوده که بعضی از understanding|nature|||dark|this much|hard|and|long|has been|that|some|of Understanding the nature of dark matter has been so difficult and lengthy that some of

دانشمندا کلا عطاشو به لقاش بخشیدن و نظریات دیگه‌ای دادن. The scientists|completely|his gift|to|his worthlessness|gave up|and|theories|||gave the scientists have completely given up on it and proposed other theories.

یعنی به این نتیجه رسیدن که اصلا شاید ماده‌ی تاریکی meaning|to|this|conclusion|reach|that|at all|maybe|||darkness This means they have concluded that perhaps dark matter

این دانشمندا میگن نظریه‌ی گرانش اشتباهه، نیروی گرانشی که توی فضاهای this|scientists|say|||gravity|is wrong|force|gravitational|that|in|spaces These scientists say that the theory of gravity is wrong, the gravitational force that exists in galactic spaces

کهکشانی وجود داره خیلی قوی‌تر از اون چیزیه که روابط نیوتون پیش‌بینی میکنن. galaxy|exists|is|much|||than|that||that|laws|Newton|||they predict is much stronger than what Newton's laws predict.

همین گرانش قویه که داره جلوی پراکنده‌شن ستاره‌ها از کهکشانا رو میگیره. this|gravity|strong|that|has|the prevention of|||||from|galaxies|the|takes It is this strong gravity that is preventing stars from dispersing from galaxies.

اما برای اون مساله‌ی اختلاف جرمی که برای کهکشانا گفتم، but|for|that|||difference|gravitational|that|for|galaxies|I mentioned But regarding the issue of mass discrepancy that I mentioned for galaxies,

ایده‌ی قانع‌کننده‌ای ندارن. برای همین این نظریه‌ی گرانش اصلاح شده هم کامل نیست. |||||they don't have|for|this|this|||gravity|modified|made|also|complete|is not They don't have a convincing idea. That's why this modified gravity theory is also incomplete.

خب پس ماده‌ی تاریکو فهمیدیم چیه، حالا بریم سراغ well|then|||dark|we understood|what it is|now|let's go|to the next topic Well, now that we understand what dark matter is, let's move on to

چیزی که حتی از ماده‌ی تاریکم عجیب‌تره، یعنی انرژی تاریک. something|that|even|from|||dark|||I mean|energy|dark something even stranger than dark matter, which is dark energy.

نظریه‌ی بیگ‌بنگو که دیگه احتمالا هم شنیدن. ||||that|probably|probably|also|have heard They have probably heard of the Big Bang theory.

بیگ‌بنگ یا مهبانگ یا انفجار بزرگ الان معتبرترین ||or|cosmic explosion|or|explosion|large|now|most accepted The Big Bang or the Great Explosion is currently the most accepted

نظریه‌ای هست که برای پیدایش جهان وجود داره. ||is|that|for|creation|universe|existence|has theory for the origin of the universe.

خلاصش اینه که جهان ما حدود 13.8 میلیارد سال پیش the summary||that|universe|our|about|billion|years|ago In summary, our universe was formed about 13.8 billion years ago

از یه نقطه‌ی بی‌نهایت کوچیک و متراکم، حتی کوچیکتر از اتم به وجود اومده. from|a|||||small|and|dense|even|smaller|than|atom|to|existence|has come from an infinitely small and dense point, even smaller than an atom.

این نقطه با یه انفجار وحشتناک بزرگ میشه و کم‌کم ذرات زیراتمی this|point|with|a|explosion|terrifying|large|becomes|and|||particles|subatomic This point becomes a huge explosion and gradually subatomic particles

جاذبه دور هم جمع میشن و ستاره‌های اولیه به وجود میاد. gravity|around|together|gather|they become|and|||primordial|to|existence|comes gravity gather together and the first stars come into existence.

کهکشانا هم که از جمع شدن تعداد خیلی زیادی از این ستاره‌ها دور همدیگه تشکیل میشن. galaxies|also|which|from|gathering|being|number|very|many|of|these|||around|each other|formed|become Galaxies are formed when a very large number of these stars come together.

صدای بوقش زیرتره ولی وقتی که داره از شما دور میشه صدای بوقش بم‌تر میشه؟ sound|horn|is lower|but|when|that|is|from|you|away|becomes|sound|horn|||becomes is higher, but when it is moving away from you, the sound of the horn becomes lower?

اینو ببینید: this|look Look at this:

تو فیزیک به این اتفاق میگن اثر دوپلر (Effect Doppler). in|physics|to|this|event||effect|Doppler|| In physics, this phenomenon is called the Doppler effect.

دلیلش اینه که وقتی ماشین به ما نزدیکتر میشه امواج صوتیش the reason||that|when|car|to|us|closer|becomes|waves|its sound The reason is that when a car approaches us, its sound waves

فرکانس امواج صوتی کوتاه‌تر میشه کمتر میشه و درنتیجه صدا بم‌تر میشه. frequency|waves|sound|||becomes|lower|becomes||consequently|sound|||becomes the frequency of the sound waves decreases, and as a result, the sound becomes lower.

ستاره‌شناسا از روی همین اتفاق متوجه شدن که کهکشانا دارن از ما دور میشن. ||from|based on|this|event|realized|they|that|galaxies|are|from|us|away| Astronomers realized from this event that galaxies are moving away from us.

چیزی که ما انتظارشو داشتیم این بود که این منبسط شدن something|that|we|expected|had|this||||expansion|happening What we expected was that this expansion

جهان باید سرعتش به مرور زمان کمتر و کمتر بشه، چون جاذبه‌ای که universe|should|its speed|by|passage|time|less|and|less|becomes|because|||that of the universe should gradually slow down over time, because of the gravity that

بین مواد سازنده‌ی جهان هست باید جلوی منبسط شدنشو بگیره. among|materials|||universe|is|should|the front of|expansion|its expansion|prevents Among the building materials of the universe, it should prevent its expansion.

تا جایی که یه زمانی برسه که کلا منبسط شدنش متوقف بشه بعد دوباره شروع کنه به جمع شدن. until|point|that|a|time|reaches|that|completely|expansion||stopped|becomes|then|again|starting|does|to|contraction|process Until a time comes when its expansion completely stops and then starts to contract again.

اما با اندازه‌گیری‌های دقیقی که انجام شد فهمیدیم انتظارمون خیلی بیجا بوده! but|with||||precise|that|conducted|were|we realized|our expectation|very|unreasonable|had been However, with the precise measurements that were made, we realized our expectations were very misplaced!

یعنی با یه شتاب مشخصی، سرعت منبسط شدن جهان دائما داره زیاد میشه. that means|with|a|acceleration|specific|rate|||universe|constantly|is|increasing|becoming This means that with a specific acceleration, the speed of the universe's expansion is constantly increasing.

فرضیه‌های دیگه‌ای هم برای این قضیه هست اما انرژی تاریک تا الان معتبرترین فرضیه‌س. ||||also|for|this|issue|are|but|energy|dark|until|now|most valid|| There are other hypotheses for this issue, but dark energy is currently the most valid hypothesis.

در واقع انرژی تاریک داره با جاذبه‌‌ی بین کهکشانا و in|reality|energy|dark|has|with|||between|galaxies|and In fact, dark energy is countering the gravitational pull between galaxies and

بقیه‌ی چیزای جهان مقابله میکنه و نمیذاره جهان منقبض بشه. ||things|universe|counteracts|does|and|doesn't allow|universe|contract|become other things in the universe, preventing the universe from contracting.

انرژی تاریکم مثل ماده‌ی تاریک ماهیتش معلوم نیست. energy|dark|like|||dark|its nature|known|is not Dark energy, like dark matter, is also of unknown nature.

یعنی نمی‌دونیم از چی ساخته شده جنسش از چیه. it means|||from|what|made|is|its material|from|what That is, we do not know what it is made of or what its composition is.

پس به صورت خلاصه اگه بخوام بگم، ماده‌ی تاریک و انرژی تاریک، so|in|form|summary|if|I want|to say|||dark|and|energy|dark So to summarize, dark matter and dark energy,

ماده‌ی تاریک برای توضیح اختلاف جرم کهکشانا و سرعت چرخش ستاره‌ها ||matter|to|explain|difference|mass|galaxy|and|speed|rotation|| Dark matter was introduced to explain the mass discrepancy of galaxies and the rotation speed of stars

اما با وجود تمام تلاشایی که تا امروز انجام شده هردوشون but|with|existence|all|efforts|that|until|today|||both of them But despite all the efforts made so far, both of them

هنوز نمی‌تونیم بگیم ماده‌ی تاریک یا انرژی تاریک yet|||say|||dark|or|energy|dark We still can't say that dark matter or dark energy

از کجا معلوم، شاید این ماده‌ی تاریکی که چندبرابر from|where|known|maybe|this|||dark|that|several times more Who knows, maybe this dark matter, which is several times

ماده‌ی معمولیه خودش ستاره‌ها و کهکشانای مخصوص خودشو داره. ||ordinary|itself||||galaxies|specific|itself|has more than ordinary matter, has its own stars and galaxies.

وجود داشته باشه که جنس ماده‌ش با دنیای ما فرق می‌کنه. existence|||that|type|||with|world|our|difference|| It might have a different substance than our world.

به قول دانشمند انگلیسی J.B.S Haldane: to|quote|scientist|English|||| As the English scientist J.B.S Haldane said:

جهان نه تنها عجیب‌تر از چیزی است که فکر می‌کنیم، بلکه حتی universe|not|only|||than|something|is|that|thought|||but|even The world is not only stranger than we think, but even

عجیب‌تر از چیزی است که بتوانیم فکرش را بکنیم. ||than|something|is|that|we can|thought|its|do stranger than we can think.

از تک‌تکتون بابت نظرات خوبتون ممنونم، نظر شما خیلی برام مهمه، from|||for|comments|good|I thank you|opinion|your|very|for me|important I thank each of you for your good comments, your opinion is very important to me,

SENT_CWT:AFkKFwvL=3.96 PAR_TRANS:gpt-4o-mini=2.35 en:AFkKFwvL openai.2025-02-07 ai_request(all=202 err=0.00%) translation(all=161 err=1.24%) cwt(all=1916 err=15.97%)