Connecting The Dots . How Can Theater Beat Netflix | Marios Mettis | TEDxLarnaca - YouTube
Μεταγραφή: Maria Pericleous Επιμέλεια: Chryssa Rapessi
Ο Ελβετός φιλόσοφος Ζαν Ζακ Ρουσώ
είπε πως ο κόσμος της πραγματικότητας
έχει τα όριά του,
ο κόσμος της φαντασίας είναι απεριόριστος.
Γι' αυτό λοιπόν φανταστείτε απεριόριστα την υπόλοιπη μου ομιλία,
εγώ δεν θα πω κάτι άλλο, ευχαριστώ.
(Γέλια)
Ευχαριστώ.
(Χειροκρότημα)
Όταν ήμουν μικρός λάτρευα να βρίσκω στις εφημερίδες εκείνα τα παιχνίδια
που σου ζητούσαν να ενώσεις τις κουκίδες για να σχηματίσεις μια εικόνα
φαντάζομαι όλοι σας τα έχετε υπόψιν, αυτά.
Συνήθως κάποιο κομμάτι τους ήταν πάντοτε σχεδιασμένο για να σου δώσει μια ιδέα
για το τι περίπου θα απεικονίζει.
Αυτό και μόνο ήταν αρκετό για να ενεργοποιήσει τη φαντασία μου.
Ήθελα πριν καν ακουμπήσω με το μολύβι μου το χαρτί,
να καταφέρω να μαντέψω τι έκρυβε ο γρίφος.
Το γεγονός ότι η εικόνα ήταν ανολοκλήρωτη
μαζί με κάποιες αριθμημένες κουκίδες ως τα μοναδικά στοιχεία που είχα,
έβαζε το μυαλό μου σε μια διαδικασία.
Άρχιζα να βλέπω διάφορες εικόνες στο κεφάλι μου.
Όταν λοιπόν είχα μια ιδέα για το τι θα απεικόνιζε,
άρχιζα να ενώνω τις κουκίδες, και μετά από λίγο σταματούσα
για να δω τι είχα φτιάξει.
Μάλιστα.
Ήταν αυτό που είχα φανταστεί;
Δεν ήταν;
Επεξεργαζόμουνα τα καινούρια δεδομένα,
τις καινούριες εικόνες στο κεφάλι μου.
Συνέχιζα να ενώνω τις κουκίδες, μετά από λίγο πάλι σταματούσα, τσέκαρα.
Πολύ πιο ξεκάθαρα τα πράγματα τώρα,
αλλά αυτό εκεί, θα είναι αυτό που έχω φανταστεί, δεν θα είναι;
Τα καινούρια δεδομένα, επεξεργασία στο κεφάλι,
καινούριες εικόνες.
Αν η εικόνα αυτή μου είχε παρουσιαστεί έτοιμη, ολοκληρωμένη,
με τις κουκίδες ενωμένες,
αν κάποιος άλλος δηλαδή είχε κάνει αυτή τη δουλειά για εμένα,
δεν θα είχε κανένα απολύτως ενδιαφέρον.
Η ιδιοφυία αυτού του παιχνιδιού
βρίσκεται στο γεγονός ότι σου παρουσιάζει κάτι ανολοκλήρωτο,
και ζητάει από εσένα να κάνεις την υπόλοιπη δουλειά.
Με αυτόν τον τρόπο,
έχεις αυτόματα συνεισφέρει στη δημιουργία της εικόνας.
Και πρακτικά, αλλά και νοητικά.
Και για τον λόγο αυτό, το αποτέλεσμα έχει μεγαλύτερη αξία για εσένα,
επειδή κατά κάποιο τρόπο σού ανήκει.
Είναι και δικό σου δημιούργημα.
Μπορεί το αποτέλεσμα στο τέλος
να μην είναι μια απίστευτη ζωγραφιά με χιλιάδες χρώματα,
αλλά δεν χρειάζεται να είναι.
Μόνο και μόνο το γεγονός ότι και εσύ δούλεψες για να ολοκληρωθεί,
την κάνει ξεχωριστή, αποκτά μια συναισθηματική αξία.
Η Σέσιλυ Ονήλ είναι καθηγήτρια
και συγγραφέας πολλών βιβλίων για το θέατρο.
Αυτό που λέει για το θέατρο μού θυμίζει πολύ
το παιχνίδι με τις κουκίδες.
Λέει πως ο θεατής,
παρακολουθώντας μια παράσταση, προσπαθεί να ερμηνεύσει
τα διάσπαρτα κομμάτια των πληροφοριών που του παρουσιάζονται.
Από τη στιγμή που αρχίζει μια παράσταση
κάνουμε εικασίες, κάνουμε υποθέσεις,
αναπτύσσουμε προσδοκίες για τον κόσμο που ξεδιπλώνεται μπροστά μας.
Ο θεατής μεταφράζει όλα αυτά τα στοιχεία
που λαμβάνει από την παράσταση,
κατασκευάζοντας έναν κόσμο στη φαντασία του.
H κατασκευή αυτού του κόσμου είναι, εν μέρει, και δικό του δημιούργημα,
επειδή είναι το αποτέλεσμα των προσπαθειών του
να συνδέσει όλα αυτά τα στοιχεία ενός έργου που του παρουσιάζεται
κατακερματισμένο και ανολοκλήρωτο.
Μάντεψε κανείς τι είναι ο γρίφος;
Το κομμάτι κάτω;
Κανένας, ένας, όλοι;
Μπράβο.
Χαριτωμένο!
Υπάρχει μια δύναμη στο ανολοκλήρωτο,
μπορεί να ενεργοποιήσει τη φαντασία μας,
και αυτό είναι κάτι που συνήθως
ο κινηματογράφος και η τηλεόραση δεν το κάνουν.
Σου προσφέρουν την εικόνα έτοιμη, ολοκληρωμένη,
και εσύ δεν έχεις να προσφέρεις τίποτα πίσω.
Σου παρουσιάζουν το αποτέλεσμα, όσο εντυπωσιακό κι αν είναι.
Παρακολουθώντας μια ταινία μπορείς τη μια στιγμή να βρίσκεσαι
σε μια υπέροχη παραλία με ένα καταπληκτικό ηλιοβασίλεμα,
μετά να εκτοξευθείς κάπου στο διάστημα,
μέσα σε ένα διαστημόπλοιο, να διασχίζεις κάποιον γαλαξία,
μετά η κάμερα να ζουμάρει στο πρόσωπο του πρωταγωνιστή
στο μάτι του, στον βολβό του ματιού, στην κόρη του ματιού,
μέσα, στα κύτταρα, στα μικροκύτταρα, στα μικρο-μικροκύτταρα.
Ατελείωτες δυνατότητες.
Πώς μπορεί, λοιπόν, το θέατρο να το ανταγωνιστεί
- να το συναγωνιστεί, πιο σωστό -
αυτό, ενεργοποιώντας τη φαντασία του θεατή;
Και αυτό που είναι ακόμη πιο ενδιαφέρον,
είναι ότι η φαντασία του κάθε ενός από έμας
θα δημιουργήσει αυτό που ο κάθε ένας από εμάς ξεχωριστά
θέλει να δει, κομμένο και ραμμένο στα μέτρα του.
Σε μια κινηματογραφική ταινία, σε μια τηλεοπτική σειρά,
ο σκηνοθέτης έχει προ-αποφασίσει
τι θα δεις, και πού θα κοιτάξεις.
Η φαντασία σου θα σου δώσει την εικόνα ενός τοπίου ή μιας κατάστασης
ακριβώς όπως εσύ θες να τα δεις,
σύμφωνα με τις δικές σου εμπειρίες, σύμφωνα με τα δικά σου βιώματα.
Πολλές φορές θα δεις αυτό που έχεις ανάγκη να δεις.
Ο Γάλλος φιλόσοφος Ζακ Ρανσιέ
στο βιβλίο του «Ο χειραφετημένος θεατής»
λέει ότι οι θεατές είναι ανεξάρτητοι, ενεργοί παρατηρητές,
οι οποίοι παίρνουν μέρος σε αμέτρητες ετερογενείς παραστάσεις.
Ο κάθε θεατής μαθαίνει κάτι διαφορετικό από μια παράσταση
μέσω μιας ενεργού ερμηνείας.
Πόσες φορές σας έτυχε
να διαβάσετε ένα βιβλίο, να ενθουσιαστείτε,
και μετά να πάτε στον κινηματογράφο, να δείτε την ταινία και να απογοητευτείτε;
Και να έχετε και τον κολλητό σας δίπλα, ο οποίος δεν διάβασε το βιβλίο,
είναι μαζί σας στην ταινία, του άρεσε, και σας αποκαλεί ψευτο-κουλτουριάρη!
(Γέλια)
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Κακή επιλογή φίλου σίγουρα!
Αλλά γιατί να συμβαίνει τόσο συχνά αυτό;
Αυτός που δεν διάβασε το βιβλίο, δεν έχει κάποιο μέτρο σύγκρισης,
πήγε στο σινεμά, πήρε κάτι έτοιμο, είδε κάτι που φτιάχτηκε για να του αρέσει,
και του άρεσε!
Διαβάζοντας το βιβλίο,
έχεις την ευκαιρία να δημιουργήσεις από μόνος σου τις εικόνες
που το βιβλίο σού περιγράφει.
Κάνοντας λοιπόν μετά τη σύγκριση, πηγαίνοντας στο σινεμά,
αυτό που βλέπεις στον κινηματογράφο σού φαίνεται λίγο.
Η φαντασία εξατομικεύει την εικόνα.
Και μετά οτιδήποτε άλλο μοιάζει κατώτερο.
Όσο καλό κι αν είναι.
Όσοι έχετε δοκιμάσει διαδικτυακές γνωριμίες
το γνωρίζετε πάρα πολύ καλά αυτό.
(Γέλια)
Ναι εσύ, δεν σε βλέπω, αλλά σε ακούω.
Λοιπόν, ακριβώς αυτό μου είχε συμβεί
όταν είχα διαβάσει το βιβλίο του Πάτρικ Ζίσκιντ, «Το άρωμα»,
και μετά πήγα στον κινηματογράφο για να δω την ταινία.
Απογοητεύτηκα!
Έψαξα στο διαδίκτυο και βρήκα κάποια σχόλια
από άτομα που διάβασαν το συγκεκριμένο βιβλίο,
και είδαν και την ταινία.
Κακή επιλογή γραμματοσειράς.
Ωραία.
«Δυστυχώς έχασα κάθε πίστη στις ταινίες.
Δεν έχουν την ικανότητα να μου προκαλέσουν τα συναισθήματα
που οι λέξεις δημιουργούν στο μυαλό και στην καρδιά μου».
«"Το άρωμα" είναι από τα πιο προκλητικά βιβλία που έχω διαβάσει.
Από τότε που το διάβασα μυρίζω τον κόσμο αλλιώτικα».
«Η ταινία ήταν πραγματικά απογοητευτική.
Χρειάζεται πραγματικά να αναρωτιόμαστε,
είναι μετρημένες οι ταινίες που κατάφεραν να είναι αντάξιες των βιβλίων τους».
«Το βιβλίο. Η ταινία δεν ήταν αυτό που είχα φανταστεί».
«Η ταινία είναι καταπληκτική, το βιβλίο σκατά».
(Γέλια)
Εντάξει, υπάρχουν και αυτές οι απόψεις, καλό είναι να τις ακούμε.
Τουλάχιστον έχει μυρωδιές, αρώματα.
(Γέλια)
«Το βιβλίο, επειδή το μεγαλείο αυτού του βιβλίου
βρίσκεται στον τρόπο με τον οποίο ο συγγραφέας περιγράφει τις μυρωδιές,
με αποτέλεσμα να σε κάνει να τις φανταστείς.
Κάτι τέτοιο δεν μπορεί να το μεταδώσει μια ταινία».
«Το βιβλίο. Η ταινία σκοτώνει τη φαντασία».
«Πάντα το βιβλίο».
Πίσω στον κύκλο μου.
Υπάρχουν βέβαια και οι περιπτώσεις
που και οι ταινίες, και μια τηλεοπτική σειρά
μπορούν να λειτουργήσουν με αυτό τον τρόπο.
Στην ταινία του Λάσλο Νέμες «Ο γιος του Σαούλ»,
ο φακός επικεντρώνεται στο πρόσωπο του πρωταγωνιστή
με πάρα πολύ κοντινές λήψεις, αφήνοντας μόνο να αχνοφαίνεται,
ή να υπονοείται το τι συμβαίνει γύρω του.
Ο σκηνοθέτης λέει ότι εμποδίζοντας τον θεατή να δει τι συμβαίνει
και δίνοντάς του μόνο μερικές πληροφορίες,
αναγκάζει τη φαντασία του να συμπληρώσει η ίδια τα κενά.
Στην ταινία μπορούμε να ακούσουμε γαύγισμα σκύλων, ουρλιαχτά,
φωνές, πυροβολισμούς, μπορούμε να δούμε μερικά πτώματα,
για την ακρίβεια μόνο δύο ή τρεις θανάτους βλέπουμε καθ' όλη τη διάρκεια της ταινίας.
Αλλά ο τρόμος που δημιουργεί η φαντασία μας
είναι πολύ μεγαλύτερος από το οτιδήποτε άλλο
που θα μπορούσε να κατασκευαστεί οπτικά από τον σκηνοθέτη.
Ένα άλλο πολύ καλό παράδειγμα ταινίας είναι το Μπλέρ Γουίτς Πρότζεκτ.
Όσο λιγότερα γνωρίζουμε γι' αυτό που φοβόμαστε,
τόσο πιο τρομακτικό είναι.
Υπάρχει μια έκφραση στην Ελληνική γλώσσα
που βρίσκω ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα.
«Άκου να δεις».
Άκου... να δείς!
Περιγράφει ακριβώς αυτήν τη διαδικασία.
Στην αρχαία Ελληνική τραγωδία πολύ σημαντικά γεγονότα
όπως ήταν οι φόνοι, οι μάχες,
δεν μπορούσαν να παρουσιαστούν επί σκηνής,
έπρεπε λοιπόν να μεταφερθούν λεκτικά στο κοινό.
Σίγουρα μια απλή αναφορά τους θα έκανε τη δουλειά,
αλλά δεν θα ήταν ιδιαίτερα αποδοτική, δηλαδή θα άφηνε το κοινό αδιάφορο
και θα μείωνε τη σημαντικότητα του γεγονότος.
Δηλαδή φανταστείτε για παράδειγμα
τον αγγελιαφόρο από τους «Πέρσες» του Αισχύλου
να μπαίνει στην σκηνή, έχοντας κάνει όλο αυτό το ταξίδι,
για να φέρει τα άσχημα νέα της ήττας των Περσών από τους Έλληνες
να μπαίνει λοιπόν στη σκηνή,
καταιδρωμένος, κουρασμένος, κατάκοπος,
να κοιτάει τον χορό των γερόντων, τους σεβάσμιους αυτούς γέροντες
και να τους λέει: «Χάσαμε.
Πρέπει να πηγαίνω, με περιμένουν, έχω κανονίσει κάτι».
Όχι!
Ο λόγος που οι μεγάλοι τραγικοί αφιερώνουν τόσες σελίδες
κάνοντας λεπτομερή περιγραφή των γεγονότων αυτών,
είναι ακριβώς για να δώσουν τα ερεθίσματα
στους θεατές/ακροατές έτσι ώστε ακούγοντας
να δουν τα συγκλονιστικά αυτά γεγονότα χωρίς να χάνουν από το μέγεθός τους.
Αυτό που έκαναν δηλαδή είναι ότι ενεργοποιούσαν τη φαντασία τους
μέσω του λόγου.
Σκονάκι.
Το θέατρο, λοιπόν,
δεν θα έπρεπε να προσπαθεί να μιμηθεί ούτε την τηλεόραση ούτε τον κινηματογράφο.
Αυτό που θα έπρεπε να προσπαθεί να κάνει, και που μπορεί να κάνει,
είναι να ενεργοποιήσει τη φαντασία του θεατή,
να δώσει τον χώρο στη φαντασία του να δημιουργήσει η ίδια τις εικόνες.
Μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους.
Σκηνογραφία.
Σκηνικά τα οποία δεν παρουσιάζουν με ρεαλιστική ακρίβεια
έναν χώρο, ή έναν τόπο, ή που απλά τον εισηγούνται.
Ένα σπίτι δεν χρειάζεται να είναι ένα ρεαλιστικό σπίτι.
Μπορεί να είναι κάτι που να του μοιάζει,
κάτι που να το θυμίζει, κάτι που να πλησιάζει την εικόνα του.
Ο ήχος.
Γνωρίζουμε πάρα πολύ καλά, εμπειρικά, πώς ακούγεται το κάθε τι.
Μπορούμε μέσω του ήχου να ανακαλέσουμε εικόνες στον θεατή.
Ο φωτισμός.
Οι προβολείς δεν είναι εκεί μόνο για να φωτίζουν το σκηνικό μας
ή για να δημιουργήσουμε φωτιστικά εφφέ.
Ένα φωτεινό τετράγωνο εδώ μπορεί να είναι ένα βουνό ή μια λίμνη,
ή μια θάλασσα, ή μια λιμνοθάλασσα.
Θα χρειαστούμε δύο φωτισμένα τετράγωνα για το τελευταίο.
Ο Γάλλος συγγραφέας Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ
λέει ότι ένας σωρός από πέτρες παύει να είναι ένας σωρός από πέτρες
από τη στιγμή που ένας άνθρωπος τον κοιτάει,
και στο κεφάλι του βλέπει την εικόνα ενός καθεδρικού ναού.
Ο θεατής, παρακολουθώντας μια παράσταση,
βλέπει, ακούει, αναγνωρίζει στοιχεία και κώδικες
για πράγματα που ήδη γνωρίζει,
και η φαντασία του μετά κάνει την υπόλοιπη δουλειά.
Συμπληρώνει τα κενά, ενώνει τις κουκίδες.
Μικρές θεατρικές ομάδες με χαμηλό προυπολογισμό
μπορούν να κάνουν χρήση της τεχνικής αυτής,
παράγοντας θεάματα χαμηλού κόστους αλλά υψηλής ποιότητας.
Μεγάλα θεατρικά σχήματα που έχουν τα χρήματα,
μπορούν να τα επενδύσουν αλλού.
Μπορούν να αυξήσουν τους μισθούς των σκηνοθετών,
(Γέλια)
των ηθοποιών, των συντελεστών.
Χαρούμενοι συνεργάτες, τι πιο όμορφο;
Είναι πάρα πολύ ωραία και τα φτερά και τα πούπουλα και τα εντυπωσιακά σκηνικά,
αλλά όλα αυτά, όταν έχουν μόνο διακοσμητική λειτουργία,
μετά από πέντε-δέκα λεπτά παύουν να έχουν ενδιαφέρον.
Πολλές λοιπόν θεατρικές ομάδες κάνουν ήδη χρήση αυτής της τεχνικής,
και έχουν καταφέρει συγκλονιστικά αποτελέσματα.
Άλλες το κάνουν εν αγνεία τους.
Είναι σημαντικό οι δημιουργοί να το καταλάβουμε,
να το αντιληφθούμε, να το εντοπίσουμε, να το αναπτύξουμε,
να επενδύσουμε σε αυτό.
Η φαντασία μας είναι ένα φοβερά δυνατό όργανο
με απίστευτες δυνατότητες, απεριόριστες.
Ο άνθρωπος έχει την ικανότητα να φαντάζεται,
να δημιουργεί με τη φαντασία του,
στον εγκέφαλό μας υπάρχουν καταχωρημένες εκατομμύρια πληροφορίες
από εικόνες, από πράγματα, από πρόσωπα, από οσμές, από ήχους
και η φαντασία μας έχει αυτή την καταπληκτική ικανότητα
να μπορεί να τα συνθέτει όλα αυτά
με τον πιο εντυπωσιακό τρόπο που μπορείτε να φανταστείτε.
Το θέατρο μπορεί να δώσει τον χώρο στον θεατή να φανταστεί,
να δημιουργήσει με τη φαντασία του,
να γίνει αυτός δημιουργός, να γίνει αυτός κατασκευαστής.
Και αυτό θα είναι για τον ίδιο μια συναρπαστική εμπειρία.
Ακριβώς όπως το παιχνίδι με τις κουκίδες.
Ευχαριστώ.
(Χειροκρότημα)