19. Πόσο ατελής είναι ο ανθρώπινος εγκέφαλος

Την ίδια εποχή που κάποιοι άνθρωποι εξερευνούν το διάστημα, At the same time that some people are exploring space,

στέλνουν αποστολές σε άλλους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος, send missions to other planets in our solar system,

σε δορυφόρους τους, ακόμη και σε κομήτες, πράγμα εξαιρετικά δύσκολο, on their satellites, even on comets, which is extremely difficult,

την ίδια εποχή που η ανθρωπότητα ανακαλύπτει at the same time that humanity is discovering

όλο και περισσότερα πράγματα για τον υποατομικό κόσμο, more and more things about the subatomic world,

καταπολεμάει ανίατες μέχρι προσφάτως ασθένειες fights incurable to recent illnesses

και τα επιτεύγματα της μηχανικής ξεπερνούν κάθε φαντασία, and the achievements of engineering go beyond imagination,

ακριβώς την ίδια εποχή υπάρχουν άνθρωποι που πιστεύουν σε ζώδια, at exactly the same time there are people who believe in zodiac signs,

πνεύματα, στο κακό το μάτι και σε πολλά άλλα αποκυήματα της φαντασίας τους. spirits, evil eye and many other fantasies of their imagination.

Και το ερώτημα είναι το εξής: And the question is:

Πώς γίνεται να υπάρχει ένα τόσο μεγάλο χάσμα αντίληψης μεταξύ των ανθρώπων; How can there be such a large gap in perception among people?

Σε αυτό το επεισόδιο, In this episode,

θα εξηγήσουμε πόσο δύσκολο είναι να σκεφτόμαστε ορθολογικά, we will explain how difficult it is to think rationally,

ή με άλλα λόγια, πόσο ατελής είναι ο ανθρώπινος εγκέφαλος. or in other words, how incomplete the human brain is.

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει μία μεγάλη ιστορία εξέλιξης. The human brain has a long history of evolution.

Απ' όσο γνωρίζουμε σήμερα, As far as we know today,

τα πρωτεύοντα θηλαστικά εμφανίστηκαν πριν 65 εκατομμύρια χρόνια, primary mammals appeared 65 million years ago,

οι άνθρωποι με τη σύγχρονη ανατομία πριν 200 χιλιάδες χρόνια, people with modern anatomy 200,000 years ago,

η χρήση της γλώσσας και άλλες ανεπτυγμένες γνωστικές λειτουργίες language use and other advanced cognitive functions

πριν 50 χιλιάδες χρόνια 50 thousand years ago

και η επιστημονική επανάσταση ξεκίνησε μόλις τον 16ο αιώνα μ.Χ. and the scientific revolution began only in the 16th century AD.

Έτσι, βάζοντας τους αριθμούς κάτω, So by putting the numbers down,

εύκολα διαπιστώνει κανείς ότι η μη λεκτική επικοινωνία, one can easily see that non verbal communication,

καθώς και η μαγική, μυθολογική και θεολογική ερμηνεία του κόσμου από τον άνθρωπο as well as the magical, mythological and theological interpretation of the world by man

καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας, occupy most of history,

έναντι της επικοινωνίας δια του λόγου versus communicating through speech

και της κατανόησης μέσω της αναλυτικής σκέψης. and understanding through analytical thinking.

Με απλά λόγια, ο εγκέφαλός μας κουβαλάει ένα πρωτόγονο κομμάτι, Simply put, our brain carries a primitive track,

με το οποίο οι πρόγονοί μας, όπως άλλωστε και τα υπόλοιπα ζώα, with which our ancestors, like other animals,

επικοινωνούσαν μεταξύ τους δίχως γλώσσα they communicated without language

και αλληλεπιδρούσαν με το περιβάλλον τους προκειμένου να επιβιώσουν. and interacted with their environment in order to survive.

Μπορούμε εύκολα να καταλήξουμε στο συμπέρασμα We can easily come to the conclusion

ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν εξελίχθηκε τελείως ορθολογικά. that the human brain has not evolved completely rationally.

Μάλιστα, η μη ορθολογική σκέψη μας κυριεύει τον εγκέφαλό μας. Indeed, irrational thinking overwhelms our brains.

Πιστεύουμε σε εικασίες και υποθέσεις We believe in speculation and hypothesis

ενώ έχουμε ελάχιστες ενδείξεις για την εγκυρότητά τους, while we have little evidence of their validity,

βλέπουμε απειλές στο περιβάλλον μας χωρίς κάποιον υπαρκτό κίνδυνο, we see threats to our environment without any real risk,

επηρεαζόμαστε από τον περίγυρό μας σε βαθμό που δεν μπορούμε να φανταστούμε we are influenced by our surroundings to such an extent that we cannot imagine

και άλλα πολλά. Πάρα πολλά. and more. Too many.

Ζούμε σε έναν στοιχειωμένο κόσμο. We live in a haunted world.

Έναν κόσμο γεμάτο δεισιδαιμονίες και προκαταλήψεις. A world full of superstitions and prejudices.

Αυτές είναι οι εργοστασιακές ρυθμίσεις μας. These are our factory settings.

Πρέπει να καταβάλουμε μεγάλες ποσότητες ενέργειας We have to pay huge amounts of energy

για να απομακρυνθούμε έστω και λίγο απ' αυτόν τον κόσμο. to move away from this world.

Και η ευφυΐα εδώ δεν παίζει ιδιαίτερο ρόλο. And intelligence here plays no special role.

Όσο έξυπνος κι αν είναι ένας άνθρωπος, αν παραμείνει απαίδευτος, No matter how smart a man is, if he remains unshaken,

θα βρίσκεται εγκλωβισμένος σε αυτόν τον στοιχειωμένο κόσμο. will be trapped in this haunted world.

Το πρόβλημα γίνεται ακόμη μεγαλύτερο στην εποχή μας, The problem is even bigger nowadays,

όπου το περιβάλλον μας εξελίσσεται με ταχύτατους ρυθμούς. where our environment is evolving rapidly.

Ζούμε σε ένα όλο και πιο ορθολογικό περιβάλλον, We live in an increasingly rational environment,

με τον ορθολογισμό να αποτελεί τη βάση κάθε επιστήμης. with rationality being the basis of every science.

Πάρα πολλά επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας Too many achievements in science and technology

είναι πλέον η καθημερινότητά μας. is now our daily life.

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος όμως εξελίσσεται με τρομερά αργούς ρυθμούς But the human brain is evolving at a very slow pace

και οι ζωώδεις σκέψεις μας δεν έχουν προσαρμοστεί ακόμη and our animal thoughts have not yet adapted

σε αυτό το ταχύτατα εξελισσόμενο περιβάλλον. in this rapidly evolving environment.

Αυτός είναι και ο λόγος που υπάρχουν άνθρωποι πολλών γνωστικών ταχυτήτων. This is why there are people with many cognitive speeds.

Υπάρχουν άνθρωποι There are people

που προσπαθούν να συμβαδίσουν με το ορθολογικό περιβάλλον τους who are trying to keep up with their rational environment

και άλλοι που δεν κάνουν κάποια ιδιαίτερη προσπάθεια and others who make no particular effort

και μένουν στην προεπιλεγμένη τους κατάσταση. and stay in their default state.

Για να αντιμετωπίσουμε αυτούς τους μη ορθούς συλλογισμούς μας, To counteract our incorrect reasoning,

θα πρέπει πρώτα απ' όλα να τους κατανοήσουμε we must first of all understand them

και να αποδεχθούμε τη μη ορθολογική φύση μας. and accept our unreasonable nature.

Όμως, σχεδόν κανένας άνθρωπος

δεν παραδέχεται ότι επηρεάζεται από προκαταλήψεις ή από τον περίγυρό του, does not admit that it is affected by prejudice or its surroundings,

και δεν είναι λογικά σκεπτόμενος. and not reasonably thinking.

Ακόμη και ένας φανατικός θρησκευόμενος που πιστεύει στη Δημιουργία, Even a religious fanatic who believes in Creation,

θα υποστηρίξει με βεβαιότητα ότι είναι λογικά σκεπτόμενος. will confidently claim to be reasonably thinking.

Πώς όμως κάποιος θα βρει τα κίνητρα να αναζητήσει τη λογική σκέψη, But how does one find the motivation to seek out logical thinking,

όταν δεν αντιλαμβάνεται καν ότι του λείπει; when he doesn't even realize he's missing it?

Ας δούμε κάποια παραδείγματα Let's look at some examples

για να καταλάβετε πόσο «ατελής» είναι ο ανθρώπινος εγκέφαλος. to understand how "incomplete" the human brain is.

Η κοινωνική συμμόρφωση, όπως έχουμε αναφέρει σε πολλά επεισόδια, Social conformity, as we have mentioned in many episodes,

είναι ένα κεφάλαιο της κοινωνικής ψυχολογίας, is a chapter in social psychology,

και έχει να κάνει με την τάση μας να συμμορφωνόμαστε ασυναίσθητα and it has to do with our tendency to conform unconsciously

με την άποψη του πλήθους. in terms of the crowd.

Αυτή η ώθηση έχει κυρίως εξελικτικούς παράγοντες. This impulse mainly has evolutionary factors.

Για παράδειγμα, σε παλαιότερες εποχές, For example, in older times,

όποιος δεν συμμορφωνόταν με τα πιστεύω της ομάδας who did not comply with the beliefs of the group

ήταν πολύ πιθανό να αποκοπεί από την ομάδα, was very likely to be cut off by the team,

μειώνοντας έτσι την πιθανότητα επιβίωσής του. thereby reducing his chance of survival.

Όσοι είχαν το πλεονέκτημα της επιβίωσης, Those who had the advantage of survival,

είχαν μεγαλύτερη τάση να διαιωνίσουν και τα γονίδιά τους σε επόμενες γενιές. they were more likely to perpetuate their genes in subsequent generations.

Αυτό ονομάζεται Φυσική Επιλογή. This is called Natural Selection.

Άρα η ασυναίσθητη συμμόρφωσή μας με το πλήθος So our unconscious compliance with the crowd

έχει περάσει στο DNA μας ακόμη και σήμερα σε μεγάλο βαθμό. has passed through our DNA even today.

Επίσης, ένα σημαντικό στοιχείο για την επιβίωσή μας It is also an important element of our survival

ήταν η ανάγκη μας να παίρνουμε γρήγορες αποφάσεις. it was our need to make quick decisions.

Σε περίπτωση κινδύνου, έπρεπε να αποφασίσουμε τάχιστα In case of danger, we had to decide quickly

ακόμη κι αν είχαμε ελλειπή στοιχεία. even if we had missing data.

Όπως για παράδειγμα όταν ακούγαμε έναν θόρυβο στους θάμνους. As for example when we heard a noise in the bushes.

Δεν άξιζε το ρίσκο να το σκεφτούμε και να το αναλύσουμε, It was not worth the risk to think about it and analyze it,

οπότε σκεφτόμασταν και κινούμασταν βάσει του χειρότερου σεναρίου, so we were thinking and moving based on the worst case scenario,

όπως το να ήταν ένας πάνθηρας. like being a panther.

Αυτή η τάση μας να παίρνουμε γρήγορες αποφάσεις This is our tendency to make quick decisions

και να βγάζουμε γρήγορα συμπεράσματα, and to draw quick conclusions,

πολλές φορές δημιουργεί μια διαστρεβλωμένη εικόνα για την πραγματικότητα, it often creates a distorted picture of reality,

δημιουργώντας λανθασμένες αιτιώδεις σχέσεις. creating incorrect causal relationships.

Η οποία, παρεμπιπτόντως, είναι και μία από τις αιτίες

στο να πιστεύουμε σε θεωρίες συνωμοσίας. to believe in conspiracy theories.

Άλλη μεγάλη ατέλεια του εγκεφάλου μας είναι το γεγονός Another major defect in our brain is the fact

ότι προσεγγίζει έναν αντικειμενοστραφή τρόπο αντίληψης της πραγματικότητας. that it approaches an object-oriented way of perceiving reality.

Οκ, δεν βγάλατε κανένα νόημα, γι' αυτό θα προσπαθήσω να σας εξηγήσω τι εννοώ. Okay, you didn't make any sense, so I'll try to explain what I mean.

Είναι πάρα πολύ βολικό για την επικοινωνία μας It is very convenient for our communication

αλλά και για την διευκόλυνση της καθημερινότητάς μας but also to facilitate our daily lives

να οριοθετούμε, να ονομάζουμε και να κατηγοριοποιούμε to define, to name and to categorize

διάφορα αντικείμενα, έννοιες και καταστάσεις various objects, concepts and situations

οι οποίες έχουν νόημα για την ανθρώπινη αντίληψη, which make sense for human perception,

αλλά δεν βγάζουν κανένα νόημα για το σύμπαν. but they make no sense to the universe.

Και τα περισσότερα παράδοξα δημιουργούνται And most paradoxes are created

όταν η ανθρώπινη αντίληψη συναντά τη συμπαντική αλήθεια, when human perception encounters universal truth,

όπως και στο γνωστό σε όλους «παράδοξο της ταυτότητας». as in the well-known "paradox of identity".

Για παράδειγμα, ένα συγκεκριμένο αυτοκίνητο For example, a specific car

που θα το ονομάσουμε The Skeptic Car. which we will call The Skeptic Car.

Για εμάς είναι μια ολότητα, For us it's a whole,

καθώς μας βοηθάει πολύ στην επικοινωνία μια τέτοια προσέγγιση. as it helps us a lot in communicating such an approach.

Για το σύμπαν όμως είναι πολλά κομμάτια ενωμένα,. For the universe, however, many pieces are united.

τα οποία θεωρητικά θα μπορούσαν να φτάσουν ακόμη και σε ατομικό επίπεδο. which in theory could even reach the individual level.

Μπορούν να υπάρξουν συχνές αλλαγές σε αυτό το αυτοκίνητο, There may be frequent changes to this car,

όπως αλλαγή προφυλακτήρα, καθισμάτων, ακόμη και κινητήρα such as changing the bumper, seats and even the engine

και να συνεχίζει να είναι το ίδιο αυτοκίνητο για εμάς τους ανθρώπους. and continue to be the same car for us humans.

Για το σύμπαν όμως δεν υπάρχει κάτι τέτοιο. For the universe, however, there is no such thing.

Ακόμη και αλλαγή να μη γίνει, Even change not made,

τα ηλεκτρόνια και διάφορα υποατομικά σωματίδια electrons and various subatomic particles

αλληλεπιδρούν συνεχώς με το περιβάλλον τους ανταλλάζοντας ύλη, interact constantly with their environment by exchanging matter,

οπότε συνεχώς θα είναι ένα διαφορετικό σύνολο σωματιδίων. so it's always going to be a different set of particles.

Η κατάσταση γίνεται ακόμη πιο περίπλοκη The situation is even more complicated

όταν κατατάσσουμε με αντικειμενοστραφή τρόπο when we classify in an object-oriented way

μη υπαρκτά πράγματα όπως κάποιες ιδέες. non-existent things like some ideas.

Για παράδειγμα, μια ποδοσφαιρική ομάδα.

Τι είναι αυτό που κάνει μια συγκεκριμένη ποδοσφαιρική ομάδα; What does a particular football team do?

Οι μέτοχοι; Αυτοί μπορεί να αλλάζουν συνεχώς. Οι παίκτες επίσης. Shareholders? They can change constantly. The players too.

Αν αλλάξει η ονομασία ενώ όλα τα άλλα παραμείνουν ίδια If the name changes while everything else remains the same

θα συνεχίσει να είναι η ίδια ομάδα; will it continue to be the same team?

Αν αλλάξει το γήπεδο; Should the stadium change?

Σαφείς απαντήσεις υπάρχουν μόνο όταν υπάρχουν σαφείς ορισμοί. There are clear answers only when there are clear definitions.

Και σε τέτοιες περιπτώσεις που δεν υπάρχει σαφήνεια, And in cases where there is no clarity,

απλώς εξυπηρετούμε τη βολικότητα της σκέψης μας, we just serve the convenience of our thinking,

αδυνατούμε να δώσουμε ικανοποιητικές απαντήσεις. we are unable to provide satisfactory answers.

Γιατί αν το δούμε τελείως ρεαλιστικά, η ομάδα δεν είναι κάτι το απτό. Because if we look at it completely realistically, the team is not something tangible.

Είναι μια ιδέα που δημιουργήσαμε για να μπορέσουμε να συνεννοηθούμε It's an idea we've created so we can get to know each other

και να ικανοποιήσουμε διάφορες ανάγκες μας. and to meet our different needs.

Και πάμε να προσεγγίσουμε υπό αυτό το πρίσμα And we're going to approach that in that light

ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της ανθρωπότητας, τη συνειδητότητα. one of the greatest mysteries of mankind, consciousness.

Προσπαθούμε να αντιληφθούμε την έννοια της συνειδητότητας We try to understand the concept of consciousness

ως μια υπαρκτή, τετριμμένη και στατική κατάσταση, as an existential, trivial and static state,

αλλά στην πραγματικότητα προσεγγίζει μια συνεχώς μεταβαλλόμενη but in fact it is approaching an ever-changing

φαντασιοπλαστική ιδέα. fantastic idea.

Δεν υπάρχει η συνειδητότητα έτσι όπως την έχουμε στο μυαλό μας. There is no consciousness as we have it in our minds.

Εκτός του ότι είναι ένα συνονθύλευμα πολλών λειτουργιών Except it's a patchwork of many functions

και όχι ένα μεμονωμένο πράγμα, and not a single thing,

η διάταξη της ύλης μας συνεχώς εναλλάσσεται με το περιβάλλον μας. the order of our matter is constantly alternating with our environment.

Τα περισσότερα κύτταρά μας κάθε δευτερόλεπτο πεθαίνουν κι ανανεώνονται Most of our cells die and renew every second

και οι συνάψεις των νευρώνων μας αλλάζουν ασταμάτητα. and the synapses of our neurons are constantly changing.

Άρα κάθε στιγμή που περνάει,

στην πραγματικότητα είμαστε κάτι διαφορετικό. in fact we are something different.

Αλλά επειδή οι αλλαγές αυτές είναι σταδιακές, But because these changes are gradual,

ο εγκέφαλός μας δεν αντιλαμβάνεται αυτή τη διαφοροποίηση

και απομνημονεύει ένα άτομο ως την ίδια μεταβλητή. and memorizes a person as the same variable.

Οι ατέλειες του ανθρώπινου εγκεφάλου όμως δεν σταματούν εδώ. The imperfections of the human brain, however, do not stop there.

Έχουμε τεράστια τάση να γεμίζουμε διαφορά γνωσιακά κενά We have a tremendous tendency to fill cognitive gaps

ώστε να βγάζουν τα πάντα νόημα γύρω μας.

Είναι τόση μεγάλη αυτή η τάση,

που γεμίζουμε τα κενά με οποιαδήποτε πληροφορία μας δίνεται, filling the gaps with any information we are given,

με αποτέλεσμα να δημιουργούμε πολλές λανθασμένες αιτιώδεις σχέσεις.

Δεν μας αρέσει να λέμε «δεν ξέρω».

Προτιμούμε να πλάθουμε ιστορίες και εικασίες We prefer to create stories and speculations

για να καλυφθούν αυτά τα κενά στο μυαλό μας to fill these gaps in our minds

και να βγάλουν νόημα τα πάντα γύρω μας, βλέπε Δημιουργία, and make sense of everything around us, see Creation,

παρά να αποδεχθούμε την άγνοιά μας. rather than accepting our ignorance.

Αυτό το φαινόμενο γεννάει πολλά λογικά άλματα, This phenomenon gives rise to many logical leaps,

όπως η πλάνη της ψευδούς αιτίας και η επίκληση στην άγνοια. such as false cause error and invocation of ignorance.

Επίσης, ένα ακόμη αρνητικό κατάλοιπο της εξέλιξής μας Also, another negative remnant of our evolution

είναι η επιλεκτική ενσυναίσθηση. is selective empathy.

Έχουμε μεγαλύτερη τάση να ταυτιστούμε συναισθηματικά We have a greater tendency to identify emotionally

με άτομα που νιώθουμε πιο κοντά μας,

όπως άτομα της ίδιας φυλής, της ίδιας εθνικότητας as individuals of the same race, of the same nationality

ή άτομα που έχουν τα ίδια πιστεύω με εμάς,

παρά με άτομα που νιώθουμε πιο μακριά μας. rather than people we feel farther away.

Αυτή η τάση είναι μια από τις βασικότερες αιτίες του ρατσισμού This tendency is one of the main causes of racism

και θα την αναλύσουμε σε μελλοντικό επεισόδιο. and we will analyze it in a future episode.

Όλα αυτά, σε συνδυασμό με πάρα πολλές γνωστικές προκαταλήψεις, All this, combined with too many cognitive biases,

λογικά άλματα και την επιλεκτική μας μνήμη, logical leaps and our selective memory,

μας δημιουργούν μια εικόνα για τον κόσμο γύρω μας η οποία δεν είναι πραγματική. they create an image of the world around us that is not real.

Και τι θα έπρεπε να κάνουμε για αυτό;

Πρώτα απ' όλα να αποδεχθούμε ότι δεν είμαστε τόσο λογικοί όσο νομίζουμε,

να αντιλαμβανόμαστε όλο και περισσότερο τη μη ορθολογική μας φύση

και να προσπαθούμε συνεχώς να εξελισσόμαστε.

Θα έπρεπε όμως να αποτάξουμε τελείως But we had to get rid of it completely

τον παραμυθένιο και μαγικό κόσμο που κρύβουμε; the fairytale and magical world we hide in?

Η απάντηση εδώ δεν είναι τόσο απλή,

και θα μπορούσε να αποτελέσει επεισόδιο από μόνη της.

Όπως και να έχει όμως,

μια πιο ορθολογική προσέγγιση της πραγματικότητας

μπορεί να ευνοήσει σε τεράστιο βαθμό την ανθρωπότητα.

Από την ανάπτυξη των επιστημών και τη διευκόλυνση της καθημερινότητάς μας From the development of the sciences and the facilitation of our daily lives

έως και στη θέσπιση μιας πιο ηθικής κοινωνίας

με σεβασμό στις ανθρώπινες αξίες.

Είμαι ο Άκης και μόλις παρακολουθήσατε την εκπομπή "The Skeptic Theory".