Γοργώ, η Πανέξυπνη Γυναίκα του Βασιλιά Λεωνίδα
Η κύρια πηγή για την μάχη των Θερμοπυλών, ο Ηρόδοτος, αναφέρει ότι ένα από τα κριτήρια με τα οποία είχαν επιλεγεί
οι τριακόσιοι ήταν αν είχαν γιούς, έτσι ώστε να μην χαθεί η γενιά τους μετά τον αναπόφευκτο θάνατό τους.
Τί σκέφτονταν όμως οι σύζυγοι των ανδρών;
Έχουμε συγκεκριμένες πληροφορίες για τη στάση μιας μόνο συζύγου,
με τη μορφή πολύ μεταγενέστερου ανεκδότου το οποίο διέσωσε ο Πλούταρχος στο έργο του Λακαινών Αποφθέγματα.
Ο λόγος για τη Γοργώ.
Καλώς ήρθατε στο κανάλι Alpha Ωmega.
Σε αυτό το βίντεο, θα μιλήσουμε για τη Γοργώ, βασίλισσα της Σπάρτης και σύζυγο του βασιλιά Λεωνίδα Α'.
Αν επισκέπτεσθε για πρώτη φορά το κανάλι μας μην ξεχάσετε να κάνετε Εγγραφή
και να πατήσετε στο εικονίδιο με το κουδούνι για να ειδοποιήστε κάθε φορά που ανεβάζουμε νέο βίντεο.
Τι λέτε πάμε να ξεκινήσουμε;
Ένα απο τα πιο παράξενα γνωρίσματα της Γοργούς ήταν το όνομά της
το οποίο παραπέμπει στο θαλάσσιο τέρας της ελληνικής μυθολογίας, τη Μέδουσα, που είχε αποκεφαλίσει ο Περσέας για να σώσει την Ανδρομέδα.
Το όνομά της λοιπόν ήταν πράγματι τρομακτικό, ίσως όμως στη Σπάρτη να μην θεωρούσαν ότι ήταν τόσο παράξενο όσο το θεωρούσαν οι άλλοι Έλληνες.
Ένας μεγαλύτερος σε ηλικία και σύγχρονός της άνδρας ονομαζόταν Γόργος
και ήταν ένας υψηλόβαθμος αξιωματούχος που είχε υπηρετήσει ως πρόξενος της Ήλιδας στη Σπάρτη.
Για να τιμήσουν τον πρόξενό τους, οι Ηλείοι είχαν κατασκευάσει ένα μαρμάρινο κάθισμα για αυτόν στην Ολυμπία,
όπου τελούνταν οι Ολυμπιακοί αγώνες, και είχαν γράψει πάνω του το όνομά του.
Η επιγραφή αυτή χρονολογείται το 525 π.Χ.
Η Γοργώ γεννήθηκε δεκαπέντε χρόνια αργότερα , το 510 π.Χ.
Μια ημέρα του 500 π.Χ., όταν η Γοργώ ήταν περίπου εννέα ετών, ο πατέρας της, ο βασιλιάς Κλεομένης,
επέστρεψε στο σπίτι συνοδευόμενος απο έναν ξένο, τον Αρισταγόρα απο την Μίλητο.
Είχε πάει στη Σπάρτη για ενα εξαιρετικά επείγον διπλωματικό ζήτημα.
Να προσπαθήσει να πείσει τον Κλεομένη να υποστηρίξει την σχεδιαζόμενη επανάσταση των ιωνικών
και άλλων ελληνικών πόλεων εναντίον του Μεγάλου Βασιλιά της Περσίας Δαρείου Α΄.
Ο Κλεομένης όμως αρνιόταν να στείλει το σπαρτιατικό στρατό εναντίον της Περσικής Αυτοκρατορίας,
καθώς μια τέτοια εκστρατεία θα υποχρέωνε τους Σπαρτιάτες να πραγματοποιήσουν μια πορεία πολλών μηνών στα ενδότερα της Μικράς Ασίας
και να απομακρυνθούν απο την οικία Μεσόγειο Θάλασσα.
Διέταξε λοιπόν τον Μιλήσιο να εγκαταλείψει την Σπάρτη πριν τη δύση του ηλίου.
Έχοντας αποτύχει να πείσει τον Κλεομένη με τα επιχειρήματά του, ο Αρισταγόρας,
προσπάθησε να τον δωροδοκήσει προσφέροντας του δέκα τάλαντα, μεγάλο για την εποχή ποσό.
Τότε όμως παρενέβη η μικρή Γοργώ λέγοντας: «Πατέρα, καλύτερα να φύγεις, γιατί ο ξένος θα σε διαφθείρει».
Φυσικά, ούτε ο Ηρόδοτος ούτε οι πληροφοριοδότες του γνώριζαν στην πραγματικότητα τι ακριβώς είχε πει η Γοργώ,
παρόλο που η υποτιθέμενη λέξη ξένος απεικονίζει ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της Σπάρτης, την ξενοφοβία.
Από ιστορική άποψη, το ενδιαφέρον στοιχείο αυτού του ιστορικού ανεκδότου
είναι ότι η Γοργώ παρουσιάζεται ως μια συνετή δύναμη πίσω από το θρόνο, παρά τη νεαρή ηλικία της.
Δεκαπέντε περίπου χρόνια αργότερα, όταν πια ο Κλεομένης είχε πεθάνει κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες, η Γοργώ,
που είχε εν τω μεταξύ παντρευτεί τον ετεροθαλή αδερφό και διάδοχο του πατέρα της Λεωνίδα και ήταν πλέον μητέρα του μελλοντικού βασιλιά Πλείσταρχου,
εμφανίζεται να παρεμβαίνει για δεύτερη φορά και με πολύ πιο καθοριστικό τρόπο στην ιστορία της Σπάρτης και γενικά της Ελλάδας.
Είχε φτάσει στην Σπάρτη ένας αγγελιοφόρος μεταφέροντας δυο φαινομενικά άγραφες ξύλινες πινακίδες
που ήταν καλυμμένες με κερί και δίπλωναν η μία πάνω στην άλλη.
«Κανείς», αφηγείται ο Ηρόδοτος, «δεν μπορούσε να μαντέψει το μυστικό » - κανείς εκτός από τη Γοργώ.
Είπε ήρεμα στους άρχοντες της πόλης ότι, αν έξυναν το κερί, θα έβρισκαν ένα μήνυμα γραμμένο πάνω στο ξύλο.
Δεν αποδείχτηκε μόνο ότι η Γοργώ είχε δίκιο, αλλά και ότι επρόκειτο για ένα πολύ σημαντικό μήνυμα,
καθώς το είχε στείλει ο εξόριστος πρώην βασιλιάς Δημάρατος για να προειδοποιήσει τους Σπαρτιάτες
για την απόφαση του Ξέρξη να εκστρατεύσει εναντίον της Ελλάδας.
Το τρίτο απόφθεγμα αναφέρεται στο υποτιθέμενο πρόβλημα αλκοολισμού που αντιμετώπιζε ο πατέρας της,
καθώς η Γοργώ εμφανίζεται να τον προειδοποιεί ότι, όσο περισσότερο κρασί πίνουν οι άνθρωποι, τόσο περισσότερο άσωτοι και εξαχρειωμένοι γίνονται.
Είναι φανερό ότι εν προκειμένω εκφράζεται μια εκ των υστέρων γνώση.
Άλλα αποφθέγματα που φέρεται να είπε είναι τα παρακάτω:
Όταν κάποιος ξένος της πρόσφερε στολή με πάμπολλα στολίδια, τον απώθησε και είπε:
«Φύγε από δω! Δεν είσαι άξιος να κάνεις ούτε ότι κάνουν οι γυναίκες».
Όταν ρωτήθηκε από κάποια γυναίκα της Αττικής «Γιατί μόνον εσείς, οι Λάκαινες, έχετε εξουσία πάνω στους άνδρες;», απάντησε:
«Επειδή είμαστε και οι μόνες που γεννάμε άνδρες».
Το πρώτο υπαινίσσεται την υποτιθέμενη περιφρόνηση των Σπαρτιατών για το θέατρο και την υποκριτική τέχνη,
καθώς και την ανδροκρατική άποψη τους ότι οι άνδρες που φορούν πολυτελή ρούχα είναι θηλυπρεπείς.
Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, οι πλούσιοι Σπαρτιάτες ήταν οι πρώτοι Έλληνες που σταμάτησαν να φορούν πολυτελή ενδύματα
και άρχισαν να ντύνονται με τα ίδια απλά ρούχα που φορούσαν οι απλοί, φτωχοί άνθρωποι.
Στο άλλο απόσπασμα, η Γοργώ δεν αρνείται ότι οι άντρες στη Σπάρτη ήταν γυναικοκρατούμενοι.
Ωστόσο με διακριτικότητα, στρέφει την προσοχή από τον ρόλο των γυναικών της Σπάρτης ως συζύγων στο ρόλο τους ως μητέρες.
Μόνο οι Σπαρτιάτισσες, αντίθετα με τις παθητικές Αθηναίες και τις υπόλοιπες Ελληνίδες, γεννούν πραγματικούς άνδρες!
Η Γοργώ, αφού ενθάρρυνε το σύζυγό της Λεωνίδα, όταν ετοιμαζόταν να φύγει για τις Θερμοπύλες,
να φανεί αντάξιος της Σπάρτης, τον ρώτησε στη συνέχεια τι όφειλε η ίδια να κάνει.
Ο Λεωνίδας της απάντησε: «Να παντρευτείς καλόν άνθρωπο και να γεννήσεις καλά παιδιά».
Η Γοργώ είχε όμως ήδη αποκτήσει ένα γιο, τον Πλείσταρχο, που ήταν διάδοχος του θρόνου,
και από όσο γνωρίζουμε δεν ξαναπαντρεύτηκε μετά το θάνατο του Λεωνίδα.
Οι λόγοι για τους οποίους ο Λεωνίδας ήθελε να παντρευτεί την ανιψιά του τη Γοργώ ήταν κυνικοί.
Ήταν η μοναδική απόγονος του Κλεομένη και είχε επομένως κληρονομήσει ολόκληρη την περιουσία του,
ενώ ο ίδιος ο Λεωνίδας, ως ο μεγαλύτερος εν ζωή, ετεροθαλής αδερφός του Κλεομένη,
ήταν ο διάδοχος του θρόνου των Αγιαδών, καθώς, όταν ένας βασιλιάς δεν είχε γιο, τον διαδεχόταν ο πιο κοντινός άντρας συγγενής του.
Ο Κλεομένης δίνοντας την ευχή του για αυτό το γάμο, τηρούσε τα σπαρτιατικά βασιλικά έθιμα,
καθώς οι γάμοι ανάμεσα σε στενούς εξ αίματος συγγενείς, και ιδίως ανάμεσα σε θείους και ανιψιές, δεν ήταν κάτι το πρωτόγνωρο.
Οι γάμοι ανάμεσα σε θείους και ανιψιές ήταν ένα ιδιαίτερα συνηθισμένο φαινόμενο και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας
για τους ίδιους ακριβώς λόγους, δηλαδή για να παραμείνει η εξουσία στον αντρικό «κλάδο» του γενεαλογικού δέντρου της οικογένειας.
Με άλλα λόγια, η Γοργώ διεκπεραίωσε τον ιδιαίτερα συνηθισμένο ρόλο
για τον οποίο προοριζόνταν όλες οι γυναίκες που άνηκαν στις ανώτερες τάξεις της αρχαίας Ελλάδας.
Ο γάμος της ήταν το μέσο για να διατηρήσουν οι άντρες που ανήκαν στις ανώτερες τάξεις την περιουσία και την ισχύ που απέρρεε από αυτή.
Ωστόσο, θα ήταν λάθος να τη θεωρήσουμε παθητικό πιόνι σε αυτή τη δοσοληψία.
Με βάση τα όσα γνωρίζουμε για αυτή, η Γοργώ ήταν ευφυής και είχε δική της φωνή.