Ορχιδέα: Το φυτό που οι Αρχαίοι τού έδωσαν ένα kinky όνομα (2)
Ακολουθώντας τις αρχαιοελληνικές δοξασίες, οι βυζαντινοί και οι νεότεροι Έλληνες αποδίδουν στα φυτά σεξουαλικές ιδιότητες. Σχεδόν παντού στην Ελλάδα τα φυτά αυτά ονομάζονται «σερνικοβότανα». Σε ορισμένα νησιά, μάλιστα, λέγονται «έρωτας», γιατί πιστεύουν ότι ενισχύουν τη σεξουαλική ορμή. Από τις ελληνικές ορχιδέες πήραν το όνομά τους και οι ορχιδέες όλου του κόσμου, παρότι δεν έχουν όλες οι ορχιδέες –οι οποίες αριθμούν αρκετές χιλιάδες είδη– όρχεις. Στην τροπική ζώνη φυτρώνουν πάνω στα πυκνά φυλλώματα των τροπικών δένδρων και είναι σαπροφυτικές ή παράσιτα. Οι ευρωπαϊκές ορχιδέες είναι γεώφυτα, δηλαδή έχουν ριζώματα διαφόρων μορφών, στα οποία αποθηκεύουν τις τροφικές τους ουσίες.
«Θα ήταν ενδιαφέρον να επισημανθεί ότι πολλές ορχιδέες έχουν ονόματα ελληνικής προέλευσης», προσθέτει ο κ. Λύτρας, «όπως Οφρύς του Ασκληπιού (Ophrys aesculapii), Οφρύς των Μυκηνών (Ophrys mycenensis), Οφρύς της Αριάδνης (Ophrys ariadnae), Οφρύς της Αττικής (Ophrys attica), Οφρύς των φρυγάνων (Ophrys phryganae) κ.ά. Όπως και το γεγονός ότι οι κόνδυλοι της ορχιδέας ανανεώνονται χρόνο με τον χρόνο.
Κάθε ορχιδέα έχει δύο βασικούς κονδύλους, κάθε φορά όμως λειτουργεί ως τροφοδότης του φυτού ο ένας κόνδυλος, ο άλλος, ο οποίος έχει δουλέψει την προηγούμενη χρονιά, ξεραίνεται. Και δίπλα του, στη θέση όπου ήταν ο παλιός, δημιουργείται ένας νέος. Κάθε φορά υπάρχουν δύο κόνδυλοι στη ρίζα του φυτού, αλλά ο ένας προορίζεται να αντικαταστήσει τον άλλο.
Σερνικοβότανο θεωρούνταν περισσότερο ένα είδος ορχιδέας, η Orchis mascula, την οποία ακόμα και σήμερα κατεβαίνουν Αλβανοί από τα σύνορα και τη μαζεύουν από τον Γράμμο, από τα βουνά κοντά στα σύνορα. Μαζεύουν τους κονδύλους και τους μεταφέρουν με σακιά για να τα κάνουν σαλέπι. Για να παρασκευαστεί το σαλέπι, που υποτίθεται ότι παρασκευάζεται από ρίζες ορχιδέας, χρειάζεται τόσο μεγάλη ποσότητα, ώστε στην πραγματικότητα αυτό είναι ανέφικτο, τουλάχιστον να γίνει σε ποσότητες τέτοιες ώστε να τις εμπορεύεται κάποιος και όχι για προσωπική κατανάλωση.
Αυτό σημαίνει ότι το σαλέπι που πωλείται σε μαγαζιά ή στους σαλεπιτζήδες δεν είναι πραγματικό, αλλά κάτι νοθευμένο, που ενδέχεται να περιέχει και μια πολύ μικρή αναλογία σκόνης από βολβούς ορχιδέας.
Επειδή στα νησιά της Ελλάδας η βιοποικιλότητα έχει ακολουθήσει τη δική της εξελικτική πορεία, έρχονται ομάδες ξένων, κυρίως Βορειοευρωπαίων, Άγγλων, Γερμανών, Βέλγων και Ολλανδών, για να φωτογραφίσουν ορχιδέες ή για να τις μελετήσουν. Έρχονται και στην Αττική, αλλά πολύ λιγότεροι. Κι αυτό γίνεται γιατί, σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη, εδώ υπάρχει πολύ μεγάλη ποικιλία. Γενικότερα, η ποικιλότητα στη χλωρίδα, στα είδη φυτών, είναι πολύ πιο μεγάλη στην Ελλάδα. Έχουμε κοντά στα 7.000 είδη φυτών, τη στιγμή που η Αγγλία ή η Γερμανία έχουν 3.000. Υπάρχει μια γερμανική ομάδα για ορχιδέες που ανεβάζει κάθε χρόνο τις ορχιδέες που φωτογράφισε στην Ελλάδα.
Είμαι νομικός περιβάλλοντος, δικηγόρος, οπότε, για να μπορέσω να κατανοήσω το αντικείμενο που με ενδιέφερε και επιστημονικά, έπρεπε να το γνωρίσω, γιατί όλα τα είδη ορχιδεών είναι προστατευόμενα και από διεθνείς συμβάσεις (Cites) και από την ελληνική νομοθεσία (το προεδρικό διάταγμα 67/81). Για πολλά είδη, δε, υπάρχουν ξεχωριστές διεθνείς συμβάσεις ή Oδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συνεπώς, δεν μπορεί κανείς να πει ότι θα ασχοληθεί συστηματικά με την προστασία του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας αν δεν είναι εξοικειωμένος και δεν τη γνωρίζει.
Αυτό ήταν το ένα, το άλλο ήταν η πεζοπορία και η ορειβασία. Η πεζοπορία ως δραστηριότητα ξεκίνησε ως άθληση, αλλά σιγά-σιγά αρχίζεις να αναρωτιέσαι τι είναι αυτά που βλέπεις τριγύρω. Να δω λίγο τη δύση του ήλιου, την ανατολή, να δω και αυτά τα δέντρα, αυτά τα λουλούδια, πώς είναι, πώς λέγονται, αρχίζει πλέον η δραστηριότητά σου στη φύση να γίνεται μια διαδικασία γνωριμίας, κοινωνίας με τη φύση, και αυτό σε οδηγεί στο να τη σέβεσαι περισσότερο, να την αγαπάς περισσότερο. Αρχίζεις να προτάσσεις πλέον το φυσικό περιβάλλον έναντι της ατομικής σου επίδοσης σε οποιαδήποτε δραστηριότητα».
Οι ορχιδέες της Αττικής είναι πολυποίκιλες και πολύ πιο εντυπωσιακές απ' ό,τι θα μπορούσε να φανταστεί κάποιος που δεν έχει ασχοληθεί ποτέ μαζί τους. Είναι παντού, ακόμα και σε χέρσους χώρους δίπλα σε δρόμους και ακαλλιέργητα χωράφια. Μένει μόνο να τις προσέξεις και να τους δώσεις τη σημασία που τους αξίζει. Αυτό που πρέπει να έχεις πάντα στο μυαλό σου, για να συνεχίσουν να υπάρχουν και να μην εξαφανιστούν, είναι ότι δεν τις αγγίζουμε, δεν τις πατάμε, δεν τις κόβουμε. Μια βόλτα στην εξοχή αρκεί για να δεις την πλούσια ελληνική χλωρίδα με άλλο μάτι.
Εκφώνηση: Μαρία Δρουκοπούλου
