Gwiazda polarna opuści północ
звезда|полярная||
|Polarstern|verlassen|
|polar|leaves|north
stjernen|polarsk|forlater|nordpolen
Polarstern wird den Norden verlassen
The polar star will leave the north
La estrella polar abandonará el norte
L'étoile polaire quittera le nord
A estrela polar vai deixar o norte
Полярная звезда покинет север
Polarstjärnan lämnar Norden
Полярна зірка покине північ
Gwiazda Północna.
|Nordstern
Nordstern.
North Star.
Gwiazda Polarna.
Polarstern.
Polar Star.
Czy to najjaśniejsza gwiazda na naszym niebie?
||самая яркая||||
||hellste||||
||the brightest||||sky
||den lyseste||||
Ist er der hellste Stern an unserem Himmel?
Is it the brightest star in our sky?
I czy zawsze gwiazda na końcu dyszla Małego Wozu pokaże nam północ?
|||||конце|дизеля|Маленького||||
||||||Deichsel||Wozu: Kleiner Wagen|||
||always||||the pole||Wagon|||
Und wird der Stern am Ende des Kleinen Wagens uns immer den Norden zeigen?
And will the star at the end of the Little Dipper's tiller always show us the north?
Zapraszam do skupienia przez najbliższych 180 sekund.
||внимания|||
||Konzentration|||
||focusing|||
Ich lade dich ein, dich für die nächsten 180 Sekunden zu konzentrieren.
I invite you to focus for the next 180 seconds.
Trzeci odcinek podcastu o nauce, świecie i technice.
Die dritte Episode des Podcasts über Wissenschaft, Welt und Technologie.
The third episode of the podcast about science, the world and technology.
Temat astronomiczny: jak to właściwie jest z gwiazdą polarną?
|astronomisches|||||||Polaris-Stern
Astronomisches Thema: Wie ist es eigentlich mit einem Polarstern?
Astronomy topic: how is it actually a polar star?
Dla ułatwienia odbioru, towarzyszy mu mała animacja.
||der Wahrnehmung|begleitet|||kleine Animation
|convenience|pickup|it accompanies|||
Um den Empfang zu erleichtern, wird es von einer kleinen Animation begleitet.
For ease of reception, it is accompanied by a small animation.
Zapraszam do słuchania – i mam nadzieję, że w ciągu tych trzech minut dowiecie się czegoś nowego.
||||||||||||erfahren werdet|||
Ich lade Sie ein, zuzuhören - und ich hoffe, dass Sie in diesen drei Minuten etwas Neues lernen.
I invite you to listen - and hopefully learn something new in these three minutes.
W jakiejś czytanej przeze mnie wiele lat temu książce, której akcja dzieje się w czasach budowy piramid egipskich, bohaterowie korzystają z najjaśniejszej gwiazdy Małej Niedźwiedzicy do określenia dokładnego położenia północy.
||читаемой|||||||||||||||||пользуются|||||Малой Медведицы|||точного||
In||gelesenen|||||||||||||Bau der Pyramiden|Pyramiden|ägyptischen Pyramiden||benutzen||hellsten|||Kleinen Bärin||||Lage|
||read|by||||||||||||the construction of||||make use of|||||the Little Bear||determining||position|
In einem Buch, das ich vor vielen Jahren gelesen habe und das während des Baus ägyptischer Pyramiden stattfindet, benutzen die Helden den hellsten Stern von Little Bear, um die genaue Lage des Nordens zu bestimmen.
In some book I read many years ago, which takes place during the construction of the Egyptian pyramids, the characters use the brightest star of Little Bear to determine the exact location of the north.
W końcu to gwiazda polarna, prawda?
в|||||
Immerhin ist es ein Polarstern, oder?
Wszystko fajnie, tylko w innej czytanej przeze mnie książce – tej tytuł akurat pamiętam (“Niebo na weekend”) – znalazłem akapit mówiący o tym, że 14 tysięcy lat temu gwiazdą północną była Wega z gwiazdozbióru Lutni.
|||||||||||||||||абзац|говорящий||||||||||Вега||созвездия|Лютни
|||||||||||||||||Absatz|sprechend über||||||||nördlichen||Wega||Sternbilds|Leier
|||||||||||||||||a paragraph|||||||||||Vega||constellation|Lutni
Alles ist schön, nur in einem anderen Buch, das ich gelesen habe - ich erinnere mich an diesen Titel ("Himmel für das Wochenende") - ich fand einen Absatz, der besagt, dass der Stern des Nordens vor 14000 Jahren Wega aus dem Sternbild Lute war.
Everything is cool, only in another book I read - I just remember the title ("Heaven for the weekend") - I found a paragraph saying that 14,000 years ago the northern star was Vega from the Lute constellation.
Piramidę Cheopsa wybudowano około 2560 roku przed naszą erą, a wtedy gwiazdą polarną była Thurban, najjaśniejsza gwiazda z gwiazdozbioru Smoka.
|||||||||||||Турбан|||||Дракона
Pyramide|Cheops-Pyramide|erbaut wurde|||||unserer Zeitrechnung||||||Thuban||||Sternbild des Drachen|
|||||||||||||Thuban||||of the constellation|Draco
Die Cheops-Pyramide wurde um 2560 v. Chr. erbaut, und zu dieser Zeit war der Polarstern Thurban, der hellste Stern im Sternbild Drache.
The Pyramid of Cheops was built around 2560 B.C., and at that time the polar star was Thurban, the brightest star in the constellation Dragon.
Ale dlaczego tak się dzieje?
Aber warum ist das so?
Może zacznę od wyjaśnienia, o czym właściwie mówimy.
|||Erklärung||||
Vielleicht kann ich damit beginnen, zu klären, worüber wir eigentlich sprechen.
Maybe I'll start by explaining what we're talking about.
Gwiazda polarna to określenie gwiazdy, która na naszym niebie znajduje się najbliżej północy.
|||определение|||||||||
|||the term|||||||||north
Der Polarstern ist der Name eines Sterns, der in unserem Himmel der Mitternacht am nächsten ist.
Gdybyśmy przewiercili przez kulę ziemską szyb, tak by jego górny otwór wypadł dokładnie na biegunie północnym, to stojąc na biegunie południowym i zaglądając do dziury zobaczylibyśmy właśnie tę gwiazdę.
|проделали бы||||сквозное отверстие||||верхний|||||полюсе|||стояя|||||||||||
|durchbohrten|||erd-|Schnell||||obere|Öffnung|herauskommen|||dem Polarkreis|nördlichen||stehend||Nordpol|südlichen||hineinschauend||Loch|würden wir sehen|||Stern
|drilled||the sphere|the Earth|tunnel||||top|hole||||the pole|North Pole||standing||pole|southern||looking||the hole||||
Wenn wir die Windschutzscheibe durch den Globus stechen würden, so dass ihr oberes Loch genau am Nordpol fallen würde, während wir am Südpol stehen und in das Loch blicken, würden wir diesen Stern sehen.
If we were to drill through the globe a shaft so that its upper hole would fall exactly at the North Pole, then standing at the South Pole and looking into the hole we would see this star.
Z kolei jeśli wycelujemy aparat fotograficzny tak, by gwiazda polarna była środku kadru, i pozostawimy go tak na kilkanaście minut, na powstałym zdjęciu zobaczymy łuki zatoczone przez inne gwiazdy wokół nieruchomej gwiazdy polarnej.
|||нацелим||||||||||||||||||получившемся|фото||дуги|нарисованные|||||||
|||ausrichten||fotografischen|||||||Bildausschnitt||lassen werden|||||||entstandenen||werden wir sehen|Bögen|gezogen|||||unbeweglichen||Polaris
|on the other hand||we aim|||||||||frame||we will leave||||a dozen|||the resulting||we will see|arcs|traced|||||the stationary||
Wenn wir also die Kamera so ausrichten, dass der Polarstern in der Mitte des Rahmens ist und wir ihn für einige Minuten verlassen, sehen wir auf dem resultierenden Bild Bögen, die von anderen Sternen um den stationären Polarstern herumschlingen.
In turn, if we aim the camera so that the polar star is in the center of the frame, and leave it like this for several minutes, in the resulting photo we will see arcs drawn by other stars around the stationary polar star.
Zresztą – po co aparat?
|по||
|nach||
besides|||
Wie auch immer - warum eine Kamera?
Anyway - why a camera?
Wystarczy komputerowy symulator nieba uruchomiony w przyspieszonym tempie.
||||||ускоренном|
||Himmelsimulator||gestartet||beschleunigtem|
||||running||accelerated|
Alles, was Sie brauchen, ist ein Computer-Sky-Simulator, der in einem beschleunigten Tempo läuft.
All you need is a computer sky simulator running at an accelerated pace.
Wbrew obiegowej opinii, gwiazda polarna nie jest najjaśniejszą gwiazdą na naszym niebie.
|общеизвестной||||||||||
entgegen|gängigen||||||hellste||||
contrary to|circulating||||||||||
Entgegen der landläufigen Meinung ist der Polarstern nicht der hellste Stern in unserem Himmel.
Contrary to popular belief, the polar star is not the brightest star in our sky.
Obecnie gwiazdą polarną jest najjaśniejsza gwiazda w gwiazdozbiorze małej niedźwiedzicy.
|||||||Sternbild||Bärin
|||||||constellation of||Ursa Minor
Gegenwärtig ist der Polarstern der hellste Stern in der Konstellation des kleinen Bären.
Currently, the polar star is the brightest star in the constellation of the little bear.
Właściwie są to trzy gwiazdy widoczne przez nas jako jedna, ale w to chyba nie musimy wnikać.
|||||видимые|||||||||||вникать
||||||||||||||||eingehen auf
|||||visible|||||||||||to delve into
Eigentlich sind das die drei Sterne, die wir als eine sehen, aber wir müssen wahrscheinlich nicht darauf eingehen.
They are actually three stars that we see as one, but we don't need to go into it.
Najjaśniejszą gwiazdą na naszym niebie jest Syriusz, widoczny zimą troszkę na lewo i w dół od charakterystycznego gwiazdozbioru Oriona.
|||||||видимый|||||||вниз||характеристического||Ориона
||||||Sirius|sichtbar|||||||||charakteristischen||Orion
||||||Sirius|visible|||||||down|||constellation|Orion
Der hellste Stern in unserem Himmel ist Sirius, im Winter ein wenig links und unten vom charakteristischen Sternbild Orion zu sehen.
Ale wróćmy do tematu – dlaczego dzisiejsza gwiazda polarna przestanie nią być za jakiś tysiąc lat?
|||||сегодняшняя|||прекратит||||||
||||||||will stop||||||
Aber zurück zum Thema - warum wird der heutige Polarstern in tausend Jahren nicht sie sein?
Chyba każdy, poza Towarzystwem Płaskiej Ziemi, zdaje sobie sprawę z ruchu naszej planety dookoła własnej osi.
||||||знает||||||||собственной|
|||Gesellschaft|Flachen||sich bewusst|||||||||Achse
|||the Society of|of Flat Earth||||awareness|||||||axis
Wahrscheinlich sind sich alle außer der Gesellschaft der flachen Erde der Bewegung unseres Planeten um die eigene Achse bewusst.
Probably everyone, except for the Flat Earth Society, is aware of the movement of our planet around its axis.
Pełen obrót Ziemi zajmuje dobę.
|Umdrehung|||einen Tag
|rotation||takes|a day
Die volle Umdrehung der Erde dauert einen Tag.
The full rotation of the Earth takes 24 hours.
Poza tym nasza planeta porusza się wokół Słońca – i tu pełne okrążenie to mniej więcej rok.
|||||||||||окружение||||
|||||||||||Umlaufbahn||||
||||moves|||||||orbit||||
Außerdem bewegt sich unser Planet um die Sonne - und hier ist der volle Kreis etwa ein Jahr.
In addition, our planet is moving around the sun - and here a full lap is about a year.
Oczywiście razem ze Słońcem krążymy wokół centrum galaktyki i tak dalej i tak dalej, ale w ten sposób nie skończymy w trzy minuty.
||||крутимся||||||||||||||||||
||||kreisen wir|||der Galaxie|||||||||||||||
||||we orbit||||||||||||||||||
Natürlich kreisen wir zusammen mit der Sonne um das Zentrum der Galaxie und so weiter, aber das wird nicht in drei Minuten enden.
Of course, along with the sun, we are orbiting the center of the galaxy and so on and so on, but this is not the end of the day in three minutes.
Ziemia w swojej podróży dookoła Słońca jest lekko nachylona – o jakieś 23 stopnie (tak, przechylenie kuli na globusie to nie przypadek).
|||||||||||градусы||наклон|||глобусе|||
||||||||geneigt|||||Neigung|Kugel||Globus|||
||||||||tilted|||degrees||tilt|the sphere||the globe|||coincidence
Die Erde ist auf ihrer Reise um die Sonne leicht geneigt - etwa 23 Grad (ja, das Kippen des Globus auf einem Globus ist kein Zufall).
The Earth is slightly tilted around the sun in its journey around the sun - about 23 degrees (yes, tilting the globe on the globe is not an accident).
I nie jest kulą – jest odrobinę spłaszczona na górze i na dole.
|||||немного|сплюснута|||||
|||Kugel||ein wenig|abgeflacht|||||
|||a ball||a little|flattened||the top|||the bottom
Und es ist keine Kugel - sie ist oben und unten leicht abgeflacht.
And it is not a ball - it is slightly flattened above and below.
Słońce – działając jak wielki magnes – próbuje doprowadzić do jednakowego przyciągania obu naszych biegunów.
|действуя|||||||одинакового|притяжения|||
|wirkend|||Magnet||||gleichen|Anziehungskraft|||Pole
|acting|||magnet||bring about||equal|attraction|||poles
Die Sonne - die sich wie ein großer Magnet verhält - versucht, zur gleichzeitigen Anziehung unserer beiden Pole zu führen.
Gdyby to się udało, Ziemia przestałaby być nachylona, a dokładnie nad biegunem północnym zawsze świeciłaby ta sama gwiazda.
|||||перестала бы||||||||||||
|||||aufhören würde||neigen||||Pol.|||leuchten würde|||
|||||would stop||tilted||||the pole|||would shine|||
Wenn es gelänge, würde die Erde nicht mehr geneigt sein und genau derselbe Stern würde immer über dem Nordpol leuchten.
If it succeeded, the Earth would cease to be inclined, and exactly above the North Pole the same star would always shine.
Jednak na przeszkodzie Słońcu stoi Księżyć.
||der Hindernis|||Mond
||the obstacle|||the Moon
Doch der Sonne steht der Mond im Weg.
Choć jest wielokrotnie mniejszy od Słońca, przyciąga się z Ziemią dużo silniej – bo jest bliżej.
||много раз||||притягивает||||||||
||||||anzieht|||||stärker|||
||many times||||it attracts||||||||
Obwohl sie um ein Vielfaches kleiner ist als die Sonne, wird sie viel stärker von der Erde angezogen - weil sie näher ist.
Although it is many times smaller than the Sun, it attracts much more with the Earth - because it is closer.
Gdyby Ziemia była idealną kulą, i w dodatku nie przyciągała (z wzajemnością, jak stwierdził dawno temu Newton) innych ciał niebieskich, kierunek jej osi obrotu pozostałby stały.
|||perfekte||||||anziehen würde||mit Gegenseitigkeit|||||Newton sagte||Körper|||||Rotation|gleich geblieben|
|||||||in addition||attracted||reciprocation||stated|||Newton||bodies||||axis|rotation|would remain|constant
Wäre die Erde eine perfekte Kugel und würde sie darüber hinaus keine anderen Himmelskörper anziehen (wie Newton vor langer Zeit feststellte), bliebe die Richtung ihrer Drehachse konstant.
If the Earth were a perfect sphere, and in addition it did not attract (with reciprocity, as Newton had long ago) other celestial bodies, the direction of its axis of rotation would remain constant.
Tak jednak nie jest.
Es ist jedoch nicht.
W wyniku grawitacji Słońca, Księżyca oraz niejednorodności masy, Ziemia się „chybocze”, a jej biegun północny zatacza koło.
|в результате|||||||||качаться||ее|||завершает|
||Gravitation||||Ungleichmäßigkeiten der Masse|Masse|||schwankt|||Pol.|nördlicher|beschreibt|
|as a result of||||and|inhomogeneities||||wobbles|||pole||makes|
Aufgrund der Schwerkraft der Sonne, des Mondes und der Heterogenität der Masse ist die Erde "unbeholfen" und ihr Nordpol schwankt.
As a result of the gravity of the Sun, the Moon and the heterogeneity of mass, the Earth "wobbles" and its north pole comes full circle.
В результате гравитации Солнца, Луны и неоднородности массы Земля "шатается", а ее северный полюс шатается.
Dość powoli – gdybyśmy umieścili na biegunie laser skierowany prosto do góry, narysowanie na niebie pełnego koła zajęłoby 26 tysięcy lat.
|медленно|если бы мы|разместили|||||||||||||заняло бы||
|||platzierten||dem Pol (Biegun)|Laser|gerichtet||||Zeichnen|||||würde dauern||
|||placed||||directed||||drawing|||full|circle|would take||
Ziemlich langsam - wenn wir einen Laser direkt auf den Mast richten würden, würde es 26.000 Jahre dauern, um einen vollen Kreis am Himmel zu zeichnen.
Quite slowly - if we put a laser pointing straight up at the pole, it would take 26,000 years to draw a full circle in the sky.
Dziś ten laser wskazywałby gwiazdozbiór Małej Niedźwiedzicy, za parę tysięcy lat – zupełnie inne miejsce na niebie.
||лазер|указал бы|||||пару|||||||
|||anzeigen würde|Sternbild||Nachtigall|||||||||
|||would indicate|constellation|||||||||||
Heute würde dieser Laser für ein paar tausend Jahre auf das Sternbild Kleiner Bär hinweisen - ein ganz anderer Ort am Himmel.
Today this laser would indicate the constellation of Little Bear in a few thousand years - a completely different place in the sky.
Przy okazji, jeśli ktoś z was jakimś cudem wierzy jeszcze w horoskopy, to muszę go zmartwić.
|||||||чудом|верит|||||||расстроить
||||||||glaubt|||Horoskope||||enttäuschen
|the occasion||||||by some miracle||||||||worry
Übrigens, wenn einer von euch irgendwie an Horoskope glaubt, dann muss ich ihn aufregen.
By the way, if one of you somehow still believes in horoscopes, I have to worry him.
Przypisanie dat do konkretnych znaków zodiaku wymyślono wiele stuleci temu.
||||||||столетий|
Zuweisung|Daten|||Sternzeichen|Sternzeichen|wurde erfunden||Jahrhunderten|
Assignment|dates|||signs||was invented||centuries|
Die Zuordnung von Daten zu bestimmten Tierkreiszeichen wurde vor vielen Jahrhunderten erfunden.
Assigning dates to specific zodiac signs was invented many centuries ago.
Od tego czasu, dzięki zjawisku o którym dziś opowiadam, nieco się zmieniło.
||||явлению|||||||
||||Phänomen|||||||
||||the phenomenon|||||a little||
Seither habe ich mich dank des Phänomens, von dem ich spreche, ein bisschen verändert.
Since then, thanks to the phenomenon I'm talking about today, it has changed a bit.
Jak łatwo stwierdzić obserwując niebo (lub program astronomiczny), Słońce wschodzi w gwiazdozbiorze Skorpiona od 23 do 29 listopada.
||установить|наблюдая||||||||||||
||feststellen|||||||aufgeht|||Skorpion|||
||determine|||||||rises||the constellation of||||
Wie leicht zu erkennen ist, wenn man den Himmel (oder das astronomische Programm) beobachtet, erhebt sich die Sonne im Sternbild Skorpion vom 23. bis 29. November.
As you can easily see by observing the sky (or astronomical program), the sun rises in the constellation Scorpio from November 23-29.
Gdy zaglądam na stronę z horoskopami, dowiaduję się, że urodzeni pod znakiem Skorpiona to ci, którzy przyszli na świat między 24 października a 21 listopada.
|||||Horoskopen|erfahre ich|||||unter dem Zeichen|||||||||||
|I look|||||I find out|||born||the sign of|||||||||||
Wenn ich mir die Seite mit Horoskopen anschaue, finde ich heraus, dass unter dem Zeichen des Skorpions diejenigen geboren sind, die zwischen dem 24. Oktober und dem 21. November geboren wurden.
When I look at the site with horoscopes, I find out that those born under the sign of Scorpio are those who were born between October 24 and November 21.
I wszystkie “obliczenia” astrologów można wyrzucić do kosza… Żeby użyć jeszcze kilku mądrych słów dodam, że zjawisko zmiany kierunku osi ziemskiej, o którym dziś opowiadałem, nazywa się precesją, a 26 tysięcy lat potrzebnych na zatoczenie przez oś Ziemi pełnego koła to rok platoński.
||расчёты|||||корзину||||||||||||||||||||||||||затмение||||||||
||Berechnungen|Astrologen||wegwerfen||Mülleimer|||||weise||||Phänomen|||Achse|der Erde|||||||Präzession||||benötigt werden||Vollendung||Achse der Erde|||||platonisches Jahr|platonisches Jahr
||calculations|||throw away||the bin||use|||||||the phenomenon|||||||||is called||precession||||||precession||axis|||of wheels|||Plato's
Und alle "Berechnungen" der Astrologen können in den Korb geworfen werden ... Um einige weise Worte zu verwenden, möchte ich hinzufügen, dass das Phänomen der Richtungsänderung der Erdachse, von dem ich heute gesprochen habe, Präzession genannt wird und die 26.000 Jahre für einen vollen Kreis durch die Erdachse das platonische Jahr sind .
Jeśli zaś opis ruchu osi wydał się zbyt zagmatwany do wyobrażenia sobie, obok znajdziecie klikalną grafikę z Wikipedii obrazującą ten temat.
||||||||запутанным||||||||||иллюстрирующую||
||Beschreibung||der Achse|seemed|||verwirrend||||||klickbare|Grafik|||veranschaulicht||
|however|description|||seemed|||complicated||imagining||||clickable||||illustrating||
Wenn die Beschreibung der Achsenbewegung zu unübersichtlich erscheint, finden Sie nebenan eine anklickbare Wikipedia-Grafik, die dieses Thema veranschaulicht.
And if the axis motion description seemed too confusing to imagine, next to it you will find a clickable Wikipedia image depicting this topic.
Wiemy już, że nasi przodkowie będą szukali zupełnie innej gwiazdy, żeby dotrzeć na północ.
|||наши||||||||достигнуть||
||||||suchen|||||||
||||ancestors||searching|||||get to||
Wir wissen bereits, dass unsere Vorfahren nach einem ganz anderen Stern suchen werden, um den Norden zu erreichen.
We already know that our ancestors will be looking for a completely different star to reach north.
Sami też nie będziemy szukać najjaśniejszej gwiazdy na niebie, by stwierdzić, czy mech rośnie od właściwej strony.
||||||||||||мох|||правильной|
||||||||||feststellen||Moos|||richtigen|
||||||||||determine||moss|grows|||
Wir werden auch nicht den hellsten Stern am Himmel suchen, um zu sehen, ob das Moos von der rechten Seite her wächst.
We won't be looking for the brightest star in the sky ourselves to see if the moss is growing from the right side.
Ale czy zastanawialiście się kiedyś, jak daleko są gwiazdy, i jak właściwie zmierzono tę odległość?
||вы задумывались||||||||||измерили||расстояние
||||||||||||man misst||Entfernung
||you have wondered||||||||||measured||distance
Aber haben Sie sich jemals gefragt, wie weit die Sterne sind und wie weit diese Entfernung gemessen wurde?
To już temat na jeden z kolejnych odcinków „Świata w trzy minuty”.
||||||next|||||
Dies ist das Thema für eine der nächsten Folgen von "Die Welt in drei Minuten".
Zapraszam Grafika obrazująca precesję ziemską: By Tfr000 (talk) 14:59, 14 May 2012 (UTC) (Own work) [CC BY-SA 3.0 or GFDL], via Wikimedia Commons on iTuneson Androidvia RSS
||иллюстрирующая|прецессию||||||||||||||||||||
|Grafik|illustrierende|Präzession|||Tfr(1)||Mai|UTC(1)|||||||GFDL (1)|über|Wikimedia|Commons||iTunes auf|Android via|
||illustrating|||||||||||||||||||||
Von Tfr000 (talk) 14:59, 14. Mai 2012 (UTC) (Eigenes Werk) [CC BY-SA 3.0 oder GFDL], via Wikimedia Commons auf iTunesauf Androidvia RSS
