TEDxAthens 2011 - Konstantinos Daskalakis - Searching for Equilibrium
Μετάφραση: Chryssa Takahashi Επιμέλεια: Helena Galani
Καλησπέρα.
Θα μιλήσω για την πληροφορική ως την επιστήμη στο κέντρο των επιστημών. Κάπου άκουσα ότι υπάρχει μια παγκόσμια κρίση
του οικονομικού και του τραπεζικού συστήματος, έτσι;
Θα προσπαθήσω να δώσω μια υπολογιστική εξήγηση του τι συμβαίνει.
Mια ανατροπή στα οικονομικά απ' τη σκοπιά της πληροφορικής. Αλλά θα αρχίσουμε με εικόνες.
Τι κοινό έχουν αυτές οι εικόνες;
Η πρώτη εικόνα είναι μια λαϊκή αγορά.
Η λαϊκή αγορά είναι ένα οικονομικό σύστημα στο οποίο όλοι μας παίρνουμε αποφάσεις.
Η κυρία σκέφτεται: «Σε τι τιμή να βάλω τα καρότα, το σέλινο, δεδομένης της κίνησης, της πελατείας και του ανταγωνισμού». Ο πελάτης σκέφτεται «Ν' αγοράσω εδώ, να πάω παρακάτω, να περιμένω;» Εν πάσει περιπτώσει αυτές οι αποφάσεις αλληλεπιδρούν η μία με την άλλη.
Αυτό που λέμε η τιμή επηρεάζει τη ζήτηση, η ζήτηση την τιμή. Η προσφορά επηρεάζει την τιμή και ούτω καθεξής.
Αλλά εν πάσει περιπτώσει όπως αλληλεπιδρούν αυτές οι αποφάσεις, τελικά καθορίζεται η τιμή των προϊόντων.
Είναι αυτό που ο καθένας μας αλληλεπιδρά μ' αυτό το οικονομικό σύστημα κάθε Σάββατο ή κάθε Τρίτη, δεν ξέρω πότε είναι η λαϊκή τώρα. Αλλά και οι δρόμοι είναι ένα οικονομικό σύστημα
αν κάποιος θέλει να κοιτάξει τους δρόμους
σ' ένα πιο αφηρημένο επίπεδο διότι και στους δρομους παίρνουμε κάποιες αποφάσεις, ποια διαδρομή ν' ακολουθήσουμε,
τι μεταφορικό μέσο, ποια ταχύτητα και ούτω καθεξής.
Εν πάση περιπτώση οι αποφάσεις που παίρνουμε εμείς επηρέαζουν την εμπειρία των άλλων ανθρώπων στους δρόμους κι επομένως τις αποφάσεις τους και μέσα απ' αυτή την αλληλεπίδραση επέρχεται κάποια ισορροπία που είναι η κίνηση που θα' χουν οι δρόμοι της πόλης.
Αλλά και οι εκλογές είναι ένα οικονομικό σύστημα.
Γιατί ο Ομπάμα σκέφτεται
«Πού να επικεντρώσω την καμπάνια μου, στην οικονομία ή την κοινωνία;» Και ο Ρόμνεϊ σκέφεται «Στην ηθική ή την περικοπή φόρων;» Και θ' αναρωτιέστε γιατί ο Ρόμνεϊ σκέφτεται
να επικεντρώσει την καμπάνια του στην ηθική.
Αυτό είναι ένα από τα θαύματα της Αμερικής.
Γιατί έχει νόημα.
Εν πάσει περιπτώσει οι αποφάσεις αυτές αλληλεπιδρούν η μία με την άλλη,
διότι αν ο Ομπάμα επικεντρωθεί στην οικονομία και ο Ρόμνεϊ στην ηθική
τότε ο Ομπάμα θα κερδίσει 3 εκατομμύρια ψήφους από το άλλο κόμμα.
Ωστόσο αν ο Ομπάμα επικεντρωθεί στην οικονομία
και ο Ρόμνεϊ στην περικοπή των φόρων,
τότε ο Ρόμνεϊ θα κερδίσει 1 εκατομμύριο ψήφους, κ.ο.κ..
Υπάρχει μια αλληλεπίδραση των στρατηγικών αυτών
κι αν θέλετε ν' αναπαραστήσετε αυτή την αλληλεπίδραση μ' ένα πινακάκι,
μπορείτε να φτιάξετε αυτό το πινακάκι που δείχνω εδώ, που οι γραμμές του έχουν τις στρατηγικές του Ομπάμα,
οι κολώνες τις στρατηγικές του Ρόμνεϊ
κι ανάλογα με την επιλογή της καμπάνιας των δυο τους, ο καθένας κερδίζει ή χάνει κάτι.
Να μη τα πολυλογώ, όλα αυτά τα συστήματα που έδειξα, από τη λαϊκή αγορά ως τις εκλογές κι ένα βιολογικό σύστημα, όλα αυτά είναι οικονομικά συστήματα στα οποία ο καθένας παίρνει αποφάσεις. Αυτές οι αποφάσεις επηρεάζουν την εμπειρία των άλλων, κι επομένως τις δικές τους αποφάσεις.
Υπάρχει μια δυναμική διαδικασία μέσω της οποίας κάτι γίνεται στο σύστημα. Ας αφήσουμε λοιπόν αυτό στην άκρη
κι ας έρθουμε σε μερικές ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής. Έχω καιρό να έρθω στην Ελλάδα -από το καλοκαίρι δηλαδή, όχι πολύ καιρό-
αλλά ας κάνουμε ένα αφηρημένο πείραμα
στο οποίο εγώ πηγαίνω να πιω καφέ κάπου στο Κολωνάκι. Καπουτσίνο. Το ερώτημα είναι τι τιμή να περιμένω να πληρώσω.
2,5 €, 4,5 € ή 6,5 €.
Έχω καιρό να πάω στο Κολωνάκι
κι έχουν αλλάξει πολλά από το καλοκαίρι μου μέχρι τώρα
αλλά είμαι σχεδόν σίγουρος ότι η τιμή που περιμένουμε είναι 4,5€.
Εκτός αν κάποιος από σας έχει κάποια άλλη άποψη,
νομίζω αυτή είναι η πιο πιθανή απάντηση στην ερώτηση.
Άλλο ερώτημα.
Αν κατέβω την Κηφισίας, 8 το πρωί της Δευτέρας, τι κίνηση περιμένω να βρω. Σημειωτόν, μέτρια κίνηση, καθόλου κίνηση.
Επίσης έχω καιρό να βρεθώ στην Κηφισίας, στην κάθοδο το πρωί, νομίζω χρόνια, αλλά εν πάσει περιπτώσει, η πρόβλεψή μου είναι ότι είναι σημειωτόν. Τώρα τι σχέση έχουν αυτά με τα οικονομικά συστήματα. Αυτό που θέλω να πω μ' αυτές τις ερωτήσεις είναι ότι καταρχάς, όπως κι εσείς, έτσι κι εγώ
είμαι ένα καινούριο είδος ανθρώπου, όχι χόμο σάπιενς, αλλά χόμο εκονόμικους. Είμαι ένας άνθρωπος που ζει σε διάφορα οικονομικά συστήματα και προσπαθεί να τα καταλάβει
και με βάση την εμπειρία του να πάρει αποφάσεις. Είμαι αυτό το είδος λοιπόν.
Μπορείτε να βάλετε ευρώ εδώ αν προτιμάτε, ή γιέν ή κάτι άλλο. Η εμπειρία μας γι' αυτά τα οικονομικά συστήματα μας επιτρέπει να κάνουμε προβλέψεις
και σ' αυτά να βασίσουμε τη στρατηγική μας κι επίσης
μάς δείχνει ότι αυτά τα συστήματα είναι συνήθως σε ισορροπία γι' αυτό και μπορούμε να κάνουμε προβλέψεις.
Η τιμή του καπουτσίνο στο Κολωνάκι παρά το παράλογη, είναι σταθερή ή μεταβάλλεται ελάχιστα αλλά αυτός είναι ο λόγος
που μου επιτρέπει να κάνω προβλέψεις.
Και γενικότερα ένα σοκ, όπως αυτό που βλέπουμε τώρα
να συμβαίνει στο παγκόσμιο σύστημα
μπορεί προσωρινά ν'αναταράξει τα δεδομένα, να βγάλει το σύστημα εκτός ισορροπίας
αλλά τελικά επανέρχεται σε ισορροπία.
Για παράδειγμα όταν στην Κηφισίας φτιάξαν τις ανισσόπεδες διαβάσεις
ή ανοίχτηκε η Αττική Οδός, άλλαξε η κίνηση στους δρόμους.
Και σιγά σιγά έφτασε το σύστημα σε μια καινούρια ισσοροπία που μ' αφήνει εμένα να την παρατηρήσω, να την καταλάβω, να την έχω στο μυαλό μου και βάση αυτής να παίρνω τις αποφάσεις μου.
Αυτή είναι λοιπόν η εμπειρία η δικιά μας και των οικονομολόγων στα οικονομικά συστήματα στα οποία ζούμε και αλληλεπιδρούμε με άλλους παίχτες. Με την αφηρημένη έννοια του όρου παίχτες.
Αυτό λοιπόν προσπαθούσε να καταλάβει ο Άνταμ Σμιθ όταν έβαζε τις βάσεις της πολιτικής οικονομίας.
Πώς γίνεται ενώ ο καθένας έχει τα δικά του συμφέροντα και τα δικά του ενδιαφέροντα
πώς γίνεται και τελικά το σύστημα φτάνει σ' ένα παγικό σημείο
που είναι σε ισορροπία
κι επειδή είναι σε ισορροπία μπορούμε να κάνουμε προβλέψεις και να παίρνουμε αποφάσεις μέσα σ' αυτό το σύστημα. Χαρακτηριστικά είπε ότι δεν είναι από τη γενναιοδωρία του χασάπη,
του ζυθοποιού ή του φούρναρη που περιμένουμε το φαΐ μας κάθε βράδυ
αλλά την προσήλωσή τους στο δικό τους συμφέρον. Και από ένα αόρατο χέρι, στο οποίο ο Άνταμ Σμιθ δίνει θεϊκές διαστάσεις, από ένα αόρατο χέρι οδηγούνται στην προώθηση ενός σκοπού ο οποίος δεν ήταν μέρος των αρχικών τους προθέσεων. Ο καθένας επικεντρώνεται στο δικό του συμφέρον κι όμως μαγικά το σύστημα φτάνει σε ισορροπία.
Αυτό ο Άνταμ Σμιθ δεν το καταλαβαίνει, του δίνει θεϊκές διαστάσεις
έτσι στον «Πλούτο των Εθνών», στο βιβλίο που έγραψε το 1776. Και η πρώτη ανατροπή στα οικονομικά έρχεται με τον Κουρνό που είναι έτσι στα πρώτα μαθήματα οικονομικών
ο οποίος γράφει ένα βιβλίο με παρόμοιο τίτλο
ωστόσο βάζει και τη λέξη «μαθηματικά» στον τίτλο του και αυτή είναι ανατροπή και ο Κουρνό την καταλαβαίνει όταν γράφει το βιβλίο του μ' αρέσει πάρα πολύ ο πρόλογος σ' ελεύθερη μετάφραση και μάλλον όχι την καλύτερη μετάφραση, δικιά μου, στον πρόλογό του αναφέρει το εξής, ότι ο τίτλος της εργασίας μου δείχνει ότι σκέφτομαι να βάλω μαθηματικά εργαλεία μέσα στην έρευνά μου. Καταλαβαίνω ότι αυτό θα οδηγήσει στην καταδίκη μου απ'τους άλλους διανοητές
όπως τον Άνταμ Σμιθ και πιο σύγχρονους του διότι έχουν αποφασίσει,
είναι κατά των μαθηματικών, κατά της χρήσης των μαθηματικών.
Μ' αρέσει αυτός ο πρόλογος διότι δείχνει
πρώτα απ' όλα ότι ο Κουρνό καταλαβαίνει το τι θα δημιουργήσει η θεωρία του, ποια θα είναι η αντίδραση αλλά έχει τόλμη και το γράφει,
το παραδέχεται και συνεχίζει, ακολουθεί το στόχο του. Αυτό είναι μια φυσική διαδικασία όταν συνειδητοποιείς ότι έχεις κάτι πρωτοποριακό να κάνεις.
Και πράγματι η θεωρία του Κουρνό ήταν πρωτοποριακή διότι άνοιξε πολλά ερώτημα τα οποία χρειάστηκαν πολλά χρόνια ν' απαντηθούν και μερικοί από τους πρωταγωνιστές στην απάντηση αυτών των ερωτημάτων που θέσανε τα μαθηματικά θεμέλια των οικονομικών
είναι αυτοί που βλέπετε στην εικόνα.
Έχω παραλείψει πολλούς αλλά τα οικονομικά, τα μαθηματικά θεμέλια μπήκαν
και αναγνωρίστηκαν και με διάφορα βραβεία νόμπελ.
Αυτό που λένε αυτές οι θεωρίες είναι
ότι δεν είναι ένα αόρατο χέρι θεϊκών διαστάσεων
το οποίο φέρνει αυτά τα συστήματα σε ισορροπία
αλλά αυτά τα συστήματα μπορούν πάντα να φτάσουν σε ισορροπία κι αυτό δεν είναι από θεϊκή αλλά από μαθηματική γενναιοδωρία. Καταλαβαίνουν λοιπόν αυτοί οι επιστήμονες ότι τα μαθηματικά προβλέπουν ότι αυτά τα συστήματα θα φτάσουν σε ισορροπία. Να σας δείξω μια ισορροπία, έτσι.
Πρώτα απ' όλα, όπως είπα και στην αρχή,
τα οικονομικά συστήματα είναι κάτι αφηρημένο.
Αν το σύστημα είναι η αγορά, τότε η ισορροπία είναι η ισορροπία των τιμών.
Αν το σύστημα είναι το Ίντερνετ, τότε η ισορροπία
είναι η κίνηση των πακέτων Ίντερνετ.
Πώς δρομολογούνται τα πακέτα στο Ίντερνετ.
Αν το σύστημα είναι οι δρόμοι μιας πόλης, τότε είναι η κίνηση. Αν είναι κοινωνικό δίκτυο όπως το Facebook,
τότε είναι η δομή του κοινωνικού δικτύου, κ.ο.κ.
Αυτή η μαθηματική θεωρία της ισορροπίας,
η γενική θεωρία της ισορροπίας,
κατά τη γενική θεωρία της σχετικότητας
έχει εφαρμοστεί σε όποιο τομέα μπορείτε να φανταστείτε. Έχει επηρεάσει πάρα πολύ την εξέλιξη των οικονομικών. Να σας δείξω λοιπόν ένα σύστημα το οποίο είναι σε ισορροπία. Είναι η τιμή της μπανάνας στο χρόνο,
είναι η τιμή το κιλό και είναι περίπου 5 ευρώ.
Το ερώτημα μου είναι τι περιμένετε να συμβεί στη μπανάνα αν αφήσουμε λίγο χρόνο να περάσει.
Να σας δείξω τι θα γίνει.
Η τιμή της μπανάνας ανεβαίνει στα 30;
Δεν ήταν η μπανάνα, σας είπα ψέματα, ήταν τα ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου. Εντάξει;
Δεν θα περίμενα ποτέ η μπανάνα να κάνει αυτό το πράγμα. Και νομίζω ότι αν η γενική θεωρία της ισορροπίας
είχε οποιοδήποτε νόημα δεν θα περίμενα ούτε τα ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου να έχουν αυτή τη συμπεριφορά.
Και όταν βλέπεις αυτό το πράγμα, λες ότι κάτι βρίσκεται σε ανισορροπία. Είτε όλη αυτή η πορεία ήταν σε ανισορροπία,
είτε η τωρινή εξέλιξη είναι σε ανισορροπία.
Το πρόβλημα είναι ότι έχει διαρκέσει για πολύ καιρό, και το θέμα είναι πού θα φτάσει.
Και για να κάνω μία αναφορά στο παρελθόν της χώρας μας, «ως πότε παλικάρια θα είμαστε υπόδουλοι
αυτών των τραπεζικών συστημάτων, τα οποία δεν καταλαβαίνουμε και τα οποία ούτε οι οικονομολόγοι βασικά καταλαβαίνουν;» (Γέλια) (Χειροκρότημα)
Ποιο λοιπόν είναι το κομμάτι του παζλ που μας λείπει στην κατανόηση των οικονομικών συστημάτων.
ΟΚ, ισορροπία υπάρχει, εντάξει;
Αυτό που δεν ξέρουμε είναι πώς ένα οικονομικό σύστημα μετά από ένα σοκ που το φέρνει εκτός ισορροπίας ξανα-ανακαλύπτει την ισορροπία.
Φτάνοντας στην ισορροπία που ο Νας και η παρέα του περιγράφουν με τα μαθηματικά τους μοντέλα.
Υπάρχει περίπτωση αυτές οι ισορροπίες να είναι ιδεατά μαθηματικά αντικείμενα στα οποία ένα οικονομικό σύστημα δεν φτάνει ποτέ;
Δεν μπορεί να τα ανακαλύψει;
Υπάρχει περίπτωση να υπάρχει ισορροπία,
ωστόσο ένα οικονομικό σύστημα
με τον τρόπο που αλληλεπιδρούν οι παίχτες στο σύστημα να μην φτάσει ποτέ σε αυτό το σημείο.
Το πολυπόθητο σημείο ισορροπίας.
Να το πω λίγο πιο απλά, τελείως στεγνά,
αν το λάπτοπ μου ή το κινητό μου -δεν το έχω μαζί μου-
αν το κινητό μου δεν μπορεί να υπολογίσει την ισορροπία τότε υπάρχει περίπτωση η αγορά να την υπολογίσει; Δεν είναι η αγορά απλά ένα μεγάλο υπολογιστικό σύστημα; Στο οποίο ο καθένας σας κάνει υπολογισμούς
απαντώντας στις στρατηγικές των άλλων παιχτών
δημιουργώντας έναν υπολογισμό που με κάποιο παράλληλο τρόπο η οικονομία κάνει
προσπαθώντας να υπολογίσει την ισορροπία της;
Κι έτσι αν ρωτήσετε το ερώτημα με αυτά τα λόγια
τότε καταλαβαίνετε ότι για να το απαντήσω
πρέπει να χρησιμοποιήσω στοιχεία όχι μόνο των οικονομικών
που είναι μία πολύ ανεπτυγμένη θεωρία,
αλλά και της θεωρίας υπολογισμού, της πληροφορικής η οποία είναι καινούργια επιστήμη.
Για να απαντήσω, για να καταλάβω τι συμβαίνει, και πώς αυτά τα συστήματα φτάνουν σε αυτή την πολυπόθητη ισορροπία που μας περιγράφει ο Νας και οι φίλοι του,
πρέπει να μελετήσεις αυτό το κομμάτι,
την τομή των δύο επιστημών.
Πώς λοιπόν μπορούμε να υπολογίσουμε την ισορροπία ενός συστήματος; Αυτή εδώ είναι μία ισορροπία.
Και μπορώ να την υπολογίσω εύκολα διότι ένα αόρατο χέρι ας το πούμε βαρύτητα, οδηγεί το χέρι μου
και φτιάχνω την ισορροπία του συστήματος.
Το αόρατο χέρι του Άνταμ Σμιθ σε αυτή την περίπτωση είναι η βαρύτητα που με βοηθάει να βάλω τα φρούτα στο πιάτο. Το ερώτημα είναι, αν δεν υπάρχει βαρύτητα στο σύστημά μας, κάποια αφηρημένη έννοια βαρύτητας,
κάποιο στοιχείο το οποίο να σπρώχνει το σύστημα προς ισορροπία -στα περισσότερα οικονομικά συστήματα δεν υπάρχει αυτό, δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη ώθηση
που σπρώχνει το σύστημα σε ισορροπία.
Στο σύστημα ο καθένας με κάποιο κατανεμημένο τρόπο παίρνει αποφάσεις και το σύστημα αλλάζει κατάσταση και ελπίζουμε ότι θα βρεθεί σε ισορροπία. Αν δεν υπάρχει βαρύτητα στο σύστημα
πώς μπορούμε να βρούμε την ισορροπία.
Το θεώρημα μας, το μόνο θεώρημα σε αυτή την ομιλία, είναι ότι δεν υπάρχει αλγόριθμος που να βρίσκει,
να εντοπίζει, να υπολογίζει ισορροπίες
και μάλιστα ούτε καν που να προσεγγίζει ισορροπίες. Αυτό μάλιστα είναι ένα θεώρημα που έφτιαξα,
διότι όταν είπα στο Νας αυτό το ερώτημα,
όταν είπα στο Νας αυτό το θεώρημά μας,
ο Νας μου είπε, «ΟΚ, μπορεί το σύστημα να μην φτάνει ακριβώς σε ισορροπία, ωστόσο μπορεί να φτάνει προσεγγιστικά σε ισορροπία». Κι αν περιμένω αρκετό χρόνο να τείνει προς την ισορροπία ωστόσο ποτέ δεν θα φτάσει σε ακριβή ισορροπία. Με αυτό το θεώρημα βασικά λέω ότι ούτε καν να φτάσει κοντά στην ισορροπία
δεν είναι δυνατό ένα οικονομικό σύστημα.
Εγώ δεν είναι δυνατόν να το κάνω γιατί δεν υπάρχει αλγόριθμος.
Ωστόσο, με την αναλογία που έκανα πριν
λέγοντας ότι τα οικονομικά συστήματα είναι επίσης υπολογιστικά συστήματα, αυτό μπορώ να το αποδείξω και με μαθηματικό τρόπο, ούτε τα οικονομικά συστήματα φτάνουν σε αυτές τις πολυπόθητες ισορροπίες. Επομένως τα οικονομικά είναι διαφορετικά
από αυτά που μας δίδαξαν τα τελευταία χρόνια.
Τουλάχιστον τα νεοκλασσικά μαθηματικά είναι διαφορετικά. Η γενική θεωρία της ισορροπίας δεν φαίνεται να ισχύει. Εντάξει, αυτό είναι αυτό που λέμε.
Και για να το πω με όρους πληροφορικής,
αυτοί είμαστε εμείς, εγώ, ο Χρήστος Παπαδημητρίου και ο Πωλ Γκόλντμπεργκ, που φτιάξαμε αυτό το θεώρημα.
Για να πω λοιπόν αυτό που αποδείξαμε με τεχνικούς όρους πληροφορικής, «Μάγκες, -μάγκες είναι ο Νας και οι φίλοι του-
(Γέλιο)
υπάρχει ένα μεγάλο bug στη θεωρία σας».
(Χειροκρότημα)
Και πρέπει να φτιάξουμε αυτό το bug,
αλλιώς δεν θα καταλάβουμε τι συμβαίνει σε αυτά τα πολύπλοκα οικονομικά συστήματα στα οποία αλληλεπιδρούμε,
στα κοινωνικά συστήματα, στα τραπεζικά συστήματα.
Δεν έχουμε την παραμικρή ιδέα.
Οι θεωρίες που έχουμε είναι μακριά από το να μπορούν να κάνουν προβλέψεις για το τι συμβαίνει εκεί.
Και γι'αυτό εμείς, αυτή τη στιγμή, υποφέρουμε.
Ευχαριστώ πολύ.
(Χειροκρότημα)
