The challenge of talking with children about life and death | Danai Papadatou | TEDxThessaloniki Die Herausforderung, mit Kindern über Leben und Tod zu sprechen | Danai Papadatou | TEDxThessaloniki The challenge of talking with children about life and death | Danai Papadatou | TEDxThessaloniki El reto de hablar con los niños sobre la vida y la muerte | Danai Papadatou | TEDxSalónica Le défi de parler de la vie et de la mort avec les enfants | Danai Papadatou | TEDxThessaloniki

Μετάφραση: Eleni Tziafa Επιμέλεια: Maria Pericleous

Θέλω να ξεκινήσω λέγοντάς σας ένα παραμύθι. I would like to begin by telling you a fairy tale.

Μια φορά κι έναν καιρό, ένα κοριτσάκι που το λέγανε Ιλεάνα, Once upon a time, a little girl called Eleana

ξαφνιάστηκε όταν ένα πρωί που ξύπνησε was astonished to find, upon waking up,

βρήκε στην άκρη του κρεβατιού της έναν δράκο, a dragon by her bedside, small as a kitten.

τόσο μικρό όσο ένα γατάκι.

Τον πλησίασε, τον χάιδεψε She approached and petted it,

και ο δράκος χαρούμενα κούνησε την ουρά του. and the dragon wagged his tail.

Τότε η Ιλεάνα αμέσως έτρεξε στη μαμά της, φωνάζοντας: Eleana ran straight to her mother, shouting,

«Μαμά, μαμά! Υπάρχει ένας δράκος στο δωμάτιό μου!» "Mum, mum, there is a dragon in my room!"

«Μα, τι είναι αυτά που λες τώρα, Ιλέανα. Αφού δεν υπάρχουν δράκοι» "What are you talking about, Eleana?

της απάντησε εκείνη. she replied.

Όταν γύρισε στο δωμάτιό της η Ιλεάνα να ντυθεί, When Eleana went back to her room to get dressed,

ο δράκος την πλησίασε και πάλι κουνώντας χαρούμενα την ουρά του the dragon approached her happily shaking its tail,

αλλά η Ιλεάνα αυτή τη φορά δεν τον χάιδεψε. but this time, Eleana did not pet it.

Εφόσον η μαμά της έλεγε ότι δεν υπάρχουν δράκοι, Her mum said there were no dragons,

θα ήταν πολύ χαζό να χαϊδεύει έναν ανύπαρκτο δράκο. so it would be silly of her to pet a dragon that didn't exist.

Όταν κάθισε στο τραπέζι να πάρει πρωινό... As she sat at the table to have breakfast,

πάνω στο τραπέζι κάθισε και ο δράκος! the dragon sat there as well!

Και άντε τώρα πώς να πεις σ' έναν δράκο που δεν υπάρχει: And how could she possibly tell a non-existent dragon,

«Κατέβα από το τραπέζι και μη μου τρως το πρωινό»; "Get off the table and stop eating my breakfast"?

Όσο αγνοούσε η Ιλέανα τον δράκο, The more Eleana ignored the dragon,

εκείνος μεγάλωνε, μεγάλωνε κι όλο μεγάλωνε the bigger it grew and grew,

ώσπου κατέλαβε όλο τον χώρο του σπιτιού and it grew until it took over the entire house.

και κάποια στιγμή το σήκωσε στην πλάτη του και άρχισε να τρέχει. Eventually it lifted the house on its shoulders and started running.

Επιστρέφοντας από τη δουλειά ο πατέρας της Ιλεάνας ξαφνιάστηκε Coming back from work that day,

όταν διαπίστωσε ότι το σπίτι του έλειπε.

Ευτυχώς μια γειτόνισσα του έδειξε Thankfully, a neighbor showed him which way it had gone,

την κατεύθυνση προς την οποία το είδε να φεύγει,

κι όταν βρέθηκε με τη γυναίκα και την κόρη του, τις ρώτησε: so when he reunited with his wife and daughter, he asked them,

«Καλά πώς έγινε όλο αυτό;» "How did this happen?"

«Υπάρχει ένα δράκος...» ξεκίνησε να λέει η Ιλεάνα, "Well, there is a dragon ...," Eleana began,

και τη διέκοψε η μαμά της: but her mother interrupted her:

«Ιλεάνα, αφού δεν υπάρχουν δράκοι.» "Eleana, there are no dragons."

«Όχι, όχι» επέμεινε η Ιλεάνα, "No, no," Eleana insisted,

«υπάρχει ένας δράκος, ένας πολύ μεγάλος δράκος» "There is a dragon, a very big one,"

και τον χάιδεψε στο κεφάλι. and she petted its head.

Και όσο τον χάιδευε, τόσο ο δράκος μίκραινε κι άλλο μίκραινε κι άλλο μίκραινε And the more she petted the dragon, the smaller it became

μέχρι που απέκτησε και πάλι το μέγεθος ενός μικρού γατιού. until it went back to the size of a kitten.

Παίρνοντας τον δράκο αγκαλιά, η μαμά της Ιλέανας αναρωτήθηκε: Eleana's mum lifted the dragon up in her arms and wondered,

«Καλά, γιατί έπρεπε να μεγαλώσει τόσο;» "Why did it have to grow so big?"

Κι η Ιλεάνα της απάντησε: To which Eleana replied,

«Δεν ξέρω, αλλά νομίζω ότι απλά ήθελε να τον προσέξουμε». "I don't know. I think it just wanted our attention."

Ο δράκος αυτού του παραμυθιού που έγραψε ο Τζακ Κεντ και διασκεύασα εγώ, The dragon of this fairy tale,

μπορεί να είναι οι φόβοι που έχει ένα παιδί και μια οικογένεια. could be the fears that every child and family have.

Κι ένας φόβος είναι και ο θάνατος And one of these fears is death,

που είναι μέσα στις σκέψεις και τις απορίες των παιδιών, which exists in children's thoughts and questions,

όπως ήταν και της μικρής Ιλεάνας. as it did in little Eleana's.

Ιλέανα υπήρξα κι εγώ. I was once like Eleana.

Αναζητώντας να δώσω απαντήσεις, Looking for answers,

προσέγγισα το δικό μου δράκο, I approached my own dragon through my professional commitment

μέσα από την επαγγελματική μου ενασχόληση

με παιδιά που έρχονται, νωρίς στη ζωή, to children who come face to face, early on in their lives,

αντιμέτωπα με το δικό τους θάνατο with their own death or the death of a loved one.

ή την απώλεια αγαπημένου τους προσώπου.

Παιδί και θάνατος: Children and death:

είναι δυο λέξεις που μοιάζουν ασύμβατες. these are two words that seem incompatible.

Κι όμως, ο θάνατος υπάρχει στη ζωή των παιδιών, Yet death exists all around in our children's lives,

μες στα παραμύθια, τα παιχνίδια, τις ταινίες, τις ειδήσεις που βλέπουν, in their fairy tales, their games, the movies or the news they watch,

τις απώλειες που βιώνουν στο άμεσο περιβάλλον τους. the losses they experience in their family.

Είναι απόλυτα φυσιολογικό να έχουν απορίες, It's perfectly natural for them to wonder,

να θέλουν να καταλάβουν τι γίνεται αυτός που πεθαίνει, θα ξαναγυρίσει; to want to understand what happens to people who die,

Αυτές οι απορίες τους είναι απόλυτα φυσιολογικές, These questions are perfectly normal,

δεν έχουν τίποτα το παθολογικό και τίποτα το μακάβριο. there is nothing pathological or morbid about them.

Αποτελούν ένδειξη ότι ωριμάζουν συναισθηματικά και γνωστικά They indicate that the child is growing emotionally and cognitively

και γι' αυτό προσπαθούν να κατανοήσουν τα μυστήρια της ζωής, and tries to understand the mysteries of life,

όπως είναι η γέννηση και ο θάνατος. such as birth and death.

Το πρόβλημά τους είμαστε συνήθως εμείς οι ενήλικες, We adults are usually the problem

οι οποίοι στεκόμαστε αμήχανοι because we are stunned

και πολλές φορές αναρωτιόμαστε τι πρέπει να πούμε. and don't know what to say.

Αντί να βιαζόμαστε να δώσουμε απαντήσεις Instead of hurrying to give answers,

είναι πολύ προτιμότερο να διευκολύνουμε το παιδί να ξεδιπλώσει τη σκέψη του, it's preferable to give children some space to express themselves

και να καταλάβουμε τι είναι αυτό που το απασχολεί τη συγκεκριμένη στιγμή. so that we may understand what exactly triggered their questions.

Αφορά ένα γεγονός που κέντρισε την περιέργειά του, Is it something that caught their attention?

ένα νεκρό πουλί στο σχολείο; A dead bird in the schoolyard?

Αναστατώθηκε από το θάνατο ενός ανθρώπου; Are they upset because someone died?

Το γονιό ενός συμμαθητή; Maybe a classmate's parent?

Αγωνιά για το δυνητικό θάνατο του γονιού του που καπνίζει πολύ Are they worried about the potential death of their own parents

και μας ρωτάει έμμεσα αν όλοι όσοι καπνίζουν πάντα πεθαίνουν;

Η πορεία της συζήτησης θα εξαρτηθεί πολύ The conversation that will unfold

απ' αυτό που απασχολεί το παιδί τη συγκεκριμένη στιγμή,

και πρέπει πάντα να είναι προσαρμοσμένη στο εξελικτικό στάδιο του κάθε παιδιού. and must be adapted to the child's evolutionary stage.

Με τα μικρά παιδιά χρησιμοποιούμε απλές λέξεις, ξεκάθαρες. With small children, we use simple, clear words.

Εξηγούμε, για παράδειγμα, ότι όταν κάποιος πεθαίνει, We explain, for example, that when someone dies

σταματάει να λειτουργεί το σώμα του, their body stops functioning,

παύει να χτυπάει η καρδιά του, their heart stops beating,

δεν αναπνέει, δεν αισθάνεται, δεν σκέφτεται, they don't breath or feel or think, και τότε εμείς βάζουμε το σώμα του μέσα σε ένα κουτί το οποίο λέγεται φέρετρο and then we take their body and place it in a box called a coffin,

και το τοποθετούμε μέσα στη γη σε ένα χώρο που λέγεται νεκροταφείο. and bury it in the ground in a place called a cemetery.

Κι ενώ με τα μικρά παιδιά πρέπει να αποφεύγουμε Whereas with small children

εκφράσεις του τύπου ψυχή και μετά θάνατον ζωή,

καθώς είναι πολύ δυσνόητες για εκείνα, as these are too abstract for them,

με τους εφήβους μπορούμε να έχουμε πολύ γόνιμες συζητήσεις with teenagers we can have very productive conversations

για μεταφυσικά, για θρησκευτικά θέματα που αφορούν το θάνατο, about supernatural or religious considerations regarding death,

γιατί διαθέτουν τις γνωστικές εκείνες ικανότητες που τους επιτρέπουν as they have developed the necessary mental capacity

να κάνουν αφηρημένες σκέψεις και υποθετικούς συλλογισμούς. to think in an abstract and hypothetical manner.

Σε κάθε περίπτωση πάντως, In any case,

αναγνωρίζουμε ότι κανείς μας δεν ξέρει τι είναι θάνατος we acknowledge that no one knows what death is

και τι συμβαίνει σε αυτόν που πεθαίνει. and what exactly happens to people who die.

Μπορεί να μοιραστούμε τις προσωπικές μας θρησκευτικές ή φιλοσοφικές απόψεις We can share our personal religious or philosophical beliefs about death,

κι αντιλήψεις για το θάνατο, αλλά δεν είναι απόλυτες αλήθειες,

και είναι πολύ σημαντικό για ένα παιδί που μεγαλώνει σε έναν πολυπολιτισμικό κόσμο and it is very important for children growing up in a multi-cultural world

να καταλάβει ότι υπάρχουν διαφορετικές απόψεις για το θάνατο. to understand that there are different beliefs about death.

Η δυσκολία μας να κάνουμε τέτοιες συζητήσεις είναι ακόμα μεγαλύτερη These conversations become even more difficult

όταν η ζωή του παιδιού επηρεάζεται άμεσα από το θάνατο. when a child's life is directly affected by death.

Πώς μιλάμε με ένα παιδί για το θάνατο ενός δικού του προσώπου; How do we talk to a child about the death of a loved one?

Και πώς συζητάμε με το άρρωστο παιδί που θέλει να μιλήσει για το θάνατό του; And how do we manage conversations with sick children

Αυτές οι προκλήσεις, οδήγησαν οκτώ συναδέλφους μου κι εμένα, These challenges led eight colleagues and myself

να ιδρύσουμε μια αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία, τη «Μέριμνα». to found Merimna, a non-profit organisation.

Εδώ και 22 χρόνια, η Μέριμνα προσφέρει ένα επιστημονικό έργο, For the past 22 years,

παρέχοντας εξειδικευμένες υπηρεσίες σε δύο τομείς: in two areas:

Υπηρεσίες για τη στήριξη παιδιών, οικογενειών και σχολικών κοινοτήτων services to support children, families, and school communities

που αντιμετωπίζουν το θάνατο δικού τους ανθρώπου, that are affected by the death of a loved one,

και υπηρεσίες ανακουφιστικής φροντίδας and palliative care to children

για παιδιά τα οποία είναι σοβαρά άρρωστα, και τις οικογένειές τους. who are terminally ill, and to their families.

Βρίσκομαι εδώ γιατί ένα όραμα της Μέριμνας είναι να ευαισθητοποιήσουμε την κοινωνία, I am here because one of our objectives at Merimna is to increase public awareness

και όλους όσους έρχονται σε επαφή με παιδιά, and assist everyone who comes in contact with children ώστε να είναι σε θέση να τα στηρίξουν αποτελεσματικά, in order to efficiently support them,

προκειμένου να αντιμετωπίσουν με επάρκεια τις μεγάλες προκλήσεις της ζωής τους. to help them face life's challenges appropriately.

Πώς λοιπόν μιλάμε με ένα παιδί για το θάνατο δικού του ανθρώπου; So, how do we talk to children about the death of a loved one?

Ποτέ δεν του κρύβουμε την αλήθεια. We never hide the truth.

Μιλάμε άμεσα, με ειλικρίνεια, We speak directly, honestly,

και δεν το κατακλύζουμε με πληροφόρηση. and give the child all the information it needs.

Προσαρμόζουμε την ενημέρωσή μας σ 'αυτό που γνωρίζει, θέλει να μάθει, We adjust what we say to what they already know,

και αποφεύγουμε όταν διαπιστώνουμε and we avoid facts

ότι δεν θέλει να ακούσει ορισμένα πράγματα τη συγκεκριμένη στιγμή.

Χρησιμοποιούμε λέξεις απλές, όπως «πέθανε», We use simple words like "died" κι αποφεύγουμε εκφράσεις όπως «κοιμήθηκε», «έφυγε ταξίδι», «έσβησε», «χάθηκε», and avoid expressions such as "went to sleep,"

γιατί δημιουργούν μεγάλη σύγχυση because they cause confusion,

κι ένα μικρό παιδί προσχολικής ηλικίας and a pre-school child

μπορεί την επόμενη στιγμή να φοβάται να πάει να κοιμηθεί, για να μην πεθάνει, may develop a fear of going to sleep, in case they die,

ή για παράδειγμα, μπορεί να αγωνιά τι έγινε ο αγαπημένος του που έφυγε, or wonder why their loved one left,

και πότε θα γυρίσει, και γιατί έφυγε χωρίς να το αποχαιρετήσει. when they are coming back, and why they didn't say goodbye. Επίσης, αποφεύγουμε διατυπώσεις όπως: We also avoid explanations like,

«Ήταν πάρα πολύ καλός γι' αυτό τον πήρε ο Θεός κοντά του», "The person who died was good and God summoned them,"

γιατί τα παιδιά αρχίζουν και φοβούνται το Θεό because the child might develop a fear of God

και από φρόνιμα μπορεί να γίνουν άτακτα για να μην τα πάρει ο Θεός κοντά του. and start acting naughty to avoid being summoned as well.

Ακόμα όμως κι αν λέμε τα πράγματα με το όνομά τους, Even when we call things by their name,

πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι παιδιά προσχολικής ηλικίας we should always remember that pre-school children

αδυνατούν να συνειδητοποιήσουν την οριστικότητα του θανάτου. cannot grasp the finality of death.

Κι έτσι πολλές φορές μπορεί να λένε: So, they may ask questions like,

«Ναι, εντάξει, πέθανε, πόσο καιρό θα είναι πεθαμένος; Πότε θα γυρίσει;» "OK, they died, but how long will they be dead?

Επίσης, μπορεί να έχουν δυσκολία να συνειδητοποιήσουν They may also find it difficult to understand

και την οριστική παύση των ζωτικών λειτουργιών that vital organs can stop functioning που έχει κάποιος ο οποίος πεθαίνει, in someone who died,

και ακόμα και εάν παρευρεθούν στην κηδεία του, and if they attend the funeral,

μπορεί την επόμενη στιγμή να μας πουν: they may even ask whether those who died

«Καλά τώρα που είναι εκεί που είναι

δεν θα πεινάει, δεν θα κρυώνει, δεν θα στεναχωριέται;»

Μονάχα όταν φτάνουν στην εφηβεία, Only when they become teenagers

θα λέγαμε ότι έχουν πια τις γνωστικές ικανότητες do they have the cognitive background

για να αντιληφθούν το θάνατο to understand that death

ως ένα οριστικό, αμετάκλητο, καθολικό γεγονός is a final, irrevocable, universal fact

που συμβαίνει σε όλους τους ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένου και του εαυτού τους. that happens to everyone, including themselves.

Οποιαδήποτε συζήτηση μ' ένα τέτοιο παιδί Any such conversation

πρέπει πάντα να αφήνει το χώρο και τον χρόνο must leave the child room and time

για να μιλήσει γι' αυτόν που πέθανε, to talk about the person who died,

για να εκφράσει τα συναισθήματά του και για να θρηνήσει. to express feelings and mourn.

Εκφράσεις του τύπου: Expressions like,

«Έλα έλα, μη στεναχωριέσαι, πρέπει να φανείς δυνατός» "Now, now, don't be sad. You must be strong,"

ή «Μην κλαις γιατί στεναχωριέται η μαμά σου» or "Don't cry, because that makes your mum sad," ή «Τώρα εσύ θα είσαι η γυναίκα ή ο άντρας του σπιτιού» or "You are now the woman of the house,"

δεν βοηθάνε και αναστέλλουν το θρήνο do not help and postpone mourning,

δημιουργώντας σοβαρά προβλήματα προσαρμογής. creating adjustment problems.

Θα σας πω για τη Λυδία. Let me tell you about Lydia.

Η μητέρα της ήρθε στη Μέριμνα για να μας συμβουλευτεί, Her mother came to Merimna

πώς θα βοηθήσει την κόρη της την εννιάχρονη να μάθει ότι ο πατέρας της ήταν στο τελικό στάδιο της ασθένειάς του. understand that her father was terminally ill.

Αφού την ενημέρωσε τη Λυδία η μητέρα της, After giving her the facts,

της εξήγησε ότι ο πατέρας της θα πέθαινε Lydia's mother explained that her father would eventually die

και την παρότρυνε να συμμετάσχει στη φροντίδα του and encouraged her to assist in his care

και να τον αποχαιρετήσει με το δικό της τρόπο. and say goodbye in her own way.

Tην ημέρα που πέθανε ο πατέρας της Λυδίας, The day Lydia's father died,

εκείνη ζωγράφισε την καρδιά της σπασμένη στα δύο. she drew her heart broken in two.

Με τη στήριξη και τη συνεργασία που είχε με την ψυχολόγο της Μέριμνας, With the support of one of Merimna's psychologists,

σιγά σιγά μπόρεσε να μιλήσει για τον μπαμπά της, Lydia slowly managed to talk about her father,

να θρηνήσει την απώλειά της mourn her loss,

και λίγους μήνες αργότερα, and, a few months later,

να ζωγραφίσει και πάλι την καρδιά της, αλλά κολλημένη, υπογραμμίζοντας όμως ότι θα μείνει για πάντα ραγισμένη. while noting that it would always remain cracked.

Φανταστείτε την απώλεια, το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου Imagine loss, the death of a loved one,

σαν μια κόκκινη μπάλα as a red ball

που κατακλύζει τον ψυχισμό ενός παιδιού που εδώ απεικονίζεται σαν ένα μπουκάλι. that takes over a child's soul, which is depicted here as a bottle.

Πολλές φορές λανθασμένα πιστεύουμε ότι με την πάροδο του χρόνου θα ξεχαστεί, We wrongly believe that, with time, loss will be forgotten

θα μικρύνει, θα εξαφανιστεί. and the ball will grow smaller until it disappears.

Αυτό όμως δεν συμβαίνει. But this is not the case.

Με την κατάλληλη στήριξη, ένα παιδί σαν τη Λυδία, και κάθε Λυδία, With appropriate support, any child like Lydia

μπορεί να αναπτύξει τα ψυχικά του αποθέματα, can develop resilience ώστε να εμπεριέξει αυτή την απώλεια του αγαπημένου του προσώπου, in order to accommodate the loss of a loved one

που πάντα θα μείνει σημαντική και κεντρική στην ιστορία της ζωής του. which will always remain important and a central focal point in their life.

Τι γίνεται όμως με τα παιδιά τα οποία απειλείται η ζωή τους; But what about children whose life is threatened by an illness?

Μιλούν για το θάνατο; Do they talk about death?

Είναι αδιαμφισβήτητο ότι συνειδητοποιούν την κατάσταση της υγείας τους, They unquestionably realize their health condition,

ακόμα κι όταν κανείς δεν τα ενημερώνει. even when no one explains it to them.

Είχα την τιμή να συνοδεύσω πολλά παιδιά στο τέλος της ζωής τους, I had the honor of accompanying many children

κι εκείνο που διαπίστωσα είναι ότι επιλέγουν σε ποιον θα εμπιστευτούν and I have found that they choose with whom to share

τα συναισθήματα, τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους, their feelings, needs and wishes,

όταν ο θάνατος είναι πλέον αναπόφευκτος. when death becomes inevitable.

Επιλέγουν κάποιον που αντέχει την οδύνη του αποχωρισμού, They choose someone who can handle the pain of saying goodbye,

κάποιον ο οποίος τους δίνει το χώρο να εκφράσουν τα συναισθήματά τους someone who gives them the space to express their feelings

και κατανοεί αυτά τα οποία μοιράζονται έμμεσα και συμβολικά, and understands what they are trying to share indirectly and figuratively,

κάποιον ο οποίος θα υπερασπιστεί τις επιθυμίες και τις ανάγκες τους, someone we will defend their wishes and needs,

και κάποιον που, όταν θα ‘ρθει η στιγμή, θα τους «επιτρέψει» να φύγουν από τη ζωή, and someone who, when the times comes, will allow them to go

χωρίς να νιώθουν ένοχα για όσους αφήνουν πίσω τους. without feeling guilty for those that they leave behind.

Όταν δυσκολευόμαστε να αποδεχθούμε το θάνατο ενός παιδιού, When we find it hard to accept a child's death,

τότε του στερούμε τη δυνατότητα να μας αποχαιρετήσει, we deprive the child of the opportunity to say goodbye to us,

αλλά παράλληλα στερούμε και από τον εαυτό μας την ευκαιρία and we also deprive ourselves of the opportunity

να το διαβεβαιώσουμε ότι πάντα θα έχει μια ξεχωριστή θέση στην καρδιά μας. to ensure them that they will always have a special place in our heart.

ΔΠ: - «Τι έχεις ζωγραφίσει;» (ρωτώ την πεντάχρονη Έλλη) Danai Papadatou: "What have you drawn?" I ask five-year-old Ellie.

Έλλη: - Είναι κάτι σκαλιά που πάνε στον ουρανό. Ellie: "Stairs that lead up to the sky."

ΔΠ: - «Ποιος ανεβαίνει τα σκαλιά;» Ε: - «Οι άνθρωποι... Εγώ.» DP: "And who is climbing up the stairs?" E: "People ... me." ΔΠ: - «Και τι υπάρχει στον ουρανό;» Ε: - «Ο ήλιος, το φεγγάρι, τα άστρα...» DP: "And what is up there in the sky?" E: "The sun, the moon and the stars."

ΔΠ: - «Και τι θα κάνεις εκεί πάνω;» Ε: - «Θα σε κοιτάζω.» DP: "And what will you do up there?" E: "I will be looking at you."

ΔΠ: - «Θα μπορώ να σε δω κι εγώ;» DP: "Will I be able to see you?"

Ε: - «Όχι, θα με βλέπεις μόνο στην καρδιά σου». E: "No, but you will see me only in your heart."

Κοντά σε παιδιά σαν την Έλλη, έμαθα να σκύβω στο ύψος τους, Next to children like Ellie, I learned to kneel down to their height,

να τα κοιτάζω στα μάτια to look them in the eyes,

και ν' αφουγκράζομαι αυτό που ήθελαν να μοιραστούν μαζί μου, and to hear what they wanted to share with me,

δηλαδή τα σημαντικά πράγματα στη ζωή, the important things in life,

το πόσο εύθραυστη και πόσο πολύτιμη είναι. how fragile and valuable life is.

Κλείνοντας, θέλω να σας προσκαλέσω σε ένα παιχνίδι αναστοχασμού. Closing, I would like to invite you to a reflection game.

Φανταστείτε ότι με κάποιο μαγικό τρόπο Imagine that through some sort of magic,

σήμερα μαθαίνετε ότι σε ένα χρόνο από σήμερα θα πεθάνετε, you find out that you will die one year from now,

μ' όποιον τρόπο εσείς διαλέξετε. in whichever way you choose.

Έχετε λοιπόν έναν χρόνο ζωής. So, you have one year to live.

Θέλω να σκεφτείτε τρία πράγματα τα οποία θα αλλάζατε στη ζωή σας: I want you to think of three things that would change in your lives:

σχέσεις, επάγγελμα, πτυχές του εαυτού σας, συνθήκες ζωής; relationships, profession, aspects of your character, life circumstances?

Κάτι που κάνει τη ζωή δύσκολη χωρίς σκοπό και ουσία. Something that makes life difficult for no reason.

Μετά θέλω να σκεφτείτε τρία πράγματα που θα αφήνατε τα ίδια, Then I want you to think of three things that you would leave the same,

δεν θα τα αλλάζατε καθόλου. that you wouldn't change at all.

Αυτά συνήθως συνδέονται με τις αξίες και τις προτεραιότητές μας, These are usually associated with our values and priorities,

οτιδήποτε δίνει στη ζωή μας νόημα κι αξία. anything that makes our life worthwhile.

Και τέλος, θέλω να προσδιορίσετε έναν ρεαλιστικό στόχο And finally, I want you to determine a realistic goal

που θέλετε να υλοποιήσετε στο διάστημα αυτού του χρόνου, that you want to achieve within this year,

με τον οποίο θα σφραγίσετε something that will mark

την ιστορία της ζωής σας και την ύπαρξή σας ως άτομο. the story of your life and your existence.

Και όταν τα κάνετε όλα αυτά, And when you do all these,

θέλω να σκεφτείτε το πρώτο πράγμα που θα κάνετε σήμερα κιόλας I want you to think of the first thing that you will do, starting today,

για να αλλάξετε κάτι από εκείνα τα οποία σας εμποδίζουν να απολαύσετε τη ζωή, to change the things that stop you from enjoying life

και για να πανηγυρίσετε για όλα όσα συμβάλλουν στην ποιότητά της. and to celebrate everything that make life worth living.

Άλλωστε το είπε και ο Καζαντζάκης: In the words of Kazantzakis:

«Αλάτι ο θάνατος και τη ζωή πολύ τη νοστιμίζει». "Death is like salt, and it adds flavour to life."

Ευχαριστώ. Thank you.

(Χειροκρότημα) (Applause)