Φάλαγγα εναντίον Λεγεώνας⚔️Η αρχή της Ρωμαϊκής κυριαρχίας στην Ελλάδα | Αρχαία Ελληνική Ιστορία
Βρισκόμαστε στις αρχές του δευτέρου προ Χριστού αιώνα.
Μετά τη συντριπτική νίκη του Ρωμαίου στρατηγού Σκιπίωνα επί των δυνάμεων του Αννίβα στη Ζάμα, το 202 π.Χ.,
και τη συνθηκολόγηση των Καρχηδονίων, οι Ρωμαίοι αποφάσισαν να επεκταθούν και προς τα Ανατολικά.
Έτσι, έστρεψαν το βλέμμα τους στις υποθέσεις της Ελλάδας, βάζοντας στο στόχαστρο τη Μακεδονία.
Σύντομα θα ξεσπάσει μία επική αναμέτρηση ανάμεσα στη μακεδονική φάλαγγα και στη ρωμαϊκή λεγεώνα.
Καλώς ήρθατε στο κανάλι Alpha Ωmega.
Στο σημερινό αφιέρωμα θα παρουσιάσουμε τη μάχη μεταξύ Ρωμαίων και Μακεδόνων στις Κυνός Κεφαλές.
Το βίντεο αποτελεί τη δεύτερη συνεργασία μας με το κανάλι του Ιστορικού Περιηγητή,
αλλά αυτή τη φορά έχουμε μαζί μας και την ομάδα των Byzantine Tales και συγκεκριμένα τη Χρυσαυγή Σακελλαροπούλου,
η οποία σχεδίασε τους χάρτες που θα δείτε κατά τη διάρκεια του παρόντος αφιερώματος.
Στην περιγραφή του βίντεο θα βρείτε συνδέσμους για το κανάλι του Ιστορικού Περιηγητή
αλλά και για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης των Byzantine Tales,
οι οποίοι δημιουργούν άκρως ενδιαφέροντα graphic novels εμπνευσμένα από πρόσωπα και γεγονότα της Ιστορίας μας.
Είναι μια ελληνική προσπάθεια που αξίζει να στηρίξουμε!
Λοιπόν, τι λέτε, πάμε να ξεκινήσουμε;
Βρισκόμαστε σε μια εποχή, όπου οι περισσότερες παραδοσιακές ελληνικές δυνάμεις βρίσκονται σε παρακμή.
Σχετικά ισχυρή συνεχίζει να παραμένει η Μακεδονία, στον θρόνο της οποίας βρίσκεται ο Φίλιππος ο Ε',
ο οποίος προσπάθησε να επεκτείνει τις κτήσεις του, επιτιθέμενος εναντίον του Βασιλιά της Αιγύπτου Πτολεμαίου του Ε',
της Αιτωλικής Συμπολιτείας, του Βασιλείου της Περγάμου, της Ρόδου, καθώς και αρκετών άλλων ελληνικών πόλεων.
Όμως σύντομα, η Αθήνα, η Ρόδος και η Πέργαμος ζήτησαν τη ρωμαϊκή βοήθεια, ώστε να προστατευτούν από την επιθετικότητα των Μακεδόνων.
Η Ρώμη δεν άφησε την ευκαιρία που έψαχνε για επέκταση στον ελλαδικό χώρο να πάει χαμένη,
και το 200 π.Χ. κήρυξε στον Φίλιππο πόλεμο, ο οποίος έμεινε γνωστός ως Δεύτερος Μακεδονικός.
Κατά τα δύο πρώτα έτη του πολέμου, οι Ρωμαίοι δεν σημείωσαν ιδιαίτερες επιτυχίες, μέχρι που το 198 π.Χ.,
η διοίκηση του ρωμαϊκού στρατεύματος δόθηκε στον ύπατο Τίτο Κόιντο Φλαμινίνο.
Αυτός, πάρα το ότι δεν είχε καν συμπληρώσει το 30κοστό έτος της ηλικίας του, αποδείχθηκε ικανότατος τόσο σε στρατιωτικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο,
όπου εκμεταλλευόμενος το γεγονός ότι γνώριζε ο ίδιος την ελληνική γλώσσα και νοοτροπία, κατάφερε να απογυμνώσει τον Φίλιππο από συμμάχους,
υποσχόμενος στις ελληνικές πόλεις την πλήρη ανεξαρτησία τους, αν εγκατέλειπαν τον Μακεδόνα βασιλιά.
Τον Ιούνιο του 197 π.Χ., ο Φλαμινίνος ξεκίνησε από τη Θήβα κινούμενος βόρεια για να συναντήσει τον αντίπαλό του
και στρατοπέδευσε 50 στάδια νότια των Φερών.
Παράλληλα, ο Φίλιππος με όλο του το στράτευμα ξεκίνησε από τη Λάρισα και στρατοπέδευσε 30 στάδια βόρεια των Φερών.
Η κρισιμότητα της κατάστασης ήταν τέτοια, ώστε ο Μακεδόνας βασιλιάς επιστράτευσε τόσο τους παλαίμαχους άνω των 50 ετών
όσο και τα ανήλικα αγόρια ηλικίας άνω των 15 ετών.
Κατάφερε τελικά να συγκεντρώσει συνολική δύναμη, 25.500 περίπου αντρών,
αποτελούμενη από 16.000 σαρισοφόρους οπλίτες, που επάνδρωναν την περίφημη μακεδονική φάλαγγα,
2.000 πελταστές, 2.000 Θεσσαλούς και Μακεδόνες ιππείς, καθώς και άλλους 5.500 πεζούς,
οι οποίοι ήταν είτε μισθοφόροι είτε στρατιώτες που είχαν στείλει οι λίγοι σύμμαχοι που είχαν απομείνει στο πλευρό των Μακεδόνων.
Από την άλλη πλευρά, ο Φλαμινίνος είχε στη διάθεσή του 26.000 άνδρες και μια δύναμη 20 πολεμικών ελεφάντων.
Η δύναμή του αποτελούνταν από πεζικό 15.800 λεγεωναρίων, 8.400 ελαφρά οπλισμένων πεζών και 1.800 ιππέων.
Από τους παραπάνω, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, οι 6.000 πεζοί και οι 400 ιππείς είχαν σταλεί από τους συμμάχους των Ρωμαίων, Αιτωλούς.
Τις τρεις επόμενες μέρες, οι δύο αντίπαλοι μετακινούνταν διαρκώς, αναζητώντας την καταλληλότερη θέση για τα στρατόπεδά τους.
Το βράδυ της τρίτης μέρας βρίσκουμε τον Φίλιππο να έχει στρατοπεδεύσει στο Μελάμβιον της Σκοτούσσας και τον Φλαμινίνο στο Θετίδειον της Φαρσαλίας.
Κατά τη διάρκεια της νύκτας, εκδηλώθηκε ισχυρότατη καταιγίδα.
Έτσι, νωρίς το πρωί που ο Φίλιππος ξεκίνησε να μετακινείται με ολόκληρο το στράτευμά του,
λόγω της πυκνότατης ομίχλης που είχε καλύψει την περιοχή, αναγκάστηκε να διακόψει την πορεία του.
Άμεσα, διέταξε την εμπροσθοφυλακή του να καταλάβει τους λόφους που βρίσκονταν νοτίως της θέσης του.
Στις κορυφές των λόφων δέσποζαν δύο απόκρημνοι βράχοι που το σχήμα τους θύμιζε κεφάλι σκύλου,
για αυτό και η τοποθεσία ήταν γνωστή με την ονομασία Κυνός Κεφαλές.
Πρέπει να σημειώσουμε πως κανένας από τους δύο αντιπάλους δεν γνώριζε την θέση του άλλου,
καθώς οι λόφοι που υπήρχαν στην περιοχή καθιστούσαν ανέφικτη την μεταξύ τους ορατότητα.
Από την πλευρά του ο Φλαμινίνος, έστειλε δέκα ουλαμούς ιππέων και χίλιους ελαφρώς οπλισμένους πεζούς, με σκοπό να εξερευνήσουν την περιοχή.
Λόγω της μειωμένης ορατότητας εξαιτίας της πυκνής ομίχλης,
οι Ρωμαίοι φτάνοντας στα υψώματα βρέθηκαν ξαφνικά πρόσωπο με πρόσωπο με τους Μακεδόνες.
Και οι δύο πλευρές, άμεσα έστειλαν αγγελιαφόρους, ώστε να ενημερώσουν για την απρόσμενη συνάντηση,
ενώ σύντομα ξέσπασε μεταξύ τους σύγκρουση, στην οποία η επικράτηση των Μακεδόνων ήταν ξεκάθαρη.
Ο Φλαμινίνος έστειλε προς ενίσχυση των πιεζόμενων δυνάμεών του,
τους Αιτωλούς Αρχέδαμο και Ευπόλεμο και δύο εκ των χιλιάρχων του, με 500 ιππείς και 2.000 πεζούς.
Η άφιξη των ενισχύσεων έγειρε την πλάστιγγα της σύγκρουσης προς την πλευρά των Ρωμαίων
κι έτσι ο Φίλιππος εσπευσμένα αναγκάστηκε να ρίξει στη μάχη τους 2.000 Θεσσαλούς και Μακεδόνες ιππείς του.
Μαζί με αυτούς έστειλε και όλους τους μισθοφόρους του στρατεύματός του, πλην των Θρακών.
Οι ενισχύσεις πίεσαν έντονα τις ρωμαϊκές δυνάμεις και τις ανάγκασαν σε υποχώρηση, η οποία όμως δεν ήταν άτακτη,
χάρις στο αιτωλικό ιππικό, το οποίο σύμφωνα με τον ιστορικό Πολύβιο, αγωνίστηκε με εξαιρετική γενναιότητα, συγκρατώντας τις αντίπαλες δυνάμεις.
Παράλληλα, στον Φίλιππο έφταναν συνεχώς αγγελιαφόροι, οι οποίοι τον προέτρεπαν να επιτεθεί με όλες του τις δυνάμεις.
Ο Μακεδόνας βασιλιάς, παρότι γνώριζε πως το τραχύ και ανώμαλο έδαφος της περιοχής
δεν ήταν κατάλληλο για την ανάπτυξη της μακεδονικής φάλαγγας, παρασύρθηκε από τα ευνοϊκά μηνύματα που λάμβανε
και επικεφαλής του δεξιού τμήματος της μακεδονικής φάλαγγας βάδισε προς την κορυφή των λόφων.
Παράλληλα, έθεσε υπεύθυνο του αριστερού τμήματος του στρατεύματός του τον Νικάνορα, με εντολή να ακολουθήσει την πορεία του.
Από την άλλη πλευρά, ο Φλαμινίνος βλέποντας τη συνεχή υποχώρηση των δυνάμεών του,
έδωσε εντολή στο δεξί τμήμα των λεγεώνων του, μπροστά από το οποίο είχε τοποθετήσει τους ελέφαντες,
να παραμείνει ακίνητο, ενώ αυτός με το αριστερό τμήμα και ολόκληρο το ελαφρύ πεζικό προχώρησε προς ενίσχυση των προωθημένων ρωμαϊκών δυνάμεων.
Όταν ο Φίλιππος έφτασε στην κορυφή των λόφων, έλαβε νέα πως οι δυνάμεις του αναγκάζονται σε υποχώρηση από τους υπέρτερους αριθμητικά πλέον Ρωμαίους.
Ο Μακεδόνας βασιλιάς, σε αυτό το σημείο βρέθηκε σε ένα κρίσιμο δίλημμα κι έπρεπε να λάβει γρήγορα μια απόφαση.
Από τη μία πλευρά, γνώριζε πως δεν είχε προλάβει να αναπτύξει πλήρως τις δυνάμεις του,
γεγονός που ίσως έπαιζε ρόλο στην έκβαση της μάχης.
Από την άλλη, ήξερε πως αν έχανε χρόνο να παρατάξει το στράτευμά του κι οργανωμένα να βαδίσει εναντίον του εχθρού,
οι στρατιώτες του που ήδη μάχονταν θα αναγκάζονταν σε άτακτη υποχώρηση υπό τη ρωμαϊκή πίεση.
Χωρίς καθυστέρηση, λοιπόν, αποφάσισε να κινηθεί με τους 8.000 περίπου φαλαγγίτες
και τους 2.000 πελταστές, που είχε μαζί του, προς ενίσχυση των μαχόμενων δυνάμεών του.
Σύμφωνα με τον Πολύβιο, η σύγκρουση που ακολούθησε ήταν ιδιαίτερα σφοδρή
και το δεξί κέρας της Μακεδονικής φάλαγγας ανάγκασε σε υποχώρηση το ρωμαϊκό πεζικό, το οποίο, όμως, υποχωρούσε αργά και συντεταγμένα.
Ο Φλαμινίνος προσπαθώντας να ανατρέψει την αρνητική για αυτόν εξέλιξη της μάχης, άφησε το αριστερό τμήμα της παράταξης και έφιππος κινήθηκε στο δεξί,
όπου έδωσε εντολή οι ελέφαντες και οι υπόλοιπες λεγεώνες να επιτεθούν εναντίον των 8.000 φαλαγγιτών του Νικάνορα,
οι οποίοι λίγο πριν είχαν φτάσει στην κορυφή των λόφων και ακόμα δεν είχαν προλάβει να λάβουν παράταξη μάχης.
Οι Ρωμαίοι, με την σημαντική συνδρομή των ελεφάντων, διέσπασαν με ευκολία τους ασύντακτους Μακεδόνες και τους ανάγκασαν σε άτακτη υποχώρηση.
Τότε, ένας εκ των Ρωμαίων χιλιάρχων, του οποίου το όνομα δεν σώζεται στις αρχαίες πηγές, με λίγο περισσότερους από 2.000 άνδρες,
αποφάσισε να κινηθεί αριστερά και να επιτεθεί στα νώτα της μακεδονικής φάλαγγας, η οποία με επικεφαλής τον Φίλιππο μέχρι τότε προχωρούσε νικηφόρα.
Αυτή η πρωτοβουλία του χιλιάρχου, αποδείχτηκε καθοριστικής σημασίας για την τελική έκβαση της μάχης,
καθώς οι Μακεδόνες περικυκλώθηκαν και λόγω των σαρισών που έφεραν,
τους ήταν αδύνατο να κάνουν μεταβολή και να αντιμετωπίσουν παράλληλα τους εχθρούς σε δύο μέτωπα.
Έτσι, περιήλθαν σε πανικό και σύντομα αναγκάστηκαν να σηκώσουν τις σάρισες ψηλά,
κίνηση που σύμφωνα με την ελληνική παράδοση σήμαινε ότι παραδίνονται.
Αρκετοί Ρωμαίοι, όμως, αγνόησαν το σήμα, ίσως γιατί δεν το γνώριζαν, και κατέσφαξαν τους στρατιώτες του Φιλίππου.
Ο Μακεδόνας βασιλιάς με όσο στράτευμα κατάφερε να διασώσει, διέφυγε με προορισμό τα Τέμπη.
Στο μεταξύ, πολλοί Ρωμαίοι, καταδίωκαν τους υποχωρούντες με σκοπό είτε να τους εξοντώσουν είτε να τους αιχμαλωτίσουν,
ενώ άλλοι λαφυραγώγησαν το στρατόπεδο των Μακεδόνων, αλλά και απογύμνωσαν τα πτώματα από τα αντικείμενα αξίας.
Οι συνέπειες της ήττας ήταν ολέθριες για τους Μακεδόνες, οι οποίοι έχασαν 8.000 άνδρες, ενώ άλλοι 5.000 αιχμαλωτίστηκαν.
Στην αντίπαλη πλευρά, οι Ρωμαίοι έχασαν στη μάχη περίπου 700 άνδρες.
Όσον αφορά τους όρους της συνθήκης ειρήνης που αναγκάστηκε να δεχθεί ο Φίλιππος λίγο αργότερα, ήταν κι αυτοί βαρύτατοι.
Πιο συγκεκριμένα, υποχρεώθηκε να περιοριστεί στην επικράτεια του μακεδονικού Βασιλείου
και να αποχωρήσει από τις κτήσεις του στη Μικρά Ασία, στην ανατολική Θράκη, στη Θεσσαλία και στη νότια Ελλάδα.
Επιπλέον, υποχρεώθηκε να καταβάλει βαρύτατη αποζημίωση 1.000 ταλάντων στους νικητές,
τα μισά άμεσα και τα άλλα μισά σε βάθος δέκα ετών.
Επίσης, παρέδωσε όλους τους αιχμαλώτους και τους αυτόμολους, καθώς και όλον τον πολεμικό του στόλο, εκτός από έξι πλοία.
Τέλος, ο Φίλιππος αναγκάστηκε να παραδώσει ως όμηρο στους Ρωμαίους τον γιο του Δημήτριο.
Η μάχη στις Κυνός Κεφαλές, δεν αποτέλεσε μόνο σύγκρουση μεταξύ δύο μεγάλων δυνάμεων της εποχής,
αλλά ήταν παράλληλα και σύγκρουση δύο ισχυρών στρατιωτικών σχηματισμών της αρχαιότητας.
Της μακεδονικής φάλαγγας και της ρωμαϊκής λεγεώνας!
Ενώ σε συνθήκες κατά μέτωπο επίθεσης, σε πεδινές τοποθεσίες, οι μακεδονικές φάλαγγες, ήταν σαφώς υπέρτερες,
η αναμέτρηση στις Κυνός Κεφαλές απέδειξε, πως στις δύσβατες πλαγιές και στο ανώμαλο έδαφος υστερούσαν σαφώς των λεγεώνων.
Εκεί, οι λεγεωνάριοι μπορούσαν να πολεμήσουν εξίσου αποδοτικά λόγω του οπλισμού που έφεραν,
καθώς εάν κατόρθωναν να αποφύγουν τις πρώτες σάρισες και να έρθουν κοντά στον φαλαγγίτη, αυτός δεν μπορούσε πλέον να τους αντιμετωπίσει.
Επίσης, η παράταξη των ρωμαϊκών λεγεώνων ήταν πολύ πιο ευέλικτη, καθώς αυτές μπορούσαν να ριχτούν στη μάχη κλιμακωτά,
αφού αποτελούνταν από επιμέρους σώματα με ξεχωριστούς διοικητές, οι οποίοι είχαν και τη δυνατότητα ανάληψης τοπικών πρωτοβουλιών.
Μια τέτοια πρωτοβουλία, ενός άσημου χιλιάρχου, μάλιστα, ήταν αυτή που τελικά έκρινε και τη μάχη.
Στις Κυνός Κεφαλές, αποδείχθηκε ξεκάθαρα, λοιπόν, πως η φάλαγγα ήταν εξαιρετικά ευάλωτη από πίσω και από τα πλάγια,
για αυτό κι έπρεπε να υποστηρίζεται οργανικά από ιππείς και ελαφρά οπλισμένους πεζούς ικανούς να προστατεύουν τα νώτα της,
όπως ακριβώς είχε πράξει στο παρελθόν ο Μέγας Αλέξανδρος.
Η έκβαση της μάχης των Κυνός Κεφαλών μπορούμε να πούμε πως ανοίγει την αυλαία της ρωμαϊκής κυριαρχίας στην Ελλάδα.
Παρότι ο Φλαμινίνος προσωρινά απέδωσε την ελευθερία σε όλες τις ελληνικές πόλεις,
τα γεγονότα, τα οποία επακολούθησαν τις επόμενες δεκαετίες, οδήγησαν στη σταδιακή υποταγή των Ελλήνων στους Ρωμαίους.
Μια υποταγή που σφραγίζεται με τον μεγάλο φόρο αίματος των Ελλήνων το 168 π.Χ. στη μάχη της Πύδνας.
Μια κρίσιμη σύγκρουση, που στο μέλλον αξίζει να παρουσιάσουμε!
Πριν σας αφήσω θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Ιστορικό Περιηγητή για την ιστορική έρευνα και τη συγγραφή του κειμένου του επεισοδίου.
Τέλος, θα ήθελα να πω ένα μεγάλο ευχαριστώ στην Χρυσαυγή Σακελλαροπούλου, από την ομάδα των Byzantine Tales,
για την σχεδίαση των εντυπωσιακών χαρτών που είδατε στο παρόν αφιέρωμα.
Εφόσον σας άρεσε το βίντεο, μην ξεχάσετε να πατήσετε την ένδειξη «Μου αρέσει», να το κοινοποιήσετε και να εγγραφείτε στα κανάλια μας,
όσοι δεν το έχετε κάνει ήδη, ώστε να μας δώσετε κίνητρο για ακόμα περισσότερες μελλοντικές συνεργασίες.
Να είστε όλες και όλοι καλά!