Our Cosmos | Dimitri Nanopoulos | TEDxAcademy vår|kosmos|Dimitri|Nanopoulos|TEDxAcademy Our Cosmos | Dimitri Nanopoulos | TEDxAcademy Notre Cosmos | Dimitri Nanopoulos | TEDxAcademy Vår kosmos | Dimitri Nanopoulos | TEDxAcademy

Μετάφραση: Panagiota Prokopi Επιμέλεια: Maria Boura översättning|Panagiota|Prokopi|redigering|Maria|Boura Översättning: Panagiota Prokopi Redigering: Maria Boura

Καλό απόγευμα! bra|eftermiddag God eftermiddag!

Ευχαριστώ πολύ για τα καλά λόγια. tack|mycket|för|de|snälla|orden Tack så mycket för de vänliga orden.

Ο χρόνος είναι περιορισμένος, οπότε θα μπω κατευθείαν στο θέμα. den|tiden|är|begränsad|så|kommer att|jag går in|direkt|i|ämnet Time is limited, so I will get straight to the point. Tiden är begränsad, så jag går rakt på sak.

Ο κόσμος - den|världen The world - Världen -

αυτός ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας denna|den|världen|den|lilla|den|stora this world the small, the big denna lilla, stora värld

που έλεγε ο μεγάλος μας ποιητής. som|han sa|den|stora|vår|poet as our great poet used to say. som vår stora poet sa.

Αυτό που θέλω να συζητήσω μαζί σας αυτά τα 14,42 λεπτά που μου μένουν, detta|som|jag vill|att|jag diskuterar|tillsammans|med er|dessa|de|minuter|som|till mig|de återstår Det jag vill diskutera med er under de 14,42 minuter som jag har kvar,

είναι να δούμε τι είναι όλο αυτό το πράγμα που βλέπουμε γύρω μας. det är|att|vi ser|vad|det är|hela|detta|det|sak|som|vi ser|runt|oss är att vi ska se vad allt detta är som vi ser omkring oss.

Έχουμε την καθημερινότητα με την οποία δε δίνουμε σημασία σε άλλα πράγματα. vi har|den|vardagen|med|den|som|inte|vi ger|uppmärksamhet|till|andra|saker Vi har vardagen där vi inte lägger märke till andra saker.

Αλλά θα ήθελα αυτά τα λεπτά, λίγο να απογειωθούμε από εδώ. men|kommer att|jag skulle vilja|dessa|de|minuter|lite|att|vi lyfter|från|här Men jag skulle vilja att vi under dessa minuter, lyfter oss lite härifrån.

Αυτό που θέλω να συζητήσω είναι να δούμε detta|som|jag vill|att|jag diskuterar|det är|att|vi ser Det jag vill diskutera är att vi ska se

τι είναι αυτός ο χώρος όλος, τι είναι αυτό το σύμπαν το οποίο συζητάμε, vad|det är|denna|den|rummet|hela|vad|det är|detta|det|universum|det|som|vi diskuterar what is this whole space, what is this universe we are discussing, vad det här utrymmet är, vad det här universum är som vi pratar om,

τι ρόλο παίζουμε εμείς εκεί μέσα· vilken|roll|vi spelar|vi|där|inne what role do we play in there? vilken roll vi spelar där inne;

δεν παίζουμε και μεγάλο ρόλο. inte|vi spelar|och|stor|roll vi spelar inte så stor roll.

Μπορεί να μη σας αρέσει, αλλά δεν έχει σημασία. kan|att|inte|er|gilla|men|inte|har|betydelse You may not like it, but it does not matter. Det kanske inte är något du gillar, men det spelar ingen roll.

Και από εκεί και πέρα να δούμε πού θα πάμε στο μέλλον. och|från|där|och|bortom|att|vi ser|vart|kommer att|vi går|i|framtid And beyond that to see where we will go in the future. Och därifrån får vi se vart vi går i framtiden.

Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, από την αρχή. låt oss|vi börjar|så|från|den|början So let's start from the beginning. Låt oss börja, så att säga, från början.

[Στην αρχή...] i|början] [I början...]

(Μουσική) musik (Musik)

Προτού βγάλετε συμπεράσματα, ακούστε με πρώτα. innan|ni drar|slutsatser|ni lyssnar|på mig|först Innan ni drar några slutsatser, lyssna på mig först.

Γιατί βλέπετε την Καπέλα Σιξτίνα. varför|ni ser|den|kapell|Sixtinska Why do you see the Sistine Chapel? För ni ser Sixtinska kapellet.

Θα ήταν πάρα πολύ απλά τα πράγματα, skulle|vara|väldigt|mycket|enkla|de|saker Det skulle vara alldeles för enkelt,

αν η πραγματική εξήγηση του σύμπαντος ήταν κάπως έτσι. om|den|verkliga|förklaringen|av|universum|var|på något|sätt om den verkliga förklaringen av universum var på något sätt så här.

Ήταν μεγαλοσύνη του Μικελάντζελο να το κάνει αυτό το πράγμα. var|storhet|av|Michelangelo|att|det|han gör|detta|det|sak Det var Michelangelos storhet att göra denna sak.

Τα πράγματα, δυστυχώς, είναι πιο δύσκολα. de|saker|tyvärr|är|mer|svåra Tyvärr är saker och ting svårare.

Αν κοιτάξετε στο πάνω μέρος, θα δείτε ότι είναι ο επιταχυντής του CERN, om|ni tittar|på|övre|del|kommer att|ni ser|att|är|den|accelerator|av|CERN Om du tittar högst upp, kommer du att se att det är CERN:s accelerator,

ένα κομμάτι εκεί, στη Γενεύη. ett|stycke|där|i|Genève en bit där, i Genève.

Και αυτές οι μπαλίτσες που βλέπετε och|dessa|de|bollar|som|ni ser And these balls you see Och de här små bollarna som ni ser

είναι πιθανά παράλληλα σύμπαντα, τα οποία ίσως υπάρχουν. de är|möjliga|parallella|universum|de|som|kanske|de finns är möjliga parallella universum, som kanske existerar.

Απλώς, θέλω να τονίσω από την αρχή bara|jag vill|att|jag betonar|från|den|början Jag vill bara betona från början

ότι τα πράγματα δεν είναι ακριβώς πολύ απλά. att|de|saker|inte|är|precis|mycket|enkla att saker och ting inte är precis så enkla.

Εδώ βλέπουμε τώρα - αυτή η καμπάνα που βλέπετε här|vi ser|nu|denna|den|klocka|som|ni ser Här ser vi nu - denna klocka som ni ser

είναι χωροχρονικά το σύμπαν, από την αρχή του μέχρι σήμερα. är|rumtidsmässigt|det|universum|från|den|början|av|till|idag är rumtiden, universum, från början till idag.

Ξεκινήσαμε, όπως βλέπετε εκεί, στην αρχή που λέει το «Μπιγκ Μπάνγκ», vi började|som|ni ser|där|i|början|som|det säger|det|Big|Bang We started, as you can see there, at the beginning of what the "Big Bang" says, Vi började, som ni ser där, vid början som säger "Big Bang",

και σιγά-σιγά προχωράμε, och|||vi går framåt och sakta men säkert går vi framåt,

και είμαστε τώρα, 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια och|vi är|nu|miljarder|år och vi är nu, 13,8 miljarder år

από τότε που εμφανίστηκε αυτό το σύμπαν. sedan|då|som|det uppstod|detta|det|universum sedan detta universum uppstod.

Και έχουμε βρεθεί τώρα εδώ, och|vi har|befunnit oss|nu|här Och vi har nu befunnit oss här,

και όπως βλέπετε αυτή η πεταλουδίτσα δεξιά, που βλέπετε, och|som|ni ser|denna|den|fjärilen|till höger|som|ni ser och som ni ser, denna lilla fjäril till höger, som ni ser,

είναι τηλεσκόπια, τα οποία παρατηρούνε την αρχική ακτινοβολία de är|teleskop|de|som|de observerar|den|ursprungliga|strålningen are telescopes, which observe the initial radiation är teleskop, som observerar den ursprungliga strålningen

που ξεκίνησε από εκεί που λέει η λέξη «Μπιγκ Μπανγκ». som|den började|från|där|som|det säger|ordet|ordet|Big|Bang which started from where the word "Big Bang" says. som började där ordet "Big Bang" säger.

Και μπορούμε, μελετώντας αυτή την ακτινοβολία, och|vi kan|studerande|denna|den|strålningen And we can, by studying this radiation, Och vi kan, genom att studera denna strålning,

να βγάλουμε συμπεράσματα για όλη την ιστορία του σύμπαντος att|vi drar|slutsatser|om|hela|den|historien|av|universum to draw conclusions about the whole history of the universe att dra slutsatser om hela universums historia

μέχρι την αρχή. fram till|början| fram till början.

Αυτή είναι μια καταπληκτική ιστορία την οποία έχουμε, denna|är|en|fantastisk|historia|den|vilken|vi har Detta är en fantastisk historia som vi har,

είναι θεμελιωμένη πάνω στους φυσικούς νόμους. det är|grundad|på|de|fysiska|lagarna is based on the laws of nature. den är grundad på de fysiska lagarna.

Και τα τελευταία χρόνια, πραγματικά, och|de|senaste|åren|verkligen And in recent years, really, Och de senaste åren har vi verkligen,

έχουμε φτάσει σε πάρα πολύ σημαντικές ανακαλύψεις, vi har|nått|till|väldigt|mycket|viktiga|upptäckter we have reached very important discoveries, nått mycket viktiga upptäckter,

σε σχέση με όλη αυτή την εξέλιξη την οποία βλέπετε. i|förhållande|med|hela|denna|den|utveckling|den|som|ni ser in relation to all this evolution you are seeing. i förhållande till all denna utveckling som ni ser.

Και η ιστορία αυτή εδώ, επαναλαμβάνω και πάλι, och|denna|historia|denna|här|jag upprepar|och|igen And this story here, I repeat, Och denna historia här, upprepar jag igen,

βλέπετε σιγά-σιγά ξεκινάμε από την αρχή, από το τίποτα, ni ser|||vi börjar|från|den|början|från|det|ingenting ser ni, sakta men säkert börjar vi från början, från ingenting,

προχωράμε και αρχίζει και γεμίζει, και φτάνουμε σήμερα εδώ πέρα, vi fortsätter|och|det börjar|och|det fylls|och|vi når|idag|här|borta we go and it starts and it fills up, and we get here today, vi går framåt och det börjar fyllas, och vi når hit idag,

13,8 δισεκατομμύρια χρόνια. miljarder|år 13,8 miljarder år.

Εμείς τώρα, απειροελάχιστες χωροχρονικές κουκίδες, vi|nu|oändligt små|rumtids|punkter We now, infinitesimal space-time dots, Vi nu, oändligt små rumtidspunkter,

μπορούμε, μέσα από αυτό το πράγμα, vi kan|genom|från|detta|det|sak vi kan, genom den här saken,

από έναν τυχαίο πλανήτη, ενός τυχαίου ηλιακού συστήματος, från|en|slumpmässig|planet|ett|slumpmässigt|solsystem|system from a random planet, a random solar system, från en slumpmässig planet, i ett slumpmässigt solsystem,

από τα 100 δισεκατομμύρια αστέρια σε αυτόν τον γαλαξία, från|de|miljarder|stjärnor|i|denna|den|galax of the 100 billion stars in this galaxy, från de 100 miljarder stjärnor i denna galax,

-ένας τυχαίος γαλαξίας- |slumpmässig|galax -en slumpmässig galax-

από τους 100 δισεκατομμύρια γαλαξίες που φτιάχνουν το σύμπαν, från|de|miljarder|galaxer|som|skapar|det|universum av de 100 miljarder galaxer som bildar universum,

να μπορέσουμε να έχουμε αυτήν την εικόνα. att|vi kan|att|vi har|denna|den|bild att vi kan få denna bild.

Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, det är|den|första|gången|i|historia|mänskligheten| Det är första gången i mänsklighetens historia,

που μπορούμε να δώσουμε απάντηση σε πολύ μεγάλα ερωτήματα: som|vi kan|att|vi ger|svar|på|mycket|stora|frågor som vi kan ge svar på mycket stora frågor:

πώς εμφανίστηκε το σύμπαν, πώς εξελίχθηκε, και πού πάμε. hur|det uppstod|universum||hur|det utvecklades|och|vart|vi går hur universum uppstod, hur det utvecklades, och vart vi är på väg.

Αυτή είναι η εικόνα που έχουμε στο μυαλό μας, denna|är|bilden||som|vi har|i|sinne|vårt Detta är bilden vi har i våra huvuden,

και εδώ πέρα θα αναφέρουμε τα επόμενα. och|här|borta|kommer att|vi nämner|de|nästa och här kommer vi att nämna det följande.

Η βασική ερώτηση, που έχουμε σήμερα, είναι: den|grundläggande|frågan|som|vi har|idag|är Den grundläggande frågan vi har idag är:

Τι ακριβώς έγινε εκεί στην αρχή; vad|exakt|hände|där|i|början Vad hände egentligen där i början?

Αυτό που έγινε εκεί στην αρχή detta|som|hände|där|i|början Det som hände där i början

-και επαναλαμβάνω, αντιπροσωπεύω την κεντρική σχολή φυσικής, |jag upprepar|jag representerar|den|centrala|skolan|i fysik -och jag upprepar, jag representerar den centrala fysikskolan,

όχι, κατά κάποιον τρόπο, προσωπικές μου απόψεις- nej|enligt|något|sätt|personliga|mina|åsikter inte, på något sätt, mina personliga åsikter-

αυτό που πιστεύουμε είναι ότι έγινε αυτή [η έκρηξη]- detta|som|vi tror|det är|att|det hände|denna|den|explosion det vi tror är att denna [explosion] inträffade -

τι είναι αυτή η έκρηξη; vad|det är|denna|den|explosion vad är denna explosion?

Μιλάμε για έκρηξη, αλλά δεν ξέρουμε τι είναι αυτό το πράγμα. vi pratar|om|explosion|men|inte|vi vet|vad|det är|detta|den|sak Vi pratar om en explosion, men vi vet inte vad det här är.

Αυτό που συνέβη στην αρχή [είναι πως] εμφανίστηκε το σύμπαν detta|som|det hände|i|början|det är|att|det uppstod|det|universum Det som hände i början [är att] universum uppstod.

σαν μία, όπως λέμε, κβαντική διατάραξη από το τίποτα som|en|som|vi säger|kvant|störning|från|det|ingenting as a, as we say, quantum perturbation from nothing som en, som vi säger, kvantstörning från ingenting

-προσέξτε αυτό που σας λέω τώρα- var uppmärksamma|detta|som|er|jag säger|nu -var uppmärksam på det jag säger nu-

και τη στιγμή ακριβώς που εμφανίζεται, och|den|stund|precis|när|den dyker upp och precis i det ögonblicket som det dyker upp,

γίνεται μια απίστευτη διαστολή του σύμπαντος. det blir|en|otrolig|utvidgning|av|universum sker en otrolig utvidgning av universum.

Το σύμπαν, όπως ξέρετε, διαστέλλεται, γι' αυτό μεγαλώνει και είναι τόσο μεγάλο· det|universum|som|ni vet|det expanderar|därför|det|det växer|och|det är|så|stort The universe, as you know, is expanding, which is why it is growing and being so big; Universum, som ni vet, expanderar, därför växer det och är så stort;

είναι 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια από την αρχή. det är|miljarder|år|sedan|den|början det är 13,7 miljarder år sedan början.

Αλλά τώρα πηγαίνει πάρα πολύ σιγά. men|nu|det går|väldigt|mycket|långsamt Men nu går det väldigt långsamt.

Στην αρχή όμως i|början|men I början dock

-όταν μιλάω για αρχή, |jag pratar|om|början -när jag pratar om början,

βλέπετε αυτή την πάνω πάνω ταμπελίτσα; ni ser|denna|den|överst||lilla skylt ser ni den där lilla skylten högst upp?

10 εις την μείον 35 δευτερόλεπτα, till|den|minus|sekunder 10 till minus 35 sekunder,

δηλαδή, 10 με 35 μηδενικά μαζί, alltså|med|nollor|tillsammans det vill säga, 10 med 35 nollor tillsammans,

του δευτερολέπτου- av|sekund of the second- av sekundens-

γίνεται μια απίστευτη, εκθετική αύξηση της ακτίνας του σύμπαντος, det blir|en|otrolig|exponentiell|ökning|av|radien|av|universum becomes an incredible, exponential increase in the radius of the universe, det sker en otrolig, exponentiell ökning av universums radie,

κι από εκεί και πέρα, εμφανίζεται σε μια κανονική διαστολή. och|från|där|och|bortom|det framträder|i|en|normal|expansion och därifrån framträder det i en normal expansion.

Αλλά σε αυτήν την τυχαία, εκθετική διαστολή, men|i|denna|den|slumpmässiga|exponentiella|expansion But in this random, exponential expansion, Men i denna slumpmässiga, exponentiella expansion,

έχουν μπει εκεί πέρα όλα τα δαχτυλικά αποτυπώματα de har|gått in|där|bortom|alla|de|finger-|avtryck all the fingerprints have gone over there alla fingeravtryck har kommit dit

για να μας πουν τι έγινε και πώς φτάσαμε εδώ πέρα. för|att|oss|de säger|vad|det hände|och|hur|vi kom|hit|bortom för att berätta för oss vad som hände och hur vi kom hit.

Είναι σημαντικό να καταλάβουμε αυτό το πράγμα, det är|viktigt|att|vi förstår|detta|det|sak Det är viktigt att förstå detta,

ότι, δηλαδή, το σύμπαν είναι προϊόν μιας τέτοιας τυχαίας διακύμανσης, att|alltså|det|universum|det är|produkt|en|sådan|slumpmässig|variation that is, the universe is the product of such a random variation, att universum är resultatet av en sådan slumpmässig variation,

και μετά αυτή η εκθετική διαστολή μας δημιουργεί och|efter|denna|den|exponentiella|expansion|oss|skapar and then this exponential expansion creates us och efter denna exponentiella expansion skapar den oss

-μας προχωράει το σύμπαν τόσο πολύ μπροστά- oss|går framåt|det|universum|så|mycket|framåt -universumet driver oss så långt framåt-

μας δημιουργεί, επίσης, και τις πρώτες ανομοιογένειες, oss|skapar|också|och|de|första|inhomogeniteter den skapar också de första inhomogeniteterna,

οι οποίες αργότερα με τη διαστολή αυξάνονται de|vilka|senare|med|den|expansion|ökar som senare ökar med expansionen

και μας δημιουργούν τις διάφορες δομές που βλέπετε στο σύμπαν. och|oss|de skapar|de|olika|strukturer|som|ni ser|i|universum och skapar de olika strukturerna som ni ser i universum.

Δηλαδή, το σύμπαν τυχαίο, οι δομές τυχαίες - alltså|det|universum|slumpmässigt|de|strukturer|slumpmässiga Det vill säga, universum är slumpmässigt, strukturerna är slumpmässiga -

βεβαίως στηριγμένη στους φυσικούς μας νόμους. självklart|baserad|på våra|fysiska||lagar of course based on our natural laws. självklart baserat på våra fysiska lagar.

Προχωράμε, φτάνουμε περίπου vi går vidare|vi når|ungefär Vi går vidare, vi når ungefär

όταν είναι 10 εις τη μείον 7 του δευτερολέπτου, när|det är|i|den|minus|i|sekunden when it is 10 minus 7 of a second, när det är 10 till minus 7 sekunder,

τότε εμφανίζεται και απομονώνεται η λεγόμενη σκοτεινή ύλη. då|den dyker upp|och|den isoleras|den|så kallade|mörka|materia then the so-called dark matter appears and is isolated. då framträder och isoleras den så kallade mörka materien.

Έχουμε πει πολλές φορές, και θα έχετε ακούσει, είμαι σίγουρος, vi har|sagt|många|gånger|och|kommer att|ni har|hört|jag är|säker We have said it many times, and you will have heard, I am sure, Vi har sagt det många gånger, och jag är säker på att ni har hört det,

ότι, αν πάρω την ενεργειακή τούρτα του σύμπαντος, att|om|jag tar|den|energikaka|tårta|av|universum that if I take the energy cake of the universe, att om jag tar universums energikaka,

το 73% είναι σκοτεινή ενέργεια, το 23% είναι σκοτεινή ύλη, det|är|mörk|energi|det|är|mörk|materia 73% är mörk energi, 23% är mörk materia,

και εμείς είμαστε μόνο το 4%. och|vi|är|bara|det och vi är bara 4%.

Δηλαδή, όχι μόνο η Γη δεν είναι το κέντρο του σύμπαντος, alltså|inte|bara|jorden|jorden|inte|är|det|centrum|av|universum Det vill säga, inte bara är jorden inte centrum av universum,

όλα αυτά που βλέπουμε γύρω μας δεν είναι καν φτιαγμένα allt|detta|som|vi ser|runt|oss|inte|är|ens|skapade allt vi ser runt omkring oss är inte ens gjort

από αυτό που είναι φτιαγμένο το περισσότερο σύμπαν. från det som det mesta av universum är gjort av.

Για να καταλάβετε για τι συζητάμε. För att förstå vad vi pratar om.

Αυτό όμως το πράγμα, η σκοτεινή ύλη, Men denna sak, mörk materia,

δεν το συζητάμε απλώς για αστείο. diskuterar vi inte bara för skojs skull.

Παίζει πάρα πολύ μεγάλο ρόλο, spelar|väldigt|mycket|stor|roll Det spelar en mycket stor roll,

γιατί η σκοτεινή ύλη, eftersom|den|mörka|materia för den mörka materian,

η οποία είναι πολύ βαρύτερη από την ύλη που είμαστε φτιαγμένοι den|som|är|mycket|tyngre|än|den|materia|som|vi är|gjorda som är mycket tyngre än den materia vi är gjorda av

-πρωτόνια, νετρόνια, και τα λοιπά- protoner|neutroner|och|de|övriga -protons, neutrons, etc. -protoner, neutroner, och så vidare-

είναι ένας πυρήνας γύρω από τον οποίο μπορούν και μεγαλώνουν οι διάφορες δομές, det är|en|kärna|runt|omkring|den|vilken|de kan|och|de växer|de|olika|strukturer det är en kärna runt vilken olika strukturer kan växa,

κι έτσι φτιάχνουν τα αστέρια, τους Γαλαξίες, och|så|de gör|de|stjärnorna|de|galaxerna and so they make the stars, the Galaxies, och på så sätt bilda stjärnor, galaxer,

και οτιδήποτε άλλο υπάρχει στο σύμπαν. och|allt|annat|det finns|i|universum och allt annat som finns i universum.

Με αυτή την έννοια, επαναλαμβάνω, med|denna|den|mening|jag upprepar I den meningen upprepar jag,

είναι πολύ σημαντική η ύπαρξη της σκοτεινής ύλης det är|mycket|viktig|den|existens|av|mörk|materia det är mycket viktigt att det finns mörk materia

για την ύπαρξη μεγάλων δομών. för|den|existens|stora|strukturer för existensen av stora strukturer.

Και το ξαναλέω για να μην υπάρξει παρεξήγηση. och|det|jag säger igen|för|att|inte|det ska finnas|missförstånd Och jag säger det igen för att det inte ska bli missförstånd. Σκοτίστηκε το σύμπαν αν θα γινόντουσαν οι μεγάλες δομές, ή όχι. det blev oklart|det|universum|om|ska|de skulle bli|de|stora|strukturer|eller|inte Universum blev mörkt om de stora strukturerna skulle bildas, eller inte.

Αλλά όλα αυτά μαζί, μας δίνουν αυτή την εικόνα, men|allt|detta|tillsammans|oss|de ger|denna|den|bild Men allt detta tillsammans ger oss denna bild,

την οποία σας λέω. den|som|er|jag säger som jag säger till er.

Προχωράμε πολύ μπροστά τώρα. vi går framåt|mycket|framåt|nu Vi går mycket framåt nu.

Φτάνουμε στο 2000-τόσο, vi når|till|2000-talet Vi når år 2000-något,

μετά από τόσα χρόνια, και πάμε στο CERN. efter|av|så många|år|och|vi går|till|CERN efter så många år, och vi åker till CERN.

Βλέπετε εκεί στον δρόμο, αυτό το οφιοειδές- ni ser|där|på|vägen|detta|det|ormliknande Ser ni där på vägen, den här ormliknande-

θα δείτε τι σημαίνει αυτό το οφιοειδές. kommer att|ni ser|vad|det betyder|detta|det|ormliknande ni kommer att se vad det här ormliknande betyder.

Και έχουμε τώρα τον Μεγάλο Αδρονικό Επιταχυντή och|vi har|nu|den|stora|hadron|accelerator Och vi har nu den Stora Hadronacceleratorn

στο CERN. på|CERN på CERN.

Εκεί τι κάνουμε; där|vad|gör vi Vad gör vi där?

Έχοντας τις μεγάλες ενέργειες που συγκρούουμε τα πρωτόνια, med att ha|de|stora|energier|som|vi krockar|de|protoner Med de stora energierna som vi krockar protonerna med,

δημιουργούμε εκεί, τοπικά, vi skapar|där|lokalt skapar vi där, lokalt,

περιοχές οι οποίες μοιάζουν σαν να αναπαράγουμε το σύμπαν, områden|de|som|de verkar|som|att|vi återskapar|det|universum områden som verkar som om vi återskapar universum,

μια περιοχή του σύμπαντος, χιλιάδες χρόνια πίσω. ett|område|av|universum|tusentals|år|tillbaka ett område av universum, tusentals år tillbaka.

Δηλαδή, όταν μιλάω για το CERN, για τις ενέργειες που έχει, alltså|när|jag pratar|om|det|CERN|om|de|energier|som|det har Det vill säga, när jag pratar om CERN, om de energier det har,

είναι σαν να μπορώ να κοιτάξω κρυφά, det är|som|att|jag kan|att|jag tittar|hemligt är det som om jag kan titta hemligt,

πώς ήταν το σύμπαν hur|var|det|universum hur var universum

δέκα ενός δισεκατομμυριοστού του δευτερολέπτου - tio|ett|miljarddel|av|sekund tio av en miljarddel av en sekund -

το οποίο είναι τρομακτικό πράγμα. det|vilket|är|skrämmande|sak vilket är en skrämmande sak.

Δεν αναπαράγουμε το σύμπαν, μη φοβάστε. inte|vi reproducerar|det|universum|inte|ni behöver inte vara rädda Vi reproducerar inte universum, var inte rädda.

Φτιάχνουμε περιοχές οι οποίες μοιάζουν [με την αρχή του σύμπαντος], vi skapar|områden|som|vilka|de liknar|med|den|början|av|universum Vi skapar områden som liknar [med universums början],

και έτσι μπορούμε και τις μελετάμε στο εργαστήριο. och|så|vi kan|och|dem|vi studerar|i|laboratorium och på så sätt kan vi studera dem i laboratoriet.

Αυτό το οποίο συμβαίνει, [είναι ότι] προχωράμε, detta|det|som|händer|det är|att|vi går framåt Det som händer, [är att] vi går framåt,

και βλέπουμε τώρα εδώ πέρα - εδώ μιλάμε για την Ελλάδα του 2030. och|vi ser|nu|här|borta|här|vi pratar|om|den|Grekland|av och vi ser nu här - här pratar vi om Grekland 2030.

Εγώ θα σας πω τι θα συμβεί στον κόσμο, στο σύμπαν, το 10 εις την 30. jag|kommer att|ni|säga|vad|kommer att|hända|i|världen|i|universum|10|upphöjt till| Jag ska berätta för er vad som kommer att hända i världen, i universum, 10 upphöjt till 30.

Το 30 είναι εκθέτης, δεν είναι απλώς το 2030. 30|är|exponent|inte|är|bara| 30 är exponent, det är inte bara 2030.

Αυτό που νομίζουμε πολλοί εδώ πέρα, όπως θα διαβάζετε στη διαφάνεια, detta|som|vi tror|många|här|borta|som|kommer att|ni läser|på|presentationen Det som många av oss här tror, som ni kommer att läsa på presentationen,

είναι ότι κάποια στιγμή τα πρωτόνια, από τα οποία είμαστε φτιαγμένοι är|att|något|ögonblick|de|protoner|från|de|vilka|vi är|gjorda är att vid något tillfälle kommer protonerna, som vi är gjorda av

-θυμόσαστε ότι έχουμε τα πρωτόνια, που γύρω γυρίζουν τα ηλεκτρόνια- ni minns|att|vi har|de|protonerna|som|runt|de snurrar|de|elektronerna -kom ihåg att vi har protoner, som elektronerna snurrar runt-

φτιάχνουν τα άτομα de bildar|de|atomer de bildar atomer

και από εκεί δημιουργείται αυτό το πράγμα το οποίο βλέπετε εδώ, och|från|där|det skapas|detta|det|sak|det|som|ni ser|här och därifrån skapas den här saken som ni ser här,

αυτό όμως το πράγμα, τα πρωτόνια αυτά, detta|men|det|sak|de|protonerna|dessa men den här saken, dessa protoner,

-δεν είναι αποδεδειγμένο πειραματικά αυτό που σας λέω, ακόμα, inte|är|bevisat|experimentellt|detta|som|er|jag säger|fortfarande -det är inte experimentellt bevisat det jag säger till er, än,

πολύ από εμάς πιστεύουν ότι είναι σωστό- många|av|oss|de tror|att|är|rätt många av oss tror att det är rätt-

ότι αυτά θα διασπαστούνε. att|dessa|kommer att|de kommer att splittras att dessa kommer att splittras.

Οπότε, καταλαβαίνετε ότι ύστερα από 10 εις την 34 χρόνια, så|ni förstår|att|efter|av|till|den|år Så, ni förstår att efter 10 till 34 år,

νομίζω θα διασπαστούμε αυτόματα. jag tror|kommer att|vi splittras|automatiskt Jag tror att vi automatiskt kommer att splittras.

Έχουμε χρόνο, μη φοβάστε, να το προσέξουμε αυτό το πράγμα. vi har|tid|inte|ni oroar er|att|det|vi ser efter|detta|det|sak Vi har tid, var inte rädda, att vara uppmärksamma på det här.

(Γέλια) skratt (Skratt)

Οπότε μη στεναχωριέστε και έχουμε αυτοκτονίες, και τα λοιπά. så|inte|ni oroar er|och|vi har|självmord|och|de|övriga Så var inte ledsna och vi har självmord, och så vidare.

Έχουμε χρόνο για αυτό το πράγμα εδώ πέρα, vi har|tid|för|detta|det|sak|här|borta Vi har tid för den här saken här,

και θα το δούμε αν συμβαίνει. och|kommer att|det|vi ser|om|det händer och vi kommer att se om det händer.

Αυτή, λοιπόν, η εξέλιξη η οποία σας λέω - denna|alltså|den|utveckling|den|som|er|jag säger Så, denna utveckling som jag nämner -

βλέπετε εδώ υπάρχει ένα οφιοειδές πράγμα, ni ser|här|det finns|en|orm-liknande|sak ser ni här finns det en orm-liknande sak,

δεν είναι τυχαίο που το έχω κάνει έτσι. inte|är|slumpmässigt|att|det|jag har|gjort|så det är inte en slump att jag har gjort det så här.

Θα ήταν πιο εύκολο να έχω έναν δρόμο και να βγάζω τα βελάκια. skulle|vara|mer|lätt|att|jag har|en|väg|och|att|jag får|de|pilarna Det skulle vara lättare att ha en väg och att sätta ut pilar.

Αυτό είναι για να σας δείξω, detta|är|för|att|er|jag visar Detta är för att visa er,

αυτό είναι ένα «S» - το S είναι εκεί για «string». detta|är|ett|S|det|S|är|||sträng detta är ett «S» - S:et är där för «sträng».

Το «string» σημαίνει πολλά πράγματα. det|string|betyder|många|saker "string" betyder många saker.

(Γέλια) skratt (Skratt)

Τώρα όμως, στη δική μου ομιλία, το string σημαίνει η Θεωρία των Χορδών nu|men|i|egen|min|tal|det|string|betyder|teorin|teori|av|strängar Men nu, i mitt tal, betyder string strängteorin

ή των Υπερχορδών. eller|av|supersträngar eller supersträngteorin.

Και για αυτό έχω ακουμπήσει όλα αυτά τα πράγματα πάνω στο string, och|för|detta|jag har|lagt|alla|dessa|de|saker|ovanpå|på|sträng Och därför har jag lagt alla dessa saker på strängen,

όπως βλέπετε, som|ni ser som ni ser,

γιατί αυτή είναι η βασική θεωρία που πιστεύουμε ότι είναι πίσω από αυτά. för att|detta|är|den|grundläggande|teori|som|vi tror|att|är|bakom|av|dessa för detta är den grundläggande teorin som vi tror ligger bakom detta.

Και αυτό που θέλω να σας τονίσω, και είναι πάρα πολύ καινούριο och|detta|som|jag vill|att|er|jag betonar|och|det är|väldigt|mycket|nytt Och det jag vill betona för er, och det är väldigt nytt

και δεν ξέρω αν έχει ακουστεί πολύ, είναι το εξής πράγμα, ότι och|inte|jag vet|om|har|hörts|mycket|det är|det|följande|sak|att och jag vet inte om det har hörts mycket, är det följande, att

- ξέρετε ότι η Θεωρία των Υπερχορδών για να είναι σωστή, ni vet|att|teorin|teori|om|supersträngar|för|att|det är|korrekt - ni vet att Strängteorin för att vara korrekt,

που σημαίνει ότι τα σωματίδια έχουνε μια πεπερασμένη διάσταση, som|det betyder|att|partiklarna|partiklar|de har|en|ändlig|dimension vilket betyder att partiklar har en ändlig dimension,

δεν είναι μαθηματικά σημεία- inte|de är|matematiska|punkter inte är matematiska punkter-

πρέπει να ζούμε σε 11 διαστάσεις· δεν ζούμε σε 11 διαστάσεις, måste|att|vi lever|i|dimensioner|inte|vi lever|i|dimensioner vi måste leva i 11 dimensioner; vi lever inte i 11 dimensioner,

ζούμε σε τέσσερις διαστάσεις, vi lever|i|fyra|dimensioner vi lever i fyra dimensioner,

δηλαδή, μήκος, πλάτος, ύψος και χρόνος. det vill säga|längd|bredd|höjd|och|tid det vill säga, längd, bredd, höjd och tid.

Τι γίνονται οι άλλες εφτά; vad|händer med|de|andra|sju Vad händer med de andra sju?

Οι άλλες εφτά διπλώνουν, και είναι πάρα πολύ μικρές. de|andra|sju|de viker|och|de är|väldigt|mycket|små De andra sju viks, och de är väldigt små.

Ο τρόπος, όμως den|sättet|men Men sättet,

-προσέξτε τώρα τι απαντάμε, ένα πολύ βασικό ερώτημα- var uppmärksamma|nu|vad|vi svarar|en|mycket|grundläggande|fråga -var försiktig nu med vad vi svarar, en mycket grundläggande fråga-

ο τρόπος που διπλώνουν αυτές οι έξτρα διαστάσεις, den|sättet|som|de viker|dessa|de|extra|dimensioner sättet som dessa extra dimensioner viks,

καθορίζουν τους φυσικούς νόμους αυτού του σύμπαντος. de bestämmer|de|fysiska|lagarna|detta|universum|universum de definierar de fysiska lagarna i detta universum.

Και η απάντηση είναι -γιατί;- och|svaret|svar|är|varför Och svaret är - varför? -

γιατί τα ηλεκτρόνια που νομίζετε ότι είναι ελεύθερα, varför|de|elektroner|som|ni tror|att|de är|fria för de elektroner som ni tror är fria,

τα ηλεκτρόνια βλέπουν αυτές τις άλλες εφτά διαστάσεις· de|elektroner|de ser|dessa|de|andra|sju|dimensioner ser dessa andra sju dimensioner;

εμείς δεν τις βλέπουμε. vi|inte|dem|vi ser vi ser dem inte.

Δεν κινούνται μόνο στις τέσσερις διαστάσεις, inte|de rör sig|bara|i de|fyra|dimensioner De rör sig inte bara i de fyra dimensionerna,

κινούνται και στις άλλες εφτά. de rör sig|och|i de|andra|sju de rör sig också i de andra sju.

Για να χωρέσουν, όμως för|att|de ska få plats|men För att få plats, dock

-επειδή είναι περιορισμένες και φραγμένες αυτές οι διαστάσεις- eftersom|de är|begränsade|och|avgränsade|dessa|de|dimensioner -eftersom dessa dimensioner är begränsade och avgränsade-

μόνο ειδικού είδους σωματίδια endast|speciella|typ|partiklar endast partiklar av särskild typ

με ειδικές ιδιότητες μπορούν να προχωρούν εκεί πέρα. med|speciella|egenskaper|de kan|att|de rör sig|där|bortom med speciella egenskaper kan ta sig dit.

Και να, λοιπόν, πώς από εκεί βγαίνει το φωτόνιο, och|att|så|hur|från|där|det kommer ut|det|foton Och se, så här kommer fotonet ut därifrån,

βγαίνει το βαρυτόνιο, και τα λοιπά. det kommer ut|det|baryton|och|de|övriga det kommer ut barytonet, och så vidare.

Και να, λοιπόν, πώς βγαίνουν οι φυσικοί νόμοι. och|se|alltså|hur|de kommer ut|de|fysiska|lagar Och se, så här kommer de fysiska lagarna fram.

Έχουμε, λοιπόν, για πρώτη φορά - vi har|alltså|för|första|gången Vi har, därför för första gången -

γιατί συνήθως, αν θυμόσαστε, ρώταγαν πάντα: för att|vanligtvis|om|ni minns|de frågade|alltid för vanligtvis, om ni minns, frågade de alltid:

«Καλά όλα αυτά που μας λέτε, και τα λοιπά, αλλά τους φυσικούς νόμους, πώς;» bra|allt|detta|som|oss|ni säger|och|de|övrigt|men|de|fysiska|lagarna|hur "Bra, allt detta ni säger, och så vidare, men de fysiska lagarna, hur?"

Να η απάντηση. här|svaret|svar Här är svaret.

Τους φυσικούς νόμους τους καταλαβαίνουμε. de|fysiska|lagarna|de|vi förstår Vi förstår de fysiska lagarna.

Κάθε σύμπαν που είναι δυνατόν να δημιουργείται varje|universum|som|är|möjligt|att|skapas Varje universum som kan skapas

-γιατί με αυτήν την τυχαία διακύμανση μπορούν να δημιουργούνται πολλά σύμπαντα- |med|denna|den|slumpmässiga|variation|de kan|att|de skapas|många|universum -för med denna slumpmässiga variation kan många universum skapas-

ο τρόπος ο οποίος διπλώνουν οι διαστάσεις den|sättet|som||de viker|dimensionerna| sättet som dimensionerna viks

χαρακτηρίζει το σύμπαν. det kännetecknar|det|universum karakteriserar universum.

Το σύμπαν βγαίνει μαζί με τους φυσικούς νόμους. det|universum|det kommer ut|tillsammans|med|de|fysiska|lagarna Universum kommer tillsammans med de fysiska lagarna.

Για εμάς είναι πάρα πολύ μεγάλο - för|oss|det är|väldigt|mycket|stort För oss är det väldigt stort -

δεν νόμιζα ότι στη γενιά μου θα απαντούσαμε αυτό το πρόβλημα, inte|jag trodde|att|i|generation|min|kommer att|vi skulle svara|detta|det|problem jag trodde inte att vi i min generation skulle behöva svara på det här problemet,

το οποίο σας λέω τώρα, det|vilket|er|jag säger|nu som jag säger till er nu,

και θεωρούμε ότι είναι πάρα πολύ σημαντικό, och|vi anser|att|det är|väldigt|mycket|viktigt och vi anser att det är väldigt viktigt,

γιατί μας λύνει πάρα πολλά προβλήματα. för att|oss|hon löser|väldigt|många|problem för att det löser många av våra problem.

Αυτή, λοιπόν, όλη η ιστορία που βλέπετε τώρα - denna|så|hela|den|historia|som|ni ser|nu Så, hela denna historia som ni ser nu -

δηλαδή, έχουμε μια συγκεκριμένη θεωρία, βασισμένη σε πειραματικά δεδομένα. alltså|vi har|en|specifik|teori|baserad|på|experimentella|data det vill säga, vi har en specifik teori, baserad på experimentella data.

Και κοιτάτε να δείτε τα πειραματικά δεδομένα - och|ni tittar|att|ni ser|de|experimentella|data Och ni tittar för att se de experimentella data -

δε θα γίνετε φυσικοί, απλώς κοιτάτε να δείτε. inte|framtida|ni blir|fysiker|bara|ni tittar|att|ni ser ni kommer inte att bli fysiker, ni tittar bara för att se.

Η καμπύλη αυτή, η πράσινη, που βλέπετε, den|kurvan|denna|den|gröna|som|ni ser Denna kurva, den gröna, som ni ser,

ήταν από τους θεωρητικούς, από το 1980, det var|av|de|teoretikerna|sedan|1980 var från teoretikerna, från 1980,

και λέει, άμα θα πάτε να κάνετε αυτά που σας λέω, och|hon säger|om|framtida|ni går|att|ni gör|det|som|till er|jag säger och säger, om ni går och gör det jag säger,

θα βρείτε αυτό. ni kommer att|ni hittar|detta du kommer att hitta detta.

Τα τελευταία πειραματικά δεδομένα, είναι τα κόκκινα που βλέπετε επάνω. de|senaste|experimentella|data|de är|de|röda|som|ni ser|ovan De senaste experimentella data är de röda som ni ser ovan.

Καταλαβαίνετε τι συμβαίνει, και πέφτει πάνω, και είναι από το 2013 - ni förstår|vad|som händer|och|det faller|på|och|det är|från|det Ni förstår vad som händer, och det faller ner, och det är från 2013 -

και είναι [από την αποστολή] Πλανκ. och|det är|från|den|uppdrag|Planck och det är [från uppdraget] Planck.

Που αυτό σημαίνει, ότι κάτι ξέρουμε, som|detta|betyder|att|något|vi vet Det betyder att vi vet något,

ότι αυτά που λέμε έχουν κάποια σχέση με την πραγματικότητα. att|dessa|som|vi säger|de har|viss|relation|med|den|verkligheten att det vi säger har någon koppling till verkligheten.

Θέλω, λοιπόν, να πω ότι ζούμε μια απίστευτη στιγμή jag vill|alltså|att|jag säger|att|vi lever|en|otrolig|ögonblick Så jag vill säga att vi lever i en otrolig tid

στην ιστορία της ανθρωπότητος. i|historia|av|mänskligheten i mänsklighetens historia.

Καταλαβαίνουμε απίστευτα πράγματα. vi förstår|otroliga|saker Vi förstår otroliga saker.

Αν με ρωτούσατε πριν από 15 χρόνια, δεν ήξερα αν θα φτάσουμε ποτέ εδώ πέρα. om|mig|ni skulle fråga|för|sedan|år|inte|jag visste|om|kommer att|vi når|någonsin|hit|bortom Om du hade frågat mig för 15 år sedan, visste jag inte om vi någonsin skulle komma hit.

Και έχουμε να δούμε το 2030, och|vi har|att|vi ser|det Och vi har 2030 att se fram emot,

νομίζω ότι αυτά θα έχουν ξεκαθαριστεί πάρα πολύ καλύτερα. jag tror|att|dessa|kommer att|de har|klargjorts|väldigt|mycket|bättre jag tror att dessa saker kommer att ha klarnat mycket bättre.

Και φαντάζομαι, ο αντίστοιχος που θα είναι εδώ και θα σας μιλάει, och|jag föreställer mig|den|motsvarande|som|kommer att|vara|här|och|kommer att|till er|han pratar Och jag föreställer mig att den motsvarande personen som kommer att vara här och prata med er,

θα τα θεωρεί αυτά πια ιστορικά δεδομένα. kommer att|dessa|han anser|dessa|nu|historiska|fakta kommer att betrakta detta som historiska fakta.

Αυτό, λοιπόν, που θέλω να τονίσω εδώ πέρα, detta|så|som|jag vill|att|jag betonar|här|förbi Det som jag vill betona här,

-γιατί, αν με ρωτήσετε: för att|om|mig|ni frågar -för om ni frågar mig:

«Και αυτά εμάς τι μας ενδιαφέρουν;» och|detta|oss|vad|oss|intresserar «Och vad angår oss detta?»

Καταρχάς, το τι μας ενδιαφέρουν, νομίζω πρέπει να μας ενδιαφέρουν όλους. först och främst|det|vad|oss|intresserar|jag tror|måste|att|oss|intresserar|alla För det första, vad som intresserar oss, tror jag att det bör intressera oss alla.

Γιατί, αν απαντάμε σε αυτά τα ερωτήματα, τα οποία είναι τα βασικά ερωτήματα varför|om|vi svarar|på|dessa|de|frågor|de|vilka|är|de|grundläggande|frågor För om vi svarar på dessa frågor, som är de grundläggande frågorna

-αυτό θέλουν να απαντήσουν οι φιλόσοφοι, αυτό θέλουν να απαντήσουν οι ποιητές, detta|de vill|att|de svarar|de|filosoferna|detta|de vill|att|de svarar|de|poeterna -detta vill filosoferna svara på, detta vill poeterna svara på,

αυτό θέλουν να απαντήσουν οι καλλιτέχνες, όλο αυτό το πράγμα, τι είμαστε εδώ πέρα- detta|de vill|att|svara|de|konstnärerna|hela|detta|det|saken|vad|vi är|här|borta detta vill konstnärerna svara på, hela denna sak, vad vi är här för-

δυστυχώς, ο ρόλος μας μέσα στο σύμπαν αυτό δε φαίνεται να είναι τίποτα· tyvärr|den|rollen|vår|inuti|i|universum|detta|inte|det verkar|att|vara|ingenting tyvärr verkar vår roll i detta universum inte vara något;

ότι είμαστε τυχαίες υπάρξεις, όπου εμείς καθορίζουμε att|vi är|slumpmässiga|existenser|där|vi|vi bestämmer att vi är slumpmässiga existenser, där vi själva bestämmer

τον ρόλο μας και τον σκοπό μας. den|rollen|vår|och|den|syftet|vår vår roll och vårt syfte.

Δεν υπάρχει κανένας προσκοπός που να κανονίζει τα πράγματα. inte|finns|någon|scout|som|att|ordnar|de|saker Det finns ingen scout som organiserar saker.

Αυτά μας λένε αυτές οι θεωρίες. detta|oss|säger|dessa|de|teorier Detta säger dessa teorier oss.

Φτάνουμε τώρα σε σημεία, που δεν είναι απλώς - vi når|nu|till|punkter|som|inte|är|bara Vi når nu punkter som inte bara är -

και τι μας νοιάζει μια ομάδα τρελών που ασχολούνται με αυτό το πράγμα. och|vad|oss|bryr|en|grupp|galningar|som|sysslar|med|detta|det|sak och vad bryr vi oss om en grupp galningar som sysslar med den här saken.

Μας απαντούν βασικά ερωτήματα. oss|de svarar|grundläggande|frågor De svarar på grundläggande frågor.

Αυτό, λοιπόν, που θέλω να τονίσω, είναι: detta|alltså|som|jag vill|att|jag betonar|det är Det jag vill betona är:

δε θα σας πω εγώ πώς θα σκεφτείτε, απλώς εγώ σας δίνω αυτή την πληροφορία inte|framtidsform|er|jag säger|jag|hur|framtidsform|ni tänker|bara|jag|er|jag ger|denna|den|information jag kommer inte att säga hur ni ska tänka, jag ger er bara denna information

και ο καθένας την περνάει μέσα από τις συνάψεις του και το μυαλό του och|den|var och en|den|han/hon passerar|inuti|genom|de|kopplingarna|hans|och|det|sinne|hans och var och en bearbetar den genom sina egna kopplingar och sitt sinne.

και καταλαβαίνει να δει πού βρισκόμαστε. och|han/hon förstår|att|han/hon ser|var|vi befinner oss och förstår att se var vi befinner oss.

Επαναλαμβάνω, θα έχουμε πολύ περισσότερη πληροφορία τα επόμενα χρόνια, jag upprepar|kommer att|vi har|mycket|mer|information|de|kommande|år Jag upprepar, vi kommer att ha mycket mer information de kommande åren,

και φαντάζομαι να καταλαβαίνετε ότι, με αυτά που σας είπα, och|jag föreställer mig|att|ni förstår|att|med|detta|som|ni|jag sa och jag föreställer mig att ni förstår att, med det jag har sagt till er,

ότι εάν θα ήμουν τώρα ο Μικελάντζελο, att|om|skulle|jag var|nu|den|Michelangelo att om jag nu skulle vara Michelangelo,

αυτή θα ήταν η εικόνα που θα έκανα, με τη διαστολή, στην Καπέλα Σιξτίνα. denna|skulle|vara|den|bilden|som|skulle|jag skulle göra|med|den|utvidgningen|i|kapellet|Sixtinska detta skulle vara bilden jag skulle göra, med expansionen, i Sixtinska kapellet.

Σας ευχαριστώ πολύ! er|jag tackar|mycket Tack så mycket!

(Χειροκρότημα) applåder (Applåder)