Vergeten slag om Overloon
Goienavond.
Uit de hele tweede wereldoorlog is het
een van de meest legendarische
veldslagen; de slag om Arnhem - 'A Bridge
too Far' als Hollywood film de hele wereld over
gegaan. Maar wie weet nog dat een paar
weken later oktober 1944 deze maand dus
69 jaar geleden weer zo'n helse slag
werd uitgevochten. Ongeveer evenveel
manschappen, ongeveer evenveel doden.
Gewoon in Nederland. De slag om Overloon,
die eigenlijk alleen ter plaatse wordt
herinnerd. Als blijvende herinnering aan
de bevrijding van ons land wordt op het
slagveld bij Overloon het eerste nederlandse oorlogsmuseum
plechtig geopend.
Overloon is de plaats waar in september
1944 de derde Britse infanteriedivisie
een hevige slag leverde tegen de
Duitsers.
John Irvine 19 jaar. E Patterson
35 jaar. Griffin,
Royal Tank regiment, age twenty seven.
John White, age 28.
Allemaal gevallen in de buurt hier van
Overloon.
Dat was Wim Baljet, een van de weinige
nederlanders in de slag om Overloon.
Hij heeft het overleefd, anders dan zo'n
vijfentwintig honderd Britten, Amerikanen
en Duitsers plus 600 Nederlandse burgers;
31 honderd doden, een aantal vergelijkbaar
met slag om Arnhem.
En toch vergeten; hoe kan dat?
Beginnen bij het begin; de opmars van de
geallieerden in dat jaar 1944. Ze waren
in juni in normandië geland en, na een
zware start, stormenderhand naar het
noorden getrokken.
Antwerpen, Brabant en dan half september
door naar Arnhem in de hoop in een keer
alle grote waterwegen over te steken en
door te stoten naar het hart van de
duitse industrie hier in het Ruhrgebied.
Bij Arnhem volgt de slag. Die wordt een
brug te ver, een bloedige mislukking. En
wat dan?
Dan maar een andere brug besluiten de
geallieerden. Hier bij Venlo
ook al ligt ie middenin een sterke
duitse verdedigingslinie.
Eind september vallen de geallieerden
aan maar lopen zich hier bij dit stipje
vast. Met, in hun gelederen,
Wim Baljet. Wij volgden hem naar deze plek
en naar de 19 dagen van god verlaten
strijd die hier gevoerd werd - Overloon - bij een jaarlijks evenement
deze zomer.
De Norton.
Ja.
Ja.
Hier heb ik op gereden.
250cc.
Even kijken wat jij hebt.
Daar zijn we niet meer op gemaakt, he?
Ken je die van mij?
Ja die wel, dat is van Oranje Nassau.
Ja.
Die is van de derde Britse divisie.
En dit is van de Engelse koningin.
Wim Biljet zit
in 1944 in het verzet in Eindhoven.
Hij heeft geregeld radiocontact met
Londen en meldt zich aan om met het
Britse leger mee te vechten als de
bevrijding van Eindhoven daar is. Op 18
september 1944
wacht hij langs de kant van de weg de
Britse bevrijders op.
Ik sta daar overdag gewoon.
Troepen komen binnen overal en ineens komt
er een motorrijder aan, op een Norton, zo'n machine.
En die zegt, "Are you Mr Baljet? Are you Mr Baljet?"
En ik zeg, "Yes, I am Mr. Baljet."
"Sit down, sit down. I'm bringing you to the division."
Geen praten meer, geen over denken meer,
achter op de motor, naar Best. Best ligt bij Eindhoven.
Daar zat inmiddels al de derde
divisie de op weg naar den Bosch. En daar werd ik aangekleed.
Ik kreeg een pistool, ik
kreeg kleren, laarzen, et cetera, et cetera.
Ik kreeg een paybook. Een paybook kreeg ik.
Ik was als engelse soldaat ingeshreven en ik trok mee.
Korperaal John Lincoln zit net als Wim
Baljet bij de derde britse divisie. Ze
zijn twee van de ruim 40.000 geallieerde
soldaten die meevechten bij de slag om
Overloon en Venray.
- British veteran speaking English -
Dit is de vitrine van het Tweede Bataljon van de KSLI, de King's Shropshire Light Infantry. Zulke uniformen droegen de militairen bij de veldslagen van Overloon en Venray. Ik had zowel een pistool als een stengun, die u hier ziet, in deze vitrine. Dat is de stengun die ik had, de helm, enzovoort. Ik wilde dienst nemen in het leger bij een eenheed die niet marcheerde. Maar ik wilde wel bij het leger. Uiteindelijk heb ik dienst genomen bij de Rifle Brigade, en ik kwam terecht bij een regiment dat bij parades niet alleen marcheerde, maar ook rende. En ik kwam bij het einige bataljon dat niet gemotoriseerd was. Ik werd dus een uitgesproken infanterist.
- German veteran talking in German -
Was u er trots op om voor Duitsland te vechten?
Als ik eerlijk ben wel. Ik dacht niet aan Hitler, maar aan mijn vaderland. Bij ons soldaten werd er ook niet over Hitler gesproken. Het ging altijd over volk en vaderland. Die begrippen. Daar was ik ook trots op. Dat zal ik niet ontkennen. Ik ben niet het product van mijzelf. Ik ben het product van andere mensen die me hebben opgevoed. En de opvoeders die ik heb gehad heb ik gerespecteerd als een vader en een moeder. Wie iets anders zegt, liegt.
Ik ben nogal lang.
Ik heb in de oorlog in Jeeps gereden, in een Willys.
Wilt u rijden?
Ik kwam dus terecht in de staf van het RAOC.
In Nederland de aan- en afvoertroepen zijn dat.
En ik werd dus daar adjudant van de kolonel,
Kolonel Blondel. B - L - O - N - D - E - L.
En die moest zorgen dat de
troepen bij het opmarcheren ten alle tijde
genoeg benzine, olie, granaten, eten,
et cetera, et cetera konden krijgen.
- German veteran talking in German -
Vanaf 17 september tot 21, 22 november was ik voortdurend in dit gebied. Vaak was er 's nachts alarm. Dan marcheerden we een paar kilometer en moesten we ons ergens ingraven. We wisten niet waar we waren. Er waren geen plaatsaamborden. We hadden ze bewust omgedraaid of weggehaald. Je wist niet waar je was.
Duitse troepen hebben zich
teruggetrokken in de buurt van Venlo
en geallieerde troepen rukken steeds
verder op.
Bij dorpje Overloon komen ze elkaar
tegen.
Het dorp is verlaten, de bewoners zijn
geëvacueerd.
Tien dagen lang proberen de Amerikanen
het dorp te veroveren, maar Duitse
troepen bieden fel tegenstand.
De gevechten in Overloon, die begonnen
eigenlijk eind september in eerste
instantie met de Amerikanen. De Amerikanen, die
begonnen aan te vallen maar hadden de
hevige tegenstand van de Duitsers
niet verwacht.
Ze hebben ongeveer een paar dagen
aangevallen, zware verliezen geleden, en
werden toen teruggetrokken uit de strijd.
Dat is een Amerikaanse tank.
Ja, die bleken toch op het veld als ze
beschoten werden door duitse tanks niet
zo sterk te zijn. Er zijn er dan ook veel
omgekomen hier in Overloon. Er is zelfs een dag geweest, dat was want bij
dezelfde dag geweest ... even kijken ... dat was 6 oktober op de aanval op Overloon
toen zijn één dag 35 amerikaanse tanks zijn kapotgeschoten.
Oftewel door duitse artillerie, oftewel door
Duitse Tiger- of Panthertanks.
- German veteran talking in German -
In Overloon zat ik niet bij de strijdende troepen. We brachten de strijdende troepen 's nachts eten en munitie. En we namen gesneuvelde and gewonde soldaten mee.
De amerikaanse 7e pantserdivisie,
die kon niet doorbreken naar Overloon.
Die werd door de duitsers weggeschoten
en de Amerikanen gingen weg.
En die positie werd overgenomen door de elfde
Britse pantserdivisie plus de derde Britse divisie
waar ik in zat.
Toen de Engelsen aan gingen vallen
om 12 oktober, hebben ze een enorm
artillerie op Overloon afgeschoten.
Dit is het.
Dit is het.
Dit is een teken van de derde Britse
divisie.
Deze houwitser, daar stonden er 200 van naast
elkaar. Dat was de laatste aanval op Overloon,
om die te krijgen. Kunnen jullie je
voorstellen wanneer de 200 van deze
kanonnen afgeschoten worden naast elkaar
wat dat betekent?
Je wordt er stapelgek van, en van de
Duitsers ook. Stapelgek.
200 naast elkaar! 100.000 granaten
schieten ze af naar Overloon. Honderdduizend granaten.
- British veteran speaking English -
Het was een puinhoop. Er was niet veel van over.
Helemaal in elkaar
geschoten ja dat wordt dan veroverd. Dat is
een grote puinhoop. Maar dat leger staat dan niet stil, dat moet onmiddellijk
door naar Venray.
En dan krijg je grote
problemen met die beek, die beek die daar
loopt - de Lobeek.
En de Duitsers hadden aan de andere kant van de Lobeek alles belegd met mijnen.
Honderden mijnen.
Honderden mijnen.
We zitten hier aan de weg van Overloon
naar Venray.
Van die kant kwamen de Engelsen; die kant,
daar zaten de Duitsers; daar hebben we de
beek; de weiland hier rondom; die randen werden vermijnd;
de brug die daar ligt werd opgeblazen
door de Duitsers;
dus daar was geen overgaan over de beek. De
Engelsen konden niet over de beek heen komen.
- British veteran speaking English -
Wij kwamen er in de middag van de 13de en namen de bossen in.
Hemelsbreed is het 2 km van de Lobeek
naar Venray waar Duitse troepen de geallieerde aanval
afwachten.
Opeens is Venray frontstad.
Duizenden granaten worden van
weerskanten afgeschoten
over het huis van de dan 17-jarige Theo
Swinkels heen. Met zijn familie schuilt
hij dagenlang in de kelder.
Mijn moeder was afkomstig uit Overloon,
en die had daar een zuster en een oude
vader.
En die zuster was getrouwd en
had een groot gezin.
En, ja, dat gezin had ook buren.
Ja en die wisten ook niet waar ze naartoe
moesten ... dus ze kwamen allemaal hier terecht.
En ze kwamen bij ons kelder in.
Zodat wij in een kleine kelder met 32
personen zaten opgesloten.
Wat is het laag, he?
Ik zie mijn vader en moeder
hier zitten. Daar was hun plaats, met mijn grootvader.
Hier mijn jongste broertje in een houten
bedje. En de rest zaten allemaal op de
dekens en vuilniszakken en zo wat allemaal.
Daar lag die hele vloer mee bezaaid.
- British veteran speaking English -
We vertokken op 14 oktober om zeven uur 's morgens. In mijn geval werden we voorafgegaan door een troep tanks. Voorop ging een minenveger, een tank die mijnen tot ontploffing bracht als ze er waren.
Speciale tanks baanden
een weg voor de infanterie door
vijandelijke mijnen wel.
De Duitsers die hebben dus op hun
terugtocht langzaam maar zeker alles volgestopt met mijnen, met
landmijnen.
Ja en dit zijn prachtige dingen maar die
konden niet manoeuvreren want die kwamen
niet meer vooruit, het was allemaal te
drassig, te nat was het. Die hebben eigenlijk
weinig kunnen functioneren
vandaar dat er zoveel slachtoffers zijn
gevallen in de mijnenvelden die de Duitsers
gelegd hadden.
- British veteran speaking English -
En toen we het bos verlieten kwamen we op open terrein. Op dat moment konden Duitse tanks aan de overkant van de Molenbeek ons zien en natuurlijk op ons schieten. En dit gebeurde allemaal onder een enorm spervuur boven ons hoofd van 25-ponders, zwaarder geschut, zware machinegeweren, plus de beschietingen van de Duitsers die daarop reageerden.
- German veteran talking in German -
Ik bediende de 8cm granaatwerper. Ik deed niet zozeer dienst als infanterist. We lagen met onze grenaatwerpers 200, 300 meter achter de infanterie. We waren de artillerie van de infanterie. De granaten kent u wel, die druppelvormige granaten. Ik bediende het geschut.
Ik was voortdurend onderweg in een gebied dat te allen tijde
fel onder vuur van de Duitsers lag.
- British veteran speaking English -
Het was een enorme, luidruchtige aanval. -- U beschrijft de hel -- Ik ben nog nooit in de hel geweest, maar ik zal er toen dichtbij hebben gezeten.
Hier zat ik, kijk. Hier was de
aardappelenbak. Dat was een gemetselde muur,
zo hoog ongeveer. Op deze hoek heb ik het
dagboek geschreven.
In onze nabijheid is gisteren een voltreffer op een huis
gekomen.
De mensen zaten in de kelder maar de
scherven vlogen door het vensterraam
naar binnen.
De vrouw des huizes was geraakt.
Haar halsslagader werd doorgesneden.
Ze was op slag dood.
- German veteran talking in German -
Op 15 oktober, dat was een zondag, braken de Engelsen door van Overloon naar Merselo. Daar werden wij met onze groep als infanterisen ingezet.
- British veteran speaking English -
Op de avond van de 15de hoorden we dat we de Molenbeek moesten oversteken. De Molenbeek is geen grote rivier. Hij is ongeveer drie meter breed. Het water stond hoog. Het was een effectief obstakel voor tanks.
Je ziet hier de Lobeek;
links en rechts allemaal weilanden.
Je moet je voorstellen in oktober '44
want ook zo'n weer als nu, de weilanden
onder water gelopen, alles 'mud', modder.
De Duitsers lagen een paar kilometer van
hier af achter de beek te wachten. En de
tanks, die kwamen hier door de weilanden op
en die liepen honderden meters voor de
beek, liepen zich alvast. En de
uitkijkpost in de kerktor, die zag dat,
dat die tanks zich vastliepen,
[incomprehensible] de artillerie in, en ...
- British veteran speaking English -
We lagen in dat volkomem vlakke veld, geen dekking, vanaf het aanbreken van de dag tot het steeds lichter werd. U vroeg mij hoe de hel was; we komen al aardig in de buurt. Het spervuur zou zo'n honderd meter voor ons moeten uitkomen. Een van de vier stukken geschut, die recht achter mijn positie stonden en die ik kon horen schieten, schoot niet ver genoeg. En die granaten belandden midden in mijn peleton. Ik lag daar met m'n gezicht in de modder te luisteren: een, twee, drie ... explosies toen de granaten de grond raakten. Sommige van mijn mannen werden gedood, anderen raakten gewond. Ik ben even heel kort in een van de granaattrechters gaan liggen, die maar een paar meter verderop waren.
Voortdurend, dag en nacht, lawaai van explosies,
links en rechts om je heen.
Waarbij je je altijd afvraagt: Waar valt ie?
Want dan wist je ongeveer waar de volgende
zou komen. Dat ging dag en nacht door.
- German veteran talking in German -
Niemand wist waar de vijand was. We kwamen uit een bos op een weiland en toen werd er volop op ons geschoten.
- British veteran speaking English -
De soldaat 1ste klas die mijn 2-inch-mortier bediende was gedood, in z'n hoofd geschoten door een sluipschutter. En voor het eerst, en waarschijnlijk was dat de einige keer in m'n leven, maakte me zo boos, zo ontzettend boos. Toen we weer verder trokken was ik ... als ik een vijand had gezien had ik 'm aan stukken gescheurd. Ik zag een grijsgeklede gedaante in een bos verdwijnen. Ik schoot m'n stengun op hem af, al wist ik dat hij waarschijnlijk buiten bereik was. Maar zo boos was ik.
- German veteran talking in German -
De onderofficier is toen meteen gesneuveld. Iemand werd in z'n mond geschoten, een ander in z'n schouder. En een kamaraad, die een halve meter voor me liep, werd door z'n hoofd geschoten, hier erin en daar eruit. Toen was de groep vrijwel uitgeschakeld. Van de tien man waren er nog vier ongedeerd. De rest was gewond. Ik moet u eerlijk zeggen: dat was de vreselijkste dag van m'n leven.
Er wordt hevig in Venray gevochten,
honderden granaten slaan tegelijk in. Er
wordt ook gemitrailleerd.
Het geroffel van de machinegeweren kan
men duidelijk horen. En nu de hevige tank
gevechten en de granaten komen nu steeds
dichterbij.
Het wordt nu pas echt gevaarlijk.
- German veteran talking in German -
Als ze kwamen, kwamen ze met hun tanks. Daar schoten we ook op met onze karabijnen en pantservuisten, maar de meeste schoten misten, want we waren zo zenuwachtig. We waren geen helden. Op je 18de ben je geen held.
- British veteran speaking English -
Vlak voor me lag een heuvel die door de Duitsers was opgeworpen als bescherming van een loopgraaf. Ik liep rechts langs die heuvel, aan de verste zijde lag een Duits grondzeil. Net toen ik die kant opging dook het hoofd van een Duitser van onder het grondzeil links van mij op. Ik had geen keus: ik moest een granaat in die loopgraaf grooien om de rest van mijn mannen, die naar voren trokken, te beschermen.
- German veteran talking in German -
Het rook in de bossen overal naar carbol, dat disinfecteringsmiddel voor de gewonden. Ja.
Die takkenbossen, daar reden ze mee naar de beek toe
en dan kwam die tank hier bij de beek aan, en
dan grooiden ze de takkenbossen erin
totdat ze zo'n noodbrug hadden,
en dan konden infanterie over die takken
heen.
- British veteran speaking English -
We waren de voetbruggen overgegaan en hadden de aanval ingezet. De ziekendragers begonnen gewonden over de voetbruggen te brengen. Toen ontdekten ze dat er aan de oevers van de beek mijnen lagen. Dat waren schu-mines, houten mijnen, maar wel krachtig genoeg om je benen af te rukken. Een aantal ziekendragers raakte toen helaas gewond.
De dag ter bevrijding,
mijn broer komt binnen stuiven: "De
tommy's, de tommy's komen."
Alles vliegt naar buiten. [Incomprehensible]
grote files tanks en pantserwagens,
Amerikaanse wagens en Engelse soldaten.
Het is geweldig.
- German veteran talking in German -
Ik moet eerlijk zeggen, ik had nooit gedacht dat we de oorlog zouden verliezen. Dat zeg ik eerlijk. Anders zou ik liegen. Maar er is in de Tweede Wereldoorlog aan beide kanten zoveel gelogen dat dat hoeft nu niet meer. We kunnen nu als ouwe rotten eerlijk vertellen wat we hebben meegemaakt en wat we ook vinden.
Eigenlijk is het niet te
beschrijven wat hier op dit stukje grond
is gebeurd.
Ja, en ze hebben hier twee dagen gedaan
om over de beek heen te komen om
richting Venray te gaan.
Ze zagen in principe venray liggen
en toch heeft dat nog twee dagen geduurd
eer Venray bevrijd was.
- British veteran speaking English -
De Nederlanders noemen het de 'bloedbeek' vanwege het grote aantal mensen dat daar is gewond geraakt of omgekomen. Tijdens de twee grote veldslagen daar zijn van mijn eigen bataljon, dat nooit uit meer dan 700 manschappen bestond, meer dan 40 manschappen gesneuveld en 200 gewond geraakt.
Er zijn duizend zwaargewonden
afgevoerd, duizend zonder armen, zonder
ogen, zonder benen. Duizend naar die slag. Duizend. Het is
verschrikkelijk geweest.
- British veteran speaking English -
Het was koud, nat, ellendig, modderig. Het was angstaanjagend, luidruchtig. Maar het moest.
Een vriend waar mijn hart lag was een Welshman en die moest,
die had als taak om
Duitse dumps van mijnen en granaten, die
in onze handen waren gevallen, de geallierden, die moest ze opblazen.
Dat was zijn werk. En ik zal nooit
vergeten de dag ervoor
zegt hij tegen mij: "Bill" - ik was Bill
in het leger - "Mijn vrouw verwacht onze eerste baby."
Ik zeg: "Dat is fantastisch."
Hij zegt: "Een dezer dagen.
Ik ben benieuwd wat het wordt."
De volgende dag hij moet, in de buurt moet ie opblazen.
Hij blaast zichzelf op, er komt niks van terug.
Hij heeft nooit geweten dat hij een kind heeft
gekregen. Dat is Twiggy.
Niks van teruggevonden.
Een van de eenendertig honderd doden
in de slag om Overloon.
Een slag om kilometers modder en
een beek.
Het moest gebeuren, zoals John Lincoln
zegt.
Maar is dat zo? Na Overloon trokken de
geallieerden terug. Moest dit echt wel?
Ze besloten even niet de sprong naar
Venlo en het Ruhrgebied te maken
Duitsland in, een deel van de troepen
ging juist terug naar Antwerpen om de
verovering op de Duitsers daar eerst
zeker te stellen.
Pas op de plaats. En wie weet ligt daar
een verklaring waarom Overloon veel
onbekender is gebleven dan de slag om
Arnhem die niet groter was. Die slag gaf
een wending aan de strijd, de geallieerde
opmars kwam tot staan.
De slag bij Overloon bevestigde dat
alleen, die was weinig nieuws.
En dan gebeurt er iets geks in het
menselijk geheugen;
al waren de offers er niet minder groot,
ze worden wel minder herinnert.
Dit was Andere Tijden. Terug naar de onze
volgende week ziet u ons hier weer in
beeld en geluid en nemen een voorschot
op de komende viering van 200 jaar
koninkrijk. Met de vorige viering
50 jaar geleden toen van alles op touw
werd gezet onder het oog van een
bevlogen voorzitster, prinses Beatrix:
"Voor nederland ligt een enorme taak."
