H4 tekst 1 - Doemscenario lijkt te donker
Geschreven door Ellen de Visser
Dementie leek lange tijd de wrange prijs voor een lang leven. Maar inzicht groeit dat menigeen dit noodlot kan ontlopen. De hoogleraar, de huisvrouw en de handwerksman: als ze gaan dementeren, worden ze elkaars gelijke. In het verpleeghuis aan de overkant, waar meneer Van Velzen iedere ochtend vanachter het raam zijn hand opsteekt, lijkt sprake van een loterij. Hij mompelt onbegrijpelijke zinnen en morrelt aan de deur van de gesloten afdeling terwijl zijn vrouw, die dagelijks langskomt, nog kwiek in het leven staat. De oude heer denkt te weten hoe het komt: 'Het zijn de jaren. Maar waarom tellen de jaren dan niet voor zijn even oude echtgenote? Waarom is zij de golden oldie en glijdt hij weg in een niemandsland? Heel lang was het idee dat dementie de prijs is voor een langer leven. We worden steeds ouder, vooral dankzij de goede gezondheidszorg, maar dat heeft een keerzijde. Nu de babyboomgeneratie op leeftijd komt, dreigt volgens de Wereldgezondheidsorganisatie WHO een onbeheersbare ramp: in 2050 zal het aantal demente patiënten wereldwijd zijn verdrievoudigd tot ver boven de 100 miljoen, waarvan ten minste een half miljoen in Nederland.
Er wordt gesproken van 'een tsunami aan dementie', die de zorg en de economie zwaar zal belasten. In Nederland moet de naderende overstroming worden gekeerd met een deltaplan, waarvoor de overheid ruim 30 miljoen euro beschikbaar heeft gesteld. Maar de laatste tijd klinkt steeds meer kritiek op dat doemscenario. Het dementiedraaiboek gaat ervan uit dat de kans op de ziekte de komende decennia gelijk blijft. Dat uitgangspunt zou weleens onjuist kunnen zijn. Internationaal onderzoek wijst uit dat het aantal dementerenden niet blijft doorstijgen maar afvlakt. Het idee is dat sommige ouderen de afgelopen jaren beter voor zichzelf hebben gezorgd en daardoor de dementie langer of zelfs helemaal buiten de deur houden. Dat zou het verschil kunnen verklaren tussen meneer en mevrouw Van Velzen. Het eerste tegengeluid kwam twee jaar geleden uit Rotterdam, waar wetenschappers van het Erasmus MC 15 duizend wijkbewoners volgen. Een vergelijking tussen twee groepen Rotterdammers, met tien jaar leeftijdsverschil, wees uit dat in de jongere groep minder dementerenden voorkwamen. Eind vorig jaar verschenen in The Lancet een Britse en een Deense studie die tot een gelijkluidende conclusie kwamen. In Groot-Brittannië
daalde het aantal dementerenden in twee decennia met een kwart. In Denemarken bleken ouderen uit het geboortejaar 1915 het op cognitief gebied veel beter te doen dan de die in 1905 werd geboren. dəo8 Ze waren niet zozeer sterker, maar wel slimmer. Zweedse onderzoekers waren in het vakblad Neurology iets voorzichtiger, maar ook zij concludeerden dat het aantal gevallen van dementie moet zijn afgenomen. Hoe kan dat? Het Rotterdamse onderzoek geeft een niet te missen aanwijzing: MRI-scans tonen aan dat de jongere ouderen een groter hersenvolume hebben en minder vaatschade in het hoofd. Uitdagingen Twee mogelijke oorzaken dringen zich op. Allereerst zijn onze opleidingen verbeterd en worden we door onze omgeving veel meer uitgedaagd. De Nijmeegse hoogleraar geriatrie Marcel Olde Rikkert legt uit: 'Hoe meer de hersenen van kinderen en jongeren worden gestimuleerd, hoe meer breinreserve wordt opgebouwd. Op latere leeftijd neemt die reserve af maar dat kan worden afgeremd door lichamelijk en geestelijk actief te blijven. Tentweede: we zorgen beter voor hart en bloedvaten: we zijn minder gaan roken en gebruiken vaker medicijnen om de bloeddruk te verlagen. En wat goed is voor je hart, is goed voor je hoofd, zegt de Leidse hoogleraar ouderengeneeskunde Rudi Westendorp: 'Na de enorme afname van het aantal hartinfarcten en beroertes komt nu de hekkensluiter van die trend aan a bod: minder dementie. Juichend commentaar dus onlangs in The Lancet: 'Het goede nieuws over dementie - we kunnen het verschil maken. Amerikaanse onderzoekers becijferden twee jaar geleden hoe groot dat verschil kan zijn en concludeerden dat een kwart van de gevallen van dementie kan worden voorkomen door aanpassing van de levensstijl. Zeven risicofactoren achterhaalden ze, waaronder roken, hoge bloeddruk en gebrek aan beweging. Het is het gebruikelijke recept voor een gezonder lijf, waarvan de meerwaarde zich nu blijkt uit te strekken tot ons denkvermogen. Risicofactoren Maar wie de risicofactoren overziet, snapt ook dat een voorspelling over het toekomstige aantal dementiepatiënten netelig is. Dat aantal mag dan de afgelopen decennia zijn afgenomen dankzij breintraining en gezondere bloedvaten, overgewicht en gebrek aan lichaamsbeweging zijn ook risicofactoren en we weten dat het daarmee bergafwaarts gaat. Het aantal toekomstige patiënten met dementie zou daardoor weleens hoger kunnen uitvallen dan de prognose, waarschuwt Gea Broekema, directeur van Alzheimer Nederland. 'De netto-uitkomst durf ik nog niet te voorspellen', zegt Olde Rikkert, 'maar als die forse daling die we nu in onderzoek tegenkomen met een medicijn was bereikt, hadden de mensen hier al voor de deur gestaan. De boodschap is dat het ouder wordende brein actief valt bij te sturen. Door je lichaam te door actief te zijn. Het verzorgen, begrip rond de ziekte moet veranderen. Je hebt veel zelf in de hand. Met voorlichting is een wereld te winnen. Langlopend Voordat landelijke preventie in zicht komt, moet eigenlijk eerst gerandomiseerd onderzoek plaatsvinden: neem een groep vijftigers, houd bij de helft de bloeddruk of het gewicht op peil en bij de andere helft niet en kijk dan na 30 jaar hoeveel gevallen van dementie dat scheelt. Dat soort langlopend onderzoek is er nauwelijks. Directeur Broekema van Alzheimer Nederland noemt de nieuwe internationale onderzoeken 'goed nieuws'. De organisatie werkt mee aan het deltaplan en wil nadenken over oplossingen om de ziekte te voorkomen. Het is alleen een misvatting dat het aantal patiënten de komende jaren afneemt, benadrukt Broekema. Zelfs als de positieve cijfers voor Nederland gelden, dan nog gooit de vergrijzing roet in het eten, zegt ze. Het aantal ouderen stijgt zo snel dat dementie toch een probleem wordt. Bovendien leven patiënten langer, en ook dat maakt de groep groter. Naar: de Volkskrant, 8 februari 2014
