Πώς διδάσκεται η Φιλοσοφία σε Παιδιά; (1) How is Philosophy taught to children? (1) Como é que a Filosofia é ensinada às crianças? (1)

Τέσσερις διδακτικές προσεγγίσεις της Επικούρειας φιλοσοφίας σε παιδιά ηλικίας 6-12 χρόνων Four didactic approaches of Epicurean philosophy in children aged 6-12 years

--

1.Εισαγωγή

Η Φιλοσοφία δεν διδάσκεται στα σχολεία, ειδικά σε μικρές ηλικίες. Πρόκειται για ένα παράδοξο που πολλές χώρες, έχοντας ανακαλύψει τα οφέλη της διδασκαλίας της Φιλοσοφίας σε παιδιά, έχουν ανατρέψει εισάγοντας στο αναλυτικό τους πρόγραμμα είτε το μάθημα της Φιλοσοφίας είτε της Ηθικής. It is a paradox that many countries, having discovered the benefits of teaching Philosophy to children, have overturned by introducing in their curriculum either the subject of Philosophy or Ethics. Πράγματι, τα πλεονεκτήματα στην ανάπτυξη της σκέψης, την απαλλαγή από προκαταλήψεις και προλήψεις, την αναζήτηση της αλήθειας και της γνώσης είναι εμφανή και αναμφισβήτητα.

Σημαντικό κομμάτι της φιλοσοφικής σκέψης αποτελεί σαφώς και η Επικούρεια φιλοσοφία, χάρη στη διαχρονικότητα της οποίας ο σημερινός άνθρωπος μπορεί να οδηγηθεί στην ηδονή, δηλαδή την απονία του σώματος και την αταραξία της ψυχής. Αυτό βέβαια δεν θα συμβεί με τον τρόπο των Επικούρειων διδαγμάτων (εξάλλου ο διδακτισμός αποφεύγεται εν γένει ως μέθοδος διδασκαλίας σε παιδιά) ούτε υπό τη μορφή της ανάλυσης κειμένων ή της Ιστορίας της Φιλοσοφίας. Of course, this will not happen in the way of Epicurean teachings (after all, teaching is generally avoided as a method of teaching children) nor in the form of text analysis or the History of Philosophy.

Συνεπώς, αρχικά, δεν γίνονται αναφορές σε ονόματα και ορολογίες, αλλά το παιδί από μικρή ηλικία οδηγείται με φυσικό τρόπο στην κατανόηση του πλαισίου της Επικούρειας θεωρίας, ώστε να διακρίνει π.χ. τις φυσικές από τις κενές επιθυμίες ή το πραγματικό από το φανταστικό, έως ότου να γνωρίσει, στα πρώτα στάδια της εφηβείας, τις Επικούρειες έννοιες π.χ. την έννοια της ηδονής και την τετραφάρμακο. Ως εκ τούτου, με την κατάλληλη μέθοδο ένα παιδί εξ απαλών ονύχων είναι σε θέση να εξοικειωθεί με τις αρχές της Επικούρειας διδασκαλίας, ώστε μεγαλώνοντας να έχει αποκομίσει τα οφέλη και να οδηγηθεί στο ευ ζην.

--

2.Η διδασκαλία του Επίκουρου.

2.1. Α΄-Γ΄ Δημοτικού: Οι φυσικές και οι κενές επιθυμίες.

Το μάθημα ξεκινάει με την αφήγηση της ιστορίας του «μπερδεμένου χαμαιλέοντα»

Ο χαμαιλέοντας είναι ένα συμπαθητικό ερπετό που ζει σύμφωνα με τη φύση του: αλλάζει χρώμα ανάλογα με το περιβάλλον και τρέφεται με έντομα. Είναι όμως ευτυχισμένος; Μάλλον, δεν το γνωρίζει. Μπαίνοντας σε έναν ζωολογικό κήπο και βλέποντας τα υπόλοιπα ζώα, επιθυμεί να αποκτήσει τα χαρακτηριστικά τους νομίζοντας ότι με αυτό τον τρόπο θα γίνει ευτυχισμένος.

Αρχικά, βλέπει μία πολική αρκούδα:

«Τι μικρός που είμαι», σκέφτεται. «Εύχομαι να γινόμουν μεγάλος και λευκός, σαν μια πολική αρκούδα.» Και η ευχή του πραγματοποιείται. "I wish I was big and white, like a polar bear." And his wish comes true. Είναι όμως ευτυχισμένος;

Οι επιθυμίες του πραγματοποιούνται όλες. His wishes come true. Αποκτά ό,τι επιθυμεί για την ευτυχία του:

Την ομορφιά ενός φλαμίνγκο

Την εξυπνάδα της αλεπούς

Το να κολυμπάει σαν ένα ψάρι

Την ταχύτητα του ελαφιού

Το να κοιτά από ψηλά σαν την καμηλοπάρδαλη

Το να κρύβεται σε καβούκι όπως μια χελώνα

Τη δύναμη ενός ελέφαντα

Το να είναι αστείος όπως μία φώκια

Τέλος, βλέποντας τους επισκέπτες του ζωολογικού κήπου, επιθυμεί να γίνει σαν αυτούς. Finally, seeing the visitors of the zoo, he wants to become like them.

Τότε, περνάει από μπροστά του μία μύγα και είναι πολύ πεινασμένος. Αλλά είναι πολύ μπερδεμένος για να την πιάσει… Η τελευταία του επιθυμία είναι να γίνει πάλι ο εαυτός του. Η ευχή του πραγματοποιείται και πιάνει τη μύγα. Η ευτυχία είναι ζωγραφισμένη στο πρόσωπό του. Happiness is painted on his face.

--

2.1.2. Οι φυσικές και οι κενές επιθυμίες.

«Ας αναλογιστούμε ότι από τις επιθυμίες μας άλλες είναι φυσικές και άλλες κενές, και ότι από τις φυσικές άλλες είναι αναγκαίες και άλλες απλώς φυσικές. Από τις αναγκαίες άλλες είναι αναγκαίες για την ευδαιμονία, άλλες για να μην ενοχλείται το σώμα και άλλες για το ζην καθαυτό.» (Διογένης Λαέρτιος 10. Of the necessary others, they are necessary for bliss, some for the body not to be disturbed and others for life itself. " (Diogenis Laertius 10. 127).

Ας μην καταστρέφουμε αυτά που έχουμε, με το να επιθυμούμε πράγματα που δεν έχουμε˙ αλλά να αναλογιζόμαστε πως ό,τι έχουμε τώρα κάποτε ευχόμασταν να το αποκτήσουμε.

Επικ. Προσφ. 35.

Για κάθε σου επιθυμία πρέπει να θέτεις το ερώτημα: τι θα μου συμβεί αν γίνει αυτό που επιθυμώ; Και τι αν δεν γίνει;

Επικ. Προσφ. 71.

--

2.1.3. Οι Ερωτήσεις.

Ο Μπερδεμένος χαμαιλέοντας αποτελεί την αφόρμηση για να συζητήσουμε με τα μικρά παιδιά το θέμα της ευτυχίας. Οι άνθρωποι επιθυμούν την ευτυχία (ηδονή) και σε αυτό στοχεύουν οι πράξεις τους. Μήπως όμως πολλές φορές γινόμαστε υπερβολικοί στις επιθυμίες μας.

Σκοπός είναι:

να κατανοήσουν τα παιδιά ότι η πραγματοποίηση όλων των επιθυμιών μας δεν οδηγεί στην ευτυχία to make children understand that the realization of all our desires does not lead to happiness

να εκτιμήσουν αυτά που ήδη έχουν

να αναζητήσουν την πηγή των επιθυμιών τους

να συνειδητοποιήσουν ότι η εκπλήρωση κενών επιθυμιών τους απομακρύνει από τον εαυτό τους to realize that the fulfillment of empty desires takes them away from themselves

Οι παραπάνω σκοποί επιτυγχάνονται με τη χρήση, εύκολα αντιληπτών από τα παιδιά, ερωτήσεων: The above purposes are achieved by using, easily understood by children, questions:

--

2.1.3.1. Ερωτήσεις για τις επιθυμίες:

Γιατί ο χαμαιλέοντας θέλει να αποκτήσει τα χαρακτηριστικά των άλλων ζώων;

Οι επιθυμίες του χαμαιλέοντα έχουν να κάνουν με τον ίδιο; Γιατί ναι/ όχι;

Ποια τελευταία επιθυμία δεν μπορεί να πραγματοποιήσει ο χαμαιλέοντας;

Ποιες είναι οι βασικές (φυσικές) επιθυμίες για τη ζωή;

--

2.1.3.2. Ερωτήσεις για την ελευθερία:

Ποιο είναι το χαρακτηριστικό των ζώων του ζωολογικού κήπου;

Ο χαμαιλέοντας το παρατηρεί;

Τι είναι έτοιμος να θυσιάσει για να αποκτήσει ό,τι έχουν τα άλλα ζώα; What is he willing to sacrifice to get what the other animals have?

--

2.1.3.3. Ερωτήσεις για την ευτυχία (ηδονή):

Όλες οι επιθυμίες του χαμαιλέοντα πραγματοποιούνται. All the wishes of the chameleon come true. Αυτό τον κάνει ευτυχισμένο;

Οι επιθυμίες μας φέρνουν την ευτυχία;

Η ευτυχία μας εξαρτάται από άλλους ή από εμάς;

Ποια επιθυμία του χαμαιλέοντα τον έκανε ευτυχισμένο;

--

2.2. Δ΄-Στ΄ Δημοτικού: Οι επιθυμίες

2.2.1.Χάρι Πότερ: Mirror of Erised

O Χάρι, φορώντας την κάπα του πατέρα του που τον κάνει αόρατο, εισέρχεται στο απαγορευμένο μέρος της βιβλιοθήκης για να αναζητήσει πληροφορίες για τον Nicolas Flamel. Κατά λάθος μπαίνει σε μία αίθουσα με έναν καθρέφτη. Όταν κοιτάζεται βλέπει τους πεθαμένους γονείς του.

Ο Καθρέφτης δείχνει τις πιο κρυφές μας επιθυμίες (our deepest desires)

Ποιες είναι όμως αυτές;

Η πρώτη ερώτηση είναι αυθόρμητη: «Τι θα θέλατε να δείτε στον καθρέφτη;»

Έπειτα επισημαίνεται η φράση του Dumbledore προς τον Χάρι που έχει περάσει απαρατήρητη: Then Dumbledore's phrase to Harry that has gone unnoticed is highlighted:

«Ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος στον κόσμο κοιτώντας στον καθρέφτη θα έβλεπε μόνο τον εαυτό του, όπως είναι. Ο καθρέφτης δείχνει τις βαθύτερες και πιο απελπισμένες επιθυμίες της καρδιάς μας»

(“The happiest man on Earth would look into the mirror and see only himself exactly as he is. It shows the deepest and most desperate desires of our heart”)

--

2.2.2. Οι Ερωτήσεις

Ο Καθρέφτης (ένα θέμα που επέλεξαν τα παιδιά) αποτελεί την αφορμή για συζήτηση της έρευνας του εαυτού μας και των πιο βαθιών επιθυμιών μας. The Mirror (a topic chosen by the children) is the occasion for a discussion of exploring ourselves and our deepest desires. Καθώς επικεντρώνουμε την προσπάθειά μας στην ικανοποίηση των επιθυμιών μας, οφείλουμε να γνωρίζουμε τι επιθυμούμε πραγματικά.

Σκοπός είναι:

να κατανοήσουν τα παιδιά ότι οι επιθυμίες μας οφείλουν να πηγάζουν από εμάς to make children understand that our desires must come from us

να είναι σε θέση να διακρίνουν τις κενές από τις φυσικές επιθυμίες be able to distinguish between empty and natural desires

να περιορίσουν τις επιθυμίες σε αυτές που παίζουν ρόλο στην ευτυχία τους limit desires to those that play a role in their happiness

να εισαχθεί η έννοια της φιλίας στην κατάκτηση της ευτυχίας to introduce the concept of friendship in the pursuit of happiness

Οι παραπάνω σκοποί επιτυγχάνονται με τη συζήτηση των παρακάτω ερωτήσεων: The above objectives are achieved by discussing the following questions:

--

2.2.2.1. Ερωτήσεις για την ευτυχία

Είναι λογικό ότι στον περιορισμένο χρόνο μιας σχολικής περιόδου δεν είναι δυνατόν να τεθούν όλες οι ερωτήσεις, καθώς τα παιδιά δεν θα έχουν την ευκαιρία να στοχαστούν σε βάθος προτού απαντήσουν στα ερωτήματα. It is logical that in the limited time of a school period it is not possible to ask all the questions, as children will not have the opportunity to meditate in depth before answering the questions. Η Φιλοσοφία σε Παιδιά δεν είναι απλώς η ανάγνωση Ιστοριών ή η προβολή βίντεο, τα οποία αποτελούν την αφόρμηση για συζήτηση. Το γεγονός ότι τα παιδιά γνωρίζουν τη «σκηνή με τον καθρέφτη» είναι βοηθητικό, ώστε να προχωρήσουν στην ουσία της προβεβλημένης σκηνής, που μπορεί να έχει αρχικά προσπεραστεί, χωρίς περαιτέρω σκέψη. Επομένως, μια ουσιαστική συζήτηση θα απαιτούσε περισσότερες των μία περιόδων. Ωστόσο, στο δεύτερο στάδιο της Φιλοσοφίας σε Παιδιά, πολλές ερωτήσεις έχουν απαντηθεί ήδη σε προηγούμενες συζητήσεις, με αποτέλεσμα να έχει δημιουργηθεί μία βάση σχετικά με τη συζήτηση της ευτυχίας. Μερικές ενδεικτικές ερωτήσεις είναι οι εξής:

Ποιες είναι οι προϋποθέσεις της ευτυχίας για εσάς;

Από τα πράγματα που θεωρείτε απαραίτητα στην ευτυχία ποιο θα μπορούσατε να αφαιρέσετε;

Θα μπορούσατε να είστε δυστυχείς ακόμη και αν τα είχατε όλα;

Τα χρειάζεστε όλα συνεχώς;

Πόσο διαρκεί η ευτυχία;

Υπάρχει κάτι στο οποίο όλοι συμφωνούν;

Μπορεί να είστε ευτυχισμένοι χωρίς να το γνωρίζετε;

Χρειάζεστε φίλους για να είστε ευτυχισμένοι;

Πρέπει να είναι οι φίλοι παρόντες για την ευτυχία μας; Should friends be present for our happiness?