Με μια διαφορετική ματιά: Klimis Pirounakis at TEDxAUEB
Μεταγραφή: Helena Galani Επιμέλεια: Dimitra Papageorgiou
Είμαι ο Κλήμης ο Πυρουνάκης, καθηγητής Θεολόγος.
Γεννήθηκα στην Αθήνα
και πριν 32 χρόνια αποφάσισα να φύγω
και να ζήσω στην επαρχία.
Βρέθηκα στο Καπαρέλι της Βοιωτίας,
καθηγητής και διευθυντής
στο Γυμνάσιο-Λύκειο Καπαρελίου.
Επηρεασμένος από τις ιδέες των μεγάλων Ελλήνων παιδαγωγών,
του Αλέξανδρου Δελμούζου, του Δημήτρη Λινού, του Μίλτου Κουντουρά,
της Μαρίας της Σαμαριώτου,
αλλά και απ' τις αρχές και τις δράσεις του πατέρα μου παπα-Γιώργη Πυρουνάκη,
ονειρεύτηκα ένα σχολείο εναλλακτικό, ένα σχολείο μαθητοκεντρικό,
ένα σχολείο που νοιάζεται με ενσυναίσθηση για τους άλλους.
28 χρόνια έμεινα στο Καπαρέλλι και ασχοληθήκαμε ιδιαίτερα
με την περιβαλλοντική αγωγή.
Διαπιστώσαμε ότι οι μαθητές ψηλαφώντας τη φύση ανακαλύπτουν την αλήθεια.
Κι ανακαλύπτοντας την αλήθεια, αποκτούσαν πιο εύκολα αυτογνωσία.
Κάναμε πειράματα στο επίπεδο της ομαδοσυνεργατικής.
Δώσαμε μεγάλη σημασία στην συνεργασία μέσα από ομάδες
και στην ανάπτυξη των σχέσεων, στη σχεσιοδυναμική.
Είναι αρχές που πλέον τις έχει προβάλει ο μεγάλος παιδαγωγός Ηλίας Ματσαγγούρας
και από διαίσθηση ακολουθώντας τις, λύσαμε προβλήματα.
Επιμέναμε πάντα να συγκροτούμε ομάδες.
Κι αν δεν το επέτρεπε το ωρολόγιο πρόγραμμα,
βρίσκαμε τρόπο να φτιάχνουμε ομάδες εκτός σχολείου.
Ασχοληθήκαμε με καλλιέργειες, καλλιεργήσαμε ζουμπούλι, γαρυφαλλιά,
τριανταφυλλιά, με βιοκαλλιέργειες.
Αγοράσαμε εκκολαπτήριο, εκκολάψαμε αβγά πέρδικας,
εκθρέψαμε τις πέρδικες και τις απελευθερώναμε επί σειρά 10 ετών.
Φτιάξαμε συνεταιριστικό κυλικείο, εκτυπώσαμε χρήμα στο σχολείο.
Φτιάξαμε ορειβατική ομάδα. Ανακαλύψαμε μια Βυζαντινή στέρνα
στη θέση Στέρνιζα στον Κιθαιρώνα και βαλθήκαμε να την ξεμπαζώνουμε.
Ασχοληθήκαμε με τις δενδροφυτεύσεις, με την ανακύκλωση υλικών.
Προωθήσαμε εναλλακτικούς τρόπους άθλησης.
Κάναμε τοξοβολία, κάναμε αντιπτέριση.
Όλα αυτά μας έδιναν μια διαφορετική αίσθηση του σχολείου.
Το σχολείο ήταν εργαστήρι πνεύματος, μια χαρούμενη συνάθροιση
ανθρώπων διαφορετικών, αλλά με κοινούς στόχους και πολλαπλές δράσεις. Με χρήματα του μαθητικού συνεταιρισμού, νοικιάσαμε αίθουσα στο χωριό
και στήσαμε μαθητικό κέντρο.
Φτιάξαμε αίθουσα εκτύπωσης φωτογραφίας, σκοτεινό θάλαμο.
Αγοράσαμε ποδήλατα, φτιάξαμε ποδηλατική ομάδα.
Αγοράσαμε δυο τραπέζια πινγκ πονγκ, δανειστική βιβλιοθήκη.
Αγοράσαμε επαγγελματική μηχανή προβολής ταινιών,
μια FDV μεταχειρισμένη, 35mm,
και κάθε 15 ημέρες κάναμε προβολές κινηματογράφου.
Νοικιάσαμε ένα σπίτι και το ονομάσαμε Ξενώνα Καθηγητών.
Για 5 χρόνια οι καθηγητές έμεναν εκεί δωρεάν.
Όλο αυτό το γεγονός μας συνέπαιρνε,
μας γέμιζε τις μέρες, τις στιγμές, τις ώρες, τα λεπτά.
Η σχέση με τα παιδιά ήταν συγκινητική.
Ήταν δροσερή, επικοινωνιακή.
Ουσιαστικά δεν κοιμόμασταν.
Συνέχεια το μυαλό μας ήταν στις δράσεις, στην ελπίδα, στην αναζήτηση,
στις διεξόδους από την απραξία.
Δούλεψα ένα χρόνο ως εμψυχωτής στις φυλακές Χαλκίδας.
Εκεί κλήθηκα να βοηθήσω
20 εγκλείστους άνδρες που είχαν ήδη αποκτήσει απολυτήριο τίτλο Γυμνασίου και Λυκείου και Πανεπιστημίου.
Προσπαθούσα να βρω τρόπους να τους κάνω να ξεχάσουν τα δεινά του εγκλεισμού.
Επινόησα ν' ασχοληθούμε με το βιβλίο του Γιώργου Γραμματικάκη,
την Κόμη της Βερενίκης για να τους δείξω την έννοια της υπέρβασης
και την έννοια της αποστασιοποίησης.
Αγοράσαμε 20 βιβλία, τα μοιραστήκαμε.
Ο Βαγγέλης, ένας απ' τους κρατούμενους, μελέτησε το βιβλίο,
το χώρισε σε 20 ενότητες.
Ο καθένας ανέλαβε μια ενότητα, τη μελέτησε
και σε κάθε συνάντηση ο καθένας παρουσίαζε το κείμενο,
το επεξεργασμένο και κατέθετε ερωτήσεις.
Για να τους δίνω χαρούμενες νότες,
επινόησα να τους φέρνω λόγια από τραγούδια,
από Μπιτλς -επειδή ήταν και κάποιας ηλικίας-
Ρόλινκ Στόουνς, Μπι Τζιζ, Σάιμον & Γκαρφάνκελ
αλλά και Αγγελάκα και Κατσιμιχαίους και Πλιάτσικα και βάζαμε τα CD στους υπολογιστές κι όλοι μαζί τραγουδάγαμε.
Όλη η φυλακή απορούσε τι γίνεται σ' αυτό το καταγώγι.
Ήταν μια αίθουσα σκοτεινή με δύο σιδερένιες πόρτες
κι έναν φεγγίτη δεξιά στην πάνω γωνία.
Θυμάμαι τον Παύλο που μου είπε:
«Δάσκαλε, μαζί σου δραπετεύω».
Θυμάμαι το Γιώργο που κάθε φορά που μ' έβλεπε, μου 'λεγε:
«Καλώς την Άνοιξη».
Αυτά έλεγα και σε κάποιους φίλους ότι είναι τα πιο βαριά γαλόνια
στις επωμίδες μου.
Αφού τέλειωσε η μελέτη πήραμε τηλέφωνο τον Γιώργο τον Γραμματικάκη,
ήρθε στη φυλακή -μεγάλο γεγονός-
έγινε η παρουσίαση του βιβλίου, απάντησε σ' ερωτήσεις,
συγκινημένος ο Γραμματικάκης μάς είπε ότι:
«Έχω διδάξει σε πολλά πανεπιστήμια, σε πολλά αμφιθέατρα,
Αυτά τα μάτια, αυτά τα χαμόγελα κι αυτή τη διάθεση για ζωή,
δεν την συνάντησα πουθενά».
Τέσσερα χρόνια δούλεψα στις φυλακές της Χαλκίδας.
Κλήθηκα να διευθύνω το Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας.
Το κατάστημα κράτησης αυτό, είναι για τις γυναίκες,
είναι η μόνη γυναικεία φυλακή στην Ελλάδα.
Είναι τυχερή αυτή η φυλακή γιατί
στήθηκε πάνω στο παλιό τυπογραφείο των Ιεχωβάδων
σε μια εγκατάσταση που είχε αγοράσει κάποτε ο υπουργός δικαιοσύνης.
Βρήκαμε τρόπους ν' ανακαλούμε, να προσελκύουμε τις μαθήτριες,
να τις ανασύρουμε, όπως λέγαμε, από τα κελιά τους.
Αξιοποιήσαμε τα κίνητρα,
απ' τη μια, ο ευεργετικός υπολογισμός ημερομισθίων
που σημαίνει ότι όποιος ερχόταν σχολείο έπαιρνε μεροκάματο
και με το μεροκάματο, γλίτωνε μια μέρα φυλακή.
Το άλλο μεγάλο κίνητρο ήταν η βεβαίωση σπουδών
που όταν την προσκόμιζαν στο δικαστήριο
σε συντριπτική πλειοψηφία οι δικαστές μείωναν την ποινή τους.
Το τρίτο κίνητρο ήταν η συμμετοχή στα δρώμενα που μεταδιδόντουσαν
από στόμα σε στόμα κι από ματιά σε ματιά.
Κι εκεί δουλέψαμε με ομάδες, ομαδοσυνεργατικά, σχεσιοδυναμικά.
Φτιάξαμε θεατρική ομάδα.
Φτιάξαμε χειροτεχνίες. Κατοχυρώσαμε σχολικό κήπο.
Χωρίσαμε τον κήπο σε κομμάτια και κάθε κρατούμενη
καλλιεργούσε το δικό της κήπο.
Στο τέλος του καλοκαιριού,
μαζεύανε τις τομάτες, τι μπάμιες,
τα κολοκυθάκια, τα μοιραστήκαμε, μαγειρέψαμε, φτιάξαμε γλυκά
-μια ζωντανή οικογένεια διαφορετικών ανθρώπων, γεμάτη ελπίδα κι όνειρα.
Μαθήματα Θεολογίας, μαθήματα αυτοσυνειδησίας.
Θυμάμαι, όταν τους μίλαγα για τον εσωτερικό διάλογο,
για την κουβέντα με τον άλτερ έγκο,
ότι πρέπει να βρίσκουμε τρόπους,
ν' ανακαλύπτουμε κάπου τον άλλο μας εαυτό,
θυμάμαι την Ιωάννα που μου είπε:
«Δάσκαλε, κάθε βράδυ, κάθομαι στον τοίχο
και μιλάω στον καθρέπτη του εαυτού μου.
Του δίνω υποσχέσεις ότι δε θα ξανακάνω λάθη,
ότι θα βγω και δε θα ξαναγυρίσω».
Βγήκε, έφτιαξε τη ζωή της, παντρεύτηκε,
έχει κάνει παιδιά, τέλειωσε το σχολείο.
Καλέσαμε τα σχολεία της περιοχής να μας επισκεφθούν,
όχι μ' άδεια χέρια, αλλά με μουσικά όργανα.
Στήσαμε γιορτές,
κάναμε μαθήματα αυτοεπιμόρφωσης,
οργανώσαμε ημερίδες και σεμινάρια.
Μας βοήθησε το Ίδρυμα Λασκαρίδη
και φτιάξαμε λέσχη ανάγνωσης.
Επώνυμοι συγγραφείς μάς έστελναν τα βιβλία ανά δεκάδες
τα μελετούσαν οι κρατούμενοι, ερχόντουσαν οι συγγραφείς στη φυλακή,
κάνανε την παρουσίαση, την κουβέντα, την επεξήγηση, την επικοινωνία.
Η Μάρω η Δούκα, η Λένα η Διβάνη, ο Γιάννης ο Ξανθούλης.
Τη δεύτερη φορά, ξανάρθε ο Ξανθούλης
κι έδειξε την ταινία «Το Ταγκό των Χριστουγέννων».
Ήταν πάρα πολύ ωραία όλη η δράση αυτή.
Συνέχεια επινοούσαμε καινούρια πράγματα.
Το Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας δεν έχει βιβλία,
στηρίζεται στο λόγο και στη γραφή.
Ο δάσκαλος είναι υποχρεωμένος κάθε μέρα να επινοεί το μάθημα της επόμενης.
Τις πληροφορίες θα τις πάρει απ' την Τράπεζα Πληροφοριών του σχολείου,
απ' το Διαδίκτυο, από τον ημερήσιο τύπο.
Αυτό το μοντέλο δουλειάς έχει πάντα το ανέλπιστο,
έχει πάντα το ελπιδοφόρο, έχει πάντα το ανακαινιστικό,
έχει πάντα το διαφορετικό.
Αυτή η διαφορετικότητα μάς έδινε τη δυνατότητα να επικοινωνούμε
και μέσα στη φυλακή, να φτιάχνουμε τέτοιες σχέσεις
που πραγματικά οδηγούν σε λύσεις.
Πέρα από το Γυμνάσιο, το Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας,
επινοήσαμε να στήσουμε Δημοτικό.
Δασκάλους δεν είχαμε. Βαπτίσαμε τρεις κρατούμενες, δασκάλους,
τη Νταίζη, τη Σοφία και τη Στέλλα,
κάναμε όλη τη χρονιά μαθήματα Ελληνικής γλώσσας,
Μαθηματικά, Ιστορία και λίγο Γεωγραφία.
Έδωσαν εξετάσεις πέντε από αυτές και πέρασαν, απέκτησαν απολυτήριο τίτλο
και γράφτηκαν φέτος στο σχολείο.
Φέτος, για καλή μας τύχη, διορίστηκε με απόσπαση μια δασκάλα,
ξεκίνησε κανονικά το Δημοτικό σχολείο.
Αξιοποιούμε το νόμο κατ' ιδία διδαχθέντες, για τους κρατούμενους
που έχουν αποκτήσει απολυτήριο τίτλο Γυμνασίου.
Εγγράψαμε τις μαθήτριες στο Τρίτο Λύκειο Θήβας, στο κοντινότερο Λύκειο,
και τους κάναμε μαθήματα ενισχυτικής διδασκαλίας, καθηγητές του σχολείου
και άλλοι εθελοντές
και τα αποτελέσματα είναι πραγματικά συγκινητικά.
Η Μαρίνα πέρασε απ' τις πρώτες στη Νομική Σχολή.
Αποφυλακίστηκε στη Δεύτερη Λυκείου,
την εγκαταστήσαμε στην πόλη της Θήβας, της βρήκαμε σπίτι
τη βοήθησε η εκκλησία, ο Δήμος τής εξασφάλισε εργασία.
Έδωσε εξετάσεις με επιτυχία, τώρα είναι στο τρίτο έτος.
Θέλει να ξαναγυρίσει στη φυλακή ως δικηγόρος
για να βοηθήσει τους αδύνατους και τους ξεχασμένους.
Η Γεωργία πέρασε στο ΤΕΙ Κοζάνης.
Η Τίνα στο Πανεπιστήμιο Σάμου.
Η Λενιώ Μυριβήλη, η εγγονή του Στρατή Μυριβήλη,
ως αντιπρόσωπος της σχολής, έρχεται στη φυλακή
και σε σφραγισμένους φακέλους δίνει τα θέματα των εξετάσεων.
Το ίδιο κι απ' το Πανεπιστήμιο Κοζάνης, ένας φωτισμένος δάσκαλος, ο κύριος Νίκλης
επανέλαβε το ίδιο.
Η Ευθυμία αποφυλακίστηκε, πέρασε στην Κοινωνιολογία του Ρεθύμνου,
αποφυλακίστηκε και τώρα είναι φοιτήτρια στο Πανεπιστήμιο του Ρεθύμνου.
Το μεγάλο μας πρόβλημα είναι
ότι δεν υπάρχει πρόνοια για τους αποφυλακισμένους.
Ο άπορος αποφυλακισμένος, χωρίς ένα ευρώ στην τσέπη,
το πρώτο βράδυ κοιμάται σ' ένα παγκάκι, το δεύτερο κλέβει,
το τρίτο παίρνει το σακούλι και μοιράζει πρέζα.
Υπάρχει βέβαια η δομή της Επανόδου που είναι φτιαγμένη
για την επανένταξη των αποφυλακισμένων,
αλλά ακόμη είναι σε ένα γραφειοκρατικό σχήμα, επίπεδο.
Υπάρχει η επιθυμία, αλλά ακόμα δεν έχουν βρεθεί τρόποι
ώστε να μπορούμε έναν ο οποίος είναι άπορος κι αποφυλακίζεται
να του βρίσκουμε τουλάχιστον για τους πρώτους τρεις μήνες
μια στέγη, μια στοιχειώδη απασχόληση, μια προοπτική.
Από την πλευρά μας φτιάξαμε ένα δίκτυο στήριξης αποφυλακισμένων
και φυλακισμένων γυναικών.
Ήδη το καταστατικό μας εγκρίθηκε από το Πρωτοδικείο
κι έχουμε αυτή τη μεγάλη ελπίδα κι όνειρο
να προσπαθήσουμε, στο μέτρο του δυνατού,
όποια κρατούμενη έχει τις δυνατότητες κι επιθυμεί
να είμαστε κοντά τους.
Δε θα ξεχάσω τη Στέλλα που μου λέει:
«Δάσκαλε, για την απληστία μας είμαστε εδώ.
Τι κακό που έχουμε κάνει στον κόσμο!
Πώς μπορώ να επανορθώσω;
Όταν αποφυλακιστώ, να' ρθω κι εγώ στο δίκτυο;»
Σε περιμένουμε.
Δε θα ξεχάσω τα λόγια της Γαρδένιας που κάθε πρωί μου 'λεγε:
«Σ' αγαπάω, δεν ξέρω γιατί, σ' αγαπάω.
Μάλλον μου θυμίζεις τον παππού μου».
Αυτή η σχέση λοιπόν, θα λέγαμε, η θεία-ερωτική
που αναπτύσσει ο δάσκαλος με τους μαθητές είναι τόσο σημαντική.
Χαράζει δρόμους στο μυαλό των ανθρώπων και στην ψυχή.
Μεταμορφώνει τη συναισθηματική νοημοσύνη,
αξιοποιεί αυτό το μεγαλείο στον άνω θρώσκοντα, στον άνθρωπο.
Όλα τα πράγματα μπορούν ν' αλλάξουν,
όλα τα πράγματα μπορούν να μεταμορφωθούν.
Απλώς χρειάζεται θέληση,
θέληση και βοήθεια απ' τους άλλους.
Εμείς πάντα έχουμε την αίσθηση
ότι μπορούμε να στήσουμε την ανθρώπινη κούκλα
και να της δώσουμε πνοή και να προχωρήσει στα πόδια της.
Έχουμε την αίσθηση ότι οι άνθρωποι πνίγονται και μπορούμε πολύ εύκολα
να πιάσουμε το χεράκι τους και να τους φέρουμε δίπλα μας
και να περπατήσουμε μαζί.
Απλώς χρειάζεται πίστη σ' αυτό που πραγματικά έχουμε βάλει
στο σχέδιο και στο πρόγραμμά μας.
Πρέπει να φτιάξουμε σχολεία σ' όλες τις φυλακές.
Οι φυλακές αρνούνται. Από τις 25 μόνο 7 δέχθηκαν σχολείο.
Είναι ευθύνη της πολιτείας λοιπόν να θεσμοθετήσει
τη δημιουργία σχολείων στις φυλακές.
Γιατί ξέρουμε ότι το στατιστικό είναι
απ' τους 100 αποφυλακισμένους οι 70 γυρίζουν.
Μαζί με το διευθυντή του Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας στον Κορυδαλλό,
τον Γιώργο Ζουγανέλη και το σχολείο το δικό μας έχουμε καταγράψει
μόνο ένα 6% επιστροφή.
3% κατέγραψε το σχολείο του Ελαιώνα κι ένα 6% το σχολείο του Κορυδαλλού.
Τι σημαίνει λοιπόν;
Αυτός που εκπαιδεύεται μέσα στη φυλακή δεν ξαναγυρίζει στη φυλακή.
Ελπίζουμε λοιπόν ότι τα πράγματα μπορούν ν' αλλάξουν.
Είναι στα χέρια μας.
(Χειροκρότημα)