III а
III
У моры. — Сустрэча з папуасамі.— Станцыя Доэр. — Чорны місіянер. — Па рацэ Фляй. — Жывыя плады. — Какаду і восы. — Конь!., Экскурсія ў папуаскую вёску. — Кенгуру на дрэве. — Ноч на выспе.
Уздоўж паўднёвага берага Новай Гвінеі на ўсход хутка ляцела маторная лодка, ці, дакладней, катэр. Ен быў досыць вялікі, меў каюты, змяшчаў чатырнаццаць чалавек і шмат розных прылад і запасаў, асабліва зброі.
Наперадзе сядзелі Скот, Брук і Кандаракі. Кіраваў катэрам стары боцман Старк, машыну даглядаў механік Гуд. Галоўную сілу экспедыцыі складалі шэсць сіпаяў пад камандай свайго сяржанта Ханубі. Тут жа знаходзіўся і Чунг-лі.
Файлу быў узяты ў якасці кухара. У такой экспедыцыі кожны чалавек павінен мець разнастайную вартасць. Негр-кок быў бы толькі кокам, а Файлу, апрача таго, быў верны чалавек ва ўсіх справах.
Мора было ціхае і блішчала ад сонца, як люстра. З правага боку ўздоўж берага цягнулася белая града, то набліжаючыся да берага, то аддаляючыся. Гэта былі каралавыя рыфы, аб якія разбіваліся хвалі. Дзякуючы гэтаму паміж рыфамі і берагам заставалася ціхая паласа, як вуліца.
Праз дзве гадзіны ўбачылі наперадзе папуаскую вёску, на слупах. Яна выходзіла ў мора так далёка, што прыходзілася праязджаць зусім побач яе.
Там даўно пачулі, што трашчыць і набліжаецца дзіўная лодка. Папуасы заварушыліся, палезлі ў свае чоўны, і хутка на спатканне з катэрам выехала восем вялікіх чоўнаў, у якіх сядзела чалавек па дванаццаць.
Чоўны мелі тую асаблівасць, што да іх на некаторай адлегласці былі прыстасаваны бярвенні, злучаныя з чоўнамі жэрдкамі. Дзякуючы гэтаму чоўны былі ўстойлівыя і не маглі перакуліцца.
Папуасы крычалі, махалі рукамі. Чутно было слова «кос, кос» (тытунь).
— Чаго яны хочуць, што яны думаюць рабіць? — трывожна сказаў Скот.
— Чорт іх ведае, — адказаў Брук, — але ў кожным разе гэтая арава для нас небяспечная. Надта іх многа.
— Яны нават з ласкі могуць нашкодзіць нам, — дадаў Кандаракі.
Катэр набліжаўся, а папуасы згрудзіліся і не давалі дарогі.
— Трэба распудзіць іх, — сказаў Скот. — Страляйце ўгору!
Сіпаі пачалі крычаць і страляць. Папуасы замітусіліся, некаторыя кінуліся ў ваду і далі нырца. Катэр тым часам урэзаўся ў сярэдзіну, зачапіў са дзве лодкі, адламаў прылады, а адну лодку дык зусім перакуліў.
Падняліся крыкі, выццё. Праўду кажучы, папуасы не мелі намеру нападаць, бо, жывучы ля берага мора, яны не раз сустракаліся з белымі і ведалі, што нападаць на іх небяспечна, але цяпер яны раззлаваліся і гатовы былі сапраўды распачаць бойку, ды катэр быў ужо далёка.
Ехалі ўвесь дзень. Краявід быў аднолькавы і, можна сказаць, нудны. З левага боку — нізкі бераг, зарослы лесам, большую часткаю мангравым. Дзе-нідзе віднеўся ўзгорак; там часамі ўздымаўся дымок. Мінулі яшчэ некалькі вёсак на вадзе.
З правага боку — белая града. Часамі далёка ледзь значыліся выспы.
— Глядзіце, глядзіце! — раздаліся галасы на катэры. І сапраўды было на што паглядзець. Сярод мора, нібы проста з вады, правільным колам падымалася пятнаццаць — дваццаць какосавых пальмаў. Не відаць было аніякай зямлі, усё тая самая вада, і пальмы стаялі, калыхаліся, нібы ў паветры.
Сапраўды ж яны стаялі на грунце, але ён так слаба паднімаўся над вадой, што збоку не заўсёды можна было яго заўважыць. Гэта быў так званы «атол», якіх вельмі многа ў гэтай каралавай частцы Ціхага акіяна.
Потым рыфы паступова сталі адыходзіць далей ад берага. Катэр выходзіў у адкрытае мора, і адразу адчулася хваляванне, тое звычайнае хваляванне, якое завуць «мёртвы зыб» і якое заўсёды бывае ў адкрытым моры нават пры самым ціхім надвор'і. Караблі яго не адчуваюць, а лодкі часам добра калыша.
Бераг павярнуў на поўнач; стала цішэй. Ішлі ўсю ноч і раніцою дабраліся да станцыі Доэр, якая стаіць недалёка ад вусця ракі Фляй.
Станцыя Доэр з'яўляецца ўжо дзяржаўным пунктам. Тут ёсць некаторыя ўстановы: пошта, суддзя, школа і нават царква.
Экспедыцыя мела намер прастаяць тут цэлыя суткі, бо гэта быў апошні культурны пункт, дзе можна было канчаткова падрыхтавацца, набыць недастаючыя рэчы і запасы.
Вядома, ніхто з удзельнікаў экспедыцыі нікому не казаў, куды і чаму яны едуць. Ды і не ўсе яны самі гэта ведалі.
Каманда катэра па чарзе выходзіла на бераг, і Чунг-лі таксама было дазволена пагуляць па беразе, вядома, пад наглядам сіпаяў.
Між іншым, Скот і Брук захацелі зайсці ў царкву. Там якраз тоўсты місіянер казаў пропаведзь. Слухалі яго чалавекі са два белых і дваццаць — трыццаць цёмных. Місіянер казаў, што хоць чорныя і малодшыя браты белых, але ўсё ж такі браты, і бог любіць іх усіх. Затое трэба таксама любіць бога і выконваць яго загады. Вось, напрыклад, чаму белыя вышэйшыя, дужэйшыя, багацейшыя і разумнейшыя за ўсіх? Таму, што яны пакланяюцца адзінаму сапраўднаму богу і слухаюцца яго закону. А чаму чорныя ніжэйшыя? Зразумела, таму, што яны не ведаюць хрысціянства. І першы наказ хрысціянства — гэта любіць усіх і слухацца старшых. Але сярод вас часта здараецца, што вы не любіце і нават не слухаеце сваіх старшых братоў — белых і г. д., і г. д.
Тут жа стаялі чорныя вучні місіянерскай школы, стрыжаныя, досыць чыстыя, усе ў кашулях, зусім не такія, як голыя беспрытульныя папуасікі. Іх і кормяць, і даглядаюць, і адзяюць, і вучаць дарма. А праз некалькі год з іх таксама выходзяць місіянеры.
У выніку ствараецца вельмі выгадная камбінацыя: выхаванне і праца чорных місіянераў патрабуе менш паловы тых грошай, якія трэба было б выдаткаваць на белых. Да таго ж праца чорных місіянераў сярод сваіх братоў куды больш прадукцыйная, чымся праца чужых, белых.
Пасля малебства місіянер падышоў да Скота і Брука і, даведаўшыся, што яны едуць уверх па рацэ Фляй, стаў прасіць, каб яны падвезлі аднаго з іх чорных выхаванцаў які адпраўляўся да папуасаў на місіянерскую работу.
Скот згадзіўся.
У гэтай старонцы прыезд белых заўсёды з'яўляецца вялікім здарэннем, бо бывае гэта ўсяго некалькі разоў у год; вядома, начальнік пункта адразу даведаўся аб прыездзе гасцей, і Скот быў вымушаны наведацца і да яго. Начальнік пункта, містэр Сміт, сустрэў Скота радасна, і першым пытаннем яго было, куды і чаго яны едуць.
Скот загадзя падрыхтаваўся да адказу, што ён едзе лавіць сваіх уцекачоў-рабочых.
— Добрая справа, містэр Скот! — абрадаваўся Сміт. — Нам было б значна лягчэй, каб усе гэтак рабілі. А то вось бачыце, колькі ў нас абвестак аб уцекачах, нават па дваццаць пяць долараў абяцаем за кожнага, а толку мала. Можа, вам патрэбна дапамога? Я магу даць людзей.
«Дзякуй табе», — падумаў Скот і сказаў: — Не трэба, я ўзяў столькі людзей, колькі можа змясціць катэр. Папросім дапамогі, калі будзе бяда. А што чуваць там, у сярэдзіне?
— Як заўсёды — нічога. Наша ўлада дасягае толькі міляў на дваццаць пяць ды па рацэ міляў на пяцьдзесят, а там яны жывуць самі па сабе, як жылі тысячу гадоў назад. Не раю і вам далёка ехаць.
— Я маю некаторыя пэўныя весткі,— адказаў Скот, — датуль і паеду.
Каля катэра тым часам сабраліся разявакі — і чорныя, і белыя, і жоўтыя. Каманда пагружала апошнія запасы.
Пад вечар прыйшоў пасажыр, місіянер. Гэта быў малады чалавек гадоў дваццаці двух, убраны ў чорнае адзенне, ціхі, смірны. Цераз плячо вісела торба, а ў руках ён увесь час трымаў біблію. Звалі яго Саку.
Дзіўна было глядзець на гэтага папуаса, які па добрай ахвоце ішоў служыць на карысць сваім белым гаспадарам.
Ледзь золак катэр пайшоў да ракі Фляй.
Бераг усё заварочвае налева. Вось ужо катэр ідзе на захад. З правага боку цягнецца цэлы шэраг выспаў, на якіх жыве нямала народу. Гэта відаць па тым, што ўсюды зелянеюць плантацыі бананаў ды какосавых і сагавых пальмаў. Але ні людзей, ні будынкаў сярод гушчару не відаць.
Асабліва прыемны пах ідзе ад мускатных дрэў. Тыя мускатныя арэхі, што мы ведаем, з'яўляюцца ўнутранай косткай плада, крыху падобнага да слівы, а тут разам пахнуць і кветкі, і плады. Па кветках лётаюць яркія матылі, з якіх адны, бліскуча чорныя, — у далонь велічынёю.
На адной выспе было так многа какосавых пальмаў, і катэр праязджаў так блізка ля берага, што нельга было не спыніцца, каб набраць арэхаў.
— Будзьце асцярожны, — сказаў Скот, — гаспадар гэтай плантацыі можа запусціць стралу з-за дрэва.
Але нікога не было відаць. Гаспадароў ці зусім не было, ці яны пахаваліся.
Сіпаі зараз жа разбілі некалькі арэхаў і пачалі піць і частаваць другіх.
Кожны арэх змяшчаў каля дзвюх бутэлек соку, так званага какосавага малака, толькі не белага, а вадзяністага.
