2. Þáttur - Insol
Insol
Ég heiti Helgi Jónsson og þú ert að hlusta á Hamfarir, hlaðvarpið um hamfarapopp.
Bandaríski tónlistarmaðurinn Bob Dylan gerði sannarlega garðinn frægan á sjöunda áratug síðustu aldar. Lögin hans eru yfirleitt frekar einfalt kassagítarsglamur, röddin hans er ekki beint sú fallegasta, mjóróma og ekki alltaf með á nótunum, en þar sem tónlistin hans stóð upp úr var í textagerðinni. Textarnir fjölluðu yfirleitt um málefni líðandi stundar, óréttlæti samtímans og samfélagsleg mál og lögin hans urðu að hálfgerðum þjóðsöngvum fyrir réttindabaráttu minnihlutahópa og öreiga í Bandaríkjunum. Það er kannski ekki skrýtið að hann hafi fengið tilnefningu til bókmenntaverðlauna Nóbels árið 2016.
En þessi þáttur fjallar ekki um Bob Dylan, enda myndi hann varla kallast hamfarapoppari. Ástæðan fyrir því að ég byrja þennan þátt að fjalla um Dylan er einfaldlega vegna þess að ég held að þekking á Dylan sé mikilvæg leið til þess að skilja viðfangsefni þáttarins í dag, sem er íslenski hamfarapopparinn Insol. Insol, fæddur Ingólfur Sigurðsson, er gríðarlegur Dylan-aðdáandi, svo mikill að fyrsta platan hans, sem ber einfaldlega titilinn Insol frá 1998, inniheldur einungis ábreiður af lögum eftir Bob Dylan. En strax ári seinna, árið 1999, gefur hann út plötuna Hið mikla samband, með frumsömdum smellum eins og lagið „Hvenær mun hér á Íslandi rísa stjörnusambandsstöð? “.
🎵Til að ná betra sambandi
Hvenær mun hér á Íslandi rísa stjörnusambandsstöð?
Hvenær mun hér á Íslandi rísa stjörnusambandsstöð?
Hvenær mun hér á Íslandi rísa stjörnusambandsstöð?🎵
Ég vil aðeins staldra hérna við og fjalla um annan mann sem hafði mikil áhrif á tónsmíðar Insol, neflilega jarðfræðinginn og dulspekinginn Dr. Helga Pjeturss. Þegar maður les titla eins og „Engin mengun finnst á lífstjörnunum“, „Í Nýal mætist allt“, og „Hápunktur mannlegrar vitzku“, eh, semsagt skrifað með z og t af einhverjum ástæðum, fer mann að gruna að Insol hafi kannski ekki verið með öllum mjalla. Ég ætla þó ekki að fara í að sálgreina manninn hérna, enda hef ég enga hæfni til þess, en það má útskýra lagatextana og titlana á þessari plötu með því að fjalla um Dr. Helga Pjeturss.
Helgi Pjeturss var jarðfræðingur, fæddur árið 1872 og gerði margar merkar jarðfræðiuppgötvanir, t.a.m. uppgötvaði hann að ísöldin hafi ekki verið einn langur vetur heldur skiptist hún í jökulskeið og hlýskeið. Seinna á ævinni heillaðist hann af dulspeki og stjörnulíffræði og skrifaði sex bækur sem hafa síðar verið kallaðar Nýalsbækurnar, því titlarnir enda allir á orðinu nýall. Nýall er semsagt orð sem hann bjó til sjálfur, og er samsetning á orðunum nýr og annáll. Mér til mikillar ánægju er bókin aðgengileg á vefnum helgipjeturss.is, en hún er ekki mjög auðveld lesning. Bókin virðist vera einhverskonar manifestó yfir kenningu hans um tengsl andaheimsins og lífs á öðrum hnöttum, og er ekki beint auðveld að útskýra. Í Wikipedia-greininni um hann til dæmis, sem er reyndar frekar stutt, segir að í bókum hans hafi verið fjallað um, og þetta er bein tilvitnun, „kenningu sem sneri að því að maðurinn væri jafnefnislegur á öðrum plánetum eftir dauða sinn, og lifði á slíkum hnetti sem samsvaraði andlegu þroskastigi viðkomandi. Draumar okkar hér á jörðinni væru auk þess sýn inn í líf á öðrum plánetum.“
Sko ég er með háskólagráðu í heimspeki og er vanur því að lesa torskiljanlega texta en þetta virðist vera á einhverju öðru stigi. En ef ég er að skilja þetta rétt, og ég er líklega ekki að skilja þetta rétt en leyfið mér samt að koma þessu á framfæri, virðist hann vera að telja að í hvert skipti sem maður komist í tengsl við „andaheiminn“, til dæmis í draumum, á miðilsfundum eða að tilbiðja guð eða guði, sé ekki um neinar blekkingar eða lygar að ræða, heldur einungis misskilning. Verurnar sem maður kemst í tengsl við eru raunverulega til, og eru neflilega verur á öðrum hnöttum, geimverur. Eh, Helgi virðist þarna vera algjörlega handviss um að hann hafi rétt fyrir sér í þessum efnum, og færir lítinn rökstuðning sér til máls. Hann virðist einnig telja sig vera misskilinn snilling, og þótt verk hans séu lítils metin í dag eigi mannkynið eftir að átta sig á sannleikanum einn daginn.
Ég mæli með að skoða verkin eftir Helga Pjeturss ef þið eruð forvitin um þetta, sumir myndu kalla þetta tóma steypu og ég er þar með talinn, en þetta er mjög skrýtin og skemmtileg lesning, þótt að hún sé frekar erfið. Ég myndi kannski helst lesa þetta sem vísindaskáldsögu frekar en einhverskonar heilagan sannleik, en það er bara ég.
En samkvæmt Helga er mikilvægt fyrir mannkynið að efla samband sitt við alheiminn. Til þess sé hægt að nota miðilsfundi, en miðilsfundir eru samkvæmt honum aflstöðvar sem, og hér er vitnað beint í Nýal, „eigi einungis verða fyrir áhrifum frá öðrum hnöttum, heldur hafa einnig áhrif yfir um geimdjúpið, til hnatta sem eru í billjóna mílna fjarlægð.“
Það er hugsanlega nákvæmlega þetta sem Insol fjallar um þegar hann syngur „Hvenær mun hér á íslandi rísa stjörnusambandsstöð?“. Í rauninni virðist vera að öll platan fjalli um nákvæmlega þessi málefni.
Eh, ég ætla að lesa hérna upp alla lagatitlanna á plötunni Hið mikla samband, sem er einmitt nafnið á fyrsta heftinu í Nýal, og þið getið séð hvort þetta hljómi ekki alveg örugglega innblásið af dulfræðum Helga Pjeturss.
Hvenær mun hér á Íslandi rísa stjörnusambandsstöð?
Alls staðar er eymdin
Hið mikla samband
Í Nýal mætist allt
Hvenær ætlar maðurinn að skilja?
Eftir hverju bíður þjóðin?
Engin mengun finnst á lífstjörnunum
Hápunktur mannlegrar vitzku
Hvenær ætlar maðurinn að sjá?
Eftir hverju bíður heimurinn?
🎵 Þær eru allar fallegar í framan
Að þig fýsir í að strjúka þeirra kinn
Að fyrr eða seinna muntu finna
Að fjörugar þær eru vinur minn
Stelpur vil ég stórar, já stelpur vil ég stórar
Stelpur vil ég stórar, því stráka þannig eru órar🎵
Ég ætla að túlka þetta þannig að lagasmíðar Insol á plötunni, Hið mikla samband, séu í rauninni auðveldast að skilja sem einhverskonar blöndu af samfélagsrýni Bob Dylan og dulspeki Helga Pjeturss. Þar sem Bob Dylan fjallaði um óréttlæti og fallvaltleika heimsins út frá samfélagslegu sjónarhorni gerir Insol slíkt hið sama frá dulspekilegu sjónarhorni. Helgi Pjeturss skrifaði neflilega heilmikið um hvað mannkynið væri að villast af braut sinni. Hann nefnir þar fyrri heimsstyrjöldina sem „stærsta sporið í vítisáttina“, en bókin er einmitt skrifuð árið 1919, ári eftir að heimsstyrjöldinni lauk. Hann virðist hérna vera að fjalla um að sannleikurinn, sem var áður fyrr hafður í hávegum af fornsamfélögum sem dýrkuðu gömlu guðina, og þar af leiðandi héldu þessari tengingu við líf á öðrum hnöttum, hafi vikið fyrir illsku og breyskleika mannsins. Með öðrum orðum, heimurinn er að fara til fjandans, mannkynið er heimskt og illt, við þurfum að elska friðinn og strjúka á okkur kviðinn o.s.frv, allt toppefni í vísindaskáldsögu, nú eða texta við þjóðlagaballöður.
Ég biðst afsökunar á hversu mikið ég hef fjallað um þessi undarlegu dulfræði og furðuvísindi Helga Pjeturss í þessum þætti, en stundum leiðir rannsóknarvinnan mann á undarlega staði. Ég ætlaði að gera hérna æviágrip yfir líf Insol, hvernig hann leiddist út í músíkina, hvaðan hann kemur, hvert hann er að fara og hvað hann er, en það er í rauninni ekkert svo mikið skrifað um hann. Ég hugsa að ég verði að taka hvert viðfangsefni fyrir á sinn eigin hátt, þar sem það er miserfitt að finna góðar heimildir um listamennina. Til dæmis í síðasta þætti fjallaði ég um Gunnar Jökul, sem er mjög mikið skrifað um og lífið hans er eiginlega enn áhugaverðara en tónlistin sjálf.
Satt best að segja er ég eiginlega bara búinn að fjalla um aðra plötu Insols í þessum þætti, Hið mikla samband frá '99, en Insol hefur samkvæmt mínum heimildum gefið út heilar fjórtán plötur, sú nýjasta kom út árið 2010. Hann fjallar á þessum hljómplötum um mörg ólík viðfangsefni, eins og frið og ást, náttúruvernd, jafnrétti, hvernig elska á konur og svo eftir bankahrunið fjallar hann um spillingu og fégræðgi, dygðir þjóðernishyggju, og fleiri plötur fjalla um nýalinn líkt og áður. Árið 2010 gefur hann svo út fjórar plötur, hver með sínu þema, þar veltir hann fyrir sér málefnum eins og trú, kynjajafnrétti og kynþáttajafnrétti. Ekki eru allar plötur Insols kassagítarglamur, á sumum plötunum leggur hann gítarinn til hliðar og fremur sínar hamfarir á skemmtara í staðinn.
Það er frekar erfitt að átta sig á þessu öllu saman, og sérstaklega þegar maður er í mínum aðstæðum og býr erlendis. Þessar plötur eru hvergi fáanlegar á netinu og ég efast hreinlega um að ég hafi tíma til að hlusta á allar þessar plötur. En eitt er víst að Insol er merkileg týpa. Hann spilar stundum tónleika á ýmsum tónleikastöðum í Reykjavík og mér þætti gaman að sjá manninn sjálfan á tónleikum og hvet ykkur hlustendur til að fylgjast með hvort hann geri það á næstunni.
🎵Er ég ekki of gamall fyrir þig?
Þú veist af þessum árum sem eru á milli okkar og svo er líka svo stjórnsamur
Ég held að ég sé of gamall fyrir þig🎵
En þótt það sé svosem ekkert mikið skrifað um manninn sjálfan gefur auga leið að um algjört hamfarapopp er að ræða. Hann spilar og semur alla tónlistina sjálfur, og einlægnin skín í gegn úr textunum. Þegar maður hlustar á Insol efast maður ekki í sekúndubrot að hann trúi því sem hann er að segja og hann gefur sig allan fram í textunum. Það er lítið um flóknar útsetningar eða skraut, bara kassagítar, texti og svo bara kveikja á upptöku. Ekki málið. Þótt að gítarleikurinn sé klunnalegur og söngurinn pínu falskur þá skiptir það engu máli. Það sem skiptir máli er karakter, og Insol hefur það sannarlega. Tónlist Insols fellur því rækilega undir skilgreininguna hamfarapopp.
