Hoe (vriendjes)politiek is het Songfestival?
Het Eurovisie Songfestival.
Love it or hate it.
Sinds 1956 een stukje muzikale verbroedering...
...om al die verschillende Europeanen, na twee grote wereldoorlogen...
...weer samen te brengen.
Een beetje vrede, een beetje vreugde.
Gewoon een beetje vrede, en een beetje vreugde.
En met muziek, vooral géén politiek.
Dat zeg ik niet: dat zegt de European Broadcasting Union - de organisator - zélf.
Een politieke boodschap promoten mág niet.
Maar het gebeurt toch.
En daarbovenop is er ook zoiets als...
...vriendjespolitiek.
Want dit herkent iedereen: de maximale 'douze points' gaan wel erg vaak naar een vriendje.
En vice versa.
Dus: twee vragen waar je in deze video antwoord op krijgt...
...hoe politiek is het Songfestival eigenlijk?
En is het door al die vriendjespolitiek nog wel een beetje eerlijk?
Eerst even kort.
In 1956 begint het Songfestival als een West-Europees feestje met welgeteld zeven landen.
Inmiddels doen er rond de veertig mee van over het hele continent én zelfs daarbuiten.
Met kijkcijfers waar wij jaloers van worden...
...zo'n 200 miljoen wereldwijd.
Een uniek en enorm podium.
Daarom proberen deelnemers er soms stiekem toch een politieke boodschap in te fietsen.
Goed voorbeeld, dit jaar nog: Wit-Rusland.
Vertaald: 'Ik zal je leren naar de pijpen te dansen.'
Door een band die openlijk de Wit-Russische president Loekasjenko steunt.
Wie een beetje weet wat daar aan de hand is, snapt hoe politiek gevoelig deze inzending is.
En dus zei de organisatie...
"Het liedje trekt het a-politieke karakter van het Songfestival in twijfel."
En sloot deelname van Wit-Rusland uit.
Dat gebeurde slechts één keer eerder.
In 2009, Georgië met het nummer: we don't wanna Putin. Ehh...
...we don't wanna put ín.
Openlijke kritiek op de Russische president Poetin op een songfestivalpodium...
...vanwege de oorlog in Georgië. Mag niet.
Dus ook hier: gediskwalificeerd.
Maar of iets wel of niet te 'politiek' is, is nogal arbitrair.
In 2018 mocht Frankrijk bijvoorbeeld gewoon meedoen met het liedje Mercy.
Over de vluchtelingencrisis.
Of neem Armenië in 2015, precies 100 jaar na de Armeense genocide, met een ondubbelzinnige boodschap aan Turkije...
'Ontken het niet.'
Turkije zelf wil al sinds 2013 sowieso niet meer meedoen aan dit Europese feestje.
En in 2016 wint Oekraïne - twee jaar na de annexatie van De Krim door Rusland...
...met dit nummer: 1944.
Een duidelijke verwijzing naar de massadeportatie van de Krim-Tataren...
...door Sovjet-leider Jozef Stalin in datzelfde jaar.
Rusland was not amused.
Net als Oekraïne en Rusland zijn ook de spanningen tussen Armenië en Azerbeidjzan...
...altijd goed zichtbaar rondom het songfestival.
En ook de deelname van Israël houdt al jaren de politieke gemoederen bezig.
En alles wat er in dat land gebeurt.
Bij de vorige editie bijvoorbeeld nog, in Tel Aviv.
Bij een gastoptreden liet niemand minder dan Madonna twee dansers arm in arm het podium oplopen...
...een met een Israëlische, de ander met een Palestijnse vlag op de rug.
En IJsland hield live bij de puntenverdeling ineens deze vlag omhoog.
Songfestivalpolitiek is trouwens van alle tijden.
Zelfs in de jaren 60 al, toen het Spanje van dictator Franco gastheer was...
...en het Songfestival aangreep om er eens internationaal goed op te staan.
Oostenrijk bleef thuis, als statement. Ze hadden geen zin in het dictatoriale promofeestje van Franco.
Dus ook toen al.
En dan is er nog iets: genderpolitiek.
Dat het Songfestival ook een groot LHBTIQ+-feestje is, hoef ik niet uit te leggen.
Tussen al die nationale vlaggen, is er er een vlag die het vaakst wappert.
De regenboogvlag.
Dat begon al in 1961.
Het lied 'Nous les amoureux' van de Luxemburger Jean-Claude Pascal...
...wordt gezien als het eerste activistische songfestivalliedje voor homorechten.
En in de vele jaren daarna zagen we ook drag queens...
...deze kus...
...en ook trans- en non-binaire winnaars. ...en ook trans- en non-binaire winnaars.
Maar...
...in landen waar het slecht gesteld is met de LHBTIQ+-rechten...
...of waar 'homopropaganda' zelfs wordt verboden...
...wordt het Songfestival gezien als het pushen van een activistische politieke agenda.
Zo besloot Turkije de editie van de lesbische kus niet uit te zenden.
En Hongarije zou zich vanwege het LHBTIQ+-activisme uit het Songfestival hebben teruggetrokken...
...wordt gezegd. Is geen officieel statement.
Dus het Songfestival en politiek?
Ondanks al die vrolijke kleuren blijkt het vooral een heel erg grijs gebied.
Jan Kostelijk schreef er zijn masterscriptie over.
Dus Jan, hoe 'non-political' is het Songfestival nou echt?
En dan: vriendjespolitiek.
Goodmorning Europe, this is The Netherlands calling.
Our twelve points go to...
...Belgium!
En dan ook omgekeerd. Toch, België?
Daar is dus heel veel wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. Heeft Jan allemaal uitgezocht.
Wat blijkt?
Inderdaad, multilaterale blokvorming en bilaterale verbondjes bestaan...
...en horen er een beetje bij op het Songfestival.
Vriendjespolitiek dus. Bevriende landen spelen elkaar de punten toe.
Denk aan Scandinavische landen onderling, de Balkanlanden, maar ook Portugal en Spanje.
Klein verbondje.
Volgens dit Italiaanse onderzoek komen die voting blocs vooral door een gedeelde cultuur...
...en dat is vaak ook een gedeelde muziekstijl, met soms zelfs dezelfde sterren op de radio.
Ook geografische nabijheid, een gedeelde geschiedenis, godsdienst of taal...
...draagt allemaal bij aan wat we dan 'vriendjespolitiek' noemen.
Hoort erbij.
In dit onderzoek uit 1995 komen drie sterke voting blocs naar voren...
...een Noord-Europees, West-Europees en een mediterraans blok.
Uit onderzoek in 2006 zou blijken dat er inmiddels twee nieuwe blocs beeldbepalend zijn...
...wat hij noemt het Balkan Blok, met voormalig Joegoslavië, Griekenland, Cyprus, Roemenië, en Turkije.
En het Warschau Pact met Polen, Rusland en Oekraïne.
Dat waren toch juist géén vrienden?
Nou, cultureel en muzikaal liggen ze juist heel dicht bij elkaar...
...en ze geven elkaar traditioneel veel punten.
Politieke spanningen zorgen juist voor de afwijking.
Let op: deze dip in puntentoekenning over en weer is na de pro-Europese Oranjerevolutie in Kiev...
...hier speelde een hoogoplopend gasconflict waarbij Rusland Oekraïne hartje winter in de kou liet zitten.
En deze dip speelde rond het Associatieverdrag tussen Oekraïne en de EU.
Toch vormen ze traditioneel juist een blok.
Maar dan...
...rond de millenniumwisseling gebeuren er twee dingen...
...waardoor die voting blocs steeds meer weerstand oproepen.
Eén: heel veel méér landen doen mee, vooral Oost-Europese...
...waar er na de Val van de Muur heel veel meer van zijn.
Twee: eind jaren 90 bepalen niet langer de vakjury's hoe de punten worden verdeeld...
...maar het publiek dat mag stemmen. Via televoting.
Met al die nieuwe deelnemers uit Oost-Europa klinkt in West-Europa de kritiek...
...dat de zogeheten blokvorming, in combinatie met de publieksstem de winnaar bepaalt.
In het voordeel van nieuwe landen, zoals Estland...
...Oekraïne...
...en Servië.
De populariteit van het voorheen West-Europese feestje kakt hier volledig in.
En dus gooit de organisatie de boel in 2008 om.
Je moet je voortaan kwalificeren voor een van de halve finales.
Landen worden verdeeld over een aantal pools...
...en het stemgedrag van landen in de afgelopen vijf jaar bepaalt tegen wie ze moeten.
Zo moeten bijvoorbeeld Griekenland en Cyprus het in de poulefase het al tegen elkaar opnemen...
Met als doel die stemblokken te splitsen.
En in 2009 komt de jury terug.
Puntentoekenning gebeurt voortaan 50/50.
De ene helft door het publiek, met een stem, de andere helft door een vakjury.
Want een professionele vakjury is altijd 100 procent onafhankelijk, toch Henkjan Smits?
Wij hadden in ons radioprogramma op Radio 5...
...Duncan vlak voordat-ie naar Tel Aviv ging te gast.
En toen zei hij dat hij heel erg vreesde voor Italië.
Ja, dan kijk je toch wat anders naar Italië en ben je toch wat kritischer.
- Want jij hebt Italië minder punten gegeven?
Maar vanzelfsprekend.
Henkjan...
Of het nou het publiek is of de jury, de kwaliteit van het liedje is zeker niet altijd de enige graadmeter.
Ook hier is politiek een ding.
Conchita Wurst won in 2014...
...kort nadat Rusland een anti-LHBTIQ+-wet invoerde.
Er wordt gezegd dat ze daardoor ook veel sympathiestemmen kreeg.
Zeker als je bedenkt dat Rusland dat jaar ook flink werd uitgejouwd.
En ook wat betreft het aantal punten van Armenië naar Azerbeidzjan en vice versa?
Zero points, publiek én jury.
Goed, vriendjespolitiek, en ook niet-zo-goede-vriendjespolitiek, bestaat dus.
Maar hoeveel invloed heeft dat nou op de uiteindelijke winnaar? Jan?
Tot zover dit 'non-political event'.
