Etymologie von und um 'Schach' etymology||||chess Ετυμολογία του και γύρω από το 'chess' Etymology of and around 'Chess Etimología de y alrededor de "Ajedrez Étymologie de et autour de 'échecs Etimologia di e intorno a "Scacchi Etymologia słowa "Chess" i okolic Etimologia de e em torno de "Xadrez Этимология от и около 'Шахматы Etymologi av och kring "Chess 'Satranç' kelimesinin ve çevresinin etimolojisi Етимологія та походження слова "шахи 国际象棋 "及其相关词源

Schach spielt man schon lange; chess|||| Chess is an old game. Schaak wordt al lang gespeeld.

dementsprechend weit reicht auch die Geschichte des Wortes zurück. correspondingly|far||||||word| equally long is the history of the word. Bijgevolg heeft ook het woord een lange geschiedenis.

Sie ist aber nicht nur lang, sonder auch verzweigt ||||||but||branched However, it is not only long, but also intertwined Die is echter niet alleen lang, maar ook vertakt

und hat Verbindungen zu vielen andern Wörtern und Konzepten. |||||other|||concepts with that of a lot of other words. en heeft verbindingen naar vele andere woorden en concepten.

Last uns dem etwas nachspüren. last||||trace Let's investigate that a little. Laten we daar een beetje naar speuren.

Wie das Spiel selbst kam auch das Wort aus Frankreich nach Deutschland. How||||||||||| Like the game itself, the word came to Germany from France. Zoals het spel zelf kwam ook het woord uit Frankrijk naar Duitsland.

“Schach” ist abgeleitet von dem altfranzösischen “eschac.” ||derived|||old French|check “Schach” is derived from old French “eschac.” “Schach” is afgeleid van het oudfranse “eschac.”

Die Franzosen hatten sich aber weder das Spiel noch die Bezeichnung dafür selber ausgedacht. |||||neither|||||designation|||thought up However, the French invented neither the game nor the word. De Fransen hadden echter nog het spel nog het woord ervoor uitgevonden.

Über die Araber hatte es sie aus dem fernen Persien erreicht, wo man das Spiel nach dem about||Arabs||||||distant|Persia|reached|||||| Via the Arabs, it had reached them from Persia, where it had gotten its name from Via de arabieren bereikte het ze uit het verre Perzië, waar men het spel naar de

“Schah”, dem König, benannt hatte. shah|||named| “Shah”, the king. “Sjah”, de koning, benoemd had.

Die Franzosen haben aber doch einen eigenen Beitrag geleistet: ||||||||contributed The French did add one thing though: De Fransen hebben echter toch een eigen bijdrage gedaan:

Den k-Laut am Ende, der im Deutschen zu einem ch wurde. The k-sound at the end, which in German became a ch. Het k-geluid op het einde, dat in het Duits een ch werd.

Er entstand unter dem Einfluss von “eschec”, Beute. |arose|||influence||esche|prey It arose through analogy with “eschec”, booty. Het ontstond onder invloed van “eschec”, buit.

Man kann sich gut vorstellen, dass für einen erfolgreichen Schachspieler |||||||||chess player It's easy to imagine that for a successful chess player, Men kan zich gemakkelijk voorstellen dat voor een succesvolle schaker

die Ausrufe “Beute!” und “Schach!” durchaus nahe beieinander liegen. |exclamations|prey||checkmate|quite|close|together| the cries “Booty!” and “Check!” sound very similar. de uitroepen “Buit!” en “Schaak!” nogal dicht bij elkaar liggen.

Der Grund, dass du, vereinzelter französischsprachiger Zuschauer, an dieser Stelle die Stirn runzelst, ||||isolated|French-speaking|viewer|||place||brow|furrow The reason why you, singular French speaking viewer, are confused at this point, De reden dat jij, Frans sprekende enkeling die dit kijkt, momenteel verward bent,

ist, dass es dieses Wort heutzutage nicht mehr gibt. |||||nowadays||| is that this word no longer exists. is dat dit woord tegenwoordig niet meer bestaat.

Es wurde später durch “butin” ersetzt, das vom Mittelniederdeutschen “bute” kommt, ||||but|replaced|||Middle Low German|but| it was later replaced by “butin”, which comes from middle low German “bute”, Het werd later door “butin” vervangen, dat van het middelnederduitse “bute” komt,

woher wir auch unser deutsches Wort “Beute” haben. from where||||||prey| from which our German word “Beute” is also derived. vanwaar ook het Duitse “Beute” (en "buit") komt.

Dass die feinen, romanisierten Franzosen sich ein Wort von den barbarischen Germanen abgeguckt haben, ||fine|romanized|||||||barbarian||copied| That the fancy, latinised French would loan a word from the barbaric Germans Dat de verheven, geromaniseerde Fransen een woord leenden van de barbaarse Germanen

mag erstaunen, ist aber gar nicht so ungewöhnlich. |astonish|||||| might surprise you, but it's not that unusual. verbaast misschien, het is echter helemaal niet ongebruikelijk.

Schon “eschec” war von den germanischen Franken bei ihren Raubzügen hinterlassen worden. ||||||Franks|||raids|| “Eschec” itself was left behind by the Germanic Franks during their raids. Al “eschec” hadden de Germaanse Franken tijdens hun plundertochten achtergelaten.

Passenderweise kommt es von “skak”, Raub, das auch die Nachfahren der Franken, die Niederländer, Appropriately|comes|||rob|robbery||||descendants|||| Fittingly, it comes from “skak”, theft/plunder, which the Franks' descendants, the Dutch, Het komt, passend, van “skak”, roof, dat ook de nazaten van de Franken, Nederlanders en Vlamingen,

noch als das Verb “schaken” kennen. ||||shake| still use as the verb “schaken.” nog als het werkwoord “schaken” kennen.

Es bedeutet einerseits wegen “eschac” Schach spielen, anderseits auch ||on one hand|||||on the other hand| It means both, "to play chess" (because of "eschac"), and Het betekend langs de ene kant omwille van “eschac”, schaak spelen,

“sich mit verschiedenen Methoden eine Frau ergattern.” ||||||get “to 'acquire' a woman.” langs de andere kant ook, een vrouw schaken.

Wir waren aber im Orient stehen geblieben. ||||Orient|standing| However, we were in the Middle East. We waren echter in het Midden-Oosten.

Dort war den Herrschern der Titel “Schah” inzwischen nicht mehr genug. |||rulers||||by now||| There, the rulers were no longer content with the title “shah”, Daar vonden de heersers de titel “Sjah” op den duur niet meer goed genoeg.

Es entstanden etliche Steigerungen, wie zum Beispiel der türkische Pascha, |emerged|several|increases|||||Turkish|pasha so various superlatives were coined, like the Turkish "pasha", Men vormde meerdere sterkere vormen, zoals de Turkse pasja,

oder “Schahanschah”, der König der Könige. |shahanshah|||| or “Schahanschah”, the king of kings. of “Sjahansjah”, de koning der koningen.

Diesen durchaus populären Titel trug auch ein ganz bestimmter orientalischer Herrscher. |quite|popular||wore|||||oriental|ruler This was also the title of a well known Persian king. Deze nogal populaire titel had ook een concrete oosterse heerser.

Wir kennen ihn als einen barbarischen, sklaventreibenden Despoten – ||||||slave-driving|despot We know him as a barbaric, slave driving tyrant – Wij kennen hem barbaarse, slaven-houdende despoot –

hauptsächlich weil er uns in gewissen Filmen so präsentiert wurde. mainly||||||||| mostly because certain movies portray him that way. hoofdzakelijk omdat bepaalde filmen hem zo voorstellen.

Tatsächlich war aber in seinem Persien die Sklaverei verboten. |||||||slavery| In reality, slavery was outlawed in his empire. In werkelijkheid was slavernij verboden in zijn Perzië.

Seine Gegner, die Griechen, überliefern uns seinen Namen als Xerxes. |opponents||Greeks|transmit|||||Xerxes His opponents, the Greeks, wrote down his name as Xerxes. Zijn tegenstanders, de Grieken, geven ons zijn naam als Xerxes.

Er selbst sprach ihn wahrscheinlich eher als “Xšayaršan” aus, |||||||“Xšayaršan| He himself would probably have pronounced it closer to “Xšayaršan”, Hij zelf sprak hem waarschijnlijk meer als “Xšayaršan” uit,

aber vermutlich mit mehr Eleganz, als ich. ||||elegance|| and probably more elegantly than me. maar waarschijnlijk eleganter als ik.

Jedenfalls war auch er ein “König der Könige.” Anyway||||||| In any case, he too was a "king of kings." In ieder geval was ook hij een “koning der koningen.”

Wir schieben aber die Geschichte von “Schach” vor uns her, vermutlich weil ich “Xšayaršan” |push||||||||||||Xshayarshan But I'm putting the history of "chess" off, probably because I can still pronounce “Xšayaršan”, Maar we schuiven de geschiedenis van “Schach” op de lange baan, waarschijnlijk omdat ik “Xšayaršan”

noch irgendwie aussprechen kann, diesen Vorfahren von “Schach” aber nicht mehr. ||pronounce|||ancestors||||| but cannot pronounce this ancestor of “Chess.” nog ongeveer kan uitspreken, maar deze voorouder van “Schach” niet meer.

Das wurde aber wenigstens noch von seinen Sprechern aufgeschrieben und nicht von Linguisten rekonstruiert. |||at least|||its|speakers|written||||linguists| But at least that was written down by its speakers, and not reconstructed by linguists. En dat werd tenminste nog door zijn sprekers opgeschreven en niet door taalkundigen gereconstrueerd.

Die unterstellen nämlich eine mögliche Verbindung zu... dem hier. |assume||||||this|here Because they propose a possible connection to... this. Want die veronderstellen een mogelijke verbinding tot... dit.

Das Sternchen bedeutet das es ein rekonstruiertes Wort ist. |asterisk|||||reconstructed|| The asterisk signals that it's a reconstructed word. Het sterretje betekend dat het een geconstrueerd woord is.

Aus diesem fernen Teil der Geschichte sind nämlich keine Texte mehr überliefert. ||distant|||||||||survived This far back in history, we don't have any texts, Zo ver terug in de tijd hebben we namelijk geen teksten meer.

Damit nimmt der Grad an Spekulation stark zu. |||degree||speculation|| so that the degree of speculation strongly increases. Daarmee neemt het maat aan speculatie sterk toe.

Xaya-was-auch-immer könnte also auch einen anderen Ursprung haben. Xaya|||||||||origin| So Xaya-whatever could also have a different origin. Xaya-wat-dan-ook zou dus ook een andere herkomst kunnen hebben.

Wie es auch sein mag, unser unaussprechlichen Freund hier bedeutet jedenfalls “sehen”. ||||||unutterable||||| Whatever may be the case, our unpronounceable friend means “to see.” Hoe het ook zijn mag, onze onuitspreekbare vriend hier betekend in ieder geval “zien.”

Das scheint auf den ersten Blick keine Verbindung zu den Herrschern zu haben. At first glance, that doesn't seem to have that big of a connection to rulers, Dat lijkt op de eerste blik geen verbinding te hebben met heersers,

Tatsächlich ist aber der Weg von “sehen” zu “überblicken” über “herrschen”, ||||||||overlook|| but actually the way from “seeing” to “overlooking” to “ruling”, maar eigenlijk is de weg van “zien” via “overzien” over “heersen”,

zu den Herrschern doch recht nachvollziehbar. |||||understandable to rulers is pretty straight forward. naar de heersers toch vrij duidelijk.

Ob es die Verbindung nun gibt oder nicht, dieses Wort kommt jedenfalls aus dem Proto-Indo-Europäischen ||||||||||||||proto|Indo| Whether or not this connection exists, in any case this word comes from proto-indo-european Of de verbinding nu bestaat of niet, dit woord komt in ieder geval uit het proto-indo-europees

– Entschuldigung – Ur-indogermanischen. |Ur-Indo-European|Indo-European – Pardon – Ur-indogermanischen. – sorry – oerindogermaans,

Von dieser Sprache stammt wie man sehen kann auch das Deutsche ab. As one can see, this language is also the ancestor of German. waar, zoals men kan zien, ook het Duits van komt.

Die Germanen fanden das Wort anscheinend auch unaussprechlich. |||||apparently||unpronounceable The Germanics apparently thought the word was unpronounceable too, De Germanen vonden het woord blijkbaar ook onuitspreekbaar.

Sie vereinfachten es zu “*augo”. |simplified|||augo so they simplified it to “*augo.” Ze vereenvoudigden het tot “*augo.”

Unzählige Generationen fauler Jugendlicher nutzten mit der Zeit das o zu eine “eh” ab, ||lazy|teenagers|used||||||||| Many, many generations of lazy teenagers eroded the o to an “eh”, Vele, vele generaties luie jongeren sleten in de loop van de tijd het o tot een "eh" af,

sodass wir heute vom “Auge” sprechen. so that today we say: “Auge” (eye). zodat men tegenwoordig “Auge” zegt.

Das unaussprechliche Wort für sehen fand seinen Weg also durch Auge und Schach gleich |unspeakable|||||||||||chess| Thus, the unpronounceable word meaning "to see" made its way into German twice. Once in "Auge" and once in "Schach." Het onuitspreekbare woord voor zien kwam dus met "Auge" en "Schach" twee keer in het Duits terecht

mehrmals ins Deutsche und auch noch ein drittes mal in der Zusammensetzung „vor-erscheinen“. |||||||||||composition|| and also a third time in the compound „to appear before.“ en ook nog een derde keer in de samenstelling "voor-verschijnen."

Um herauszufinden, zu welchem modernen Wort diese Verbindung wurde, müssen wir notgedrungen |||||||||||necessarily To discover which modern word is derived from this compound, Om te weten te komen welk modern woord hieruit ontstond, moeten we noodgedwongen

versuchen sie auszusprechen. ||pronounce we'll have to attempt pronouncing it. proberen het uit te spreken.

Mit einiger Mühe erkennt man darin schon das Lateinische Wort “antiquus”, alt, ||effort||||||||ancient| With some effort, one can recognize the Latin word “antiquus”, old, Met een beetje moeite kan je daarin al het Latijnse woord “antiquus”, oud, herkennen

und davon abgeleitet unser Wort für die Zeit als man noch Latein sprach: die Antike. ||derived|||||||||||| and derived from it our word for the time when Latin was still spoken: Antiquity. en daarvan afgeleid het Duitse woord voor de tijd toen men nog latijn sprak: de "Antike" (oudheid).

Vor mehreren tausend Jahren hatte also in der südrussischen Steppe ||||||||southern Russian|steppe So, thousands of years ago, a people in southern Russia, Vele duizenden jaren geleden had dus in zuidrusland

das Volk der Urindogermanen ein Wort für sehen. |||proto-Indo-Europeans|||| the proto-indo-europeans, had a word for "to see." het volk der oerindogermanen een woord voor "zien."

Ein Teil dieses Volkes wanderte hierhin aus, vermischte sich mit den Einheimischen ||||wandered|here||mixed||||locals Part of this people migrated here, intermingled with the indigenous population, Een deel van hen migreerde hierheen, vermengde zich met de inheemsen

und entwickelte dabei aus diesem Stamm das Wort Auge. and developed the word "Auge" from this root. en ontwikkelde uit deze stam het woord "Auge."

Ein anderer Teil ging nach Süden, und entwickelte dort ein Brettspiel, das sie nach dem Titel ||||||||||board game||||| Another part went south, and developed a board game there, which they named after the title of their ruler, Een ander deel ging naar het Zuiden, waar ze een bordspel ontwikkelden, dat ze naar de titel

ihres Herrschers benannten, den sie aus demselben Stamm hergeleitet hatten. |ruler's|named||||same|stock|derived| which they had derived from the same root. van hun heerser vernoemden, die van dezelfde stam kwam.

Dieses Spiel und sein Name verselbständigten sich und gelangten letztendlich |||||became independent|||reached|ultimately This game and its name then started on a journey, Dit spel en zijn naam vertrokken dan op een reis en kwamen uiteindelijk

über die Araber und Franzosen an denselben Ort wie das “Auge”. eventually arriving in the same place as "Auge" via the Arabs and French. via de arabieren en fransen naar dezelfde plaats als “Auge.”

Eine dritte Gruppe brachte das alte Wort sehen in der Form *h2enti-h3kwos nach Italien, wo |||brought|||||||||enti||who||| A third group brought the word "to see", in the form *h2enti-h3kwos, to Italy Een derde groep bracht het oude woord voor "zien" in de vorm *h2enti-h3kwos naar Italië, waar

sie so erfolgreich kamen, sahen und siegten, dass selbst ihre feindlichen Nachbarn ihre ||||||won||||hostile|| where they came, saw and conquered with such efficiency, that even their opponents in the north ze zo succesvol kwamen, zagen en heersten dat zelfs hun noordelijke vijanden

Epoche bis Heute mit diesem Wort bezeichnen – die Antike. still call their age by this word: Antiquity. hun tijd tot vandaag met dit woord aanduiden – de "Antike."

So tummeln sich die weitgereisten Nachfahren eines einzigen, uralten Wortes |tumble|||well-traveled|descendants|||ancient| This way, the well traveled descendants of a single, ancient word Zo kan je de ver gereisde nazaten van een enkel, oeroud woord vinden

in der ganz normalen deutschen Sprache von heute. can be found in plain, modern German. in het doodnormale Duits van vandaag.