Milestones in the History of the Language Issue (3) Milestones in the History of the Language Issue (3) Les grandes étapes de l'histoire de la langue (3)

Άρα υπήρχε μία τάση να γράφουν γραμματικές. So there was a tendency to write grammars.

Και έχει σημασία ότι ο Τζερμάνο είναι ιησουίτης μοναχός. And it matters that Germano is a Jesuit monk.

Όπως το 1650 έχουμε την καλύτερη από αυτές τις γραμματικές του Ρωμανού του Νικηφόρου. As in 1650 we have the best of these grammars by Romanos of Nikephoros.

Πατήρ και αυτός, ιερωμένος. Father too, ordained.

Γιατί γράφουν αυτοί σε απλή γλώσσα, και γράφουν τη γραμματική και λοιπά; Τι γράφουν διότι πλέον θέλουν πρώτον ο κόσμος να καταλαβαίνει το Ευαγγέλιο και τη διδασκαλία τους αλλά θέλουν να καταπολεμήσουν και τον προσηλυτισμό που ασκούν ετερόδοξοι καθολικοί, προτεστάντες, και άλλοι. Why do they write in plain language, and write grammar and such? What are they writing because they now first want the world to understand the Gospel and their teaching but they also want to fight the proselytism practiced by heterodox Catholics, Protestants, and others.

Επειδή εκείνοι χρησιμοποιούσαν την απλή γλώσσα ούτως ή άλλως την αττικιστική δεν την ήξεραν έρχονται και οι δικοί μας οι όσοι τέλος πάντων ανήκουν στην Ορθόδοξη Εκκλησία και αυτοί χρησιμοποιούν την απλή γλώσσα. Because they used the simple Attic language anyway, they didn't know it, ours also come, those who belong to the Orthodox Church and they use the simple language.

Και το 1683 ο Πόρτιους, ένας επίσης διδάσκαλος Θεολογίας γράφει "Grammatica linguae graecae vulgaris" η οποία επανεκδόθηκε αργότερα και κατά τον Λεγκράν αυτή η γραμματική του Πόρτιους είναι η πληρέστερη και μεθοδικότερη.

Κατά την άποψή μου, γλωσσολογικά η πληρέστερη και μεθοδικότερη είναι αυτή που είπα του Ρωμανού Νικηφόρου.

Στο διδακτορικό μου, δούλεψα με αυτές τις γραμματικές για να δω τους πρώτους τύπους.

Έχω δουλέψει ο ίδιος πολύ με όλα αυτά.

Έτσι μπορώ να πω, ως γλωσσολόγος ότι η γραμματική του πατρός Ρωμανού Νικηφόρου του Θεσσαλονικέως "Grammatica linguae graecae vulgaris communis omnibus Graecis" είναι η καλύτερη από αυτές τις γραμματικές.

Στη γραμματική του Πόρτιους, για να καταλάβετε τι γράφει μέσα λέει ας πούμε φράσεις που θα μάθεις.

"Εγώ άκρω αρχηνώ να άκρω μάθω τα φραγκίκα". "I'm just starting to learn French".

"Άκρω αρχηνώ" σημαίνει "μόλις αρχίζω".

"Να άκρω μάθω", δηλαδή να μάθω λίγο, υποκοριστικά είναι αυτά "τα φραγκίκα", δηλαδή τα φράγκικα.

"Ήθελε να ακροπέσει, βελ να μωροπέσει, μα εγώ δεν τον αφήκα". "He wanted to have a baby, but I didn't let him."

Πήγαινε να πέσει λίγο το λέει ακροπέσει και μωροπέσει "μα εγώ δεν τον αφήκα", τον συγκράτησα.

Εδώ έχουμε κάτι που ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης έχει ονομάσει θρησκευτικό δημοτικισμό. Here we have something that Manolis Triantafyllidis has called religious populism.

Δηλαδή είναι ένας πρώιμος δημοτικισμός σε αντίδραση στον προσηλυτισμό.

Και έχουμε μία σειρά από εκκλησιαστικά πρόσωπα που ξεκινούν να γράφουν σε απλούστερη γλώσσα για να αντιπαλέψουν τους άλλους από άλλα δόγματα, που γράφουν σε απλή γλώσσα για να προσηλυτίσουν.

Έτσι έχουμε τον ιερομόναχο τον Καρντάνο ο οποίος στο "το άνθος και αναγκαίον της Παλαιάς τε και Νέας Διαθήκης" μια ανθολογία είναι λέει το 1536 "Έτσι τον αυτόν τρόπον κι εγώ επαρακάλεσα" "να μου φωτίσει τον νουν μου" "να ημπορέψω να πεζέψω" το "πεζεύω" σημαίνει να μεταφέρω σε απλούστερη γλώσσα "να πεζέψω την θείαν γραφήν εις κοινήν γλώτταν" κρατάει όμως το "γλώτταν", λες και είναι Αττική "δια να ημπορεί ως είπον πάσα μικρός άνθρωπος" ο πασαένας, δηλαδή "να την εγροικά", να την καταλαβαίνει "και να λαμβάνει επ' αυτήν μικρήν ωφέλειαν".

Ο Αγάπιος Λάνδος, 17ος αιώνας.

Το ίδιο.

Έχουμε δύο μεγάλους, τον Φραγκίσκο Σκούφο και τον Ηλία Μηνιάτη.

Είναι και ιεροκήρυκες.

Ο Φραγκίσκος Σκουφός στην "Τέχνη Ρητορικής" Όλα αυτά τα βιβλία υπάρχουν εδώ.

Είναι τα παλιά Βιβλία που δεν μπορείς εύκολα να τα βρεις.

Υπάρχουν εδώ στη βιβλιοθήκη.

Δεν τα βγάζω τώρα, δεν έχει νόημα.

Ο Φραγκίσκος Σκούφος λοιπόν, 17ος αιώνας το 1681 γράφει το "Τέχνη Ρητορικής".

Τι λέει ο Σκούφος; "Ηθέλησα να ομιλήσω και με την κοινήν γλώσσαν" "επιθυμώντας να το δεχτούν όχι μόνον η αγκάλαις" Προσέξτε "η αγκάλαις" γραμμένο με "η" και το αγκάλες με "αι".

Πίστευαν δηλαδή ότι το "αι" άλλαξε και επειδή ήτανε δίφθογγος, θα ήτανε κάτι μακρό.

και το παρίσταναν με ήτα και συχνά με υπογεγραμμένη για το "αι". and they represented it with eta and often with a subscript for "ai".

Το αγκάλες με "αι" για τον λόγο που είπα προηγουμένως.

"όχι μόνον η αγκάλαις των σοφών και εναρέτων" "αλλά και εκείναις των απλουστέρων ανθρώπων".

"Όσον πάλιν διά την φράσιν" "αγκαλά και η κοινή μας γλώσσα να είναι πτωχή από λέξαις" "όμως επάσχησα να είναι εύμορφη και ρερητορευμένη". "As for the phrase" "I hope our common language is poor in words" "but I tried to make it beautiful and eloquent".

"Και πολλαίς φοραίς" "κάλλιον ήθέλησα να σιωπήσω" "και υψηλά νοήματα να μην τα εκθέσω" "παρά να τα διηγηθώ ή με φωνήν βάρβαρον" δηλαδή ξένες λέξεις "ή με ολότελα ελληνικήν" δηλαδή να είναι αττικιστική αρχαΐζουσα. "And many times" "I chose better to remain silent" "and high meanings not to expose them" "than to narrate them either in a barbarian voice" i.e. foreign words "or in completely Greek" i.e. it is Atticistic archaic.

"Όθεν ελπίζω να μην ευρεθή τινάς οπού να με ελέγξη". "I hope he won't be found anywhere to check me."

"Μάλιστα οπού αν εσύνθεσεν άλλος" "έγραψε ή βίους αγίων, ή άλλα εκκλησιαστικά πράγματα" "και κανείς έως την σήμερον με ρητορικόν κάλαμον" "ώστε οπού δεν είχα από ποίον λάβη ουδέ παραμικρόν το παράδειγμα". "Indeed, where if someone else" "wrote the lives of saints, or other ecclesiastical things" "and no one to this day with a rhetorical pen" "so that I did not have from whom I received even the slightest example".

Απολογείται κιόλας που γράφει έτσι, δεν είχε ένα πρότυπο. He even apologizes for writing like that, he didn't have a model.

Τα διαβάζω αυτά όχι μόνο για τις γλωσσικές απόψεις τους αλλά για να δείτε και τη γλώσσα τους.

Μιλάω για 17ο αιώνα 1681 για τον Φραγκίσκο Σκούφο, μία μεγάλη φυσιογνωμία ιεροκήρυκος συγκροτημένου που γράφει την "Τέχνη της Ρητορικής" και μιλάει έτσι.

Έτσι και ο περίφημος Ηλίας Μηνιάτης, στις "Διδαχές" του λέει αντίστοιχα πράγματα. So the famous Elias Miniatis, in his "Teachings" says similar things.

Έρχεται ο Παναγιωτάκης Κοδρικάς, αντίπαλος του Κοραή και γράφει κάπου "Την απλουστάτην δημοτικήν διάλεκτον" εις την δημοσθένειον ανύψωσε ευφράδειαν" ο Ηλίας Μηνιάτης. Panagiotakis Kodrikas comes, an opponent of Korais, and writes somewhere "The simplest dialect in the demostheneion was elevated to eloquence" by Ilias Miniatis.

Τιμόθεος Κυριακόπουλος, το 1759.

Ιερομόναχος από τη Χίο.

Γράφει την "Προαγωγή της χριστιανικής κατηχήσεως".

Κοιτάξτε λοιπόν εδώ μιλάω για το 1759 τι λέει για τη γλώσσα και πώς γράφει.

"Μην σου φανή ολιγότιμον το βιβλίον", δηλαδή μικρής αξίας "αν το ειδής εις απλήν φράσιν συγγραμένον". "Don't think the book is of little value", i.e. of little value "if you see it written in a simple sentence".

"Προς τους αμαθείς" Δεν υπάρχει πολιτική ορθότητα τώρα, ο αγράμματος, ο αμαθής.

Αλλά βέβαια δεν υπάρχει εκπαίδευση οργανωμένη.

Εντάξει, ήταν και μία περίοδος άσχημη για την παιδεία μας. Okay, it was also a bad period for our education.

Από πλευράς οργανώσεως, δεν έχουμε ακόμη γίνει κράτος.

Υπάρχουν σχολές, αλλά δεν είναι οργανωμένη παιδεία.

"Προς τους αμαθείς πρέπει τινάς" "να λέγει εύκολα, όχι υψηλά, ούτε δύσκολα".

"Διά τούτο άν ήθελε λαλήσω Μιξοβάρβαρα" με ξένες λέξεις δηλαδή "ή εις άλλον πολυσπούδακτον τρόπον" "ήθελε δώσω βέβαια εις τήν γνώμην τών Ελληνιστών" "αλλά όχι εις την γνώμην τού Θεού" "Δια τούτο έγραψα εις απλήν και κοινήν διάλεκτον" με "διάλεκτο" εννοεί γλώσσα "εις την οποίαν λαλούσι" "και οι πλέον παιδευμένοι άνθρωποι της πολιτείας όταν βούλωνται" "να κάμουσι και ταις πλέον σοβαραίς των δουλείαις". "For this reason, if he wanted me to speak Mixobarbara" with foreign words, i.e. "or in another well-studied way" "he wanted me to give to the opinion of the Hellenists" "but not to the opinion of God" "That is why I wrote in a simple and common dialect" with " dialect" means a language "in which the most educated people of the state speak when they want" "to do even the most serious jobs".

Ακόμα είναι "δουλεία", μετά έγινε δουλειά.

"Και εις αυτό εγώ ηύρα μεγαλωτάτην δυσκολίαν". "And in this I saw the greatest difficulty".

"πειδή και έστωντας", ώντας δηλαδή "η απλή διάλεκτος πτωχή, και ολίγη εις του λόγου της" "και διά τούτο γεμάτη από λέξαις βάρβαραις" "φράγκικαις ή τούρκικαις" "μου εφάνηκε πρέπον, να ξεφύγω, όσον έδυνήθηκα" "κάθε βαρβαρισμόν", ξένες λέξεις "όπου δεν συμφέρνει εις την εδικήν μας Γλώσσαν" "και μαζί να βαστώ μακριά" "εκείναις ταις ελληνικαίς λέξαις", όλα με "αι" "ταις οποίαις οι απλοί άνθρωποι δεν ταις γροικούσι". "sparing and being", that is, "the simple dialect is poor, and lacking in its speech" "and therefore full of barbarous words" "Frankish or Turkish" "I thought it necessary to escape, as much as I could" "every barbarism" , foreign words "where it is not beneficial to our own language" "and together to stay away" "you are the Greek words", all with "ai" "which the common people do not understand".

"Μερικαίς φοραίς, και τα ίδια Ελληνικά λόγια" "όπου εμεταχειρίστηκα τα έβαλα διεφθαρμένα", τα άλλαξα "καθώς κοινώς διεφθαρμένα τα λαλεί ο λαός" "φοβούμενος ότι βάζοντάς τα" "κατά τούς κανόνας της γραμματικής της ελληνικής" "μήπως και ο λαός δεν τα καταλαμβάνη".

"Ος τις δοκιμάσει να γράψη τέτοιας λογής απλά Ρωμαίϊκα" "θέλει γνωρίση πόσον είναι δύσκολον να λαλήση" "με όλην την πρεπούμενην ευπρέπειαν". "He who tries to write such words in simple Roman" "will know how difficult it is to pronounce" "with all the necessary decency".

"Έπ' αληθείας φαίνεται πολλά παράξενος" "πολλά" όπως λένε οι Κύπριοι.

Αντί για το "πολύ παράξενος" λέει "πολλά παράξενος". Instead of "very strange" it says "very strange".

"Έπ' αληθείας φαίνεται πολλά παράξενος" "ο σκοπός εκείνων των συγγραφέων" "μάλιστα των Διδακτάδων" "και άλλων όπου γράφουσι διά ωφέλειαν των ψυχών" "οι όποιοι λαλώντας κοινώς διά τον λαόν" "τον πλέα απλούν" είναι το "πλέον, πλέα" το οποίο έγινε "πια". "In truth it seems very strange" "the purpose of those writers" "indeed of the Didacts" "and others where they write for the benefit of souls" "who speaking in common for the people" "further spread" is the "now, now " which became "now".

"τον πλέα απλούν και πλέον αμαθή" "παραμερίζουσιν όμως τα κοινά λόγια, όπου δεν είναι βάρβαρα" "διότι δεν είναι από ξένην γλώσσαν συρμένα" "και συντρέχουσι εις τα ελληνικά" "όπου ο λαός ο αμαθής καθόλου δεν τα γροικά" "διά να δείξουσι", τώρα σατιρίζει αυτούς που γράφουν σε καθαρεύουσα "διά να δείξουσι τη σπουδήν των εις αυτά" "ωσάν να εκρέμετον όλη η σοφία και η επιστήμη του ανθρώπου" "εις τα ελληνικά λόγια".

"Ελληνικά λόγια, μιλάμε για αττικιστική.

Πάμε τώρα στο γλωσσικό ζήτημα.

Μπαίνουμε τώρα στα βαθιά.

τα οποία αρχίζουν από το 1761.

Τρεις σημαντικές διαμάχες.

Τρεις συγκρούσεις, τρεις μορφές εμφυλίου.

Ιώσηπος Μοισιόδαξ.

Γεννήθηκε το 1725, πεθαίνει το 1800.

Ευγένιος Βούλγαρης, 1716, πεθαίνει το 1806.

Ο Ιώσηπος Μοισιόδαξ, ιεροδιάκονος γράφει σε πιο απλή γλώσσα, μία μετάφραση.

Αλλά βέβαια είναι γνωστός ο Μοισιόδαξ.

Και έρχεται ο Ευγένιος Βούλγαρης και του κάνει μία σφοδρή επίθεση για τη γλώσσα που τολμά να γράψει πλέον μεταφράζοντας του Ιταλού, του Λουδοβίκου Μουρατόρι, την "Ηθική Φιλοσοφία". And Evgenios Voulgaris comes and makes a fierce attack on him for the language he dares to write now by translating the "Moral Philosophy" of the Italian, Ludovicos Muratori.

Του λέει "θα γράψεις φιλοσοφία με αυτή τη γλώσσα;".

"Μπαίνεις στην επιστήμη με αυτή τη γλώσσα;" Και αρχίζει μία σύγκρουση που ξαναλέω, εκεί αρχίζει το γλωσσικό ζήτημα και ως ονομασία.

Ζήτημα γλωσσικό 1761.

Ιώσηπος Μοισιόδαξ, ιεροδιάκονος.

Κάνε και μετάφραση από τα ιταλικά του φιλοσοφικού έργου του Λουδοβίκου Μουρατόρι, "Ηθική Φιλοσοφία".

Έρχεται λοιπόν το 1768 εφτά χρόνια αργότερα, ο Ευγένιος Βούλγαρης ο Μέγας όχι μόνο στη φιλοσοφία, αλλά σε όλες τις επιστήμες.

Εκδίδει τη "Λογική" του, την περίφημη η οποία είναι γραμμένη αρχαϊστί στη Λειψία.

Επιτίθεται τώρα πλέον ο Βούλγαρης.

"Προ πάντων τοιγαρούν" "μη κομιδή ξένον όντα, και αδαή του Έλληνος λόγου" "ήκειν αξιώ τον φιλοσοφήσοντα". "Above all they fight" "don't carry a foreign being, and ignorant of the Greek language" "I deserve the philosopher".

Αν θες να κάνεις φιλοσοφία δεν θα έρθεις αδαής του Έλληνος λόγου. If you want to do philosophy, you will not come ignorant of the Greek language.

"Αλλ' εκ της Γραμματικής", εννοεί την αρχαία "και της άλλης Εγκυκλίου των μαθημάτων τριβής" "ικανώς συγκεκροτημένον". "But from the Grammar", he means the ancient "and the other Encyclical of friction courses" "competently combined".

"Τοις γαρ εν ύφει χυδαίω" "παρενυφασμένοις" "εγκομβουμένοι φιλοσοφικοίς λεξιδίοις" Ότι λοιπόν πάνε και χρησιμοποιούν χυδαίο ύφος, χυδαία γλώσσα και βάζουν μέσα φιλοσοφικά λεξίδια. "Tois gar en yfe hydaio" "interwoven" "embroidered philosophical vocabulary" So that they go and use vulgar style, vulgar language and put in philosophical vocabulary.

"μονονουχί του της γνώσεως ύψους" "τη κεφαλή ψαύειν εοίκασι" "και φιλοσοφούντες απαιδεύτως" "ανοηταίνουσι νεανικώς".

Και βάζει την περίφημη φράση που λέγεται για τον Βούλγαρη στο Γλωσσικό.

"Εκσυρικτέον" σημαίνει σφύρα τους, αποδοκίμασέ τους. "Exyricteon" means hammer them, decry them.

"Εκσυρικτέον άρα" "τα χυδαϊστί φιλοσοφείν επαγγελόμενα βιβλιάρια". "Exsirikteon ara" "the promised booklets of hydaistic philosophers".

"της Ελλάδος φωνής ως οιόντε επιμελούμενος" "ης άνευ" "ουδέ των πάλαι πεφιλοσοφηκότων εστίν απόνασθαι". "of the voice of Greece as one who is edited" "without" "none of the old philosophers are absent".

Δεν μπορείς να ωφεληθείς από την παλιά φιλοσοφία χωρίς να γνωρίζεις την ελληνική δηλαδή την αρχαϊκή, την αρχαΐζουσα γλώσσα. You cannot benefit from the old philosophy without knowing Greek, that is, the archaic, archaic language.

Είναι η επίθεση που κάνει στον Ιώσηπο Μοισιόδακα. It is the attack he makes on Iosepos Moisiodakas.

Γιατί αυτός τόλμησε ένα φιλοσοφικό βιβλίο την "Ηθική Φιλοσοφία" του Μουρατόρι να τη δώσει απλοϊκά.

Έρχεται μετά ο Μοισιόδαξ, το 1781 στη "Θεωρία Γεωγραφίας" διότι έγραφαν και για διάφορα θέματα με σεβασμό στον Ευγένιο λέει "ο κλεινός Ευγένιος" γιατί τον είχε και δάσκαλο κάποτε και παίρνει μία στάση στον πρόλογό του εν μέρει απολογητική, αλλά και μαχητική, επιθετική.

Γιατί προτίμησε, εξηγεί ο Μοισιόδαξ, την κοινή γλώσσα.

"Τρεις είναι οι λόγοι κυρίως, υπό των οποίων προαχθείς" "προέκρινα το απλούν ύφος από του ελληνικού". "There are three main reasons, under which I preferred the simple style to the Greek".

Καταρχήν είναι αυτή η δημοτική; καταλαβαίνουμε ότι είναι μία απλή καθαρεύουσα λόγια γλώσσα, με στοιχεία δημοτικά.

Του Μοισιοδάκος.

"Τρεις είναι οι λόγοι κυρίως, υπό των οποίων προαχθείς" "προέκρινα το απλούν ύφος από του ελληνικού".

"Ο πρώτος μεν είναι διότι η σαφήνειαν" "οσάκις τα πράγματα εκτίθενται απλοϊκώς" "προσλαμβάνει επίτασιν".

Την καταλαβαίνει ο κόσμος.

"Ο δεύτερος δε" διότι τα εκτεθειμένα απλοϊκώς γίνονται νοητά" "και αυτοίς τοις μη αψαμένοις γραμματικής".

Και αυτοί δηλαδή που δεν είχανε επαφή με τη γραμματική.

Αν και δεν ακούμπησαν γραμματική, τα καταλαβαίνουν.

"Ο τρίτος δε" "διότι καλόν είναι τέλος" "οι Έλληνες αύτοι να γράφωσιν" "είτε περί των επιστήμων, είτε και περί πραγμάτων άλλων" "εν τη τετριμμένη, εν τη κοινή διαλέκτω αυτών".

"Έκαστος γιγνώσκει, πως πάντα τα έθνη της Ευρώπης" "γράφουσιν εν τω νυν" "έκαστον εν τη ιδιαζούση διαλέκτω του".

Αλήθεια βέβαια ότι έχουν εθνικές γλώσσες.

"τόσον περί των επιστημών" "όσον και περί πάσης ετέρας ύλης της πολυμαθείας απλώς".

Λέει πως όταν είναι κάτι πιο ανεβασμένο έχει και ένα υψηλότερο ύφος.

Για να απαντήσει για την επιστήμη.

Εγώ διά λόγους, τους οποίους επιφέρω έκρινα να εξυφάνω την παρούσαν συγγραφήν "εν τω απλώ ύφει". I, for the reasons I have given, decided to publish the present writing "in simple style".

Με το ύφος εννοούν τη γλώσσα.

Τη λένε ύφος, θα το σχολιάσω.

"Σώζων όμως αεί" "τους ωρισμένους όρους των πραγμάτων".

Κρατάω την ορολογία τη φιλοσοφική.

"οίτινες ήσαν εν χρήσει παρά τοις Αρχαίοις" "και μεθαρμόζων αεί το απλούν ύφος".

Το αλλάζω κρατώντας τους όρους τους αρχαίους τους φιλοσοφικούς.

Δεν το κάνω τόσο λαϊκό.

"Και μεθαρμόζων αεί το απλούν ύφος επί το σεμνότερον" "ή το ελάχιστον", δηλαδή τουλάχιστον "επί το πρεπωδέστερον τη ανά χείρας πραγματευομένη ύλη".

Ανάλογα με το τι πραγματεύομαι, το κάνω πιο επιρρεπές χρησιμοποιώ τους αρχαίους ορούς, ένα πιο υψηλό ύφος. Depending on what I'm dealing with, I tend to use the ancient serums, a higher style.

Τι λέει τελικά για τον Ευγένιο Βούλγαρη; "Ο μέγας ανήρ" "αντί να εκσυρίξει" δηλαδή να αποδοκιμάσει "όφειλε να συστήσει μάλλον το απλούν ύφος ημών" "προσδιορίζων αυτώ τους όρους, κατά τους οποίους είναι ρυθμιστέον" "ουχί δέ να εκφαυλίση αυτό". What does he finally say about Evgenios Voulgaris? "The great man" "instead of criticizing" i.e. disapproving "should rather have recommended our simple style" "defining the conditions under which it is regulated" "and not exaggerate it".