The Dawn of Canadian History : A Chronicle of Aboriginal Canada by Stephen Leacock, CHAPTER I. BEFORE THE DAWN

CHAPTER I. BEFORE THE DAWN

We always speak of Canada as a new country.

In one sense, of course, this is true. The settlement of Europeans on Canadian soil dates back only three hundred years. Civilization in Canada is but a thing of yesterday, and its written history, when placed beside the long millenniums of the recorded annals of European and Eastern peoples, seems but a little span. But there is another sense in which the Dominion of Canada, or at least part of it, is perhaps the oldest country in the world.

According to the Nebular Theory the whole of our planet was once a fiery molten mass gradually cooling and hardening itself into the globe we know. On its surface moved and swayed a liquid sea glowing with such a terrific heat that we can form no real idea of its intensity. As the mass cooled, vast layers of vapour, great beds of cloud, miles and miles in thickness, were formed and hung over the face of the globe, obscuring from its darkened surface the piercing beams of the sun. Slowly the earth cooled, until great masses of solid matter, rock as we call it, still penetrated with intense heat, rose to the surface of the boiling sea. Forces of inconceivable magnitude moved through the mass. The outer surface of the globe as it cooled ripped and shrivelled like a withering orange. Great ridges, the mountain chains of to-day, were furrowed on its skin. Here in the darkness of the prehistoric night there arose as the oldest part of the surface of the earth the great rock bed that lies in a huge crescent round the shores of Hudson Bay, from Labrador to the unknown wilderness of the barren lands of the Coppermine basin touching the Arctic sea. The wanderer who stands to-day in the desolate country of James Bay or Ungava is among the oldest monuments of the world. The rugged rock which here and there breaks through the thin soil of the infertile north has lain on the spot from the very dawn of time. Millions of years have probably elapsed since the cooling of the outer crust of the globe produced the solid basis of our continents. The ancient formation which thus marks the beginnings of the solid surface of the globe is commonly called by geologists the Archaean rock, and the myriads of uncounted years during which it slowly took shape are called the Archaean age.

But the word 'Archaean' itself tells us nothing, being merely a Greek term meaning 'very old.' This Archaean or original rock must necessarily have extended all over the surface of our sphere as it cooled from its molten form and contracted into the earth on which we live. But in most places this rock lies deep under the waters of the oceans, or buried below the heaped up strata of the formations which the hand of time piled thickly upon it. Only here and there can it still be seen as surface rock or as rock that lies but a little distance below the soil. In Canada, more than anywhere else in the world, is this Archaean formation seen. On a geological map it is marked as extending all round the basin of Hudson Bay, from Labrador to the shores of the Arctic. It covers the whole of the country which we call New Ontario, and also the upper part of the province of Quebec. Outside of this territory there was at the dawn of time no other 'land' where North America now is, except a long island of rock that marks the backbone of what are now the Selkirk Mountains and a long ridge that is now the mountain chain of the Alleghanies beside the Atlantic slope. Books on geology trace out for us the long successive periods during which the earth's surface was formed.

Even in the Archaean age something in the form of life may have appeared. Perhaps vast masses of dank seaweed germinated as the earliest of plants in the steaming oceans. The water warred against the land, tearing and breaking at its rock formation and distributing it in new strata, each buried beneath the next and holding fast within it the fossilized remains that form the record of its history. Huge fern plants spread their giant fronds in the dank sunless atmospheres, to be buried later in vast beds of decaying vegetation that form the coal-fields of to-day. Animal life began first, like the plants, in the bosom of the ocean.

From the slimy depths of the water life crawled hideous to the land. Great reptiles dragged their sluggish length through the tangled vegetation of the jungle of giant ferns. Through countless thousands of years, perhaps, this gradual process went on.

Nature, shifting its huge scenery, depressed the ocean beds and piled up the dry land of the continents. In place of the vast 'Continental Sea,' which once filled the interior of North America, there arose the great plateau or elevated plain that now runs from the Mackenzie basin to the Gulf of Mexico. Instead of the rushing waters of the inland sea, these waters have narrowed into great rivers—the Mackenzie, the Saskatchewan, the Mississippi—that swept the face of the plateau and wore down the surface of the rock and mountain slopes to spread their powdered fragments on the broad level soil of the prairies of the west. With each stage in the evolution of the land the forms of life appear to have reached a higher development. In place of the seaweed and the giant ferns of the dawn of time there arose the maples, the beeches, and other waving trees that we now see in the Canadian woods. The huge reptiles in the jungle of the Carboniferous era passed out of existence. In place of them came the birds, the mammals,—the varied types of animal life which we now know. Last in the scale of time and highest in point of evolution, there appeared man. We must not speak of the continents as having been made once and for all in their present form.

No doubt in the countless centuries of geological evolution various parts of the earth were alternately raised and depressed. Great forests grew, and by some convulsion were buried beneath the ocean, covered deep as they lay there with a sediment of earth and rock, and at length raised again as the waters retreated. The coal-beds of Cape Breton are the remains of a forest buried beneath the sea. Below the soil of Alberta is a vast jungle of vegetation, a dense mass of giant fern trees. The Great Lakes were once part of a much vaster body of water, far greater in extent than they now are. The ancient shore-line of Lake Superior may be traced five hundred feet above its present level. In that early period the continents and islands which we now see wholly separated were joined together at various points.

The British islands formed a connected part of Europe. The Thames and the Rhine were one and the same river, flowing towards the Arctic ocean over a plain that is now the shallow sunken bed of the North Sea. It is probable that during the last great age, the Quaternary, as geologists call it, the upheaval of what is now the region of Siberia and Alaska, made a continuous chain of land from Asia to America. As the land was depressed again it left behind it the islands in the Bering Sea, like stepping-stones from shore to shore. In the same way, there was perhaps a solid causeway of land from Canada to Europe reaching out across the Northern Atlantic. Baffin Island and other islands of the Canadian North Sea, the great sub-continent of Greenland, Iceland, the Faroe Islands, and the British Isles, all formed part of this continuous chain. As the last of the great changes, there came the Ice Age, which profoundly affected the climate and soil of Canada, and, when the ice retreated, left its surface much as we see it now.

During this period the whole of Canada from the Atlantic to the Rocky Mountains lay buried under a vast sheet of ice. Heaped up in immense masses over the frozen surface of the Hudson Bay country, the ice, from its own dead weight, slid sidewise to the south. As it went it ground down the surface of the land into deep furrows and channels; it cut into the solid rock like a moving plough, and carried with it enormous masses of loose stone and boulders which it threw broadcast over the face of the country. These stones and boulders were thus carried forty and fifty, and in some cases many hundred miles before they were finally loosed and dropped from the sheet of moving ice. In Ontario and Quebec and New England great stones of the glacial drift are found which weigh from one thousand to seven thousand tons. They are deposited in some cases on what is now the summit of hills and mountains, showing how deep the sheet of ice must have been that could thus cover the entire surface of the country, burying alike the valleys and the hills. The mass of ice that moved slowly, century by century, across the face of Southern Canada to New England is estimated to have been in places a mile thick. The limit to which it was carried went far south of the boundaries of Canada. The path of the glacial drift is traced by geologists as far down the Atlantic coast as the present site of New York, and in the central plain of the continent it extended to what is now the state of Missouri. Facts seem to support the theory that before the Great Ice Age the climate of the northern part of Canada was very different from what it is now.

It is very probable that a warm if not a torrid climate extended for hundreds of miles northward of the now habitable limits of the Dominion. The frozen islands of the Arctic seas were once the seat of luxurious vegetation and teemed with life. On Bathurst Island, which lies in the latitude of 76 degrees, and is thus six hundred miles north of the Arctic Circle, there have been found the bones of huge lizards that could only have lived in the jungles of an almost tropical climate. We cannot tell with any certainty just how and why these great changes came about.

But geologists have connected them with the alternating rise and fall of the surface of the northern continent and its altitude at various times above the level of the sea. Thus it seems probable that the glacial period with the ice sheet of which we have spoken was brought about by a great elevation of the land, accompanied by a change to intense cold. This led to the formation of enormous masses of ice heaped up so high that they presently collapsed and moved of their own weight from the elevated land of the north where they had been formed. Later on, the northern continent subsided again and the ice sheet disappeared, but left behind it an entirely different level and a different climate from those of the earlier ages. The evidence of the later movements of the land surface, and its rise and fall after the close of the glacial epoch, may still easily be traced. At a certain time after the Ice Age, the surface sank so low that land which has since been lifted up again to a considerable height was once the beach of the ancient ocean. These beaches are readily distinguished by the great quantities of sea shells that lie about, often far distant from the present sea. Thus at Nachvak in Labrador there is a beach fifteen hundred feet above the ocean. Probably in this period after the Ice Age the shores of Eastern Canada had sunk so low that the St Lawrence was not a river at all, but a great gulf or arm of the sea. The ancient shore can still be traced beside the mountain at Montreal and on the hillsides round Lake Ontario. Later on again the land rose, the ocean retreated, and the rushing waters from the shrunken lakes made their own path to the sea. In their foaming course to the lower level they tore out the great gorge of Niagara, and tossed and buffeted themselves over the unyielding ledges of Lachine. Mighty forces such as these made and fashioned the continent on which we live.

CHAPTER I. BEFORE THE DAWN KAPITEL I. VOR DER DÄMMERUNG ΚΕΦΆΛΑΙΟ I. ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΑΥΓΉ CAPÍTULO I. ANTES DEL AMANECER CHAPITRE I. AVANT L'AUBE CAPITOLO I. PRIMA DELL'ALBA 第一章夜明け前 I NODAĻA. PIRMS RĪTAUSMAS ROZDZIAŁ I. PRZED ŚWITEM CAPÍTULO I. ANTES DO AMANHECER ГЛАВА I. ПЕРЕД РАССВЕТОМ 第一章黎明之前第一章黎明之前

We always speak of Canada as a new country. Mēs vienmēr runājam par Kanādu kā par jaunu valsti. Мы всегда говорим о Канаде как о новой стране.

In one sense, of course, this is true. In gewisser Weise stimmt das natürlich. Vienā ziņā, protams, tā ir taisnība. В каком-то смысле, конечно, это правда. The settlement of Europeans on Canadian soil dates back only three hundred years. Eiropieši Kanādas teritorijā apmetās tikai pirms trīssimt gadiem. Civilization in Canada is but a thing of yesterday, and its written history, when placed beside the long millenniums of the recorded annals of European and Eastern peoples, seems but a little span. ||||||||||||||||||milenios largos||||anales históricos|||||pueblos europeos y orientales||||| Die Zivilisation in Kanada ist nur noch eine Sache von gestern, und ihre geschriebene Geschichte, wenn man sie neben die langen Jahrtausende der aufgezeichneten Annalen der europäischen und östlichen Völker stellt, scheint nur eine kleine Zeitspanne zu sein. Civilizācija Kanādā ir tikai vakardienas lieta, un tās rakstītā vēsture, ja to pielīdzina Eiropas un Austrumu tautu tūkstošgadu senajām pierakstītajām vēstīm, šķiet tikai neliels laika sprīdis. A civilização no Canadá é uma coisa de ontem e a sua história escrita, quando colocada ao lado dos longos milénios dos anais registados dos povos europeus e orientais, parece apenas um pequeno espaço de tempo. Цивилизация в Канаде — это всего лишь вчерашний день, и ее письменная история, по сравнению с долгими тысячелетиями письменных анналов европейских и восточных народов, кажется лишь небольшим отрезком времени. Kanada'daki uygarlık düne ait bir şeydir ve yazılı tarihi, Avrupa ve Doğu halklarının kayıtlı yıllıklarının uzun bin yıllarının yanına yerleştirildiğinde, sadece küçük bir süre gibi görünür. But there is another sense in which the Dominion of Canada, or at least part of it, is perhaps the oldest country in the world. Aber es gibt noch einen anderen Sinn, in dem das Dominion of Canada, oder zumindest ein Teil davon, vielleicht das älteste Land der Welt ist. Но есть и другой смысл, в котором Доминион Канада или, по крайней мере, его часть, возможно, является древнейшей страной в мире. Ancak Kanada Dominyonu'nun ya da en azından bir kısmının belki de dünyanın en eski ülkesi olmasının başka bir anlamı daha var.

According to the Nebular Theory the whole of our planet was once a fiery molten mass gradually cooling and hardening itself into the globe we know. |||||||||||||incandescente|fundida|||||endureciéndose|||||| Согласно небулярной теории, вся наша планета когда-то была огненной расплавленной массой, которая постепенно остывает и затвердевает, превращаясь в известный нам шар. Nebular Teorisine göre, gezegenimizin tamamı bir zamanlar yavaş yavaş soğuyan ve sertleşerek bildiğimiz küreye dönüşen ateşli erimiş bir kütleydi. On its surface moved and swayed a liquid sea glowing with such a terrific heat that we can form no real idea of its intensity. |||||se balanceaba||||||||||||||||||| Na sua superfície movia-se e balançava um mar líquido que brilhava com um calor tão terrível que não podemos fazer uma ideia real da sua intensidade. Yüzeyinde, yoğunluğu hakkında gerçek bir fikir edinemeyeceğimiz kadar müthiş bir ısıyla parlayan sıvı bir deniz hareket ediyor ve sallanıyordu. As the mass cooled, vast layers of vapour, great beds of cloud, miles and miles in thickness, were formed and hung over the face of the globe, obscuring from its darkened surface the piercing beams of the sun. |||||||vapor||||||||||||||||||||||||||penetrantes|||| Als die Masse abkühlte, bildeten sich riesige Dampfschichten, große Wolkenschichten, Meilen und Meilen dick, und hingen über der Oberfläche des Globus, wobei sie die durchdringenden Strahlen der Sonne von seiner dunklen Oberfläche verdeckten. À medida que a massa arrefecia, formavam-se vastas camadas de vapor, grandes leitos de nuvens, com quilómetros e quilómetros de espessura, que pairavam sobre a face do globo, obscurecendo da sua superfície escurecida os raios penetrantes do sol. Kütle soğudukça, geniş buhar katmanları, kilometrelerce kalınlıkta büyük bulut yatakları oluştu ve yerkürenin yüzü üzerinde asılı kalarak karanlık yüzeyinden güneşin delici ışınlarını gizledi. Slowly the earth cooled, until great masses of solid matter, rock as we call it, still penetrated with intense heat, rose to the surface of the boiling sea. Langsam kühlte die Erde ab, bis große Massen fester Materie, Gestein, wie wir es nennen, immer noch von intensiver Hitze durchdrungen, an die Oberfläche des kochenden Meeres aufstiegen. Lentamente, a Terra arrefeceu, até que grandes massas de matéria sólida, rocha, como lhe chamamos, ainda penetradas de calor intenso, subiram à superfície do mar em ebulição. Dünya yavaş yavaş soğudu, ta ki büyük katı madde kütleleri, bizim deyimimizle kaya, hala yoğun ısıyla nüfuz ederek kaynayan denizin yüzeyine yükselene kadar. Forces of inconceivable magnitude moved through the mass. Akıl almaz büyüklükteki kuvvetler kütlenin içinde hareket ediyordu. The outer surface of the globe as it cooled ripped and shrivelled like a withering orange. |||||||||||marchitó|||marchitándose| Die äußere Oberfläche der Kugel riss beim Abkühlen auf und schrumpelte wie eine welkende Orange. A superfície exterior do globo, à medida que arrefecia, rasgava-se e murchava como uma laranja murcha. Soğudukça kürenin dış yüzeyi solan bir portakal gibi yırtıldı ve buruştu. Great ridges, the mountain chains of to-day, were furrowed on its skin. |Grandes crestas||||||||surcadas||| Große Grate, die heutigen Bergketten, waren auf seiner Haut zerfurcht. Grandes cristas, as cadeias montanhosas de hoje, estavam sulcadas na sua pele. Günümüzün dağ zincirleri olan büyük sırtlar, derisinin üzerinde çatlamıştı. Here in the darkness of the prehistoric night there arose as the oldest part of the surface of the earth the great rock bed that lies in a huge crescent round the shores of Hudson Bay, from Labrador to the unknown wilderness of the barren lands of the Coppermine basin touching the Arctic sea. |||||||||||||||||||||||||||||media luna|||||||||||||||estériles||||||||| Hier in der Dunkelheit der prähistorischen Nacht entstand als ältester Teil der Erdoberfläche das große Felsbett, das in einer riesigen Sichel um die Ufer der Hudson Bay liegt, von Labrador bis in die unbekannte Wildnis der öden Länder der Coppermine Becken, das das arktische Meer berührt. Aqui, na escuridão da noite pré-histórica, surgiu como a parte mais antiga da superfície da terra o grande leito rochoso que se estende num enorme crescente em torno das margens da Baía de Hudson, desde Labrador até ao deserto desconhecido das terras áridas da bacia de Coppermine, tocando o mar Árctico. Burada, tarih öncesi gecenin karanlığında, yeryüzünün en eski parçası olarak, Labrador'dan Kuzey Buz Denizi'ne dokunan Coppermine havzasının çorak topraklarının bilinmeyen vahşi doğasına kadar Hudson Körfezi kıyılarının etrafında büyük bir hilal şeklinde uzanan büyük kaya yatağı ortaya çıktı. The wanderer who stands to-day in the desolate country of James Bay or Ungava is among the oldest monuments of the world. ||||||||||||||Ungava|||||||| Der Wanderer, der heute im trostlosen Land von James Bay oder Ungava steht, gehört zu den ältesten Denkmälern der Welt. O andarilho que hoje se encontra na terra desolada de James Bay ou Ungava está entre os monumentos mais antigos do mundo. Bugün James Bay ya da Ungava'nın ıssız topraklarında duran gezgin, dünyanın en eski anıtları arasındadır. The rugged rock which here and there breaks through the thin soil of the infertile north has lain on the spot from the very dawn of time. ||||||||||||||estéril|||||||||||| Der schroffe Felsen, der hier und da den dünnen Boden des unfruchtbaren Nordens durchbricht, liegt seit Anbeginn der Zeit an Ort und Stelle. A rocha escarpada que, aqui e ali, rompe o solo rarefeito do norte infértil, encontra-se no local desde o início dos tempos. Kuzeyin verimsiz ince toprağını şuradan buradan yaran sarp kayalar, zamanın başlangıcından beri bu noktada durmaktadır. Millions of years have probably elapsed since the cooling of the outer crust of the globe produced the solid basis of our continents. Provavelmente, decorreram milhões de anos desde que o arrefecimento da crosta exterior do globo produziu a base sólida dos nossos continentes. Yerkürenin dış kabuğunun soğumasının kıtalarımızın katı temelini oluşturmasından bu yana muhtemelen milyonlarca yıl geçmiştir. The ancient formation which thus marks the beginnings of the solid surface of the globe is commonly called by geologists the Archaean rock, and the myriads of uncounted years during which it slowly took shape are called the Archaean age. |||||||||||||||||||||Arcaico||||miriadas de años|||||||||||||| Die uralte Formation, die somit die Anfänge der festen Oberfläche des Globus markiert, wird von Geologen gemeinhin als archaisches Gestein bezeichnet, und die unzähligen Jahre, in denen es langsam Gestalt annahm, werden das archaische Zeitalter genannt. A formação antiga que marca assim os primórdios da superfície sólida do globo é comummente designada pelos geólogos por rocha arqueana, e as miríades de anos incontáveis durante os quais lentamente tomou forma são designadas por idade arqueana. Bu şekilde yerkürenin katı yüzeyinin başlangıcını işaret eden antik oluşum, jeologlar tarafından genellikle Arkean kayası olarak adlandırılır ve yavaş yavaş şekillendiği sayısız yıl boyunca Arkean çağı olarak adlandırılır.

But the word 'Archaean' itself tells us nothing, being merely a Greek term meaning 'very old.' Ancak 'Arke' kelimesinin kendisi bize hiçbir şey söylemez, sadece 'çok eski' anlamına gelen Yunanca bir terimdir. This Archaean or original rock must necessarily have extended all over the surface of our sphere as it cooled from its molten form and contracted into the earth on which we live. Dieses archaische oder ursprüngliche Gestein muss sich zwangsläufig über die gesamte Oberfläche unserer Sphäre ausgebreitet haben, als es aus seiner geschmolzenen Form abgekühlt und in die Erde, auf der wir leben, zusammengezogen wurde. Esta rocha arqueana ou original deve necessariamente ter-se estendido por toda a superfície da nossa esfera quando arrefeceu da sua forma fundida e se contraiu na terra em que vivemos. Bu Arkean ya da orijinal kaya, erimiş halinden soğuyup üzerinde yaşadığımız yeryüzüne büzülürken, küremizin tüm yüzeyine yayılmış olmalıdır. But in most places this rock lies deep under the waters of the oceans, or buried below the heaped up strata of the formations which the hand of time piled thickly upon it. ||||||||||||||||||amontonadas||estratos acumulados|||||||||||| Aber an den meisten Orten liegt dieser Felsen tief unter dem Wasser der Ozeane oder unter den aufgehäuften Schichten der Formationen begraben, die die Hand der Zeit dick darauf geschichtet hat. Ancak çoğu yerde bu kaya okyanus sularının derinliklerinde yatmakta ya da zamanın elinin üzerine kalın bir şekilde yığdığı oluşumların yığılı tabakalarının altına gömülmüştür. Але в більшості місць ця скеля лежить глибоко під водами океанів або похована під нагромадженими шарами утворень, які рука часу щільно навалила на неї. Only here and there can it still be seen as surface rock or as rock that lies but a little distance below the soil. Nur hier und da ist es noch als Oberflächengestein oder als Gestein, das nur wenig unter der Erde liegt, zu sehen. Só aqui e ali é que ainda pode ser vista como rocha à superfície ou como rocha que se encontra apenas a uma pequena distância abaixo do solo. Sadece burada ve orada hala yüzey kayası olarak ya da toprağın biraz altında kalan kaya olarak görülebilir. In Canada, more than anywhere else in the world, is this Archaean formation seen. Kanada'da, dünyanın başka yerlerinden daha fazla bu Arkean oluşumu görülmektedir. On a geological map it is marked as extending all round the basin of Hudson Bay, from Labrador to the shores of the Arctic. Auf einer geologischen Karte ist es so markiert, dass es sich rund um das Becken der Hudson Bay erstreckt, von Labrador bis zu den Küsten der Arktis. Jeolojik bir haritada, Labrador'dan Kuzey Kutbu kıyılarına kadar Hudson Körfezi havzası boyunca uzandığı belirtilmiştir. It covers the whole of the country which we call New Ontario, and also the upper part of the province of Quebec. |||||||||||Ontario|||||||||| Yeni Ontario olarak adlandırdığımız ülkenin tamamını ve ayrıca Quebec eyaletinin üst kısmını kapsamaktadır. Outside of this territory there was at the dawn of time no other 'land' where North America now is, except a long island of rock that marks the backbone of what are now the Selkirk Mountains and a long ridge that is now the mountain chain of the Alleghanies beside the Atlantic slope. ||||||||||||||||||||||||||||columna vertebral|||||||||||cresta montañosa|||||||||||||pendiente atlántica Fora deste território, não havia, no início dos tempos, qualquer outra "terra" onde hoje se situa a América do Norte, excepto uma longa ilha de rocha que marca a espinha dorsal do que são hoje as Montanhas Selkirk e uma longa cordilheira que é hoje a cadeia montanhosa dos Alleghanies, junto à vertente atlântica. Bu bölgenin dışında, zamanın başlangıcında Kuzey Amerika'nın şu anda bulunduğu yerde, şu anda Selkirk Dağları'nın omurgasını oluşturan uzun bir kaya adası ve Atlantik yamacının yanındaki Alleghanies dağ zinciri olan uzun bir sırt dışında başka bir 'kara' yoktu. Books on geology trace out for us the long successive periods during which the earth’s surface was formed. Bücher über Geologie zeichnen für uns die langen aufeinanderfolgenden Perioden nach, in denen die Erdoberfläche geformt wurde. Jeoloji kitapları, dünya yüzeyinin oluştuğu birbirini izleyen uzun dönemlerin izini sürüyor.

Even in the Archaean age something in the form of life may have appeared. |||Arcaico|||||||||| Arke çağında bile yaşam formunda bir şeyler ortaya çıkmış olabilir. Perhaps vast masses of dank seaweed germinated as the earliest of plants in the steaming oceans. ||||húmedas|algas marinas|||||||||| Vielleicht keimten riesige Massen von feuchtem Seetang als die frühesten Pflanzen in den dampfenden Ozeanen. Talvez vastas massas de algas húmidas tenham germinado como as primeiras plantas nos oceanos fumegantes. Belki de büyük nemli yosun kütleleri, buharlı okyanuslarda ilk bitkiler olarak filizlenmiştir. The water warred against the land, tearing and breaking at its rock formation and distributing it in new strata, each buried beneath the next and holding fast within it the fossilized remains that form the record of its history. ||luchaba contra||||||||||||||||estratos nuevos||||||||||||fosilizados|||||||| Das Wasser bekämpfte das Land, riss und brach an seiner Felsformation und verteilte sie in neue Schichten, jede unter der nächsten begraben und in sich die versteinerten Überreste festhaltend, die die Aufzeichnungen seiner Geschichte bilden. A água guerreou contra a terra, rasgando e partindo a sua formação rochosa e distribuindo-a em novos estratos, cada um enterrado sob o seguinte e mantendo dentro de si os restos fossilizados que formam o registo da sua história. Su toprağa karşı savaşmış, kaya oluşumunu yırtıp parçalamış ve her biri bir sonrakinin altına gömülen ve tarihin kaydını oluşturan fosilleşmiş kalıntıları içinde tutan yeni tabakalar halinde dağıtmıştır. Вода воювала проти землі, роздираючи та ламаючи її скельні утворення та розподіляючи їх у нові шари, кожен похований під наступним і міцно утримуючи в собі скам’янілі останки, які складають літопис його історії. Huge fern plants spread their giant fronds in the dank sunless atmospheres, to be buried later in vast beds of decaying vegetation that form the coal-fields of to-day. |Helecho gigante|plantas helechos enormes|se extienden|||frondas gigantescas||||sin sol||||||||lechos vastos||en descomposición||||||||| Riesige Farnpflanzen breiten ihre riesigen Wedel in der feuchten, sonnenlosen Atmosphäre aus, um später in riesigen Beeten verwesender Vegetation begraben zu werden, die die heutigen Kohlenfelder bilden. Dev eğreltiotu bitkileri, dev yapraklarını nemli güneşsiz atmosferlere yayarak, daha sonra günümüzün kömür sahalarını oluşturan çürüyen bitki örtüsünün geniş yataklarına gömüldüler. Величезні рослини папороті розпускають свої велетенські листя у вогкій безсонячній атмосфері, щоб пізніше бути похованими у величезних грядках гнилої рослинності, які утворюють сучасні вугільні родовища. Animal life began first, like the plants, in the bosom of the ocean. Hayvan yaşamı da bitkiler gibi ilk olarak okyanusun bağrında başlamıştır. Життя тварин спочатку, як і рослини, зародилося в надрах океану.

From the slimy depths of the water life crawled hideous to the land. |||profundidades fangosas||||||horrible||| Aus den schleimigen Tiefen des Wassers kroch das Leben scheußlich ans Land. Suyun sümüksü derinliklerinden karaya doğru iğrenç bir yaşam sürünüyordu. Зі слизової глибини води жахливе життя виповзло на сушу. Great reptiles dragged their sluggish length through the tangled vegetation of the jungle of giant ferns. |||||||||||||||Helechos gigantes Große Reptilien schleppten ihre träge Länge durch die verworrene Vegetation des Dschungels aus Riesenfarnen. Büyük sürüngenler, dev eğrelti otlarından oluşan ormanın karmakarışık bitki örtüsü içinde halsiz boylarını sürüklüyorlardı. Великі рептилії тягнули свою мляву довжину крізь заплутану рослинність джунглів гігантських папоротей. Through countless thousands of years, perhaps, this gradual process went on. Можливо, цей поступовий процес тривав незліченні тисячі років.

Nature, shifting its huge scenery, depressed the ocean beds and piled up the dry land of the continents. ||||paisaje natural|hundió|||lechos oceánicos||||||||| Doğa, devasa manzarasını değiştirerek okyanus yataklarını çökertmiş ve kıtaların kuru topraklarını yığmıştır. Природа, змінивши свої величезні пейзажі, вдавила дна океанів і нагромадила сушу континентів. In place of the vast 'Continental Sea,' which once filled the interior of North America, there arose the great plateau or elevated plain that now runs from the Mackenzie basin to the Gulf of Mexico. ||||||||||||||||||||||||||||cuenca del Mackenzie|||||| Bir zamanlar Kuzey Amerika'nın iç kısımlarını dolduran geniş 'Kıta Denizi'nin yerine, bugün Mackenzie havzasından Meksika Körfezi'ne kadar uzanan büyük plato ya da yüksek ova ortaya çıkmıştır. На місці величезного «континентального моря», яке колись заповнювало внутрішню частину Північної Америки, виникло велике плато або піднесена рівнина, яка зараз тягнеться від басейну Маккензі до Мексиканської затоки. Instead of the rushing waters of the inland sea, these waters have narrowed into great rivers—the Mackenzie, the Saskatchewan, the Mississippi—that swept the face of the plateau and wore down the surface of the rock and mountain slopes to spread their powdered fragments on the broad level soil of the prairies of the west. ||||||||||||se han estrechado|||||||||||||||||||||||||||laderas de montañas|||||||||||||||| İç denizin coşkun suları yerine, bu sular daralarak büyük nehirlere -Mackenzie, Saskatchewan, Mississippi- dönüşmüş ve platonun yüzeyini süpürerek kayaların ve dağ yamaçlarının yüzeyini aşındırarak toz halindeki parçalarını batının geniş düz topraklarına yaymıştır. With each stage in the evolution of the land the forms of life appear to have reached a higher development. Mit jeder Entwicklungsstufe des Landes scheinen die Lebensformen eine höhere Entwicklung erreicht zu haben. Toprağın evrimindeki her aşamada, yaşam formlarının daha yüksek bir gelişime ulaştığı görülmektedir. In place of the seaweed and the giant ferns of the dawn of time there arose the maples, the beeches, and other waving trees that we now see in the Canadian woods. |||||||||||||albor de los tiempos||||||los hayas|||||||||||| Anstelle des Seetangs und der riesigen Farne des Anbeginns der Zeit entstanden die Ahorne, die Buchen und andere wogende Bäume, die wir jetzt in den kanadischen Wäldern sehen. Zamanın şafağındaki deniz yosunları ve dev eğrelti otlarının yerine, bugün Kanada ormanlarında gördüğümüz akçaağaçlar, kayınlar ve diğer dalgalanan ağaçlar ortaya çıkmıştır. The huge reptiles in the jungle of the Carboniferous era passed out of existence. Karbonifer döneminin ormanlarındaki dev sürüngenler yok olup gitmiştir. In place of them came the birds, the mammals,—the varied types of animal life which we now know. Onların yerine kuşlar, memeliler -şimdi bildiğimiz çeşitli hayvan yaşamı türleri- geldi. Last in the scale of time and highest in point of evolution, there appeared man. |||||último en el tiempo||||||||| Als letztes in der Zeitskala und am höchsten in der Evolution erschien der Mensch. Zaman ölçeğinde en son ve evrim açısından en yüksek noktada insan ortaya çıktı. We must not speak of the continents as having been made once and for all in their present form. Wir dürfen nicht davon sprechen, dass die Kontinente in ihrer jetzigen Form ein für alle Mal gemacht sind. Kıtaların bir kez ve sonsuza dek şimdiki halleriyle yaratılmış olduğundan söz etmemeliyiz.

No doubt in the countless centuries of geological evolution various parts of the earth were alternately raised and depressed. Zweifellos wurden in den unzähligen Jahrhunderten der geologischen Entwicklung verschiedene Teile der Erde abwechselnd angehoben und abgesenkt. Hiç şüphe yok ki, sayısız jeolojik evrim yüzyılları boyunca dünyanın çeşitli bölgeleri dönüşümlü olarak yükselmiş ve alçalmıştır. Great forests grew, and by some convulsion were buried beneath the ocean, covered deep as they lay there with a sediment of earth and rock, and at length raised again as the waters retreated. ||||||convulsión||||||||||||||sedimento|||||||||||||retrocedieron Büyük ormanlar büyüdü ve bir sarsıntıyla okyanusun altına gömüldü, orada yatarken toprak ve kaya tortusuyla derin bir şekilde kaplandı ve sonunda sular çekildikçe tekrar yükseldi. The coal-beds of Cape Breton are the remains of a forest buried beneath the sea. Cape Breton'daki kömür yatakları, denizin altına gömülmüş bir ormanın kalıntılarıdır. Below the soil of Alberta is a vast jungle of vegetation, a dense mass of giant fern trees. ||suelo||||||||||||||| Unter dem Boden von Alberta befindet sich ein riesiger Vegetationsdschungel, eine dichte Masse riesiger Farnbäume. Alberta toprağının altında dev eğrelti otlarından oluşan geniş bir bitki örtüsü ormanı yer almaktadır. The Great Lakes were once part of a much vaster body of water, far greater in extent than they now are. Die Großen Seen waren einst Teil eines viel größeren Gewässers, das weitaus größer war als heute. Büyük Göller bir zamanlar, şu anda olduğundan çok daha geniş bir su kütlesinin parçasıydı. The ancient shore-line of Lake Superior may be traced five hundred feet above its present level. Die alte Uferlinie des Lake Superior kann fünfhundert Fuß über ihrem gegenwärtigen Niveau verfolgt werden. Superior Gölü'nün eski kıyı çizgisi, bugünkü seviyesinden beş yüz fit yukarıda izlenebilmektedir. In that early period the continents and islands which we now see wholly separated were joined together at various points. In that early period the continents and islands which we now see wholly separated were joined together at various points. O erken dönemde, şu anda tamamen ayrılmış olarak gördüğümüz kıtalar ve adalar çeşitli noktalarda birleşmişlerdi.

The British islands formed a connected part of Europe. Britanya adaları Avrupa'nın bağlantılı bir parçasını oluşturuyordu. The Thames and the Rhine were one and the same river, flowing towards the Arctic ocean over a plain that is now the shallow sunken bed of the North Sea. ||||||||||||||||||llanura||||||hundido|lecho|||| Die Themse und der Rhein waren ein und derselbe Fluss, der über eine Ebene, die heute das flache, versunkene Bett der Nordsee ist, in Richtung des Arktischen Ozeans floss. Thames ve Ren nehirleri tek ve aynı nehirdi ve şimdi Kuzey Denizi'nin sığ batık yatağı olan bir düzlük üzerinden Kuzey Kutbu okyanusuna doğru akıyordu. It is probable that during the last great age, the Quaternary, as geologists call it, the upheaval of what is now the region of Siberia and Alaska, made a continuous chain of land from Asia to America. ||||||||||Cuaternario||||||levantamiento|||||||||||||||||||| Jeologların Kuvaterner olarak adlandırdıkları son büyük çağda, şu anda Sibirya ve Alaska'nın bulunduğu bölgenin altüst olmasıyla Asya'dan Amerika'ya kesintisiz bir kara zinciri oluşmuş olması muhtemeldir. As the land was depressed again it left behind it the islands in the Bering Sea, like stepping-stones from shore to shore. ||||hundido|||||||||||||||||| Kara tekrar alçalırken, arkasında kıyıdan kıyıya basamak taşları gibi Bering Denizi'ndeki adaları bıraktı. In the same way, there was perhaps a solid causeway of land from Canada to Europe reaching out across the Northern Atlantic. |||||||||calzada elevada|||||||||||| Auf die gleiche Weise gab es vielleicht einen festen Landweg von Kanada nach Europa, der sich über den Nordatlantik erstreckte. Aynı şekilde, belki de Kanada'dan Avrupa'ya uzanan ve Kuzey Atlantik boyunca uzanan sağlam bir kara yolu vardı. Baffin Island and other islands of the Canadian North Sea, the great sub-continent of Greenland, Iceland, the Faroe Islands, and the British Isles, all formed part of this continuous chain. |||||||||||||||||||||||Islas Británicas||||||| Baffin Adası ve Kanada Kuzey Denizi'ndeki diğer adalar, Grönland'ın büyük alt kıtası, İzlanda, Faroe Adaları ve Britanya Adaları, hepsi bu kesintisiz zincirin bir parçasını oluşturuyordu. As the last of the great changes, there came the Ice Age, which profoundly affected the climate and soil of Canada, and, when the ice retreated, left its surface much as we see it now. Büyük değişimlerin sonuncusu olarak, Kanada'nın iklimini ve toprağını derinden etkileyen ve buz çekildiğinde yüzeyini şu anda gördüğümüz gibi bırakan Buzul Çağı geldi.

During this period the whole of Canada from the Atlantic to the Rocky Mountains lay buried under a vast sheet of ice. Bu dönemde Atlantik'ten Rocky Dağları'na kadar tüm Kanada geniş bir buz tabakasının altında kalmıştır. Heaped up in immense masses over the frozen surface of the Hudson Bay country, the ice, from its own dead weight, slid sidewise to the south. Amontonado||||||||||||||||||||||||| Hudson Körfezi ülkesinin donmuş yüzeyi üzerinde muazzam kütleler halinde yığılmış olan buz, kendi ölü ağırlığından dolayı yanlamasına güneye doğru kaymıştır. Нагромадивши величезні маси над замерзлою поверхнею країни Гудзонової затоки, лід під власною мертвою вагою ковзнув убік на південь. As it went it ground down the surface of the land into deep furrows and channels; it cut into the solid rock like a moving plough, and carried with it enormous masses of loose stone and boulders which it threw broadcast over the face of the country. |||||||||||||surcos profundos||||||||||||arado en movimiento|||||||||||rocas grandes||||a lo largo|||||| À medida que avançava, ia esmagando a superfície da terra em sulcos e canais profundos; cortava a rocha sólida como um arado em movimento, e levava consigo enormes massas de pedra solta e pedregulhos que atirava para a face do país. İlerledikçe toprağın yüzeyini derin oluklara ve kanallara dönüştürdü; hareket eden bir saban gibi sert kayayı kesti ve beraberinde ülkenin yüzüne yaydığı devasa gevşek taş ve kaya kütlelerini taşıdı. Під час руху він розтирав поверхню землі в глибокі борозни та канали; він врізався в тверду скелю, як рухомий плуг, і ніс із собою величезні маси розсипаного каменю та валунів, які він кидав на всю землю. These stones and boulders were thus carried forty and fifty, and in some cases many hundred miles before they were finally loosed and dropped from the sheet of moving ice. Diese Steine und Felsbrocken wurden so vierundfünfzig und in einigen Fällen viele hundert Meilen transportiert, bevor sie schließlich gelöst und von der sich bewegenden Eisdecke fallen gelassen wurden. Bu taşlar ve kayalar böylece kırk, elli ve bazı durumlarda yüzlerce mil taşınmış ve sonunda gevşeyip hareket halindeki buz tabakasından düşmüşlerdir. In Ontario and Quebec and New England great stones of the glacial drift are found which weigh from one thousand to seven thousand tons. Em Ontário, no Quebeque e na Nova Inglaterra, encontram-se grandes pedras da deriva glaciar que pesam entre mil e sete mil toneladas. Ontario ve Quebec'te ve New England'da bin ila yedi bin ton ağırlığında buzul sürüklenmesinin büyük taşları bulunur. They are deposited in some cases on what is now the summit of hills and mountains, showing how deep the sheet of ice must have been that could thus cover the entire surface of the country, burying alike the valleys and the hills. |||||||||||cima||||||||||||||||||||||||||||||| Sie sind in einigen Fällen auf den heutigen Gipfeln von Hügeln und Bergen abgelagert und zeigen, wie tief die Eisdecke gewesen sein muss, die so die gesamte Oberfläche des Landes bedecken und sowohl die Täler als auch die Hügel begraben konnte. They are deposited in some cases on what is now the summit of hills and mountains, showing how deep the sheet of ice must have been that could thus cover the entire surface of the country, burying alike the valleys and the hills. Bazı durumlarda, şu anda tepelerin ve dağların zirvesinde birikmişlerdir, bu da buz tabakasının ne kadar derin olduğunu ve böylece ülkenin tüm yüzeyini kaplayarak hem vadileri hem de tepeleri gömdüğünü göstermektedir. The mass of ice that moved slowly, century by century, across the face of Southern Canada to New England is estimated to have been in places a mile thick. Yüzyıllar boyunca Güney Kanada'dan New England'a doğru yavaşça hareket eden buz kütlesinin yer yer bir mil kalınlığında olduğu tahmin edilmektedir. The limit to which it was carried went far south of the boundaries of Canada. Taşındığı sınır Kanada sınırlarının çok güneyine kadar uzanıyordu. The path of the glacial drift is traced by geologists as far down the Atlantic coast as the present site of New York, and in the central plain of the continent it extended to what is now the state of Missouri. Buzul sürüklenmesinin izlediği yol jeologlar tarafından Atlantik kıyısında New York'un bugünkü yerine kadar takip edilmiş ve kıtanın orta düzlüğünde bugün Missouri eyaletinin bulunduğu yere kadar uzanmıştır. Facts seem to support the theory that before the Great Ice Age the climate of the northern part of Canada was very different from what it is now. Gerçekler, Büyük Buzul Çağı'ndan önce Kanada'nın kuzey kesiminin ikliminin şimdikinden çok farklı olduğu teorisini destekliyor gibi görünüyor.

It is very probable that a warm if not a torrid climate extended for hundreds of miles northward of the now habitable limits of the Dominion. ||||||||||abrasador||||||||||||||| Büyük bir olasılıkla, sıcak bir iklim, şu anda Dominyon'un yaşanabilir sınırlarının yüzlerce mil kuzeyine kadar uzanıyordu. The frozen islands of the Arctic seas were once the seat of luxurious vegetation and teemed with life. ||||||||||||lujosa|||rebosaban de vida|| Kuzey Kutup denizlerinin donmuş adaları bir zamanlar lüks bitki örtüsüne ev sahipliği yapıyor ve yaşamla dolup taşıyordu. On Bathurst Island, which lies in the latitude of 76 degrees, and is thus six hundred miles north of the Arctic Circle, there have been found the bones of huge lizards that could only have lived in the jungles of an almost tropical climate. |||||||latitud de 76 grados||||||||||||||||||||||||||||||||||| Kuzey Kutup Dairesi'nin altı yüz mil kuzeyinde, 76 derece enleminde yer alan Bathurst Adası'nda, ancak neredeyse tropikal bir iklimin ormanlarında yaşayabilecek dev kertenkelelerin kemikleri bulunmuştur. We cannot tell with any certainty just how and why these great changes came about.

But geologists have connected them with the alternating rise and fall of the surface of the northern continent and its altitude at various times above the level of the sea. But geologists have connected them with the alternating rise and fall of the surface of the northern continent and its altitude at various times above the level of the sea. Ancak jeologlar bunları kuzey kıtasının yüzeyinin dönüşümlü olarak yükselip alçalmasıyla ve çeşitli zamanlarda deniz seviyesinden yüksekliğiyle ilişkilendirmişlerdir. Thus it seems probable that the glacial period with the ice sheet of which we have spoken was brought about by a great elevation of the land, accompanied by a change to intense cold. Bu nedenle, sözünü ettiğimiz buz tabakalı buzul döneminin, yoğun soğuk değişimine eşlik eden büyük bir arazi yükselmesi ile meydana gelmiş olması muhtemel görünmektedir. This led to the formation of enormous masses of ice heaped up so high that they presently collapsed and moved of their own weight from the elevated land of the north where they had been formed. ||||||||||amontonadas||||||||||||||||||||||||| Bu durum o kadar büyük buz kütlelerinin oluşmasına yol açmıştır ki, bu kütleler kısa bir süre sonra çökmüş ve oluştukları kuzeydeki yüksek araziden kendi ağırlıklarıyla hareket etmişlerdir. Later on, the northern continent subsided again and the ice sheet disappeared, but left behind it an entirely different level and a different climate from those of the earlier ages. |||||se hundió|||||capa de hielo||||||||||||||||||| Daha sonra kuzey kıtası tekrar çöktü ve buz tabakası ortadan kalktı, ancak arkasında tamamen farklı bir seviye ve önceki çağlardan farklı bir iklim bıraktı. The evidence of the later movements of the land surface, and its rise and fall after the close of the glacial epoch, may still easily be traced. |||||||||||||||||||||época glacial||||| Buzul çağının sona ermesinden sonra kara yüzeyinin daha sonraki hareketlerinin ve yükselip alçalmasının kanıtları hala kolaylıkla izlenebilmektedir. At a certain time after the Ice Age, the surface sank so low that land which has since been lifted up again to a considerable height was once the beach of the ancient ocean. A certa altura, após a Idade do Gelo, a superfície afundou-se de tal forma que a terra que, entretanto, se elevou de novo a uma altura considerável foi outrora a praia do antigo oceano. Buzul Çağı'ndan sonra belli bir zamanda yüzey o kadar alçaldı ki, o zamandan beri tekrar hatırı sayılır bir yüksekliğe çıkan topraklar bir zamanlar eski okyanusun sahiliydi. These beaches are readily distinguished by the great quantities of sea shells that lie about, often far distant from the present sea. Bu sahiller, çoğu zaman mevcut denizden çok uzakta bulunan büyük miktardaki deniz kabuklarıyla kolayca ayırt edilebilmektedir. Thus at Nachvak in Labrador there is a beach fifteen hundred feet above the ocean. Так, у Начваку на Лабрадорі є пляж на півтори тисячі футів над океаном. Probably in this period after the Ice Age the shores of Eastern Canada had sunk so low that the St Lawrence was not a river at all, but a great gulf or arm of the sea. Muhtemelen Buzul Çağı'ndan sonraki bu dönemde Doğu Kanada kıyıları o kadar alçalmıştı ki, St Lawrence bir nehir değil, büyük bir körfez ya da denizin bir koluydu. Ймовірно, у цей період після льодовикового періоду береги Східної Канади опустилися настільки низько, що Св. Лаврентія стала зовсім не річкою, а великою затокою або морським рукавом. The ancient shore can still be traced beside the mountain at Montreal and on the hillsides round Lake Ontario. |||||||||||Montreal||||||| Antik kıyı, Montreal'deki dağın yanında ve Ontario Gölü çevresindeki yamaçlarda hala izlenebilmektedir. Later on again the land rose, the ocean retreated, and the rushing waters from the shrunken lakes made their own path to the sea. Daha sonra yine kara yükseldi, okyanus geri çekildi ve küçülen göllerden akan sular kendi yollarını çizerek denize ulaştı. In their foaming course to the lower level they tore out the great gorge of Niagara, and tossed and buffeted themselves over the unyielding ledges of Lachine. ||espumoso|||||||arrancaron||||desfiladero||||arrojaron||azotaron||||inflexibles|||Lachine Köpükler saçarak aşağılara doğru ilerlerken Niagara'nın büyük geçidini yırttılar ve Lachine'in boyun eğmeyen çıkıntıları üzerinde savrulup durdular. Mighty forces such as these made and fashioned the continent on which we live. Poderosas||||||||||||| Bunlar gibi kudretli güçler, üzerinde yaşadığımız kıtayı yaratmış ve şekillendirmiştir.