Can technology save the indigenous people and their environment? | Michalis Vitos | TEDxThessaloniki
Μετάφραση: Maria Pericleous Επιμέλεια: Chryssa Takahashi
Θα ξεκινήσω με λίγα λόγια
για ένα απ' τα σημαντικότερα παγκοσμίως οικοσυστήματα, το δάσος του Κονγκό. Το τροπικό δάσος του Κονγκό βρίσκεται στο κέντρο της Αφρικής,
και είναι το δεύτερο μεγαλύτερο δάσος του κόσμου, μετά του Αμαζονίου. Ως μέτρο σύγκρισης, είναι τόσο μεγάλο που θα μπορούσε να καλύψει τη Γαλλία,
τη Γερμανία, την Ισπανία και την Ελλάδα μαζί, και εκτείνεται σε έξι Αφρικανικές χώρες.
Φανταστείτε πόσο σημαντικό είναι αυτό το δάσος
που συμβάλλει στη ρύθμιση του κλίματος της Γης
και φιλοξενεί τουλάχιστον 10.000 διαφορετικά είδη φυτών και ζώων.
Για εμάς, αυτό το δάσος φαντάζει σαν άγρια φύση, αλλά στην πραγματικότητα μέσα σ' αυτό
ζουν περισσότερα από 29 εκατομμύρια άνθρωποι. Τουλάχιστον 500.000 από αυτούς είναι ιθαγενείς που βασίζονται αποκλειστικά στο δάσος για τον βιοπορισμό τους.
Φανταστείτε φυλές, όπως της φωτογραφίας,
που ζουν σαν νομάδες μέσα στο δάσος, κινούνται από περιοχή σε περιοχή και μένουν στην κάθε μια από βδομάδες έως και μήνες. Οι άνθρωποι αυτοί δεν έχουν μόνιμες κατοικίες, και ζουν σε προσωρινές καλύβες που φτιάχνουν οι ίδιοι,
με υλικά όπως φύλλα, κλαδιά και λάσπη.
Ως νομάδες επίσης δεν έχουν μόνιμες καλλιέργειες, οπότε βασίζονται στο δάσος για να κυνηγήσουν και να μαζέψουν φρούτα. Παρόλη την άμεση εξάρτηση αυτών των ανθρώπων απ' το δάσος τους, η φωνή τους δεν ακούγεται ποτέ στη λήψη αποφάσεων για τη διαχείριση και το μέλλον της περιοχής τους.
Η μεγαλύτερη απειλή αυτή τη στιγμή για το δάσος, και κατ' επέκταση για τον τρόπο ζωής αυτών των ανθρώπων,
είναι η εξόρυξη πόρων όπως ξυλεία και μέταλλα. Για παράδειγμα τα δέντρα Sapelli αποτελούν στόχο αυτή τη στιγμή για εταιρείες,
γιατί φτάνουν τα 45 με 60 μέτρα ύψος και δίνουν άριστης ποιότητας ξύλο. Οι χώρες της περιοχής, ούσες απ' τις φτωχότερες στον κόσμο, έχουν διαμορφώσει το νομικό τους καθεστώς
ώστε να ευνοούν τις ξένες επενδύσεις από πολυεθνικές, αγνοώντας πλήρως την οικολογική καταστροφή που αυτό συνεπάγεται.
Χαρακτηριστικά, σε χώρες όπως το Καμερούν κι η Δημοκρατία του Κονγκό, η κυβέρνηση χωρίζει το δάσος σε μεγάλες εκτάσεις
που μπορεί να φτάσουν το μέγεθος της Πελοποννήσου, και ύστερα από πλειστηριασμό
τα δίνει σε εταιρείες για αποκλειστική εκμετάλλευση.
Σαν αποτέλεσμα όλης αυτής της κατάστασης
οι τοπικές φυλές βλέπουν τους πόρους τους να εξαφανίζονται με πολύ γρήγορους ρυθμούς.
Φανταστείτε, είναι σαν να έρχεται κάποιος μες στο σπίτι μας
και να αρχίσει να παίρνει τα έπιπλα, τα αντικείμενα,
τους τοίχους μας, και εμείς απλά να παρακολουθούμε ανήμποροι.
Και τι μπορούμε να κάνουμε εμείς γι' αυτό;
Τα τελευταία χρόνια γίνονται παγκόσμιες προσπάθειες από διάφορους φορείς για την προστασία των δασών και των ανθρώπων τους.
Για παράδειγμα, η Ευρωπαϊκή Ένωση
έχει θεσπίσει πολύ αυστηρή νομοθεσία από το 2005, όσον αφορά την ξυλεία που εισέρχεται στην Ένωση από τρίτες χώρες.
Η νομοθεσία αυτή προβλέπει όρους
για τη βιώσιμη διαχείριση των δασών, καθώς και την προστασία των ανθρώπων
που βασίζονται αποκλειστικά σ' αυτούς τους πόρους.
Όταν λέμε βιώσιμη διαχείριση δασών,
εννοούμε να κόβουμε δέντρα ανά μικρές εκτάσεις,
δίνοντας τη δυνατότητα στο δάσος να αναγεννηθεί, και όχι να καταστρέφουμε τεράστιες εκτάσεις δάσους.
Όσον αφορά τις κοινότητες, οι όροι προβλέπουν πως οι εταιρείες υλοτόμησης πρέπει να σέβονται τα τοπικά ήθη και έθιμα
καθώς και τους απαραίτητους για τις κοινότητες πόρους.
Τέτοιοι πόροι μπορεί να είναι περιοχές στις οποίες κυνηγάνε, δέντρα τα οποία θεωρούνται ιερά για τις κοινότητες, νεκροταφεία, περιοχές με πόσιμο νερό κτλ.
Δυστυχώς, τέτοιες πληροφορίες δεν υπάρχουν σε κανένα αρχείο
και η συλλογή τους πρέπει να αρχίσει απ' το μηδέν. Οι νόμοι μπορεί να υπάρχουν,
πώς φτάνουμε όμως στην εφαρμογή τους;
Η Ευρωπαϊκή Ένωση,
στην προσπάθειά της να εξασφαλίσει ότι εφαρμόζονται αυτοί οι νόμοι,
προωθεί μη κυβερνητικές οργανώσεις στην εκάστοτε χώρα
που προσπαθούν να παρακολουθήσουν,
αν και σε τι βαθμό εφαρμόζονται οι νόμοι.
Δυστυχώς, τέτοιες οργανώσεις
έχουν πολύ περιορισμένους χρηματικούς και ανθρώπινους πόρους, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να ελέγξουν πλήρως την κατάσταση. Οι μόνοι που γνωρίζουν τι πραγματικά συμβαίνει στο δάσος, οι μόνοι που έχουν τα δεδομένα στα χέρια τους
και ξέρουν τις ανάγκες τους, είναι οι ίδιοι οι ιθαγενείς.
Οπότε στην ομάδα ExCiteS του University College London, όπου δουλεύω,
χρησιμοποιούμε την τεχνολογία
για να συλλέξουμε την παραδοσιακή γνώση αυτών των ανθρώπων και να την μεταφέρουμε σε χάρτες, αρχεία
που μπορούν να χρησιμοποιήσουν κυβερνήσεις και διάφοροι φορείς. Η ομάδα μας αποτελείται από ανθρώπους από τελείως διαφορετικές ειδικότητες, όπως ανθρωπολογία, ψυχολογία και πληροφορική, όπως εγώ, και ένα από τα σημαντικότερα μας projects λαμβάνει χώρα στη Δημοκρατία του Κογκό.
Εκεί λοιπόν συνεργαστήκαμε με δύο μη κυβερνητικές οργανώσεις ώστε να δημιουργήσουμε ένα τεχνολογικό σύστημα για τις κοινότητες, να συλλέγουν δεδομένα γύρω απ' την υλοτόμηση. Στην προσπάθειά μας όμως
να εισάγουμε την κατάλληλη τεχνολογία σε αυτές τις κοινότητες
ήρθαμε αντιμέτωποι με δύο πολύ βασικά προβλήματα:
Πρώτον, βρισκόμαστε στο μέσο ενός τροπικού δάσους,
οπότε συνηθισμένες τεχνολογίες
όπως ρεύμα, κινητό, τηλέφωνο, ίντερνετ κτλ. δεν υπάρχει, και, δεύτερον, το συντριπτικό ποσοστό της περιοχής και των ανθρώπων δεν έχει πάει ποτέ σε κάποιο σχολείο, οπότε είναι αναλφάβητοι. Σαν αποτέλεσμα, δεν μπορούμε σ' αυτούς τους ανθρώπους να δώσουμε έναν χάρτη, να μας σημειώσουν τι είναι σημαντικό γι' αυτούς,
τι είναι σημαντικό
για τον βιοπορισμό τους και τον πολιτισμό τους.
Δεν μπορούν να μας δείξουν πού κυνηγάνε,
ποια είναι τα ιερά τους δέντρα, ποια είναι τα νεκροταφεία τους. Για το λόγο αυτό χρησιμοποιούμε εικονίδια.
Ζωγραφιές σαν της εικόνας
που μπορεί να απεικονίζουν πράγματα, όπως για παράδειγμα ένα δέντρο,
μπορούν να απεικονίζουν περιοχές, για παράδειγμα τον οικισμό τους, ή καταστροφές που έχουν συμβεί στην περιοχή τους απ' τις εταιρείες, για παράδειγμα μια εταιρεία κατέστρεψε κάποιο απ' τα νεκροταφεία τους.
Τις ζωγραφιές αυτές τις μετατρέπουμε σε ψηφιακές εικόνες
και τις περνάμε σε κινητά τηλέφωνα
σε μια εφαρμογή που δημιουργήσαμε και ονομάσαμε Sapelli.
To Sapelli λοιπόν δίνει τη δυνατότητα σ' αυτούς τους ανθρώπους
να βάλουν αυτά τα εικονίδια πάνω στον χάρτη.
Ας δούμε ένα παράδειγμα:
Ένα μέλος της φυλής ανοίγει το κινητό του και βλέπει την παραπάνω οθόνη. Στην ουσία βλέπει κατηγορίες
που τον ρωτάνε να πατήσει και να ανοίξει περισσότερες υποκατηγορίες.
Για παράδειγμα, το πρώτο εικονίδιο απεικονίζει τους φυσικούς πόρους
όπως τα δέντρα,
και με το που το πατήσει κάποιος έρχεται σε μια επόμενη οθόνη, όπου βλέπει κάποια δέντρα προς χαρτογράφηση.
Για παράδειγμα ένα ιερό δέντρο,
ένα δέντρο που μας δίνει γευστικότατες κάμπιες,
καθώς και άλλα σημαντικά δέντρα.
Αν πατήσει το δέντρο με τις κάμπιες,
τότε η θέση του δέντρου αποθηκεύεται από το GPS, και ο άνθρωπός αυτός βλέπει την τελική οθόνη που τον ρωτάει αν θέλει να διαγράψει ή να αποθηκεύσει το δέντρο. Οπότε, στην ουσία,
ένας άνθρωπος που δεν έχει ξαναδεί κινητό και τεχνολογία στην ζωή του,
μπορεί με τρία απλά βήματα να βάλει αυτό το δέντρο στο χάρτη και στην ουσία να πει στις εταιρείες υλοτόμησης
«Αυτό το δέντρο το χρειάζομαι, σας παρακαλώ μην το κόψετε». Και ενώ όλα φαντάζουν εξαιρετικά απλά,
στην πραγματικότητα δεν μπορούσαμε απλά να σχεδιάσουμε την εφαρμογή στο εργαστήριο και απλά να πάμε και να την παραδώσουμε.
Η τεχνολογία για να λειτουργήσει
πρέπει να έχει βασικό επίκεντρο τον χρήστη και τις ανάγκες του. Οπότε τα εικονίδιά μας
πρέπει να είναι σχεδιασμένα ώστε να είναι κατανοητά απ' όλους, έπρεπε να εκπαιδεύσουμε τους ανθρώπους πώς να χρησιμοποιούν την εφαρμογή μας και, τέλος, να βεβαιωθούμε ότι έχουν μάθει να την χρησιμοποιούν επαρκώς.
Για τον λόγο αυτό, επισκεφτήκαμε διαφορετικές κοινότητες, σε διαφορά μέρη του δάσους,
με σκοπό να αρχίσουμε μια συζήτηση ως προς το τι θα χαρτογραφήσουμε. Οι κοινότητες αποφάσισαν αν θέλουν να χαρτογραφήσουν
περιοχές κυνηγιού, τα δέντρα τους,
τα νεκροταφεία τους, περιοχές με πόσιμα νερά κτλ.
Όταν υπήρχε μια συναίνεση ως προς το τι θα χαρτογραφήσουμε, τότε οι ανθρωπολόγοι της ομάδας άρχισαν να ζωγραφίζουν εικονίδια με τη βοήθεια των ανθρώπων εκεί.
Έπειτα πηγαίναμε στις επόμενες κοινότητες και, με τις ζωγραφιές μας, κοιτούσαμε αν οι κοινότητες ξέρουν τι σημαίνουν τα εικονίδια. Αν κάτι δεν ήταν κατανοητό
ή κάποιος δεν καταλάβαινε κάποιο εικονίδιο, ζωγραφίζαμε νέα, ώσπου όλα να είναι κατανοητά.
Έπειτα περνούσαμε στο στάδιο της εκπαίδευσης
όπου έπρεπε να δείξουμε σ' αυτούς τους ανθρώπους
πώς να κρατάνε τα κινητά, πώς να πατάνε τις οθόνες αφής και φυσικά πώς να χρησιμοποιούν την εφαρμογή μας.
Επίσης για την εκπαίδευση, πηγαίναμε μέσα στο δάσος για να δείξουμε σε πραγματικές συνθήκες
πώς μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτή την εφαρμογή και πώς μπορεί να τους βοηθήσει να προστατέψουν
και να χαρτογραφήσουν την περιοχή τους.
Και κάπου εδώ έρχεται το κομμάτι της διδακτορικής μου έρευνας.
Σκοπός μου μέσα σε αυτό το project ήταν, απ' τη μια μεριά, να δημιουργήσω την εφαρμογή Sapelli
μαζί με τους υπόλοιπους προγραμματιστές της ομάδας, αλλά, από την άλλη και πιο σημαντική, να μελετήσω πώς αυτοί οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν με την τεχνολογία, να εντοπίσω τυχόν προβλήματα και φυσικά να βελτιώσω τον τρόπο με τον οποίο τη χειρίζονται.
Για τον λόγο αυτό σχεδίασα μια σειρά από πειράματα όπου διάφορα μέλη της φυλής χρησιμοποιούσαν την εφαρμογή, και μέσα από παρατήρηση και συνεντεύξεις προσπαθούσα να εντοπίσω τυχόν προβλήματα. Για τις συνεντεύξεις έπρεπε να έχω μαζί μου
τουλάχιστον δύο μεταφραστές.
Έναν να μεταφράζει από την τοπική διάλεκτο Μπεντζέλι σε Γαλλικά και το αντίστροφο,
και μετά έναν να μεταφράζει από Γαλλικά σε Αγγλικά και το αντίστροφο. Όπως καταλαβαίνετε, ήταν μια πολύ χρονοβόρα και επίπονη διαδικασία, όμως με βοήθησε απίστευτα στο να αντιληφθώ κάποια προβλήματα. Είδα, για παράδειγμα, πώς μόνο ένα 70% των ανθρώπων
μπορούσε να χρησιμοποιήσει την εφαρμογή μας χωρίς κανένα πρόβλημα. Δυστυχώς, το υπόλοιπο 30
αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα με κάποια εικονίδια,
και πιο συγκεκριμένα με εικονίδια που αντιπροσώπευαν κατηγορίες. Ας δούμε ένα παράδειγμα τι σημαίνει αυτό.
Στην παραπάνω οθόνη,
βλέπετε πώς, απ' τις αρχικές οθόνες της εφαρμογής μας
μπορούμε να καταλήξουμε σε μια τρίτη τελική οθόνη, στην οποία χαρτογραφούμε
κάποια καρποφόρα δέντρα.
Για παράδειγμα, ένα δέντρο μπανανιάς, ένα δέντρο κακάο κι ένα δέντρο αβοκάντο. Οι άνθρωποι μας δεν είχαν κανένα απολύτως πρόβλημα με τα τελικά αυτά εικονίδια.
Όποτε τα έβλεπαν ήξεραν ακριβώς τι σημαίνουν. Πώς μπορούμε όμως να σχεδιάσουμε εικονίδια
για τη δεύτερη οθόνη και για την πρώτη οθόνη; Στον δυτικό πολιτισμό, είμαστε πάρα πολύ συνηθισμένοι να χρησιμοποιούμε ένα αντικείμενο του συνόλου, και να αντιπροσωπεύουμε όλο το σύνολο.
Για παράδειγμα, μπορώ να χρησιμοποιήσω το μήλο και να αντιπροσωπεύσω τα φρούτα.
Οπότε σκεφτήκαμε να δοκιμάσουμε κάτι σαν κι αυτό.
Να χρησιμοποιήσουμε τις μπανάνες σαν εικονίδιο κατηγορίας, οπότε να συμβολίζουν οι μπανάνες όλα τα καρποφόρα δέντρα.
Δυστυχώς, όμως, κάτι τέτοιο δεν γινόταν αντιληπτό απ' όλους. Όταν ήθελαν, για παράδειγμα, να χαρτογραφήσουν ένα αβοκάντο
και έφταναν στην δεύτερη οθόνη,
δεν ήξεραν πως πρέπει να πατήσουν τις μπανάνες για να κινηθούν ένα βήμα παραπέρα.
Εφόσον δεν έβλεπαν αβοκάντο, σταματούσαν εκεί. Επόμενο μας βήμα ήταν να βάλουμε και το αβοκάντο στην κατηγορία,
το οποίο το έκανε λίγο πιο κατανοητό απ' όλους, αλλά και πάλι ορισμένοι άνθρωποι είχαν προβλήματα.
Όταν έφταναν εκεί, πίστευαν πώς με αυτό το εικονίδιο θα μπορούσαν να χαρτογραφήσουν κυριολεκτικά μόνο αυτά τα δύο δέντρα.
Φυσικά δοκιμάσαμε κάτι τέτοιο,
που βοήθησε μερικούς, αλλά και πάλι όχι όλους. Και φυσικά αυτή η μέθοδος μπορεί να δουλέψει
όταν έχουμε λίγα εικονίδια στις τελικές οθόνες. Πώς μπορούμε να βάλουμε έξι, επτά, οκτώ εικονίδια
στο εικονίδιο της κατηγορίας;
Πολύ απλά δεν γίνεται.
Επίσης, μετά πόσο δύσκολο είναι να δημιουργήσουμε εικονίδια
για την πρώτη οθόνη;
Κάπου εκεί λοιπόν, αρχίσαμε να καταλαβαίνουμε
πως αυτοί οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τις κατηγορίες τελείως διαφορετικά απ' ό,τι εμείς.
70% είναι καλά, αλλά εμείς θέλαμε να φτάσουμε στο 100%. Οπότε άρχισα να σκέφτομαι διάφορες εναλλακτικές,
στην προσπάθειά μου να λύσω το πρόβλημα.
Από τη μια μεριά είχα ανθρώπους
που καταλαβαίνουν πάρα πολύ καλά τα τελικά εικονίδια
και χάνονται σε οθόνες με κατηγορίες,
και από την άλλη είχα μια στοίβα με τελικά εικονίδια ζωγραφισμένα σε καρτέλες που χρησιμοποιούσαμε στην εκπαίδευση.
Οπότε σκέφτηκα να ενώσω τα δύο και να απαλείψω τελείως τις κατηγορίες. Η ιδέα είναι πάρα πολύ απλή, δίνουμε σε έναν άνθρωπο ένα κινητό
και μια στοίβα με κάρτες με ζωγραφισμένα τα τελικά εικονίδια που όμως τώρα έχουμε βάλει στις κάρτες ένα μικρό NFC τσιπάκι. Το NFC είναι ένα τσιπάκι το οποίο επικοινωνεί ασύρματα με το κινητό μας,
και είναι αυτό που ίσως όλοι γνωρίζετε
απ' τις τραπεζικές κάρτες ανέπαφων συναλλαγών. Οπότε για να χαρτογραφήσει κάποιος ένα δέντρο,
δεν έχει παρά να σταθεί δίπλα στο δέντρο, να βρει την κατάλληλη κάρτα
και να ακουμπήσει την κάρτα στο κινητό του. Το κινητό θα αναλάβει όλα τα υπόλοιπα
και θα χαρτογραφήσει την τοποθεσία του δέντρου. Ας δούμε μ' ένα βιντεάκι πώς δουλεύει κάτι τέτοιο. Όπως σας έδειξα, ξεκινήσαμε να δουλεύουμε
με ανθρώπους που δεν έχουν ξαναδεί τεχνολογία και κινητά στην ζωή τους, και τους δώσαμε τη δυνατότητα να χαρτογραφούν
και να προστατεύουν το μέρος τους.
Όλο αυτό φυσικά δεν έγινε απ' τη μια μέρα στην άλλη, αλλά ακολουθώντας μια επαναληπτική διαδικασία πειραμάτων και δοκιμών.
Όπως σας έδειξα, ξεκινήσαμε με εικονίδια και κατηγορίες, αργότερα πειραματιστήκαμε με ήχο,
όπου ηχογραφούσαμε στην τοπική διάλεκτο τι σημαίνει το κάθε εικονίδιο,
και τέλος περάσαμε σε ανέπαφους τρόπους συλλογής πληροφορίας που είχαν σχεδόν 100% επιτυχία.
Καθ' όλη όμως τη διάρκεια
είχαμε σαν βασικό επίκεντρο τον χρήστη και τις ιδιαιτερότητές του. Ιστορικά, η πληροφορική ξεκίνησε
με μια ιδεολογία ότι ο κάθε χρήστης, με την κατάλληλη εκπαίδευση, μπορεί να προσαρμοστεί άνετα σε ένα πληροφοριακό σύστημα. Όπως ξέρουμε, σήμερα κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Οπότε, αρχικά, τα πρώτα συστήματα
ήταν δύσχρηστα, και προκαλούσαν δεκάδες προβλήματα στους χρήστες. Όπως αναφέρει για παράδειγμα και ο Ντον Νόρμαν,
ένας από τους πιο αναγνωρισμένους ερευνητές στον χώρο της ψυχολογίας και της πληροφορικής,
η αδυναμία του να χειριστεί κάποιος ένα πληροφοριακό σύστημα δεν δείχνει αδυναμία ικανοτήτων ή αντίληψης, αλλά δείχνει πολύ κακό σχεδιασμό απ' την μεριά των προγραμματιστών. Η τεχνολογία πρέπει να σχεδιάζεται πάντα
ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες και ικανότητες του χρήστη. Για παράδειγμα, αναρωτηθήκατε ποτέ αν φταίνε οι γονείς μας
που είναι τόσο αργοί με τα κινητά;
Ή μήπως είναι τα κινητά σχεδιασμένα
για έναν τελείως διαφορετικό χρήστη ως επίκεντρο; Κλείνοντας, θα ήθελα να τονίσω πως σαν ερευνητικό γκρουπ,
ακολουθώντας αυτόν τον χρηστοκεντρικό σχεδιασμό αποδείξαμε πώς είναι εφικτό για κοινότητες ανά τον κόσμο
να χρησιμοποιήσουν τεχνολογία
και να συλλέξουν την παραδοσιακή τους γνώση. Κάτι τέτοιο μπορεί να συμβάλει πάρα πολύ σημαντικά στην προστασία του περιβάλλοντος,
καθώς και στον τρόπο ζωής αυτών των ανθρώπων.
Ευχαριστώ.
(Χειροκρότημα)