Γλώσσα | Σχηματισμός ρημάτων σε -άγω. Σύνθεση και παραγωγή | Ε'-ΣΤ' Δημοτικού Επ. 78
Γεια σας, παιδιά! Σήμερα θα μιλήσουμε για ένα άλλο ρήμα,
λόγιο κι αυτό. Έρχεται από τα αρχαία ελληνικά...
και πρόκειται για το ρήμα άγω,
που σημαίνει οδηγώ, φέρνω.
Λοιπόν ας διαβάσουμε τις προτάσεις μας,
για να δούμε ότι και αυτό το ρήμα έχει κάποιες ιδιαιτερότητες.
Η χώρα μας εισάγει αυτοκίνητα.
Για πολλές δεκαετίες εισήγε αυτοκίνητα.
Τον περασμένο μήνα εισήγαγε 1500 αυτοκίνητα.
Τον επόμενο μήνα θα εισαγάγει αντίστοιχο αριθμό αυτοκινήτων.
Ως το τέλος του χρόνου θα έχει εισαγάγει 3000 αυτοκίνητα.
Τι παρατηρούμε, παιδιά, εδώ;
Μία εισήγε, μία εισήγαγε.
Και αυτό το ρήμα λοιπόν έχει δύο θέματα.
Ένα είναι το αγ-.
Το άλλο είναι το αγαγ-.
Ως ρήμα άγω κι αυτό δύσκολα το συναντάμε.
Όχι ποτέ. Λέμε "αυτός άγεται και φέρεται απ' τους φίλους του",
αλλά όσο σπάνια το συναντάμε, τόσο τακτικά συναντάμε και σ' αυτό τα σύνθετά του.
Για να δούμε λοιπόν τις προτασούλες μας.
Εδώ εισάγει η χώρα μας σε διάρκεια αυτοκίνητα.
Αυτό το θέμα (αγ-).
Για πολλές δεκαετίες εισήγε, σε διάρκεια, αυτοκίνητα. Αυτό το θέμα (αγ-).
Τον περασμένο μήνα, κάπως συνοπτικά, εισήγαγε. Αυτό το θέμα (αγαγ-).
Επομένως λοιπόν κι εδώ, όταν έχουμε διάρκεια βάζουμε αυτό το θέμα (αγ-).
Λίγο ανάποδο είναι αυτό το ρήμα.
Διότι έχουμε μεγάλη λέξη; Εισήγαγε - μικρό χρονικό διάστημα.
Μικρή λέξη;
Μεγάλο χρονικό διάστημα.
Είναι οι χρόνοι που δείχνουν διάρκεια.
Ανάποδα λοιπόν. Να το θυμόμαστε αυτό.
Μικρή λέξη - μεγάλη διάρκεια.
Μεγάλη λέξη - μικρή διάρκεια.
Ας δούμε λοιπόν τους αρχικούς του χρόνους.
Έχουμε λοιπόν:
Ενεστώτας: εισάγω.
Διαρκείας χρόνος.
Παρατατικός: εισήγα.
Μικρούλι θέμα.
Ενώ παρελθοντικός χρόνος με διάρκεια.
Αόριστος: εισήγαγα.
Μέλλοντας στιγμιαίος:
θα εισαγάγω.
Στιγμιαίος, μια στιγμή.
Μέλλοντας εξακολουθητικός:
θα εισάγω.
Παρακείμενος:
έχω εισαγάγει.
Υπερσυντέλικος:
είχα εισαγάγει.
Συντελεσμένος Μέλλοντας:
θα έχω εισαγάγει.
Επαναλαμβάνω, παιδιά, καλός συνειρμός:
Παρατατικός: συνέχεια εισήγα. Μικρούλα λέξη.
Αόριστος: μια στιγμή εισήγαγα.
Βλέπετε λοιπόν ότι τον περασμένο μήνα, που είναι μια στιγμή,
μπορούμε να το πάρουμε μέσα στο χρόνο το διαρκείας,
ότι έγινε μια στιγμή, εισήγαγε.
Αλλά για πολλές δεκαετίες εισήγε.
Αφού ολοκληρώσαμε το σβήσιμό μας, παιδιά,
θα μιλήσουμε για τα σύνθετα του ρήματος άγω.
Όλοι ξέρουμε το εισάγω.
Εξάγω.
Παράγω.
Προάγω.
Διάγω.
Διαπαιδαγωγώ.
Και τέλος το συνάγω.
Υπάρχουν, βέβαια, παιδιά, κι άλλα ρήματα, εμείς αναφέρουμε αυτά, τα πιο γνωστά.
Εισάγω = βάζω μέσα.
Έχουμε την πρόθεση εις, είπαμε, που του δίνει τη δική της ερμηνεία.
Εισαγωγή.
Εξάγω - εξαγωγή.
Παράγω = δημιουργώ έργο, κατασκευάζω.
Παραγωγή.
Προάγω = προβιβάζω, ανεβαίνω σκαλί.
Προαγωγή.
Στο ενδεικτικό των τάξεών σας θα παρατηρήσετε...
το "Προάγεται".
Στο εξής λοιπόν θα ξέρετε ότι βγαίνει από το ρήμα άγω.
Έχουμε λοιπόν διάγω = ζω, υπάρχω.
Διαγωγή.
Εδώ παιδιά σημαίνει τη συμπεριφορά μας κλπ.
Το διαπαιδαγωγώ, παρασύνθετη λέξη,
η πρόθεση δια, το παιδί που είναι ένα ουσιαστικό,
και το άγω. Διαπαιδαγωγώ = εκπαιδεύω.
Διαπαιδαγώγηση.
Και τελευταίο έχουμε το συνάγω.
Θα γράψουμε τις ερμηνείες του εδώ, παιδιά.
Συνάγω = συμπεραίνω.
Λέμε, "ποιο συμπέρασμα άγεται;".
Και επίσης συγκεντρώνω.
Και βέβαια, το ουσιαστικό συναγωγή.
Παιδιά, δεν ξεχνάμε αυτό το ω που ταξιδεύει παντού.
Το -γω εδώ.
Βέβαια, στο συνάγω και στις ερμηνείες του,
παρατηρούμε ως πρώτο συνθετικό την πρόθεση συν.
Σας πληροφορώ ότι και εδώ ξανά είναι η πρόθεση συν,
αλλαγμένη, θα τα πούμε όλα αυτά.
Και εδώ ξανά είναι η πρόθεση συν.
Σε αυτή την λόγια πρόθεση, να ξέρετε ότι...
αυτό το ν παθαίνει διάφορες αλλαγές...
ή και χάνεται εντελώς, ανάλογα με το τι αρχίζει η επόμενη λέξη.
Έτσι λοιπόν, όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν,
αυτό το συν μένει ως έχει.
Λέμε συν + οδηγός, συνοδηγός.
Συν + άνθρωπος, συνάνθρωπος.
Και πολλές άλλες λέξεις που αρχίζουν από φωνήεν.
Σ' αυτές λοιπόν τις λέξεις δεν προβληματιζόμαστε καθόλου.
Όταν όμως έχουμε κάποια άλλα σύμφωνα,
τα σύμφωνα της αλφαβήτου μας είναι 17,
ανάλογα με ποιο σύμφωνο αρχίζει η επόμενη λέξη,
αυτό το ν επαναλαμβάνω, παθαίνει κάποιες μεταβολές.
Ξεκινάμε, προσπαθώντας να κατηγοριοποιήσουμε κάπως τα σύμφωνα της γλώσσας μας,
ξεκινάμε από αυτά τα τρία,
που κατά κάποιον τρόπο τα λέμε με τα δόντια, τ - δ - θ.
Εδώ πέρα λοιπόν το ν δεν αλλάζει.
Παράδειγμα: συν + τάξη,
έχουμε τη σύνταξη.
Δεν έχει αλλάξει το ν, δεν έχει πάθει κάτι.
Και συνεχίζουμε.
Συν + δέω,
συνδέω.
Όλα καλά!
Συν + θέση,
σύνθεση.
Εδώ λοιπόν με αυτά τα τρία σύμφωνά μας, το ν δεν αλλάζει.
Πάμε σε μία άλλη κατηγορία συμφώνων, αν μπορούμε να την πούμε έτσι.
Πρόκειται για τα π, β, φ, πτ.
Αυτά τα φωνήεντα, παιδιά,
αυτά τα σύμφωνα - συγγνώμη, σας ζητώ συγγνώμη...
Αυτά τα σύμφωνα π, β, φ και το δίψηφο σύμφωνο πτ,
αν παρατηρήσετε, τα λέμε με τα χείλη.
Αυτά λοιπόν, όταν η επόμενη λέξη από το συν αρχίζει με κάποιο από αυτά,
το ν, αυτό το ν, γίνεται μ.
Έτσι λοιπόν έχουμε συν + παίχτης,
συμπαίχτης.
Συν + παραγωγή, που είχαμε πει προηγουμένως,
συμπαραγωγή, το ν γίνεται ξανά μ.
Συν + βαίνω, από β,
βαίνει, ας το πούμε έτσι,
συμβαίνει.
Συν + φωνή,
η επόμενη λέξη αρχίζει από φ,
σύμφωνο.
Τα 17 σύμφωνα που λέγαμε.
Σύμφωνο.
Συν + φοιτητής,
συμφοιτητής.
Το ν λοιπόν μ.
Κι έχουμε και το δίψηφο πτ.
Συν + πτώση,
σύμπτωση.
Σύμπτωση.
Να το μ.
Και πάμε, παιδιά, σε μια άλλη κατηγορία συμφώνων,
τα οποία τα λέμε με τον ουρανίσκο κατά κάποιον τρόπο.
Έχουμε λοιπόν τα κ, γ, χ.
Εδώ, παιδιά, το ν γίνεται γ.
Λέμε λοιπόν, συν + κάτοικος,
συγκάτοικος.
Το ν γίνεται γ. Συγκάτοικος.
Συν + γνώμη.
Παιδιά, εδώ προσέξτε λιγάκι, είναι συγγνώμη,
με δύο γ, το ν γίνεται γ,
αλλά φυσικά το συναντάμε και πιο απλουστευμένο,
συγνώμη.
Και οι δύο τύποι είναι σωστοί.
Έχουμε λοιπόν συν + γράφω,
συγγράφω.
Συγγραφέας.
Με δύο γ, συγγραφέας.
Κι έχουμε συν + λέξη που αρχίζει από χ,
συν + χαίρω,
συγχαίρω.
Γίνεται γ. Λέμε "συγχαρητήρια", γχ.
Εδώ να ξέρουμε ότι κρύβεται το ν της πρόθεσης συν.
Να επαναλάβω λιγάκι.
Συν + παίχτης, συμπαίχτης.
Συν + βαίνει, συμβαίνει.
Συν + φωνή, σύμφωνο.
Συν + πτώση, σύμπτωση.
Συν + κάτοικος, συγκάτοικος.
Συν + γνώμη --> συγγνώμη.
Συν + χαίρω --> συγχαίρω.
Σβήνω λοιπόν αυτά, παιδιά, για να μιλήσουμε...
για τα σύμφωνα μ, ν.
Τότε να ξέρετε γίνεται μ αυτό το ν.
Μάλλον διπλασιάζεται, συγγνώμη.
Έχουμε την πρόθεση συν.
Εδώ λοιπόν, συν + μαθητής,
γίνεται συμμαθητής.
Να λοιπόν γιατί ο συμμαθητής μας γράφεται με δύο μ.
Συν + νέφος,
σύννεφο.
Έχουμε τώρα τα σύμφωνα λ, ρ.
Εδώ, παιδιά, το ν αλλάζει,
συν + λέγω,
και γίνεται κι αυτό λ,
συλλέγω.
Συν + ρέω,
συρρέω.
Το ν γίνεται ρ.
Συρροή.
Συν + ρίζα, σύρριζα. Με δύο ρ.
Και πάμε τώρα στο σύμφωνο σ.
Τι γίνεται, παιδιά, εδώ;
Όταν έχουμε το σ, όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από σ,
τότε το ν γίνεται κι αυτό σ.
Παράδειγμα: συν + σώμα,
σύσσωμος.
Λέμε, "Σύσσωμος ο ελληνικός λαός έκανε αυτό".
Και τώρα έχουμε τα διπλά, ζ, ξ.
Συν + ζήτηση,
συζήτηση.
Το ν εδώ, παιδιά, χάνεται.
Συν + ξύλο,
σύξυλος.
Ξανά το ν χάνεται.
Όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από σ...
κι αμέσως μετά έχουμε φωνήεν,
τότε το ν γίνεται σ, διπλασιάζεται, και έχουμε τη λεξούλα αυτή που βλέπετε.
Σύσσωμος, συσσίτιο κλπ.
Όταν όμως έχουμε την πρόθεση συν...
και το σ μαζί με άλλο σύμφωνο μετά,
παράδειγμα όταν έχουμε το σκ,
συν + σκέψη,
σύσκεψη.
Κι εδώ, παιδιά, είπαμε χάνεται.
Ενώ εδώ που ακολουθεί φωνήεν διπλασιάζεται,
εδώ χάνεται, στο σ με σύμφωνο στη συνέχεια.
Συν + σφ. Συν + σφίγγω,
συσφίγγω.
Ξανά χάνεται το ν. "Έχουμε σύσφιξη σχέσεων", λέμε.
Συν + σχ. Συν + σχετίζω,
συσχετίζω.
Συν + στ.
Συν + στάση,
σύσταση.
Αυτές είναι αλλαγές, παιδιά, που παθαίνει το ν,
που είτε χάνεται είτε αλλάζει.
Θεωρώ ότι στο εξής όταν βρούμε τη λέξη:
συλλαλητήριο,
και προβληματιστούμε ποια από τις δύο συλλαβές είναι με 2 λ,
θα ξέρουμε ότι κάπου εδώ είναι κρυμμένο ένα ν,
επομένως αυτή η συλλαβή είναι με τα 2 λ.
Παιδιά, σας ευχαριστώ πολύ που με παρακολουθήσατε.
Καλή συνέχεια να έχετε!
