Ιστορία | Η Φιλική Εταιρεία | ΣΤ' Δημοτικού Επ. 90
Καλημέρα παιδιά! Είμαι ο κύριος Γιώργος και σήμερα θα κάνουμε το μάθημα της Ιστορίας της ΣΤ' Δημοτικού...
και, πιο συγκεκριμένα, θα μιλήσουμε σήμερα για τη Φιλική εταιρεία.
Η Φιλική Εταιρεία ήταν μία μυστική οργάνωση που δημιουργήθηκε για να οργανώσει καλύτερα τις επαναστατικές ενέργειες...
των Ελλήνων εναντίον των Οθωμανών, με τελικό σκοπό την Επανάσταση των Ελλήνων η οποία θα έρθει το Μάρτιο του 1821.
Για να οργανώσουμε καλύτερα το σημερινό μας μάθημα, θα το διαρθρώσουμε σε πέντε ξεχωριστές φάσεις:
Στην πρώτη φάση θα μιλήσουμε για τα χαρακτηριστικά της Εταιρείας.
Ποιά είναι αυτά τα χαρακτηριστικά της Εταιρείας;
Αρχικά, θα δούμε ποιοι ήταν οι ιδρυτές της, ποιοι οργάνωσαν την Εταιρεία.
Βλέπουμε εδώ στο Power Point, ότι έχουμε τρεις Φιλικούς, τρεις ανθρώπους. Ας τους γνωρίσουμε καλύτερα,
πάμε να δούμε ποιοι ήταν αυτοί!
Οι τρεις αυτοί ιδρυτές, έμποροι από τις Παραδουνάβιες ηγεμονίες και από διάφορα εμπορικά κέντρα που δρούσαν...
και υπήρχαν εκείνη την εποχή σε όλη την Ευρωπαϊκή ήπειρο, ήταν:
Ο Εμμανουήλ Ξάνθος, ο Νικόλαος Σκουφάς και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ. Θα τους σημειώσουμε κι εδωπέρα, στον πίνακά μας,
για να τους βλέπουμε.
Αυτοί, λοιπόν, οι τρεις έμποροι θα φτιάξουν την Φιλική Εταιρεία και θα την ιδρύσουν σε μία ξένη τοποθεσία -
όχι στην ελληνική χερσόνησο αλλά στα νότια της Ρωσίας, στην περιοχή της Οδησσού, στην Οδησσό της Ρωσίας το 1814.
Μάλιστα, αν πάτε στο βιβλίο σας, θα δείτε την εικόνα αυτή που δείχνει το κτήριο, το σπίτι,
στο οποίο αυτοί οι τρεις Φιλικοί ιδρύουν τη Φιλική Εταιρεία.
Είναι λοιπόν το 1814 στην Οδησσό της Ρωσίας.
Οι τρεις αυτοί Φιλικοί αποκτούν κίνητρο εκείνη την εποχή από τα κηρύγματα και γραπτά του Ρήγα Βελεστινλή,
αλλά και από τα προβλήματα που αρχίζει σιγά σιγά να αντιμετωπίζει η Οθωμανική Αυτοκρατορία...
από διάφορους απείθαρχους πασάδες, όπως ήταν ο Πασάς των Ιωαννίνων, ο Αλή Πασάς,
ο οποίος εκείνη την εποχή έχει αρχίσει να προσπαθεί να αποκτήσει την αυτονομία του...
και την ανεξαρτησία του από το Σουλτάνο.
Για να δούμε όμως... πώς οργανώθηκε αυτή η μυστική οργάνωση, ποιά ήταν τα χαρακτηριστικά της;
Ακριβώς λοιπόν επειδή ήταν μυστική οργάνωση, έπρεπε να χρησιμοποιεί έναν κρυπτογραφικό κώδικα.
Τι ήταν αυτός ο κρυπτογραφικός κώδικας;
Δεν ήταν οι λέξεις όπως τις έχουμε σήμερα για να μπορεί να διαβάσει ο οποιοσδήποτε γραπτά και κείμενα.
Είχαν αλλάξει τη σειρά των γραμμάτων και αντί για γράμματα είχαν προσθέσει αριθμούς,
οτιδήποτε δηλαδή θα μπορούσαν να κάνουν για να μπερδέψουν κάποιον ο οποίος θα προσπαθούσε να διαβάσει τα κείμενά τους.
Δεν ήταν όμως μόνο αυτό που έκαναν. Δεν χρησιμοποιούσαν δηλαδή μόνο κρυπτογραφικό κώδικα:
τα έγγραφα στα οποία υπέγραφαν δεν έβαζαν το πραγματικό τους όνομα. Χρησιμοποιούσαν
στη θέση τους ψευδώνυμα, για να μην μπορούν να αποκαλύψουν την πραγματική τους ταυτότητα.
Επίσης, τελευταίο κομμάτι και πολύ σημαντικό, ότι δεν ήταν πολύ εύκολο να γίνεις και μέλος σε αυτή την Εταιρεία,
σε αυτή τη μυστική οργάνωση. Όποιος ήθελε όντως να ενταχθεί σε αυτήν, έπρεπε να δώσει έναν όρκο μπροστά σε έναν ιερέα,
να ορκιστεί.
Στο βιβλίο μας, στη σελίδα 76, αν ανατρέξουμε,
θα μπορέσουμε να δούμε ένα απόσπασμα από τα λόγια που έλεγαν όσοι ορκίζονταν την πίστη τους στη Φιλική Εταιρεία.
Πάμε να δούμε τι έγραφε: είναι ο όρκος των Φιλικών, η απόδοση είναι στα νέα ελληνικά:
(Ο δάσκαλος διαβάζει τον όρκο)
Ποιά είναι όμως τα σημεία εδώ που μας αποκαλύπτουν το πόσο αυστηρές ήταν οι προυποθέσεις για να ενταχθεί κάποιος...
και να γίνει μέλος της Φιλικής Εταιρείας; Αν δούμε στην επόμενη διαφάνεια,
έχουμε χρησιμοποιήσει το κίτρινο χρώμα για να δούμε αυτά τα σημεία.
Βλέπετε λοιπόν ότι ο όρκος δεν δινόταν απλά μπροστά σε κάποιους ανθρώπους.
Ήταν ένας όρκος ανάμεσα στο υποψήφιο μέλος και ενώπιον του Θεού,
κρινόταν δηλαδή από την ύπαρξη του ίδιου του Θεού η μυστικότητα:
"για όλη μου τη ζωή...΄", πρέπει να μείνει απόλυτα πιστός και δεν πρέπει να φανερώσει σε κανέναν,
ακόμα και στους πιο στενούς φίλους, ακόμα και στους πιο στενούς του συγγενείς.
Και φανταστείτε το μέγεθος της μυστικότητας, όταν δεν έπρεπε να το αποκαλύψει, λέει,
ούτε στον ίδιο τον Πνευματικό του, στον ιερέα του δηλαδή, αν του το ζητούσε.
Και να περιμένει μέχρι να έρθει η στιγμή εκείνη που, όταν οι περιστάσεις θα το απαιτήσουν,
να ξεσηκωθεί και αυτός με τους υπόλοιπους...
εναντίον των εχθρών, εναντίον των Οθωμανών.
Βλέπουμε, λοιπόν, ότι η Φιλική Εταιρεία ήταν μια οργάνωση που το πρώτο πράγμα που προσπάθησε να διασφαλίσει ήταν η μυστικότητά της.
Αυτή λοιπόν είναι η πρώτη φάση σχετικά με την Φιλική Εταιρεία.
Πάμε να δούμε τώρα, σε μια δεύτερη φάση, ποιοί ήταν οι υποστηρικτές αυτής της εταιρείας;
Από ποιόν αντλούσαν την υποστήριξή τους;
Στην αρχή, οι Έλληνες πίστευαν ότι στη Φιλική Εταιρεία υπήρχε από πίσω μία μεγάλη δύναμη,
ότι αυτή που λειτουργούσε από πίσω, που είχε την οργάνωση και τη χρηματοδότηση: ήταν μια μεγάλη δύναμη της εποχής.
Οι ελπίδες, οι βλέψεις τους, η πίστη τους ήταν ότι πίσω από αυτή βρίσκεται η Ρωσία.
Είναι άλλωστε γνωστό ότι η Ρωσία εκείνη την εποχή, οι πολίτες της, οι κάτοικοί της ήταν Χριστιανοί Ορθόδοξοι,
είχαν την ίδια θρησκεία με τους Έλληνες οπότε το πιο πιθανό ήταν πως αυτοί οι οποίοι είχαν όργανώσει την Εταιρεία ήταν οι Ρώσοι.
Στην πραγματικότητα, όμως, δεν κρυβόταν κανένας πίσω από αυτή την Φιλική Εταιρεία.
Οι μόνοι χρηματοδότες που υπήρχαν ήταν οι υπάλληλοι και διάφορα μέλη και έμποροι,
οι οποίοι είχαν γίνει μέλη της στη διάρκεια αυτών των χρόνων.
Η Φιλική Εταιρεία όμως, σιγά σιγά, άρχισε να αντιμετωπίζει διάφορα προβλήματα στα οποία θα έπρεπε να βρει λύση.
Πάμε να περάσουμε τώρα στην τρίτη φάση, να δούμε πώς αντιμετωπίστηκε ένα σημαντικό ζήτημα,
που ήταν η εγγραφή των μελών.
Η Φιλική Εταιρεία όταν ξεκίνησε το 1814 με έδρα της την Οδησσό, τα πρώτα δύο χρόνια, μέχρι το 1816 δηλαδή,
έχει εγγράψει μόλις 30 μέλη, το οποίο βέβαια σαν αριθμός δεν είναι καθόλου μεγάλος...
όταν θες να κινητοποιήσεις μια ολόκληρη επανάσταση.
Έπρεπε, λοιπόν, να βρεθεί μία λύση στο πώς θα μπορούσαν να γραφτούν όλο και περισσότερα μέλη.
Η κομβική κίνηση, μια κίνηση η οποία θα αλλάξει το μέλλον αλλά και τη δυναμική όλης της Εταιρείας,
θα γίνει το 1818, όταν και έχουμε τη μεταφορά της έδρας.
Η μεταφορά, λοιπόν, της έδρας έγινε στην Κωνσταντινούπολη.
Η έδρα δηλαδή της Φιλικής εταιρείας από τα νότια της Ρωσίας, στην Οδησσό,
κατεβαίνει λίγο πιο χαμηλά και πάει στην Κωνσταντινούπολη.
Η έδρα, λοιπόν, γίνεται η Κωνσταντινούπολη.
Όπως γνωρίζουμε, η Κωνσταντινούπολη, ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας,
η οποία περιλαμβάνει μέσα της και πάρα πολλές ομάδες Ελλήνων που δραστηριοποιούνται εμπορικά κυρίως...
στην περιοχή αυτή.
Σιγά-σιγά λοιπόν, όταν η έδρα μεταφέρεται στην Κωνσταντινούπολη,
αρχίζουν και γράφονται όλο και περισσότερα μέλη στις τάξεις της Φιλικής Εταιρείας.
Σταδιακά και όσο θα πλησιάζουμε στην έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, το 1821,
μεγάλες και κορυφαίες προσωπικότητες της μετέπειτα Επανάστασης θα γίνουν μέλη της Φιλικής Εταιρείας.
Χαρακτηριστικά μπορούμε να αναφέρουμε τον Γρηγόριο Δικαίο, ο οποίος είναι ο κατα κόσμον Παπαφλέσσας,
ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Ιωάννης Φαρμάκης, ο Γεώργιος Ολύμπιος,
και δεν πρέπει βέβαια να ξεχνάμε και τον μεγάλο έμπορο εκείνης της εποχής, τον Παναγιώτη Σέκερη,
ο οποίος πρόσφερε ένα μεγάλο κομμάτι της περιουσίας του για να μπορέσουν να εξυπηρετηθούν οι οικονομικές ανάγκες της Εταιρείας.
Άρα, ο Παναγιώτης Σέκερης είναι ένας από τους βασικούς υποστηρικτές της Εταιρίας και θα τον σημειώσουμε,
μαζί βέβαια με τους διάφορους εμπόρους.
Διάφοροι έμποροι ενισχύουν την Εταιρεία, αλλά χαρακτηριστικά πρέπει να αναφέρουμε τον Παναγιώτη Σέκερη.
Είπαμε ότι διέθεσε ένα σημαντικό κομμάτι της περιουσίας του.
Έχει, λοιπόν, η Φιλική Εταιρεία καταφέρει με αυτή την κίνηση, την κομβική κίνηση της μεταφοράς της έδρας,
να λύσει ένα πάρα πολύ σημαντικό πρόβλημα, αυτό της έλλειψης εγγραφής μελών.
Σταδιακά, λοιπόν, τα μέλη αρχίζουν και προστίθενται. Προκύπτει όμως ένα άλλο ζήτημα.
Προκύπτει το ζήτημα της αναζήτησης ενός αρχηγού. Στην τέταρτη φάση λοιπόν, έχουμε την αναζήτηση αρχηγού για τη Φιλική Εταιρεία.
Γιατί είναι κομβική η αναζήτηση ενός αρχηγού;
Γιατί χρειάζεται κάποιος στον οποίο όλοι θα απευθύνονται,
χρειάζεται μία προσωπικότητα η οποία θα πρέπει να αναλάβει...
και να διαχειριστεί όλες τις προεκτάσεις αυτού του αγώνα, αυτού του εγχειρήματος.
Εκείνη την εποχή άρχισε συχνά να συζητιέται σε όλο τον Ελλαδικό χώρο...
το ποια είναι αυτή η αόρατη αρχή η οποία κυβερνά την Φιλική Εταιρεία.
Ακριβώς εξαιτίας της μυστικότητας, δεν μπορούσαν να μάθουν τίποτα παραπάνω για αυτή.
Έψαχναν να βρούν ποιος κρύβεται από πίσω, ποιος ηγείται.
Έπρεπε, λοιπόν, άμεσα, να βρεθεί ένα πρόσωπο κοινής αποδοχής, ο οποίος θα ήταν γνωστός για τη δράση του -
μία σημαντική προσωπικότητα.
Έτσι λοιπόν, η ηγεσία μέχρι τότε της Φιλικής Εταιρείας,
ζήτησε να αναλάβει την αρχηγία της μία πολύ σπουδαία προσωπικότητα εκείνη την εποχή...
και γνωστός στον ελλαδικό χώρο, ο Ιωάννης Καποδίστριας.
Ο Ιωάννης Καποδίστριας, θα δούμε ότι αργότερα θα παίξει πάρα πολύ σημαντικό ρόλο στην ίδρυση του ελληνικού κράτους...
και θα είναι μάλιστα και ο πρώτος κυβερνήτης του.
Ο Ιώαννης Καποδίστριας εκείνη την εποχή ήταν υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας και, για να καταλάβουμε το μέγεθος της θέσης...
την οποία κατείχε... φανταστείτε ότι κάποιος ο οποίος δεν ήταν Ρώσος...
είχε αναλάβει όλες τις εξωτερικές υποθέσεις όχι μιας οποιαδήποτε χώρας...
αλλά μίας εκ των μεγαλύτερων δυνάμεων της εποχής, της Ρωσίας.
Άρα, μιλάμε για ένα πρόσωπο που είχε ικανότητες χαρακτηριστικές.
Ο Ιωάννης Καποδίστριας θα ζυγίσει τις επιλογές του και θα αποφασίσει τελικά να αρνηθεί την πρόταση.
Ο Ιωάννης Καποδίστριας εκδηλώνει, λοιπόν, την άρνησή του να αναλάβει την Εταιρεία...
γιατί πιστεύει ότι η θέση που κατέχει εκείνη την εποχή ως υπουργός Εξωτερικών είναι πιο κατάλληλη για να βοηθήσει τους Έλληνες.
Στη συνέχεια, μετά την άρνηση του Καποδίστρια, τα στελέχη της Φιλικής Εταιρίας θα στραφούν σε μία άλλη μεγάλη προσωπικότητα,
που επίσης σχετίζεται με το κράτος της Ρωσίας και είναι ο Αλέξανδρος Υψηλάντης.
Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης υπηρετεί εκείνη την εποχή στο Ρωσικό στρατό - όχι σε μία κοινή θέση:
είναι, ο ίδιος, υπασπιστής του Τσάρου - είναι σαν να λέμε ότι είναι το δεξί του χέρι.
Βρίσκεται συνέχεια μαζί του, έχει δηλαδή μια πάρα πολύ σημαντική, υψηλή θέση.
Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης δεν θα ακολουθήσει το δρόμο του Καποδίστρια, θα δεχθεί την πρόταση...
και μάλιστα, για να αναλάβει την αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας θα ζητήσει άδεια από τον Τσάρο...
δύο χρόνων για να αφοσιωθεί στο έργο της διοίκησης.
Έτσι, λοιπόν, βλέπουμε πως, στην τρίτη και τέταρτη φάση,
καταφέρνει η Φιλική Εταιρεία σαν εγχείρημα να λύσει δύο πάρα πολύ σημαντικά ζητήματα, δύο ουσιαστικά προβλήματα.
Το ένα ήταν η εγγραφή των μελών -λύθηκε με τη μεταφορά της έδρας- και το δεύτερο ήταν η αναζήτηση ενός αρχηγού,
ενός αρχηγού όμως με μεγάλη εμβέλεια. Και το λύνει στο πρόσωπο του Αλέξανδρου Υψηλάντη.
Έχει λύσει, λοιπόν, τα μέλη, έχει λύσει το ζήτημα του αρχηγού... μένει πλεόν να φτιαχτεί τι;
Να φτιαχτεί ένα σχέδιο. Πρέπει να υπάρχει ένα σχέδιο, πώς θα ξεκινήσει αυτός ο αγώνας,
πώς θα εκδηλωθεί. Δεν μπορεί να ξεκινήσει άναρχα, θα πρέπει να υπάρχει κάτι οργανωμένο από πίσω.
Πάμε, λοιπόν, και με τη βοήθεια του Power Point, να δούμε ποιό ήταν αυτό το σχέδιο που επιλέχθηκε ως το πιο επιθυμητό.
Βλέπουμε δύο βέλη. Γιατί είναι εδώ αυτά τα δύο βέλη; Γιατί η απόφαση ήταν να ξεκινήσει η Επανάσταση, όχι από ένα μόνο σημείο,
αλλά να έχει πάρα πολλά μέτωπα, για να μπορέσουν να διασπαστούν οι Οθωμανικές δυνάμεις.
Έτσι λοιπόν, η Επανάσταση θα ξεκινούσε ταυτόχρονα από την Πελοπόννησο, αλλά και από την περιοχή της Μολδαβίας...
και της Βλαχίας, οι οποίες τότε εκείνη την εποχή ήταν επαρχίες του Οθωμανικού κράτους.
Βλέπετε, λοιπόν, μία Επανάσταση ξεκινάει πολύ χαμηλά στο Νότο, μια άλλη θα ξεκινούσε πάρα πολύ ψηλά,
στο Βορρά, στις περιοχές της Μολδαβίας και της Βλαχίας.
Έτσι λοιπόν, οι Οθωμανικές δυνάμεις που εκείνη την εποχή είχαν ήδη στρέψει την προσοχή τους...
στα Γιάννενα για να αντιμετωπίσουν τον απείθαρχο Πασά των Ιωαννίνων,
θα έπρεπε να κινηθούν και στην Πελοπόννησο και ταυτόχρονα και στη Μολδαβία και τη Βλαχία.
Ζητήθηκε ταυτόχρονα και από διάφορους άλλους λαούς οι οποίοι και εκείνοι ήταν την ίδια εποχή υπόδουλοι των Οθωμανών,
να ξεσηκωθούν ταυτόχρονα με τους Έλληνες.
Τέτοιοι λαοί ήταν οι Σέρβοι, οι Βούλγαροι, οι οποίοι θα ξεσηκώνονταν μαζί με τους Έλληνες,
με σκοπό να δημιουργηθεί μια μεγαλύτερη αναστάτωση, να διασπαστεί ο Οθωμανικός στρατός σε πολλά μέτωπα.
Βέβαια, όπως θα δούμε και στη συνέχεια στην Επανάσταση, και στη συνέχεια των επόμενων μαθημάτων της Ιστορίας,
η Επανάσταση από τα βόρεια, από τη Μολδαβία και τη Βλαχία, δεν είχε τα ανάλογα αποτελέσματα...
-θετικά αποτελέσματα- για τους Έλληνες, όσο θετικά αποτελέσματα είχε η επανάσταση όταν ξεκίνησε από την Πελοπόννησο -
εξαιτίας κιόλας ότι στην Πελοπόννησο υπήρχε πολύ πιο έντονο το ελληνικό στοιχείο.
Πάμε τώρα, πριν συνοψίσουμε κάποια πράγματα για τη Φιλική Εταιρεία, να κάνουμε μια δραστηριότητα:
είπαμε πριν ότι η Φιλική Εταιρεία χρησιμοποιούσε, για να γίνει κάποιος μέλος της, ένα κρυπτογραφικό κώδικα.
Θα δείτε εδώ μπροστά στο Power Point ένα τέτοιο παράδειγμα, έναν κρυπτογραφικό κώδικα.
Βλέπετε ότι τα γράμματα είναι πάρα πολύ αλλαγμένα.
Δηλαδή, οι Φιλικοί δεν έγραφαν το γράμμα 'α', αλλά στη θέση του γράμματος 'α' έβαζαν το γράμμα 'η'.
Ή στη θέση του γράμματος 'β' έβαζαν το γράμμα 'ξ'.
Βλέπετε στη συνέχεια πόσες αλλαγές έχουν κάνει στο αλφάβητο.
Σκοπός τους ήταν να μην αποκαλυφθεί ποτέ κάποιο από τα γραπτά τους κείμενα -
να μην αποκαλυφθεί από τους Οθωμανούς και η μυστικότητα της Εταιρείας χαθεί.
Θέλουμε, λοιπόν, σε αυτή τη δραστηριότητα, βλέποντας και το αλφάβητο, να γράψετε τη λέξη "ελευθερία".
Πρέπει να δούμε λοιπόν ένα-ένα τα γράμματά μας, για να δούμε σε ποιο αντιστοιχεί.
Αν ξεκινήσουμε, λοιπόν, από το "ε", βλέπουμε χαμηλά, είναι το πέμπτο γράμμα της αριστερής στήλης,
το "ε" αντιστοιχεί στο γράμμα "ω". Πρέπει λοιπόν να γράψουμε το "ω".
Το γράμμα "λ", στη συνέχεια, βλέπουμε ότι αντιστοιχεί σε έναν αριθμό - βλέπουμε ότι είναι το 5.
Μετά το "ω", γράφουμε 5... Πρέπει λοιπόν να μάθουμε πόσες αλλαγές επέρχονταν πάνω στο λεξιλόγιο.
Το γράμμα "ε" το βρήκαμε πριν, είναι πάλι το "ω". Να δούμε τι λέξη θα σχηματιστεί στο τέλος!
Θέλουμε το γράμμα "υ" - είναι το γράμμα "γ"
Το "θ", όπως βλέπουμε, είναι το 2. Το "ε" το έχουμε ξαναβρεί, είναι το "ω".
Το "ρ" θα το βρούμε στην τρίτη στήλη, είναι το "ο".
Και μας μένουν δύο ακόμα γράμματα, το "ι", το οποίο είναι ο αριθμός 3...
και τελευταίο γράμμα είναι το πρώτο που εμφανίζεται στην πρώτη μας στήλη: είναι το "η".
Βλέπουμε λοιπόν, ότι η λέξη "ελευθερία" γραφόταν με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο,
όπου δύσκολα κάποιος που δεν ήξερε πώς αποκρυπτογραφείς αυτά τα γράμματα...
θα μπορούσε να καταλάβει ότι πίσω από αυτόν τον κώδικα, τον οποίο βλεπουμε και εδώ,
εμφανίζεται η λέξη "ελευθερία".
Με αυτόν τον τρόπο, λοιπόν, κρατούσαν μυστικά τα έγγραφα και τις πληροφορίες τις οποίες θέλαν να μεταβιβάσουν εκείνη την εποχή.
Η Φιλική Εταιρεία ήταν ένα τεράστιο εγχείρημα. Ξεκίνησε από τρεις άσημους και μικρούς εμπόρους,
στα νότια της Ρωσίας, κατάφερε όμως να πετύχει πάρα πολλά.
Ήταν ένα ριψοκίνδυνο, παράτολμο σχέδιο, όπου λίγοι θα έδιναν πιθανότητες, στο ξεκίνημά του, οτι θα τα καταφέρει...
όμως, με τον τρόπο τον οποίο έδρασε, κατάφερε να κάνει αυτό που δεν έκαναν τα υπόλοιπα κινήματα τα προηγούμενα χρόνια:
να οργανώσει τους Έλληνες και να τους δώσει ένα σχέδιο στο πώς θα επαναστατήσουν.
Σας ευχαριστώ πάρα πολύ που ήσασταν σήμερα εδώ μαζί μας...
και είδαμε μαζί το μάθημα της Φιλικής Εταιρείας.
Σας εύχομαι καλή συνέχεια στα υπόλοιπα μαθήματά σας.
