Wielkie BUM czarnych dziur, czyli co nas wszystkich rozciągnęło?
|БУМ||дір|тобто||||розтягнуло
Der große BUM der schwarzen Löcher, oder was hat uns alle gestreckt?
The big BUM of black holes, or what stretched us all?
Le grand BUM des trous noirs, ou ce qui nous a tous étirés ?
Большой БУМ черных дыр, или что нас всех растянуло?
Велика дупа чорних дір, або що нас усіх розтягнуло?
Co się stanie, kiedy zderzą się dwa obiekty, każdy ważący tyle, co 30 Słońc?
|||||||об'єкти||вагомістю|стільки||Сонць
What happens when two objects collide, each weighing as much as 30 Suns?
Que se passe-t-il lorsque deux objets pesant chacun 30 soleils entrent en collision ?
Prawdopodobnie bardzo duże BUM.
Probably a very large BUM.
Гарно, ймовірно, дуже великий БУМ.
Tak duże, że możemy je usłyszeć miliard 300 milionów lat później.
So big that we can hear them one billion 300 million years later.
Так великий, що ми можемо почути його через мільярд 300 мільйонів років по тому.
I być może nawet załapać się na Nobla?
|||||||Нобеля
Und vielleicht sogar einen Nobelpreis ergattern?
And maybe even get a Nobel prize?
Et peut-être même décrocher un prix Nobel ?
І можливо, навіть отримати Нобелівську премію?
O falach grawitacyjnych mówią dziś wszyscy, więc posłuchacie o tym również w „Świecie…”.
|хвилях||||||послухаєте|||||
Gravitationswellen sind derzeit in aller Munde, und so werden Sie auch in der "World of..." davon hören.
Tout le monde parle des ondes gravitationnelles en ce moment, vous en entendrez donc aussi parler dans le "Monde de...".
Про гравітаційні хвилі сьогодні говорять усі, тому ви також почуєте про це в "Світі...".
Tym razem – w „Świecie w prawie sześć minut”.
Diesmal - in "Die Welt in fast sechs Minuten".
Цього разу – в "Світі за майже шість хвилин".
Zapraszam!
Запрошую!
W 1916 roku – niedługo po opracowaniu Ogólnej Teorii Względności – Albert Einstein stwierdził, że fale grawitacyjne istnieją.
||||опрацюванні|Загальної||відносності||Ейнштейн||||гравітаційні|існують
In 1916 - shortly after the development of General Theory of Relativity - Albert Einstein stated that gravitational waves exist.
En 1916, peu après l'élaboration de la théorie générale de la relativité, Albert Einstein a conclu à l'existence d'ondes gravitationnelles.
Następnie, że nie istnieją.
|||існують
Then that do not exist.
Ensuite, qu'ils n'existent pas.
Dwa lata później przedstawił konkretną teorię sugerującą, że fale grawitacyjne jednak istnieją.
||||конкретну|теорію|що пропонує|||||
Trzy lata przed drugą wojną światową przygotował analizę twierdzącą, że ich nie ma.
||||війною|світовою|||стверджуючою||||
Three years before World War II, he prepared an analysis confirming that they were not there.
Potem znów zmienił zdanie.
Then he changed his mind again.
Puis il a encore changé d'avis.
Потім знову змінив думку.
A następnie przez sto lat czekaliśmy na potwierdzenie tej teorii.
|||||чекали||підтвердження||
Nous avons ensuite attendu une centaine d'années pour obtenir la confirmation de cette théorie.
А наступні сто років ми чекали на підтвердження цієї теорії.
Fale grawitacyjne to “pofałdowanie” czasoprzestrzeni – coś takiego, jak ślad po wrzuceniu kamienia do gładkiego jeziora.
|||покручування|простору-часу|||||||камінь|||
Gravitational waves are the "folding" of space-time - something like a trail of a stone being thrown into a smooth lake.
Les ondes gravitationnelles sont des "ondulations" de l'espace-temps, un peu comme l'empreinte d'une pierre jetée dans un lac lisse.
Гравітаційні хвилі – це “приплив” простору-часу – щось подібне до сліду після кидка каменя в гладке озеро.
Kłopot polega na tym, że jeśli wrzucimy kamień do wody na środku Bajkału, to na jego brzegu nie zaobserwujemy nawet najmniejszego poruszenia wody.
||||||||||||Байкалу||||||зафіксуємо|||руху|
The trouble is that if we throw a stone in the water in the middle of Baikal, then on its shore we will not see even the slightest movement of water.
Le problème est que si vous jetez une pierre dans l'eau au milieu du lac Baïkal, vous n'observerez pas le moindre mouvement de l'eau sur sa rive.
Kosmos jest ciut większy od Bajkału, w związku z tym obserwowalne fale grawitacyjne muszą być efektem naprawdę wielkiego zderzenia.
Космос||трохи|більший|||||||спостережувані|||||ефектом|||
The cosmos is a bit larger than Baikal, therefore the observable gravitational waves must be the result of a really great collision.
Le cosmos est un peu plus grand que le lac Baïkal. Les ondes gravitationnelles observables doivent donc être le résultat d'une très grosse collision.
I tak jest w tym przypadku – z obliczeń wynika, że fala która przeszła przez Ziemię w drugiej połowie 2015 roku była efektem połączenia się dwóch czarnych dziur – jednej tak ciężkiej jak 36 naszych Słońc, drugiej – jak Słońc 29.
|||||||обчислень|виходить||||пройшла|||||||||злиття|||||||важкої||||||
Und so ist es auch in diesem Fall: Berechnungen zeigen, dass die Welle, die in der zweiten Hälfte des Jahres 2015 über die Erde lief, das Ergebnis der Verschmelzung zweier schwarzer Löcher war - eines so schwer wie 36 unserer Sonnen, das andere so schwer wie Sonne 29.
Les calculs montrent que la vague qui a traversé la Terre au second semestre 2015 est le résultat de la fusion de deux trous noirs, l'un aussi lourd que 36 de nos soleils, l'autre aussi lourd que le soleil 29.
Trwające ułamek sekundy zderzenie wygenerowało sporo energii – równowartość trzech naszych Słońc wyparowała i przekształciła się w falę grawitacyjną.
тривале||секунди|зіткнення|виникло||енергії|||||випарувала||перетворилася|||хвилю|гравітаційною
Die Kollision, die nur den Bruchteil einer Sekunde dauerte, erzeugte eine Menge Energie - das Äquivalent von drei unserer Sonnen verdampfte und wurde in eine Gravitationswelle umgewandelt.
La collision, qui a duré une fraction de seconde, a généré beaucoup d'énergie - l'équivalent de trois de nos soleils s'est évaporé et s'est transformé en onde gravitationnelle.
Тривалий у частку секунди удар згенерував чимало енергії – рівноцінність трьох наших Сонць випарувалась і перетворилася на гравітаційну хвилю.
Wytworzona w ten sposób energia przewyższała całą energię wyemitowaną w tym czasie przez wszystkie gwiazdy wszechświata.
створена||||енергія||||випущену|||||||всесвіту
Die auf diese Weise erzeugte Energie überstieg die gesamte Energie, die von allen Sternen des Universums zu dieser Zeit ausgestrahlt wurde.
The energy generated in this way exceeded all the energy emitted at that time by all the stars of the universe.
L'énergie ainsi générée a dépassé toute l'énergie émise par l'ensemble des étoiles de l'univers à cette époque.
Сформована цим чином енергія перевищувала всю енергію, що випромінювалася в цей час усіма зірками всесвіту.
Miało to miejsce 1.3 miliarda lat temu tak daleko, że lecąca z prędkością światła fala dotarła do nas dopiero kilka miesięcy temu.
|||||||||летюча|||світла||достигла||||||
Cela s'est passé il y a 1,3 milliard d'années, si loin que l'onde, volant à la vitesse de la lumière, ne nous est parvenue qu'il y a quelques mois.
Це сталося 1,3 мільярда років тому так далеко, що хвиля, що летіла зі швидкістю світла, досягла нас лише кілька місяців тому.
I mimo to udało się nam ją zaobserwować.
|||||||зауважити
Und doch haben wir es geschafft, sie zu beobachten.
Jak?
Przez ułamek sekundy coś ścisnęło i rozciągnęło czasoprzestrzeń, w której się znajdujemy.
|||||||простір-час||||знаходимося
Für den Bruchteil einer Sekunde hat etwas das Raum-Zeit-Kontinuum, in dem wir uns befinden, zusammengedrückt und gedehnt.
Pendant une fraction de seconde, quelque chose a comprimé et étiré le continuum espace-temps dans lequel nous nous trouvons.
Nie zauważyliście?
N'avez-vous pas remarqué ?
Nic dziwnego – kula ziemska (i wszystko co na niej się znajduje) wydłużyła się na ułamek sekundy o niewielką część milimetra, więc mieliśmy małe szanse to odczuć.
||куля|земна||||||||вдлинулася||||||||міліметра||||шанси||відчути
Kein Wunder, denn der Globus (und alles darauf) dehnte sich für den Bruchteil einer Sekunde um den winzigen Bruchteil eines Millimeters aus, so dass wir kaum eine Chance hatten, ihn zu spüren.
Rien d'étonnant à cela : le globe (et tout ce qu'il contient) s'est allongé pendant une fraction de seconde d'une infime fraction de millimètre, de sorte que nous n'avions que peu de chances de le sentir.
Gdyby to rozciągnięcie było wielokrotnie większe, obserwowana z oddali Ziemia wyglądałaby tak: Zbiegiem okoliczności, chwilę wcześniej rozpoczęto próbne, po trwającej siedem lat modernizacji, uruchomienie LIGO – laserowego detektora fal grawitacyjnych.
||||||спостережувана||відстані||виглядала б||Збігом||||розпочали|пробні||тривала|||модернізації|урочити|LIGO|<лазерного>|детектора||
Wäre diese Strecke um ein Vielfaches größer, würde die Erde aus der Ferne betrachtet so aussehen: Der Probestart von LIGO, dem laserbasierten Gravitationswellendetektor, war zufällig kurz zuvor nach einer siebenjährigen Aufrüstung erfolgt.
Si cet étirement avait été beaucoup plus grand, la Terre, observée de loin, aurait ressemblé à ceci : Par coïncidence, le lancement d'essai de LIGO, le détecteur laser d'ondes gravitationnelles, avait commencé peu de temps auparavant, après une mise à niveau de sept ans.
Якщо б це розширення було багаторазово більшим, Земля, що спостерігається з відстані, виглядала б так: За іронією долі, за мить до цього було розпочато тестування, після семи років модернізації, запуску LIGO – лазерного детектора гравітаційних хвиль.
Wykrywacz fal grawitacyjnych składa się z dwóch prostopadłych rur, długich na 4 kilometry.
Детектор|||складається||||||довгих||кілометри
Le détecteur d'ondes gravitationnelles est constitué de deux tubes perpendiculaires de 4 kilomètres de long.
Детектор гравітаційних хвиль складається з двох перпендикулярних труб, довжиною 4 кілометри.
To chyb najdłuższe na świecie konstrukcje zawierające NIC – są izolowane od otoczenia i opróżnione z gazów tak skutecznie, że kiedy kilka lat temu w jedną z nich uderzyła ciężarówka, nie zakłóciło to eksperymentu.
||найдовші|||конструкції|що містять|||ізольовані||оточення||опорожнені||газів||ефективно||||||||||ударила|вантажівка||порушило||експерименту
These are the longest constructions in the world containing NIC - they are insulated from the environment and emptied of gases so effectively that when a truck hit one of them a few years ago, it did not interfere with the experiment.
Il s'agit probablement des structures les plus longues au monde qui ne contiennent RIEN. Elles sont isolées de l'environnement et vidées de leurs gaz de manière si efficace que lorsqu'un camion a heurté l'une d'entre elles il y a quelques années, l'expérience n'a pas été perturbée.
Це, напевно, найдовші у світі конструкції, які містять НІЧ – вони ізольовані від навколишнього середовища та так ефективно очищені від газів, що коли кілька років тому в одну з них в'їхала вантажівка, це не вплинуло на експеримент.
Z jednego miejsca wychodzi promień laserowy, który ulega rozszczepieniu na dwa prostopadłe promienie – każdy z nich wycelowany w lustra na końcu korytarzy.
|||||лазерний|||розщепленню||||промені||||націлений||дзеркала|||коридорів
A laser beam comes out of one place, which splits into two perpendicular rays - each of them aimed at the mirrors at the end of the corridors.
Un faisceau laser sort d'un endroit et se divise en deux faisceaux perpendiculaires, chacun dirigé vers les miroirs au bout des couloirs.
З одного місця виходить лазерний промінь, який розщеплюється на два перпендикулярні промені – кожен з них націлений на дзеркала в кінці коридорів.
Odbite (stukrotnie) promienie lasera trafiają do detektora.
Відбиті|дворазово||лазера|||
Reflected (hundred times) the laser rays go to the detector.
Les faisceaux laser réfléchis (cent fois) atteignent le détecteur.
Відбиті (ста разів) промені лазера потрапляють до детектора.
Każdy z nich przebył dokładnie taką samą drogę – detektor jest w stanie stwierdzić jeśli stałoby się inaczej.
||||||||детектор||||встановити||||
Each of them traveled exactly the same way - the detector is able to tell if it would happen otherwise.
Chacun a parcouru exactement la même distance - le détecteur est capable de dire si cela se serait passé différemment.
Кожен з них пройшов точно такий же шлях – детектор здатен виявити, якщо сталося інакше.
Jeśli jeden z promieni przebyłby dłuższą drogę oznaczałoby to, że albo ktoś przesunął zwierciadło, albo jakaś siła rozciągnęła tunel.
||||пройшов||||||||пересунув|||||розтягнула|тунель
If one of the rays traveled a long way it would mean that either someone moved the mirror or some force extended the tunnel.
Si l'un des rayons parcourt une plus grande distance, cela signifie que quelqu'un a déplacé le miroir ou qu'une force a étiré le tunnel.
W szkołach uczono nas, że atom składa się z jądra, protonu i neutronu.
||вчили|||||||ядра|||нейтрону
We were taught at schools that an atom consists of a nucleus, a proton and a neutron.
À l'école, on nous a appris qu'un atome se compose d'un noyau, d'un proton et d'un neutron.
To się później okazało kłamstwem, ale wiemy, że proton to coś dość małego.
||||брехнею||||протон||||
This later turned out to be a lie, but we know that the proton is something quite small.
Це згодом виявилося брехнею, але ми знаємо, що протон - це щось досить мале.
Wygląda na to, że we wrześniu coś przesunęło na chwilę jedno z luster LIGO o dystans jednej tysięcznej średnicy protonu.
|||||||перемістило|||||дзеркало|||відстань||тисячної|діаметра|
It seems that in September something moved one of the LIGO mirrors for a moment by a distance of one thousandth of a proton diameter.
Il semble qu'en septembre, quelque chose ait brièvement déplacé l'un des miroirs de LIGO d'une distance correspondant à un millième du diamètre d'un proton.
Схоже, що у вересні щось на мить зрушило одне з дзеркал LIGO на відстань однієї тисячної діаметра протону.
Błąd pomiaru?
Помилка|вимірювання
Erreur de mesure ?
Помилка вимірювання?
Można by tak założyć, gdyby nie jeden problem – jako dodatkowy środek bezpieczeństwa, 3 tysiące kilometrów dalej wybudowano identyczne laboratorium, w którym – w tym samym momencie – zaobserwowano identyczne wydłużenie drogi jednego z laserów.
||||||||||||||||ідентичну|лабораторія||||||||ідентичну|продовження||||лазерів
Davon könnte man ausgehen, wäre da nicht ein Problem: Als zusätzliche Sicherheitsmaßnahme wurde ein identisches Labor in 3.000 Kilometern Entfernung errichtet, in dem zum gleichen Zeitpunkt eine identische Bahnverlängerung eines der Laser beobachtet wurde.
One could assume that, if not for one problem - as an additional safety measure, an identical laboratory was built 3,000 kilometers away, in which - at the same time - the identical elongation of one of the lasers was observed.
On pourrait supposer que c'est le cas, s'il n'y avait pas un problème : par mesure de sécurité supplémentaire, un laboratoire identique a été construit à 3 000 kilomètres de là où, au même moment, une extension identique de la trajectoire de l'un des lasers a été observée.
Chcecie posłuchać, jak brzmi przekształcenie odczytu LIGO na falę akustyczną?
|||||читання||||акустичну
Do you want to listen to the conversion of LIGO reading into an acoustic wave?
Voulez-vous écouter le son de la conversion d'une lecture LIGO en onde acoustique ?
Хочете почути, як звучить перетворення запису LIGO на акустичну хвилю?
Proszę uprzejmie.
|ласкаво
frage ich höflich.
Please, kindly.
Je le demande gentiment.
Будь ласка.
Jeśli wyniki się potwierdzą, liderzy projektu mają duże szanse na Nobla.
|результати|||лідери|проекту|||||
Si les résultats sont confirmés, les responsables du projet ont de bonnes chances d'obtenir un prix Nobel.
Якщо результати підтвердяться, у лідерів проекту великі шанси на Нобелівську премію.
To byłaby już druga nagroda Nobla przyznana za badania nad falami grawitacyjnymi – pierwszą przyznano w 1993 za udowodnienie, że dwa okrążające się pulsary tracą energię wytwarzając zaburzenia w czasoprzestrzeni.
||||||присуджена||дослідження|||гравітаційними||||||||окружні||пульсари|||викликаючи|порушеннями||
This would be the second Nobel prize awarded for gravitational waves research - the first was awarded in 1993 for proving that two circling pulsars lose energy by producing space-time disturbances.
Il s'agirait du deuxième prix Nobel attribué à la recherche sur les ondes gravitationnelles, le premier ayant été décerné en 1993 pour avoir prouvé que deux pulsars en orbite perdent de l'énergie en produisant des perturbations dans l'espace-temps.
Це була б вже друга Нобелівська премія, присуджена за дослідження гравітаційних хвиль – першу присудили в 1993 році за доведення того, що два пульсари, які обертаються один навколо одного, втрачають енергію, створюючи порушення в просторі-часі.
A co to oznacza w praktyce?
|||||практиці
Qu'est-ce que cela signifie en pratique ?
А що це означає на практиці?
Po pierwsze – mamy kolejne potwierdzenie trafności ogólnej teorii względności.
|||||точності|||
First of all - we have another confirmation of the accuracy of general relativity.
Premièrement, nous avons une nouvelle confirmation de l'exactitude de la théorie générale de la relativité.
По-перше – маємо ще одне підтвердження точності загальної теорії відносності.
Einstein się nie mylił (co generalnie nie jest trudne, bo – jak wspomniałem na początku – parokrotnie zmieniał zdanie).
|||мав рацію|||||||||||декілька разів||
Einstein was not wrong (which is generally not difficult, because - as I mentioned at the beginning - he changed his mind several times).
Einstein ne s'est pas trompé (ce qui n'est généralement pas difficile, car - comme je l'ai mentionné au début - il a changé d'avis à plusieurs reprises).
Po drugie – mamy dowód na to, że czarne dziury występują parami, potrafią się okrążać i zderzać podobnie jak np.
||||||||||парами|||окружати||зіштовхуватися|||
Deuxièmement, nous avons la preuve que les trous noirs se produisent par paires, qu'ils peuvent tourner l'un autour de l'autre et qu'ils peuvent entrer en collision, tout comme, par exemple, un trou noir.
По-друге – ми маємо доказ того, що чорні діри існують парами, можуть обертатися й зіштовхуватися, подібно до, наприклад,
planety.
планет.
Po trzecie – wygląda na to, że sporo pieniędzy zostanie teraz władowane w badania nad zakłóceniami osnowy rzeczywistości, co – mniej poetycko mówiąc – pozwoli nam w przyszłości dokładniej badać historię wszechświata.
||||||||||вкладено|||||основи||||поетично||дозволить||||докладніше|досліджувати||
Thirdly - it seems that a lot of money will now be invested in research into distortions of the reality matrix, which - in a less poetic way - will allow us to study the history of the universe in more detail in the future.
Troisièmement, il semble que beaucoup d'argent soit désormais consacré à la recherche sur les distorsions de la réalité, ce qui - moins poétiquement - nous permettra d'étudier l'histoire de l'univers avec plus de précision à l'avenir.
По-третє – виглядає на те, що чимало грошей буде зараз вкладено в дослідження щодо порушень основи реальності, що – менш поетично кажучи – дозволить нам у майбутньому точніше досліджувати історію всесвіту.
Bo fale grawitacyjne przechodzą przez nas częściej, tylko do tej pory nie potrafiliśmy ich wykryć.
||||||||||||вміли||виявити
Because gravitational waves pass through us more often, only until now we have not been able to detect them.
Comme les ondes gravitationnelles nous traversent plus souvent, nous n'avons pas été en mesure de les détecter jusqu'à présent.
Teraz będzie łatwiej – bo wiemy, że istnieją.
Now it will be easier - because we know they exist.
Zwłaszcza, że kilka dni po pierwszym wyłapaniu sensacyjnego zakłócenia, LIGO wykrył kolejne – trochę słabsze.
|||||||сенсаційного|||виявив|||
Especially since a few days after catching the sensational disturbance for the first time, LIGO detected another - a little weaker.
D'autant plus que quelques jours après la détection de la première perturbation sensationnelle, LIGO en a détecté une autre, un peu plus faible.
Особливо, що через кілька днів після першого виявлення сенсаційного збурення LIGO виявив ще одне – трохи слабше.
Dodatkowe informacje: Zachęcam do subskrypcji podkastu za pośrednictwem iTunes lub RSS (odnośniki poniżej).
додаткова||||||||||||
Додаткова інформація: закликаю підписатися на подкаст через iTunes або RSS (посилання нижче).
Jeśli uważasz, że warto, zostaw też parę dobrych słów w recenzji na iTunes i podeślij informację o podkaście znajomym.
Якщо вважаєш, що це варто, залиш декілька добрих слів у відгуку на iTunes і поділись інформацією про подкаст з друзями.
Dzięki!
Źródło podkładu muzycznego: Garageband oraz Digital Voluntarism by go1dfish (c) 2013 Licensed under a Creative Commons Attribution Noncommercial (3.0) license.
Джерело|підкладки||Garageband||Digital|Волюнтаризм||||(1)|Ліцензовано|під|||Commons|Attribution|Некомерційний|ліцензія
Ft: Jeris, guitarmy, Admiral Bob on iTuneson Androidvia RSS
Ft(1)|Jeris||Адмірал|Боб||||
