Hoe de jacht op een vaccin nu ook een muizenjacht is
Muizen, hamsters, fretten, apen...
...volgens wetenschappers cruciale proefdieren in de zoektocht naar een covid-19-vaccin.
We doen momenteel onderzoek naar een goed infectiemodel voor het coronavirus in fretten.
In de race naar een covid-19-vaccin zijn proefdieren onmisbaar.
Proefdieren zijn nu wel belangrijk...
...maar ze zijn niet de heilige graal.
In 2025 wil Nederland vooroplopen in zo min mogelijk dierproeven gebruiken.
Omdat het een ethische kwestie is of je dieren moet gebruiken voor medisch onderzoek.
En omdat het in sommige gevallen ook anders kan.
Maar het coronavaccin-onderzoek kan volgens de wetenschap niet zonder dieren.
Waarom is dat?
Zeker 90 organisaties wereldwijd, werken dag en nacht om zo snel mogelijk een vaccin te krijgen.
En dat gaat hard. Zoals bij de universiteit van Oxford.
Vorige week startten onderzoekers daar met vaccinonderzoek al op mensen.
800 vrijwilligers doen mee aan een proef met een potentieel covid-vaccin.
Maar dat is zeker niet de eerste stap in het testen van dat vaccin.
Voordat onderzoek op mensen wordt gedaan, worden proefdieren gebruikt.
Dat is wereldwijd wettelijk verplicht.
Dat doen ze om twee redenen.
We checken of vaccin-kandidaten veilig zijn...
...en of ze ook werkzaam zijn.
Je wil weten: wat stop ik precies in het vaccin? Hoe ga ik het maken?
Hoe ga ik het toedienen? Hoe vaak ga ik het toedienen?
Dat zijn allerlei dingen, daar heb je nog vragen over.
En dat willen we in diermodellen eerst uitzoeken.
Zodanig dat je uiteindelijk een selectie kunt maken...
...van de meest veelbelovende kandidaat-vaccins om verder te ontwikkelen...
...en ook in proefpersonen te testen.
Hoeveel proefdieren wereldwijd worden gebruikt, wordt niet bijgehouden.
Maar om zo efficiënt mogelijk te werken en zo min mogelijk proefdieren te gebruiken...
...wisselen wetenschappers tussentijdse resultaten met elkaar uit.
Zoals de Nederlander Jurgen de Jonge van het RIVM.
Ik zit in een expertgroep van de Wereldgezondheidsorganisatie.
En daar zijn onderzoekers van over de hele wereld bij aangesloten.
Hierdoor worden minder proefdieren gebruikt, omdat je direct weet...
...wat andere onderzoekers aan het doen zijn. Zodat je het zelf niet hoeft te doen.
Overigens mag je als wetenschapper niet zomaar onderzoek doen op dieren...
...daarvoor heb je toestemming nodig.
In Nederland is dat bij de Dierexperimentencommissie...
...en de Centrale Commissie Dierproeven.
Die eerste toetst de aanvragen van dierproeven op ethisch gebied.
Zij kijken onder meer of pijn en ongemak voorkomen kunnen worden...
...of het met minder dieren kan en of er diervriendelijke alternatieven zijn.
Met dat advies beslist het CCD uiteindelijk over een vergunning.
Sinds de uitbraak van corona deden verschillende instanties al aanvragen...
...voor onderzoeken met dierproeven.
Niet alleen voor een vaccin...
...maar bijvoorbeeld ook om te zien hoe het virus zich bij dieren gedraagt.
Zulke onderzoeken lopen vijf jaar.
En onderzoekers geven aan hoeveel dieren ze maximaal denken nodig te hebben.
Tot nu toe zijn in Nederland voor corona-onderzoek...
...vergunningen gegeven voor het gebruik van ruim 12.000 dieren.
Het kan zijn dat niet alle proefdieren worden gebruikt.
Omdat een onderzoek bijvoorbeeld vroegtijdig aantoont dat iets niet werkt.
Er wordt op meerdere diersoorten geëxperimenteerd...
...en ieder dier geeft weer andere informatie in de corona-puzzel.
We lichten er een paar toe.
Allereerst de meest gebruikte dieren: muizen.
Wereldwijd is er een run op de muis...
...waar op ook tijdens de SARS-uitbraak in 2003, ook een coronavirus, werd getest.
Die was daarna niet meer nodig, dus lag het genetisch materiaal van die muis in de vriezer.
Nu wordt die muis, de K18-hACE2, weer massaal opgefokt en besteld...
...omdat dit beestje goed laat zien...
...hoe ons immuunsysteem reageert op bepaalde coronavaccins.
Muizen is een toegankelijk diermodel.
Ze zijn makkelijk te hanteren, relatief goedkoop natuurlijk.
En er zijn vooral heel veel technieken en analysemogelijkheden voor beschikbaar.
Je kunt dan gaan kijken of een vaccin bijvoorbeeld wel een goede immuniteit opwekt in een muis.
En als dat het niet doet, dan hoef je er eigenlijk ook niet echt mee verder, met dat vaccin.
Dan: Syrische hamsters.
Als die geïnfecteerd worden met covid-19, lijkt hun reactie op een menselijke luchtweginfectie.
En door meerdere hamsters in een hokje te plaatsen, bieden ze inzicht in hoe het virus zich verspreidt.
En fretten.
Die worden normaal veel ingezet voor onderzoek naar griepvaccins...
...omdat ze het ziektebeeld in de mens goed nabootsen.
Dit kan mogelijk ook het geval zijn voor het coronavirus.
We kijken in jonge en oude fretjes hoe het virus zich daarin gedraagt.
En dat heeft met name te maken met het feit dat we in jonge mensen niet zo veel symptomen zien.
Maar juist in oudere mensen zien we heel erg veel.
Als je kan laten zien dat in oude fretten het beeld gelijk is als in oudere mensen...
...dan kun je beter voorspellen of vaccins ook zullen beschermen.
Muizen, hamsters en fretten lijken in veel opzichten ook niet op de mens.
Daarom wordt ook getest op een dier dat qua bouw en fysiologie wél veel op ons lijkt...
...de aap.
Maar apen zijn ook geen mensen.
Waarom testen wetenschappers dan toch op deze dieren?
Apen, maar eigenlijk al die diermodellen zijn echt nodig...
...om aan te tonen of een vaccinconcept beschermend is.
En om bescherming te kunnen aantonen moet je eigenlijk een gevaccineerd wezen...
...vervolgens ook besmetten met het echte virus.
En omdat we nog geen behandeling hebben voor dit virus kunnen we dit niet bij mensen doen.
Bij andere infectiezieken kunnen we dit type onderzoek wel al in proefpersonen doen...
...omdat we dan wel een behandeling hebben. Dat kan bijvoorbeeld bij malaria of kinkhoest.
Maar voor covid-19 is er nog geen medicijn, dus kunnen we dit nog niet bij mensen doen.
En waarom zou je nog op apen en andere dieren testen, als je ook al op mensen test?
In feite wordt er voor elk individueel vaccinconcept een heel dossier opgebouwd...
...en gaan we op alle vragen antwoord geven. En daar combineren we proefdieronderzoek...
...met het klinische onderzoek in de proefpersonen...
...zodanig dat we aan het eind van de rit precies weten of een vaccinconcept voldoet aan alle eisen.
Geen coronavaccin zonder dierproeven dus, stellen deze wetenschappers.
Maar dierproeven zijn omstreden, vanwege het dierenleed dat ermee gepaard gaat.
Er zijn mensen die zeggen: waarom zouden muizen, hamsters, fretten, apen überhaupt...
...allemaal tot de beschikking van de mens moeten staan?
Ook de Partij voor de Dieren en stichting Proefdiervrij zeggen dat testen op proefdieren...
...in deze crisissituatie niet anders kan. Mede door de wet.
Maar ze zeggen ook dat er al veel eerder en veel meer geïnvesteerd had moet worden in alternatieven.
Dan hadden we kunnen voorkomen dat dieren nu proefkonijn moeten zijn.
En er zijn ook alternatieven zoals...
...organoids of organs-on-a-chip.
Een organoid is een versimpeld mini-orgaantje dat in leven wordt gehouden op een petrischaaltje.
En een organ-on-a-chip is een soort plastic plaatje met daarin menselijke cellen.
Beide technieken bootsen een deel of meerdere delen van het menselijk lichaam na...
...en bieden waardevol inzicht.
Maar zijn nog niet genoeg om dierproeven helemaal te vervangen...
...legt hoogleraar Daniela Salvatori uit.
We zijn nog niet zover dat we het hele menselijk lichaam kunnen namaken.
Maar er is nu ook geen perfect proefdier dat alle vragen kan doen beantwoorden...
...rondom het toekomstig covid-19 vaccin.
Dus dit geeft alleen maar meer aan dat we onze innovatieve...
...organoids en organs-on-a-chip-modellen verder moeten ontwikkelen.
In de zoektocht naar een coronavaccin zullen dus meestal toch dieren worden gebruikt.
Al is er hoop...
...dat we nu juist meer over die alternatieven leren, zodat er in de toekomst minder dieren nodig zijn.
En heb jij vragen bij bepaalde onderwerpen? Laat het dan even weten in de comments.
En vergeet je niet te abonneren.
