Το Παλατάκι των Αορίων του Βασίλη Παναγιωτακόπουλου
[φύσημα αέρα]
[γυναίκα 1] Τότε ήτανε ένα λιβάδι με σφάκες με βουρλιές... και ήταν ένα μεγάλο δέντρο η Εθιά.
Ήθελε να βρει νερό να ξαποστάσει... και δέντρο για σκιά.
Εσταμάτησε εκεί στο δέντρο μέρες.
Μια στιγμής εσκέφτηκε καλά είναι εδώ να καθίσω.
Και ιδρύθηκε το χωριό.
[άντρας 1] Οι κάτοικοι της Εθιάς ήρθανε κυρίως από τα Σφακιά.
Κυνηγημένοι από τους Τούρκους... πιάνανε συνήθως τα βουνά όπου ήτανε πιο ασφαλή σημεία.
[άντρας 2] Εν τω μεταξύ εδώ στην αρχή δεν είχε Τούρκους.
Σιγά σιγά ανεβήκανε κι εδώ Τούρκοι, ήτανε κτηνοτρόφοι.
[κουδουνίσματα]
Και ήσανε Τούρκοι δεν ξέρω πόσες οικογένειες... αλλά ήσανε πολύ φιλικοί με τσι χριστιανούς.
Του πατέρα μου το σπίτι... ακόμη εδά το λένε "του Καραμεμέτη το σπίτι".
[απαλή μουσική]
Μετά την περίοδο του 1900... είχαμε μια πληθυσμιακή ας την πούμε έκρηξη... για τα δεδομένα του οικισμού.
Που έφτασε το 1950-55... τους 400-450 κατοίκους.
Με δημοτικό σχολείο... με παιδιά 60 και 70... άτομα περίπου.
Γιατί ήτανε γεμάτο το χωριό εδώ πέρα παιδιά τότε.
Ήτανε πολλές οικογένειες.
Ήτανε μια κοινωνία που ο ένας νοιαζόταν για τον άλλον.
Ήτανε κοντά στις χαρές και στις λύπες... ο ένας στον άλλον.
Υπήρχε ένα δέσιμο των ανθρώπων.
Υπήρχε μια επικοινωνία ψυχική θα έλεγα.
Υπήρχε μια ελευθερία σκέψης και έκφρασης.
Το παλατάκι των Αορίων το λέγανε.
[η μουσική σβήνει]
[φύσημα αέρα]
[ο βοσκός φωνάζει]
Μετά το 1955-60... άρχισε μια αντίστροφη πάλι πορεία, με φυγή του κόσμου... προς τις πόλεις, προς το εξωτερικό... για αναζήτηση καλύτερων όρων διαβίωσης.
Φεύγανε κατά ομάδες θα έλεγα από το χωριό... με αποτέλεσμα τη δεκαετία 1960-70... ο οικισμός να έχει συρρικνωθεί σε αφάνταστο βαθμό... και το δημοτικό σχολείο να κλείσει τελικά το 1974.
Από εδώ φύγανε μετά που ερήμωσε το σχολείο.
Όταν έφυγε από 'δώ ο παπάς κατέβηκε κάτω.
Έφυγε ο πρόεδρος που ήταν εδώ, γιατί εδώ ήταν κοινότης Εθιάς.
Κοινότητα Εθιάς.
Μετά που δεν ήτανε το σχολείο κι έκλεισε το σχολείο... τα παιδιά που ήταν εδώ έπρεπε να πάνε στο σχολείο.
Που να πηγαίνανε τώρα με τα γαϊδουράκια... ή με τα πόδια να πάνε στο άλλο χωριό.
[φύσημα αέρα]
Δεν υπήρχε τίποτα... μα τίποτα που να θυμίζει και να λέει ότι εδώ υπάρχει ζωή.
Δεν είχαμε πράμα ευκολία.
Δηλαδή ήτονε μια κατάσταση απελπιστική.
Ερείπιο ερείπιο τίποτε, ερχόσουνα εδά και ήθελες να φύγεις.
[λυπητερή μουσική]
[η μουσική σβήνει]
Και τελικά το χωριό τούτο 'δώ... έμεινε στην εγκατάλειψη.
Έμειναν 5-6 γέροντες κάποια στιγμή... και 2-3 δέντρα.
[χωριανός φωνάζει]
[γάβγισμα σκύλου]
Με αυτή την κατάσταση, λοιπόν, εμείς που ζήσαμε τις καλές καταστάσεις... και περιόδους του χωριού προβληματιστήκαμε.
Προσπαθήσαμε να βρούμε λύση... για να ξαναδούμε πάλι τον τόπο αυτό και το χωριό... να ζωντανεύει.
Είχε βγει ο Ανδρουλάκης ο Γιάννης... ο οποίος ήτανε πολιτικός μηχανικός... και αγαπούσε το χωριό πάρα πολύ.
Ερχόταν εδώ και έβλεπε και ξανάβλεπε... και λέγαμε όλοι "Μα τι φτιάχνει αυτός;"
Αυτός γύρναγε εδώ, κοίταζε πάνω, έβγαινε ψηλά... στη Στρωματιά στον Βόλακα εδώ. Τι δουλειά έχει αυτός;
Μηχανικός τώρα... παρατούσε τη δουλειά του στο Ηράκλειο κι ερχόταν.
Πιστεύω ότι ο άνθρωπος τη δυσκολία την έχει στο να συλλάβει... την ιδέα.
Εμείς είμαστε τυχεροί εδώ... γιατί πρωτεργάτες της ανάπλασης συνέλαβαν την ιδέα... μέσα της δεκαετίας του '90.
Σε ένα κάλεσμα που έκανα στους ανθρώπους... που ζούσαν στο Ηράκλειο βασικά.
Είπαμε ότι έπρεπε να φτιαχτεί το χωριό τούτο 'δώ ξανά.
Και με πρόταση τότε του Γιάννη του Ανδρουλάκη... έγινε η σύσταση του συνδέσμου ανάπλασης Εθιάς.
[συγκεχυμένες ομιλίες]
Το ξεκίνημα είναι λίγο δύσκολο αν ξεκινήσουμε μετά...
Λοιπόν εντυπωσιαστήκαν και αυτοί, υπάρχουν κάποια προβλήματα... αλλά εν πάση περιπτώσει μπορούν να αντιμετωπιστούν.
Ενώ είχαμε κάνει τη συγκέντρωση στο Ηράκλειο... και αποφασίσαμε να 'ρθουμε εδώ να δούμε τον τρόπο δράσης... και εξέλιξης της κατάστασης... δεν υπήρχε σπίτι που να μπορεί να χωρέσει 4-5 άτομα παραπάνω... διότι ήτανε χαλάσματα τα περισσότερα.
Δεν υπήρχε, λοιπόν, άλλη επιλογή... από το να πάμε στην εκκλησία.
[καμπάνα]
Εσυγκεντρωθήκαμε και μας ελέει ότι αυτό και αυτό έχω στο νου μου.
"Τι λέτε;"
Άλλοι γελάσανε, άλλοι προβληματιστήκανε... άλλοι το είδανε πολύ δύσκολο.
Το να φτιάξεις δρόμους... πλακόστρωτα, να φτιάξεις τα πηγάδια... να βγάλεις γεωτρήσεις. Αυτό ήτανε πολύ δύσκολα πράγματα.
Όταν δεν έχεις και οικονομικό υπόβαθρο.
Με πίστη, όμως, ότι θα τα καταφέρουμε, ξεκινήσαμε.
Έπρεπε και τα στοιχειώδη έργα υποδομής να τα κάνουμε εμείς... όπως ήταν η ύδρευση του οικισμού που ποτέ δεν υπήρχε.
Θα έπρεπε να πάμε στις σύγχρονες συνθήκες... και ο άλλος να μπορεί να έχει στο σπίτι του τη βρύση... να ανοίγει να μπορεί να πιει ή να ποτίσει το περιβόλι του.
Αυτά έπρεπε να γίνουν οπωσδήποτε και πριν από όλα... διότι, αν αποτυγχάναμε σε αυτά... δεν θα μπορούσε οποιαδήποτε άλλη ενέργεια κάναμε να επιτύχει.
Χτυπάνε μια εκεί πάνω, βγάζει λίγο, δεν ήτανε.
Χτυπάνε ύστερα εδώ απ' έξω πιο κάτω άλλη μία... βγάζει λίγο, δεν ήτανε καλό το νερό, ξανασταματάει.
Για να βρει νερό ήτανε δύσκολο.
Έκανε 4-5 γεωτρήσεις. Εδώ γύρω νερό δεν έβρισκε.
[γυναίκα 1] Και κάμανε 13 γεωτρήσεις... και τελευταία βρήκανε το νερό, δόξα σοι ο Θεός.
[εύθυμη μουσική]
[η μουσική σβήνει]
Επειδή, όμως, υπήρχανε πηγάδια... στον οικισμό περίπου 80 με 100... όσο και αν η βρύση εξυπηρετούσε τις νέες ανάγκες... θα έπρεπε να μείνει σαν εφεδρεία το νερό... και να μην τον μολύνουμε τον υδροφόρο ορίζοντα... με το να κάνουμε βόθρους.
Εκτός του ότι θα ήτανε, βέβαια, περιττό έξοδο για κάθε κάτοικο... ο οποίος θα σκεφτότανε να χτίσει τα σπίτια του.
Έτσι, λοιπόν, αποφασίσαμε μαζί με την ύδρευση... να κάνουμε και την αποχέτευση.
Και το τονίζω χωρίς καμία κρατική βοήθεια, οικονομική βοήθεια.
[ήχος κομπρεσέρ]
[εργάτης] Δεν θέλω να βάλεις πράμα από πάνω τώρα.
Αφού λοιπόν κάναμε αυτά και άρχισε η πορεία... να υλοποιείται... αναθάρρυνε ο κόσμος, ενθουσιάστηκε ο κόσμος, βρέθηκε δίπλα μας... όλος ο κόσμος που καταγόταν από 'δώ και όχι μόνο.
[άντρας 5] Έχουμε κάνει μια προσπάθεια μέσω του Γιάννη του Ανδρουλάκη... η Εθιά να γίνει διατηρητέα.
Που σημαίνει ότι... παραδοσιακός οικισμός.
Αναφέρει, λοιπόν, ο Γιάννης σε μια παράγραφο... ότι είναι το μοναδικό χωριό χωρίς τσιμέντο.
Αρχίσαμε, επίσης, και τις δευτερεύουσες επεμβάσεις... όπως ήτανε πλακοστρώσεις, διαστρώσεις δρόμων... την ανακατασκευή, σχεδόν, του δημοτικού σχολείου... του οποίου είχε πέσει η στέγη και είχε ερημώσει.
Δεντροφυτεύσαμε γύρω από το χωριό... κάναμε παρεμβάσεις δεντροφύτευσης... περίφραξης και δεντροφύτευσης 15.000 περίπου δέντρων.
Οι βοσκοί σεβαστήκανε, απολύτως, την περίφραξη... με τα δενδρύλλια που φυτευτήκανε.
[φύσημα αέρα]
Θα πει κάποιος ότι καλά κάνατε τόσα έργα υποδομής ύδρευσης, αποχέτευσης... σχολείο, πλακοστρώσεις και λοιπά.
Κάποια χρήματα, ασφαλώς, απαιτούνται.
Κύρια πηγή όσο και αν είναι, έτσι, λίγο μακάβριο... γιατί ο θάνατος κάποιων ανθρώπων... έδινε ζωή στον τόπο.
Στους θανάτους και στις κηδείες... οι άνθρωποι που είδανε ότι υπήρχε αυτή η προσπάθεια... βάζανε χρήματα στην εκκλησία... για τον σύνδεσμο ανάπλασης Εθιάς.
[καμπάνα ηχεί πένθιμα]
Είχαμε, λοιπόν, σωστή πορεία.
Σωστή διαχείριση των πραγμάτων είτε οικονομικών είτε άλλων... και επίλυσης των προβλημάτων που προέκυπταν.
Με αποτέλεσμα να αναθαρρύνει ο κόσμος ακόμα περισσότερο... και να βρίσκεται κοντά μας συνεχώς.
Όλοι βοηθήσανε.
Όλος ο κόσμος ενθουσιασμένος
Νομίζω ότι μου χαρίσανε τον ουρανό.
[συγκεχυμένες ομιλίες]
Ο άλλος να με συναντάει στον δρόμο και να μου λέει "Πάρε".
Πέντε χιλιάρικα δραχμές τότε που ήτανε.
Πέντε χιλιάρικα. "Αυτά έχω παρ' τα."
Τι να σε κάνω ούτε αποδείξεις ούτε τίποτα.
"Παρ' τα και ότι θες κάνε τα".
Άμα άρχισε και γινόταν η ανάπλαση, ας πούμε... αισθάνθηκα, έτσι... μια υποχρέωση.
Στεναχωριόμουν που είχε ρημάξει το χωριό έτσι.
Και αναγκάστηκα κι εγώ... Όχι, αναγκάστηκα ήθελα να 'ρθω... να το σιάσω, γιατί εδώ γεννήθηκα... εδώ παντρεύτηκα, εδώ πήγα σχολείο... εδώ βαφτίστηκα. Οι γονείς μου εδώ πεθάνανε.
Και είχα ένα συναίσθημα.
[συγκεχυμένες ομιλίες]
Ήταν τόση η θέληση των ανθρώπων, που από τις στερήσεις τους... κάνανε την αναπαλαίωση των κτισμάτων τους.
Από πραγματικά στερήσεις, δηλαδή, μπορεί να λέγανε...
"Θα τρώμε μια φορά τη μέρα για να μας μείνουνε πέντε ευρώ... για να πάμε να κάνουμε εκείνο, να κάνουμε το σπίτι στην Εθιά".
[συγκεχυμένες ομιλίες]
Αρχίσαν εδά ύστερα εδώ και αναστυλώνανε όλοι τα σπίτια.
Ήρθαν, ανεβήκαν εδώ.
Όταν ήρθαμε ύστερα και φτιάξαμε το σπίτι εδώ... και το 'φτιαξε ο αδερφός μου λίγο κλάματα πράματα όλοι.
Έφτιαξε τον οντά πάλι λίγο.
[εύθυμη μουσική]
Όσα σπίτια επισκευάσθησαν... δεν ξεφύγαμε από την παλιά δομή.
Δηλαδή, όπως ήταν το παλιό σπίτι... έτσι, έχει δημιουργηθεί και το καινούργιο.
[η μουσική σβήνει]
Η καλύτερη αρχιτεκτονική είναι η ιδιοσυγκρασία των ανθρώπων.
Αυτοί είδαν τις ανάγκες λειτουργίας... και τις ανάγκες ασφάλειας που υπήρχαν... και βάση αυτουνών δημιουργήσανε τα κτίρια και τις συνθήκες εδώ.
Αυτή η αρχιτεκτονική αξίζει.
Αυτή η οποία έχει βγει από τις ανάγκες του λαού... από τις ανάγκες του κόσμου.
[χωριανός 1] Θα δούμε και τον μπάρμπα που δεν μπορεί... να σηκωθεί από το κρεβάτι.
Έλα, κάτσε
[αναστεναγμός]
Δεν πιστεύω να μην σ' αρέσει το χωριό;
[χωριανός 2] Ωραίο είναι, μ' αρέσει πολύ.
[άντρας 1] Η αμοιβή η δική μου... είναι να βλέπω στα πρόσωπα πολλών ανθρώπων την ικανοποίηση... ότι ένα όνειρό τους έγινε πραγματικότητα.
[χωριανή 1] Καλά είμαι.
Αισθάνομαι μια αγαλλίαση... και μια ανακούφιση ότι επιτέλεσα το καθήκον.
[γυναίκα 1] Ενιώσαμε υπέροχα... γιατί βλέπομε τώρα αναστηλωμένα τα σπίτια. βλέπομε τις εκκλησίες, ο δρόμος.
Έρχονται τα παιδιά μας και είναι ευχαριστημένα.
Αυτά τα πράγματα τα εκτιμούμε εμείς οι μεγάλοι πολύ... γιατί εζήσαμε καταστάσεις παλιές... που θυμούμαστε πολλά πολλά δεινά και πολλές στενοχώριες στην ζωή μας.
Και χαιρόμαστε με αυτά που βλέπουμε τώρα.
[συγκεχυμένες ομιλίες]
Τώρα έχουν έρθει εκτός από τους γέροντες που υπήρχανε... και αρκετοί νεότεροι.
Άνθρωποι τα σαββατοκύριακά τους να περνούν εδώ.
Εξήντα έως εβδομήντα σπίτια... να έχουν ανακαινιστεί.
[χωριανός 3] Στην υγειά σας. [χωριανή 2] Στις χαρές σου.
[κρητική μουσική]
Εδώ αναπτύσσεται η ανθρώπινη φύση... στα φυσιολογικά επίπεδα.
Όταν έρθεις εδώ, ανακαλύπτεις την αξία των αντιθέσεων.
Που 'χε να γίνει γλέντι του προφήτη Ηλία εδώ 30 χρόνια.
[τέλος μουσικής]
[χειροκρότημα]
[φύσημα αέρα]
[απαλή μουσική]
Εμένα μ' αρέσει, επειδή έχει εδώ πολλά παιδιά... ενώ στο Ηράκλειο δεν έχει και τόσο πολλά.
Θα μου άρεσε να πηγαίνω σε αυτό εδώ το σχολείο.
Δεν παίρνεις κάποιον τηλέφωνο να κανονίσετε ραντεβού... να βγείτε και όλα αυτά.
Απλά, πηγαίνεις, τους επισκέπτεσαι... σε κερνάνε σίγουρα.
Εγώ εδώ πέρα έχω και ξαδέρφια.
[τέλος μουσικής]
Υποτιτλισμός AUTHORWAVE