Γλώσσα - Παραγωγή γραπτού λόγου: Αφηγηματικό Λόγος - Γ' Δημοτικού Επ. 13 (2)
την εισαγωγή του δηλαδή -τον πρόλογο ξαναλέω-,
είναι στο χέρι του καθενός πόσο θέλει να το μεγαλώσει.
Πάμε στο κυρίως θέμα! Στο κυρίως θέμα είπαμε
ότι πρέπει να προσέχουμε πάρα πάρα πολύ, παιδιά, τη σειρά:
δηλαδή, εάν στα άλλα είδη του λόγου
όπως, για παράδειγμα, στην περιγραφή
πρέπει να προσέχουμε μία φορά εδώ πρέπει να προσέχουμε πολλαπλάσιες,
γιατί έχει πολύ μεγάλη σημασία ο χρόνος:
δηλαδή όταν θέλω να περιγράψω την Ακρόπολη
και ξεκινάω με το μουσείο της Ακρόπολης,
και ξεκινάω και λεω για το μουσείο,
δεν μπορώ να θυμηθώ ξαφνικά στα μέσα του κυρίως θέματος
ότι καθόμουνα με τον Κώστα πλάι ή με τη Μαρία στο λεωφορείο.
Πρέπει να τα βάλουμε όλα σε μία σειρά.
Εδώ, λοιπόν, στην αφήγησή μας, βοηθάει πάρα πολύ αν είχαμε κρατήσει ένα σχεδιάγραμμα.
Ξεκινήσαμε από το σχολείο αργά, νωρίς, συγκεκριμένη ώρα,
άλλη ώρα... Όπως θέλουμε.
Ξεκινήσαμε από το σχολείο και μπήκαμε στα πούλμαν, στα λεωφορεία, δεν ξέρω πού αλλού.
Ξεκινήσαμε από το σχολείο, μπήκαμε στο πούλμαν και στα λεωφορεία
και εγώ κάθισα με τον Κώστα, το Γιάννη, τη Μαρία, τη Δήμητρα - όποιον θέλω.
Αυτά, όμως, προσοχή: είναι το πρώτο μας βήμα.
Το δεύτερο βήμα πρέπει να είναι "φτάσαμε".
Εν τω μεταξύ, μπορούμε να πούμε ότι μέχρι να φτάσουμε έγινε κάτι στο πούλμαν.
Μπορούμε και αυτό, άρα μπορούμε να βάλουμε κι αυτό,
δηλαδή άλλο ένα γεγονός μέσα στην ευρύτερη αφήγηση μας.
Μπορούμε μετά, αφού φτάσαμε στο μουσείο,
να πούμε το πρώτο πράγμα που μας έκανε εντύπωση -
άρα μπορούμε στην αφήγηση να κάνουμε και μία περιγραφή
του εξωτερικού χώρου του μουσείου.
Θα δείτε, κι είναι πολύ ωραίο στο λόγο, ότι η αφήγηση
μπορεί να περιέχει και περιγραφές.
Λοιπόν αφού μπούμε... βλέπετε ότι είμαι πάρα πολύ προσεκτικός με τα βήματα,
έχουν πολύ μεγάλη σημασία να είναι ένα-δύο-τρία.
Και αυτό πως λέγεται στην έκθεση;
Λέγεται δομή.
Άρα, εδώ ξαναλέω και θα το πω πάρα πολλές φορές,
στην αφήγηση έχει πολύ μεγάλη σημασία η δομή του λόγου μου.
Όταν μπήκαμε μέσα...
και μπορούμε να πούμε τα πρώτα πράγματα που μας έκαναν εντύπωση.
Εάν κάποιος ξεκινήσει και πει τα πιο σημαντικά πράγματα
όπως, για παράδειγμα, είναι φυσικά στο μουσείο της Ακρόπολης
οι Καρυάτιδες ή τα γλυπτά του Παρθενώνα,
υπάρχει ο εξής κίνδυνος:
όταν μπήκαμε μέσα είδαμε τις Καρυάτιδες, οι οποίες ήταν πάρα πολύ όμορφες,
και είδαμε και τα γλυπτά του Παρθενώνα, τα οποία ήταν εξαιρετικής ομορφιάς...
Μπορεί να βάλει όσα επίθετα θέλει,
θα έχει κάνει όμως το τεράστιο σφάλμα, το εξής:
ότι η έκθεσή του θα έχει τελειώσει στην ουσία μέσα σε τρεις-τέσσερις γραμμές.
Άρα σκοπός είναι να κρατάμε τον αναγνώστη μας σε αγωνία.
Καμιά φορά αυτό, ξέρετε, μας θυμίζει
τα θρίλερ. Είστε μικροί ακόμα οι περισσότεροι
αλλά ξέρω ότι πολλοί από εσάς, στα κρυφά, μπορεί να δουν κανένα θρίλερ!
Όπως, λοιπόν, σε ένα θρίλερ ο σκηνοθέτης μας κρατάει σε αγωνία,
κάτι αντίστοιχο ισχύει και στη δική μας αφήγηση.
Αν τα πούμε όλα με τη μία, τότε υπάρχει ο κίνδυνος
να τελειώσει νωρίς η ταινία, να βαρεθεί ο αναγνώστης
και να αφήσει την ανάγνωση στη μέση.
Άρα, λοιπόν, προσέχουμε και αφήνουμε την κορύφωση προς το τέλος.
Άλλωστε, θα το δείτε κι εσείς: ό,τι ταινία βλέπετε,
είτε είναι περιπέτεια, είτε είναι κωμωδία,
το σημαντικό γεγονός γίνεται λίγο πριν το τέλος:
εκεί αποκαθίσταται η τάξη, σώζεται ο ήρωας, σώζει την κοπέλα, σώζει την κοινωνία,
σώζει τον κόσμο και μετά είναι όλοι χαρούμενοι και ευτυχισμένοι.
Αυτό δεν γίνεται ούτε στη μέση ούτε στην αρχή,
γίνεται προς το τέλος -
άρα όπως κι εμείς τώρα: πρέπει να πούμε μια διαδικασία, τι κάναμε,
και σιγά-σιγά να φτάσουμε σ' αυτό που θέλουμε να πούμε.
Στη συνέχεια, μπορούμε να αρχίζουμε να βάζουμε
ενα ένα τα σημαντικά μας γεγονότα, όπως για παράδειγμα
ότι στον πρώτο όροφο βρίσκονταν οι Καρυάτιδες.
Και εκεί, παιδιά, όπως και προηγουμένως,
μπορούμε να κάνουμε μια σύντομη περιγραφή
ή επίσης μπορούμε να εκφράσουμε και συναισθήματα,
τι νιώσαμε όταν όταν τα είδαμε.
Γιατί πραγματικά αυτά τα γλυπτά είναι τα πιο γνωστά έργα τέχνης παγκοσμίως.
Στη συνέχεια, μπορούμε να κάνουμε κάτι ενδιάμεσο
όπως να πούμε τα υπόλοιπα γλυπτά,
του Κούρους και τις Κόρες,
και πραγματικά οτιδήποτε άλλο μπορεί σε κάποιον να κάνει εντύπωση.
Σε κάποιον μπορεί να κάνουν εντύπωση οι αμφορείς,
σε κάποιον μπορεί να κάνουν εντύπωση τα παιδικά παιχνίδια
(έχει πολύ ωραία παιδικά παιχνίδια στην Ακρόπολη),
πως έπαιζαν τα παιδιά στην αρχαία Αθήνα...
Σε κάποιον μπορεί να μην κάνει τίποτα εντύπωση
και να του κάνει εντύπωση η θέα.
Εμένα, για παράδειγμα, μου αρέσει πάρα πολύ η θέα, που βλέπεις τον Παρθενώνα.
Αυτό είναι το ελεύθερο της έκθεσης:
μπορεί να γράψετε ό,τι θέλετε! Ο καθένας μπορεί να γράψει
διαφορετικά - σημασία έχει η σειρά και, όπως έχουμε πει,
να βάζουμε και ωραίες λέξεις: επίθετα, επιρρήματα και γενικά να το εμπλουτίσουμε.
Αφήνουμε τα καλύτερα για το τέλος:
στον τελευταίο όροφο
βρίσκονται -εδώ αξίζει να βάλουμε ένα ωραίο επίθετο,
είναι όντως- τα ξακουστά γλυπτά του Παρθενώνα.
Κάτι πολύ ωραίο που μπορούμε να κάνουμε εδώ, είναι να ψάξουμε στο διαδίκτυο
και να διαβάσουμε και πολύ σημαντικά εγκυκλοπαιδικά θέματα:
μπορούμε να διαβάσουμε, για παράδειγμα, για τα αετώματα του Παρθενώνα,
από τα οποία το ένα δείχνει... Δεν θυμάμαι ποιο το δείχνει,
αλλά, εν πάση περιπτώσει, το ένα δείχνει την πάλη της Αθήνας με τον Ποσειδώνα
και ποιος θα κερδίσει την πόλη,
και το άλλο δείχνει τη γέννηση της Αθηνάς από το κεφάλι του Δία.
Μπορούμε να πούμε πράγματα για τις μετώπες
που δείχνουν τους άθλους του Θησέα, για παράδειγμα,
ή μπορούμε να πούμε για την ξακουστή ζωφόρο του Παρθενώνα
που δείχνει τα Παναθήναια.
Γενικά σε αυτή εδώ την κορύφωση ως προς το μουσείο της Ακρόπολης,
ως προς τα γλυπτά του Παρθενώνα
με συγχωρείτε, μπορούμε να πούμε πάρα πολλά πράγματα
και σε όσο μεγάλη έκταση θέλουμε,
και, πάλι, να κάνουμε μεγάλες περιγραφές.
Και φυσικά εδώ μπορούμε να πούμε και συναισθήματα,
γιατί σε μία αφήγηση δεν μπορούμε να γράψουμε μόνο
-και δεν είναι ανάγκη να γράψουμε μόνο- ό,τι βλέπουμε.
Γιατί, δυστυχώς, αυτό που δεν βλέπουμε στον Παρθενώνα
τι είναι;
Ότι δεν βλέπουμε όλα τα γλυπτά.
Άρα μπορούμε να κάνουμε και μία παρένθεση:
να πούμε ότι, δυστυχώς, δεν βρίσκονται όλα,
υπάρχουν και κάποια που βρίσκονται στο Βρετανικό μουσείο
και κάποια άλλα σε κάποια άλλα μουσεία του κόσμου,
και δυστυχώς είναι ακόμα εκεί.
Άρα θα μπορούσαμε να εκφράσουμε και το συναίσθημα
ότι νιώσαμε ταυτόχρονα και λύπη εκτός από θαυμασμό,
για να δούμε ολοκληρωμένο αυτό το μνημείο του Ελληνικού πολιτισμού.
Είπαμε, λοιπόν, την ιστορία μας
και εξαντλήσαμε χοντρικά το μουσείο!
Μπορούμε να πούμε κι άλλα πράγματα που μας έκαναν μεγάλη εντύπωση:
πήγαμε στην καφετέρια και κάναμε κάτι...
Μπορούμε, όμως, να βάλουμε
και ένα προσωπικό συμβάν,
και αυτό είναι το πολύ ωραίο της αφήγησης:
είναι κάτι το οποίο θα κάνει στην ουσία την έκθεση
εντελώς δική σας.
Αυτό το συμβάν μπορεί να είναι ένα αστείο συμβάν -
για παράδειγμα, μιλάγαμε όλη την ώρα και γελάγαμε,
και μας έκαναν παρατήρηση
και κάποιος από εμάς έβαλε τα κλάματα.
Μπορούμε, για παράδειγμα, να πούμε ότι,
όπως μπήκαμε όλοι μέσα, παραλίγο ένας φίλος μας
να ρίξει ένα άγαλμα.
Μπορούμε για παράδειγμα να το κάνουμε πιο χιουμοριστικό
και τελείως ψεύτικο,
ότι κάποιος έριξε ένα άγαλμα
αλλά ο τερματοφύλακας της τάξης το έπιασε την τελευταία στιγμή...
Και να είναι εντελώς ψεύτικο αλλά και αρκετά αστείο.
Τελοσπάντων, σας λέω κάποια παραδείγματα
κάποια μπορεί να μην σας αρέσουν, να σας φαίνονται κρύα...
Αλλά εν πάση περιπτώσει μπορείτε να κάνετε ό,τι θέλετε
και να γράψετε ένα συμβάν το οποίο, είτε είναι αληθινό,
είτε λίγο αληθινό, είτε καθόλου αληθινό,
θα είναι πάντως δικό σας.
Αυτό είναι το κυρίως θέμα μας λοιπόν!
Και αφού γράψουμε και αυτό,
μπορούμε να γράψουμε ότι, σιγά-σιγά
και αφού τελείωσε η επίσκεψη,
μπήκαμε στα πούλμαν και γυρίσαμε.
Και στον επίλογό μας να αρχίσουμε να βάζουμε λίγο
την δική μας, προσωπική πινελιά:
για το τι είδαμε, τι νιώσαμε και τι πιστεύουμε εμείς.
Άρα στον επίλογο μπορούμε να γράψουμε πολλά πράγματα
για εμάς τους ίδιους -
μπορούμε να γράψουμε
"η εμπειρία μου αυτή ήταν μοναδική".
Μπορούμε να γράψουμε "η εμπειρία μου αυτή
μου θύμισε άλλες εμπειρίες, σε άλλα μουσεία που είχα πάει".
"Η εμπειρία μου αυτή μου θύμισε
που πηγαίνω με τους γονείς μου
κάθε Κυριακή σε κάποια μουσεία",
"η εμπειρία μου αυτή..." Ή χίλια δυο πράγματα, παιδιά,
γιατί το λέει αυτή εδώ η έκφραση: είναι δική σας εμπειρία,
δεν είναι του δασκάλου σας,
δεν είναι της δασκάλα σας, δεν είναι δικιά μου.
Άρα, λοιπόν, το σωστό εδώ είναι να γράψετε όντως τη δική σας εμπειρία.
Μπορείτε να γράψετε αν
νιώσατε θαυμασμό, νιώσατε λύπη, νιώσατε θυμό,
όπως είπαμε, που λείπουν τα αγάλματα, τα γλυπτά...
Μπορείτε να νιώσετε, τελοσπάντων, ό,τι θέλετε πάνω σε αυτό
και να εξηγήσετε γιατί, με βάση ίσως και παλιότερες εμπειρίες.
Και, τέλος, μπορείτε να κλείσετε με ένα συμπέρασμα ή μία ευχή:
μπορείτε να πείτε, για παράδειγμα, "ένιωσα υπερηφάνεια
για το επίπεδο πολιτισμού που έφτιαχναν οι αρχαίοι Αθηναίοι",
ή μπορείτε να κάνετε μία ευχή,
"θα ήθελα πάρα πολύ, μετά από λίγο καιρό, να ξαναπάω με τους φίλους μου,
με άλλη παρέα, με τους γονείς μου".
Μπορείτε και να γράψετε, πάλι, πραγματικά ό,τι πιστεύετε,
μπορείτε να το συγκρίνετε με άλλα μουσεία,
μπορείτε να πείτε ακόμα και αρνητικά πραγματα -
είναι, πραγματικά, δικαίωμά σας.
Αυτό που ζητάει ο αφηγηματικός λόγος είναι
να πείτε μια δική σας ιστορία με τα δικά σας λόγια
και με το δικό σας μάτι, τη δική σας ματιά.
Αφού τελειώσουμε, λοιπον,
πάλι την ωραία μας αφήγηση
έχουμε γράψει -θυμίζω- τον πρόλογο μας,
το κυρίως θέμα και τον επίλογο:
έχουμε ολοκληρώσει την έκθεση μας.
Είναι έτσι;
Όχι.
θα δούμε, και είπαμε προηγουμένως, ότι η διαδικασία έχει
και άλλα βήματα πριν τελειώσουμε.
Πολύ σημαντικό, λοιπόν, είναι να χρησιμοποιήσουμε και ένα φυλλάδιο αξιολόγησης
για να δούμε πώς γράψαμε εμείς στην έκθεσή μας
χωρίς να χρειάζεται απαραίτητα η γνώμη κάποιου άλλου -
του δασκάλου ή του γονέα, οποιουδήποτε.
Δεν είναι ανάγκη να μας βαθμολογούν μόνο οι δάσκαλοί μας,
μπορούμε κι εμείς οι ίδιοι να έχουμε μία πολύ καλή εικόνα
του ποιο είναι το έργο μας, ποια είναι τα βήματα που κάναμε και αν τα κάναμε σωστά,
και ποιο είναι το τελικό αποτέλεσμα.
Ένα φυλλάδιο, για παράδειγμα, όπως βλέπουμε στο PowerPoint αυτό:
ένα φυλλάδιο αξιολόγησης παραγωγής γραπτού λόγου
περιλαμβάνει και πράγματα που μπορούμε να πούμε εμείς τη γνώμη μας
ή να τα μετρήσουμε εμείς οι ίδιοι,
να τα δούμε εμείς οι ίδιοι...
Όπως για παράδειγμα τον αριθμό λέξεων,
όπως για παράδειγμα τον αριθμό παραγράφων,
τον αριθμό προτάσεων,
τον αριθμό ορθογραφικών λαθών που βρήκαμε,
τον αριθμό λαθών στα σημεία στίξης, στους τόνους, στα κόμματα,
στα θαυμαστικά και σε όλα τα υπόλοιπα.
Και επίσης μπορούμε και εμείς για να σχολιάσουμε
πώς τα πήγαμε ως προς το περιεχόμενο:
αν ήταν πλούσιο το γραπτό μας, αν ήταν φτωχό,
αν βάλαμε όλα όσα θέλαμε να πούμε,
αν οι ιδέες μας ήταν αρκετές.
Μπορούμε να πούμε τη γνώμη μας για το λεξιλόγιό μας,
δηλαδή αν χρησιμοποιήσαμε πολλά επίθετα, πολλά επιρρήματα,
πολλές διαφορετικές λέξεις, πολλές σύνθετες λέξεις.
Μπορούμε να κάνουμε σχόλια για τη δομή και τη σειρά
που τα χρησιμοποιήσαμε αυτά:
δηλαδή είδαμε ότι στην αφήγηση
έχει τεράστια σημασία η σειρά που βάζουμε τα γεγονότα και τις δράσεις.
Εάν αλλάξει κάτι μπορεί να γκρεμίσει όλη μας την έκθεση
και έχει πολύ μεγάλη σημασία, φυσικά, να πούμε κι εμείς τη γνώμη μας
για το γραπτό μας αν μας άρεσε αν όχι:
αν το θεωρούμε από τα καλά μας γραπτά ή είναι ένα γραπτό
το οποίο θα ήθελε βελτίωση.
Τέλος, θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε κι ένα ερωτηματολόγιο
για τις διαδικασίες που ακολουθήσαμε
επάνω στην παραγωγή του λόγου,
να δούμε αν ακολουθούσαμε τα σωστά βήματα πριν γράψουμε.
Δηλαδή αν καθαρίσαμε τον χώρο μας, το γραφείο μας,
το θρανίο μας, αν διαλέξαμε τα μολύβια μας, τις γόμες μας και τις ξύστρες μας -
τα εργαλεία μας δηλαδή,
τα υλικά μας. Ή μάλλον, πιο σωστά,
αν ήταν καθαρή η κόλλα μας και το τετράδιό μας.
Αν είχαμε κοντά μας τον υπολογιστή μας, τα λεξικά μας και τα βιβλία μας
για να διορθώσουμε ή να εμπλουτίσουμε ό,τι θέλαμε,
εάν διαβάσαμε προσεκτικά το θέμα και τι μας ζήταγε.
Εάν βάλαμε τον στόχο, βελτιώσεις, τι να προσέξουμε κάθε φορά
που κάνουμε αυτό που κάνουμε...
Εάν διαβάσαμε το σχεδιάγραμμα
ή φτιαξαμε δικό μας και, τέλος, αν γράψαμε ιδέες
πρόχειρα πριν ξεκινήσουμε -
