Max Havelaar, door Multatuli - Negende hoofdstuk Max Havelaar, von Multatuli - Neuntes Kapitel Max Havelaar, by Multatuli - Ninth chapter Max Havelaar, par Multatuli - Neuvième chapitre

NEGENDE HOOFDSTUK CHAPTER NINTH

Ik gaf er veel voor, met juistheid te weten, lezer, hoe lang ik nu een heldin in de lucht zou kunnen laten zweven, voor ge, by de beschryving van een kasteel, myn boek moedeloos uit de hand zoudt leggen, zonder te wachten tot het mensch op den grond kwam? I gave a lot to know with correctness, reader, how long I could now let a heroine float in the air, before you, by the description of a castle, would put my book out of hand, despondently, without waiting for man came to the ground? Als ik in myn verhaal zulk een luchtsprong noodig had, zou ik voorzichtigheidshalve nog altyd een eerste verdieping kiezen als uitgangspunt van haar sprong, en een kasteel waarvan weinig te zeggen viel. If I needed such an aerial jump in my story, I would always choose a first floor as the starting point for her jump, and a castle of which there was little to say. Wees echter voorloopig gerust: Havelaars huis had geen verdieping, en de heldin van myn boek—goede hemel, de lieve trouwe  anspruchlose  Tine, een heldin!—is nooit uit een venster gesprongen. |||||||no|||||||||||||unassuming||||||||| But rest assured for the time being: Havelaar's house had no floor, and the heroine of my book — good heavens, the dear, faithful anspruchlose Tine, a heroine! —Has never jumped out of a window.

Toen ik 't vorig hoofdstuk sloot met een aanwyzing op wat afwisseling in het volgende, was dit eigenlyk meer een oratorische kunstgreep, en om een slot te maken dat goed "knipte" dan wel omdat ik inderdaad meende dat het volgend hoofdstuk alleen "ter afwisseling" waarde hebben zou. ||||||||reference|||||||||||||trick||||||||||||||||||||||||| When I closed the previous chapter with a hint of some variation in the next, this was actually more of an oratorical artifice, and to make a ending that "cut" well, rather than because I actually thought the next chapter was only "for variety. would have value. Een schryver is ydel als … een man. A writer is ydel like ... a man. Spreek kwaad van zyn moeder of van de kleur zyner haren, zeg dat hy een amsterdamsch accent heeft—wat nooit een Amsterdammer toestemt—wellicht vergeeft hy u die dingen. |||||||||||||||Amsterdam|||||||agrees|||||| Speak angrily of his mother or of the color of his hair, say that he has an Amsterdam accent — which an Amsterdammer will never consent — perhaps he will forgive you those things. Maar … roer nooit aan de buitenzy van 't kleinste onderdeel eener byzaak van iets dat er lag naast zyn geschryf … want dàt vergeeft hy u niet! |||||outside of||||||trivial matter|||||||||||||| But ... never touch the exterior of the smallest part of a minor part of anything that lay next to his writing ... because he won't forgive you! Als ge dus myn boek niet schoon vindt, en ge mocht my ontmoeten, houd u dan alsof wy elkander niet kenden. So if you don't like my book, and you were allowed to meet me, then pretend we didn't know each other.

Neen, zelfs zulk een hoofdstuk "ter afwisseling" komt me door het vergrootglas myner schryvers-ydelheid, hoogst belangryk en zelfs onmisbaar voor, en als ge het oversloegt, en daarna niet naar behooren waart ingenomen met myn boek, zou ik niet aarzelen u dat overslaan te verwyten als oorzaak dat ge myn boek niet kondet beoordeelen, want dat ge juist het  essentieele  niet gelezen hadt. |||||||||||||||||||||||||skips|||||||||||||||||||||||||||kondet|||||||||| No, even such a chapter "for a change" appears to me through the magnifying glass of my writing-versatility, most important and even indispensable, and if you skip it, and then were not properly taken with my book, I would not hesitate that skipping it as the cause that you could not judge my book, because you had not read the essentials. Zóó zou ik—want ik ben man en schryver—elk hoofdstuk voor  essentieel  houden, dat gy hadt overgeslagen met onvergeeflyke lezerslichtzinnigheid. |||||||||||||||||||unforgivable|light-mindedness In this way I would — for I am a man and a writer — consider every chapter essential that you had skipped with unforgivable reader's frivolity.

Ik verbeeld me dat uwe vrouw vraagt: "is er nogal wat  aan  dat boek?" I imagine your wife is asking, "Is there a lot about that book?" En ge zegt by-voorbeeld— horribile auditu  voor my—met de woordenrykheid die eigen is aan gehuwde mannen: |||||horrible|hearing|||||richness of words|||||| And you say by example - horribile auditu for my - with the vocabulary that is proper to married men:

—Hm … zóó … ik weet nog niet. —Hm ... so ... I don't know yet.

Welnu, barbaar, lees verder! Well, barbarian, read on! Het belangryke staat juist voor de deur. |important||||| The importance is just outside the door. En met een bevende lip staar ik u aan, en meet de dikte van de omgeslagen bladen, en ik zoek op uw gelaat naar den weerschyn van 't hoofdstuk "dat zoo mooi is … |||||||||||||||||||||||||reflection||||||| And with a trembling lip I stare at you and measure the thickness of the turned pages, and I look in your face for the weather of the chapter "that is so beautiful ... Neen, zeg ik, hy is er nog niet. No, I say, he's not there yet. Straks zal hy op springen, in vervoering iets omhelzen, zyn vrouw misschien. Soon he will jump up, hug something in ecstasy, his wife perhaps.

Maar ge leest verder. But you read on. Het "mooie hoofdstuk" moet voorby wezen, dunkt me. The "nice chapter" must be ahead, I think. Ge zyt in 't minst niet opgesprongen, hebt niets omhelsd. You haven't jumped in the least, haven't embraced anything. En al dunner wordt de bundel bladen onder uw rechterduim, en al schraler wordt myn hoop op die omhelzing … ja, waarachtig, ik had zelfs staat-gemaakt op een traan! |||||||||right thumb|||sparser|||||||||||||||| And the thinner the bundle of leaves under your right thumb gets thinner, and the thinner my hope for that embrace… yes, indeed, I had even made a tear!

En ge hebt den roman uitgelezen tot "waar ze elkaar krygen" toe, en ge zegt—een andere vorm, van welsprekendheid in den echtestaat—geeuwend: ||||||||||||||||||||||marriage| And you have read the novel "where they get each other", and you say - another form of eloquence in the marriage state - yawning: —Zóó … zóó! —So… so! 't Is een boek dat … hm! It's a book that… hm! Och, ze schryven zoo véél tegenwoordig! Oh, they write so much nowadays!

Maar weet ge dan niet, ondier, tyger,  Europeaan , lezer, weet ge dan niet dat ge daar een uur hebt doorgebracht met byten op  myn  geest als op een tandenstoker? |||||||||||||||||||||biting||||||| But don't you know, beast, tyger, European, reader, don't you know that you spent an hour there biting my mind like a toothpick? Met knagen en kauwen op vleesch en been van uw geslacht? Gnawing and chewing meat and bone of your gender? Menscheneter, daarin stak myn ziel,  myn  ziel die ge hebt vermaald als eens gegeten gras! man-eater||||||||||ground|||| Man-eater, there was my soul, my soul that you ground like grass once eaten! 't Was  myn  hart dat ge daar hebt opgeslikt als een versnapering! ||||||||swallowed|||snack Want in dat boek had ik dat hart en die ziel neergelegd, en er vielen zooveel tranen op dat handschrift, en myn bloed week weg uit de âren naarmate ik voortschreef, en ik gaf u dat alles, en dat kocht ge voor weinige stuivers … en ge zegt: hm ! |||||||||||||||||||||||||||veins|||wrote|||||||||||||||||

De lezer begrypt dat ik hier niet spreek van  myn  boek.

Zoodat ik maar zeggen wil, om met Abraham Blankaart te spreken … ||||||||Blankaart||

—Wie is dat, Abraham Blankaart? vroeg Louise Rosemeyer, en Frits vertelde het haar, wat me groot genoegen deed, want dit gaf my gelegenheid eens optestaan en, voor dien avend althans, een eind te maken aan de voorlezing. |||||||||||||||||||to stand up|||||||||||| Ge weet dat ik makelaar in koffi ben — Lauriergracht N° 37 —en dat ik alles over heb voor myn vak. Ieder zal dus kunnen nagaan, hoe weinig ik tevreden was met het werk van Stern. Ik had op koffi gehoopt, en hy gaf ons … ja, de hemel weet, wàt!

Met zyn opstel heeft hy ons al drie kransavenden beziggehouden, en, wat het ergste is, de Rosemeyers vinden het mooi. ||||||||evenings||||||||||| Zoo zeggen ze, ten-minste. Als ik een aanmerking maak, beroept hy zich op Louise. "Háár goedkeuring, zegt hy, weegt hem zwaarder dan alle koffi van de wereld, en bovendien: "als 't hart me gloeit … enz.—Zie deze tirade op bladzy zooveel, of liever, zie ze niet.—Daar sta ik dan, en weet niet wat te doen! |||||||||||||||||||||||||page|||||||||||||||| Dat pak van Sjaalman is een waar Trojaansch paard. |||||||Trojan| Ook Frits wordt er door bedorven. Hy heeft, naar ik bemerk, Stern geholpen, want die Abraham Blankaart is veel te hollandsch voor een Duitscher. [75] Beiden zyn ze zoo pedant, dat ik waarlyk met de zaak verlegen word. Het ergste is, dat ik met Gaafzuiger een overeenkomst heb aangegaan voor het uitgeven van een boek dat over de koffiveilingen  moet handelen—heel Nederland wacht er op—en daar gaat me nu die Stern een heel anderen weg uit! ||||||Gaafzuiger||||||||||||||||||||||||||||||||| Gister zeide hy: "wees gerust, alle wegen leiden naar Rome. Wacht nu eerst het slot van de inleiding af—is dat alles nog maar  inleiding  — ik  beloof u—hy zeide eigenlyk: "ik verspreek u"—dat ten-slotte de zaak zal neerkomen op koffi, koffi, op niets dan koffi! ||||||||||||||||||||||promise||||||||||||||| Denk aan Horatius, ging hy voort, heeft niet hy reeds gezegd:  omne tulit punctum, qui miscuit  … koffi met wat anders? |||||||||||every|took|point||mixed|||| Handelt gyzelf niet even zoo, als ge suiker en melk in uw kopje doet?" |yourself|||||||||||| En dan moet ik zwygen. Niet omdat hy gelyk heeft, maar omdat ik aan de firma  Last & Co  verplicht ben zorgtedragen dat de oude Stern niet vervalle in Busselinck & Waterman, die hem slecht zouden bedienen omdat het knoeiers zyn. |||||||||||||||to take care of||||||falls|||||||||||crooks| By u, lezer, stort ik myn hart uit, en opdat ge na het lezen van Stern’s geschryf—heb ge 't werkelyk gelezen?—uwen toorn niet zoudt uitstorten over een onschuldig hoofd want ik vraag u, wie zal een makelaar nemen, die hem voor menscheneter uitscheldt?—hecht ik er aan, dat ge overtuigd zyt van myn onschuld. |||||||||||||||Stern's|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||| Ik kan toch dien Stern niet uit de firma van myn boek dringen, nu de zaken eenmaal zóóver zyn dat Louise Rosemeyer, als ze uit de kerk komt—de jongens schynen haar optewachten—vraagt of hy wat vroeg komen zal dien avend, om toch recht veel van Max en Tine voortelezen? |||||||||||||||||so far|||||||||||||||waiting for||||||||||||right||||||reading aloud

Maar omdat ge het boek hebt gekocht of gehuurd in 't vertrouwen op den deftigen titel die wat degelyks belooft, erken ik uw aanspraken op wat goeds voor uw geld, en daarom schryf ikzelf nu eens weer een paar hoofdstukken. ||||||||||||||decent||||similar||||||||||||||||||||| Ge zyt niet in den krans van de Rosemeyers, lezer, en dus gelukkiger dan ik die alles moet aanhooren. U staat het vry, de hoofdstukken overteslaan, die naar duitsche opgewondenheid rieken, en u alleen bezig te houden met wat geschreven is door my, die een deftig man ben, en makelaar in koffi. ||||||to skip|||||smell|||||||||||||||||||||

Met bevreemding heb ik uit Stern’s geschryf vernomen—en uit Sjaalman’s pak heeft hy me aangetoond dat het waar was—dat er in die afdeeling  Lebak  geen koffi wordt geplant. |astonishment|||||||||||||||||||||||||||| Dit is zeer verkeerd, en ik zal myn moeite ruim beloond achten, als de Regeering door myn boek op die fout wordt opmerkzaam gemaakt. Uit de papieren van Sjaalman zou blyken, dat de grond in die streken voor de koffikultuur niet geschikt is. Maar hierin ligt volstrekt geen verschooning, en ik beweer dat men zich schuldig maakt aan onvergeeflyk plichtverzuim omtrent Nederland in 't algemeen en de koffimakelaars in 't byzonder, ja omtrent de javanen zelf, door niet, òf dien grond te veranderen—de Javaan heeft toch niets anders te doen—òf, als men meent dit niet te kunnen, de menschen die dáár wonen, te zenden naar andere streken waar de grond wèl goed is voor koffi. |||||excuse||||||||||unforgivable|dereliction of duty||||||||coffee brokers||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||| Ik zeg nooit iets wat ik niet goed overwogen heb, en durf beweren dat ik hier met kennis van zaken spreek, daar ik over dit stuk rypelyk heb nagedacht, vooral sedert het hooren der preek van dominee Wawelaar in den bidstond voor 't bekeeren der heidenen. ||||||||||||||||||||||||||ripely|||||||||||Wawelaar|||bidstond|||to be sure|| Dat was woensdag avend. Ge moet weten, lezer, dat ik myn plichten als vader stipt vervul, en dat de zedelyke opleiding myner kinderen me zeer na aan het hart ligt. Daar nu Frits sedert eenigen tyd in toon en manieren iets heeft aangenomen, dat me niet bevalt—'t komt alles uit dat verwenschte pak!—heb ik hem eens goed onder-handen genomen, en gezegd: ||||||||||||||||||||||cursed||||||||||| "Frits, ik ben niet over je tevreden! Ik heb je altyd het goede voorgehouden, en toch wyk je van den rechten weg af. ||||||set before|||deviate|||||| Je bent pedant en lastig, en maakt verzen, en je hebt Betsy Rosemeyer een zoen gegeven. De vreeze des Heeren is 't beginsel van alle wysheid, je moet dus de Rosemeyers niet zoenen, en niet zoo pedant wezen. Zedeloosheid brengt ten verderve, jongen. Lees in de Schrift, en let eens op dien Sjaalman. Hy heeft de wegen van den Heer verlaten: nu is hy arm, en woont op een klein kamertje … ziedaar de gevolgen van onzedelykheid en slecht gedrag! Hy heeft verkeerde artikels in de  Indépendance geschreven en de  Aglaia  laten vallen. Zoo gaat het, als men wys is in zyn eigen oogen. Hy weet nu niet eens hoe laat het is, en zyn jongetje heeft maar een half broekjen aan. ||||||||||||||||pair of pants| Bedenk dat je lichaam een tempel Gods is, en dat je vader altyd hard heeft moeten werken voor den kost—'t is de waarheid!—sla dus 't oog naar boven, en tracht optegroeien tot een fatsoenlyk makelaar, als ik naar Driebergen ga. ||||||||||||||||||||||||||||||||to grow up||||||||| En let toch op al de menschen die niet hooren willen naar goeden raad, die godsdienst en zedelykheid met voeten trappen, en spiegel je aan die menschen. En stel je niet gelyk met Stern, wiens vader zoo ryk is, en die altyd geld genoeg zal hebben, al wil hy geen makelaar worden, en al doet hy nu-en-dan eens wat verkeerds. ||||||||father|||||||||||||||||||||||||| Bedenk toch dat al het kwade gestraft wordt: zie maar weer dien Sjaalman die geen winterjas heeft, en er uitziet als een komediespeler. ||||||||||||||||||||||comedian Luister toch goed in de kerk, en zit daar niet zoo heen-en-weer te draaien op je bank, alsof 't je verveelde, jongen, want … wat moet God daarvan denken? De kerk is  Zyn  heiligdom, zie je? En wacht geen jonge meisjes op als 't uit is, want dit neemt de stichting weg. ||||||||||||||foundation| Maak ook Marie niet aan 't lachen, als ik by 't ontbyt uit de Schrift lees. |||||it||||||breakfast|||| Dat komt in een fatsoenlyk huishouden niet te-pas. Ook heb je poppetjes geteekend op 't legblad van Bastiaans, toen de man weer niet binnen was—omdat hy telkens de jicht heeft—dat houdt de menschen op 't kantoor van hun werk, en er staat in Gods Woord dat zulke dwaasheden ten-verderve leiden. |||||||ledger||||||||||||||gout||||||||||||||||||||||| Die Sjaalman deed ook verkeerde dingen toen hy jong was: hy heeft als kind op de Westermarkt een Griek geslagen … nu is hy lui, pedant en ziekelyk, ziedaar! Maak dus niet zoo altyd grappen met Stern, jongen:  zyn  vader is ryk, moet je denken. Houd je alsof je 't niet zag, als hy gezichten trekt tegen den boekhouder. En als hy buiten 't kantoor met verzen bezig is, zeg hem dan zoo-eens, dat hy 't hier by ons zoo goed heeft, en dat Marie pantoffels voor hem heeft geborduurd met echte floszy. ||||||||||||||||||||||||||||||||||floss Vraag hem—zoo-eens uit jezelf, weetje?—of hy gelooft dat zyn vader by Busselinck & Waterman gaan zal, en zeg hem dat het knoeiers zyn. |||||||||||||||||||||||fools| Zieje, dat is men zyn naaste schuldig—zoo breng je hem op den goeden weg, meen ik—en … al dat verzenmaken is gekheid. Wees toch braaf en gehoorzaam, Frits, en trek de meid niet aan de rokken, als ze thee brengt op 't kantoor, en maak me niet te-schande, want dan stort ze, en Paulus zegt dat nooit een zoon verdriet moet doen aan zyn vader. Ik bezoek twintig jaar de beurs, en durf zeggen dat ik geacht ben by myn pilaar. Hoor dus naar myn vermaningen, Frits, en wees braaf, en haal je hoed, en trek je jas aan, en ga mee naar den bidstond, dat zal je goed doen!" Zóó heb ik gesproken, en ik ben overtuigd dat ik indruk op hem gemaakt heb, vooral daar dominee Wawelaar tot onderwerp van zyn rede had gekozen:  de liefde Gods, blykbaar uit Zyn toorn tegen ongeloovigen , naar aanleiding van Samuels berisping aan Saul:  Sam. ||||||||||||||||||||||||||||||||||unbelievers|||||||| XV: 33b .

By 't aanhooren van die predikatie, dacht ik gedurig hoe hemelsbreed toch het verschil is tusschen menschelyke en goddelyke wysheid. |||||preaching|||||||||||human||| Ik zeide reeds dat er in het pak van Sjaalman, onder veel vodden, toch ook een en-ander was, dat in 't oog viel door degelykheid van redeneering. |||||||||||||||||||||||||soundness|| Maar, och, hoe weinig heeft toch zoo-iets te beduiden, als men 't vergelykt by een taal als van dominee Wawelaar! |||||||||||||compared||||||| En niet uit eigen kracht—want ik ken Wawelaar, en houd hem voor iemand die waarlyk niet hoog vliegt—neen, door de kracht die van boven komt. Dit onderscheid bleek te duidelyker, omdat hy sommige punten aanroerde, die ook door Sjaalman behandeld waren, want ge hebt gezien dat er in zyn pak veel over javanen en andere heidenen voorkwam. ||||clearer|||||touched on|||||||||||||||||||||| Frits zegt dat de javanen geen heidenen zyn, maar ik noem ieder die een verkeerd geloof heeft, een heiden. Want ik houd me aan Jezus Christus, en dien gekruist, en dit zal elk fatsoenlyk lezer ook wel doen.

Zoowel omdat ik uit Wawelaars redevoering myn meening heb geput omtrent het ongeoorloofde der intrekking van de koffikultuur te  Lebak , waarop ik straks zal terugkomen, als omdat ik als eerlyk man niet wil, dat de lezer volstrekt niets ontvange voor zyn geld, zal ik hier eenige brokstukken uit de preek meedeelen, die al byzonder treffend waren. ||||Wawelaars|||||drawn|||||withdrawal|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||

Hy had kortelyk Gods liefde uit de aangehaalde tekstwoorden bewezen, en was al zeer spoedig overgegaan tot het punt, waarop 't hier eigenlyk aankwam, de bekeering namelyk van Javanen, Maleiers, en hoe al dat volk heeten moge. ||shortly|||||quoted|textual words|||||||||||||||||conversion||||||||||| Ziehier wat hy daarvan zeide:

"Zóó, myn geliefden, was de heerlyke roeping van Israel—hy bedoelde het uitroeien der bewoners van Kanaän—en zóó is de roeping van Nederland! Neen, er zal niet gezegd worden dat het licht dat ons bestraalt, wordt weggezet onder de korenmaat, en niet ook dat wy gierig zyn in het meedeelen van het brood des eeuwigen levens! |||||||||||shines on|||||bushel||||||stingy|||||||||| Slaat het oog op de eilanden des Indischen Oceaans, bewoond door millioenen en millioenen kinderen des verstooten zoons—en des te-recht verstooten zoons—van den edelen God gevalligen Noach! ||||||||Oceans||||||||forsaken||||||rejected||||noble||fallen| Dáár kruipen zy rond in de walgelyke slangenholen van heidensche onkunde, daar buigen zy het zwarte kroesharige hoofd onder het juk van eigenbelangzuchtige priesters! ||||||disgusting|snake holes||pagan|||||||||||||| Dáár aanbidden zy God onder aanroeping van een valschen profeet, die een gruwel is voor de oogen des Heeren! |||||invocation|||||||abomination|||||| En, geliefden, zelfs zyn er die, als ware het niet genoeg een valschen profeet te gehoorzamen, zelfs zyn er die een anderen God, wat zeg ik, die  goden  aanbidden, goden van hout of steen, die zyzelf gemaakt hebben naar hun beeld, zwart, afschuwelyk, met platte neuzen en duivelachtig! ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||awful||||| ja, geliefden, byna beletten my de tranen hier voorttegaan, nog dieper is de verdorvenheid van Cham’s geslachte! Er zyn er onder hen, die  geen  God kennen, onder welken naam ook! Die meenen dat het voldoende is, de wetten te gehoorzamen der burgerlyke maatschappy! |||||||||||civil| Die een oogstlied, waarin ze hun vreugde uitdrukken over het welslagen van hunnen arbeid, beschouwen als voldoenden dank aan het Opperwezen dat dien oogst rypen liet! ||harvest song||||||||||||||||||||||| Er leven daar verdoolden, myne geliefden—wanneer zulk een gruwelyk bestaan den naam van  leven  dragen mag!—daar vindt men wezens die beweren dat het voldoende is, vrouw en kind lieftehebben en van hunnen naaste niet te nemen wat hun niet behoort, om 's avends gerust het hoofd te kunnen nederleggen ter-slape! |||lost souls|||||||||||||||||||||||||||to love||||||||||||||||||||to lay down||life Yst ge niet by dit tafereel? Yst||||this| Krimpt uw hart niet in-een by het bedenken wat het lot wezen zal van al die dwazen, zoodra de bazuine schallen zal, die de dooden oproept ter scheiding van rechtvaardigen en onrechtvaardigen? ||||||||||||||||||||trumpet|||||||||||| Hoort ge niet—ja, gy hoort het, want uit de voorgelezen tekstwoorden hebt gy gezien dat uw God is een machtig God, en een God der gerechte wrake—ja, gy hoort het gekraak der beenderen en het geknetter der vlammen in het eeuwig Gehenna waar weeninge is, en tandengeknars! ||||||||||||||||||||||||||juste|vengeance||||||||||crackling||||||||weeping||| Dáár, dáár branden zy, en vergaan niet, want eeuwig is de straffe! Dáár lekt de vlam met nooit voldane tong aan de gillende slachtoffers van het ongeloof! Dáár sterft de worm niet, die hunne harten dóór en dóór knaagt, zonder ooit die te vernietigen, opdat er steeds een hart te knagen overblyve in de borst van den Godverzaker! ||||||||||||||||||||||||||||||Godverzaker Ziet, hoe men het zwarte vel afstroopt van het ongedoopte kind dat, nauwelyks geboren, werd weggeslingerd van de borst der moeder, in den poel der eeuwige verdoemenis … ||||||strips||||||||||||||||||||

Toen viel er een juffrouw flauw …

"Maar, geliefden, ging dominee Wawelaar voort, God is een God van liefde! Hy wil niet dat de zondaar verloren ga, maar dat hy zalig worde  met  de genade,  in  Christus,  door  het geloof! En daarom is Nederland uitverkoren om van die rampzaligen te redden wat er van te redden is! ||||||||the wretched|||||||| Dáártoe heeft Hy in Zyn onnaspeurlyke Wysheid aan een land, klein van omvang, maar groot en sterk door de kennisse Gods, macht gegeven over de bewoners dier gewesten, opdat zy door het heilig nooit volprezen Evangelium worden gered van de straffen der helle! to that|||||unfathomable||||||||||||||knowledge|||||||||||||||praised|Gospel||||||| De schepen van Nederland bevaren de groote wateren, en brengen beschaving, godsdienst, Christendom, aan den verdoolden javaan! ||||sail|||||||||||lost| Neen, ons gelukkig Nederland begeert niet voor zich alleen de zaligheid: wy willen die ook mededeelen aan de ongelukkige schepselen op verre stranden, die daar gebonden liggen in de kluisters van ongeloof, bygeloof en zedeloosheid! |||||||||||||||to share||||||||||||||shackles||||| Het beschouwen van de plichten die ten-dezen op ons rusten, zal het zevende deel myner rede uitmaken." Want, wat voorafging was het  zesde . Onder de plichten die wy ten-aanzien van die arme heidenen te vervullen hebben, werden genoemd:

1°  Het geven van ruime bydragen in geld aan de    zendelingsvereeniging . |||||||||missionary society

2°  Het ondersteunen der bybelgenootschappen, ten-einde deze in-staat    te stellen, bybels op Java uittedeelen . |||Bible societies||||||||Bibles|||distributing

3°  Het bevorderen van "Oefeningen" te Harderwyk, ten dienste van het koloniaal werfdepôt . |promotion of||||Harderwijk||||||shipyard depot 4°  Het schryven van preeken en godsdienstige gezangen, geschikt om door soldaten en matrozen aan de Javanen te worden voorgelezen en voorgezongen . ||||||||||||sailors||||||||sung

5°  Het oprichten eener vereeniging, van invloedryke mannen, wier taak zoude zyn, onzen geëerbiedigden Koning te smeeken : ||of a|association|||||||||our esteemed|||to beg

a) Slechts zulke gouverneurs, officieren en beambten te benoemen, die geacht kunnen worden vasttestaan, in het ware geloof . |||||||||||||to be steadfast||||

b) Den Javaan te doen vergunnen de kazernes, alsmede de op de reeden liggende oorlogs- en koopvaardyschepen te bezoeken, om door 't verkeer met nederlandsche soldaten en matrozen te worden opgeleid tot het Godsryk . |||||to allow||barracks|as well as||||roadstead|||||||||||||||||||||God's kingdom c) Te verbieden, bybels of godsdienstige traktaatjes in drankhuizen te doen aannemen in betaling . ||||||tracts||pubs|||||

d) Te doen opnemen in de voorwaarden der amfioenpacht op Java, de bepaling: dat er in elke amfioenkit een voorraad bybels moet aanwezig zyn, in verhouding met vermoedelyk getal bezoekers van zoodanig gesticht, en dat de pachter zich verbinde geen opium te verkoopen, zonder dat de kooper een godsdienstig traktaatje daarby neme . ||||||||amfioen lease|||||||||amfioen kit|||||||||||||||established||||tenant||connect|||||||||||treatise||

e) Te gelasten dat de Javaan door arbeid tot God worde gebracht . ||to command|||||||||

6°  Het geven van ruime bydragen aan de zendelingsgenootschappen . |||||||missionary societies

Ik weet wel dat ik dit laatste punt reeds onder nummer één heb opgegeven, maar hy herhaalde het, en deze overtolligheid komt my, in het vuur der rede, zeer verklaarbaar voor. ||||||||||||||||||||redundancy|||||||||| [76]

Doch, lezer, hebt gy op nummer 5,  e  gelet? Welnu, juist die voorslag herinnerde my zoo aan de koffiveilingen, en aan de voorgewende onvruchtbaarheid van den grond te  Lebak , dat het u nu niet meer zoo vreemd zal voorkomen, als ik verzeker dat dit punt sedert woensdag avend geen oogenblik uit myn gedachten geweest is. |||forewarning||||||||||pretended|||||||||||||||||||||||||||||||| Dominee Wawelaar heeft de berichten der zendelingen voorgelezen, niemand kan hem dus een grondige kennis der zaken betwisten. Welnu, als hy, met die rapporten voor zich, en met het oog op God, beweert dat veel arbeids gunstig werken zal op de verovering der javaansche zielen voor het Godsryk, dan mag ik toch wel vaststellen niet zoo geheel bezyden alle waarheid te spreken, als ik zeg dat er te  Lebak  zeer goed koffi kan geplant worden. |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||bezyden||||||||||||||||| En, sterker nog, dat misschien het Opperwezen juist hierom alleen dien grond voor koffikultuur ongeschikt heeft gemaakt, om door den arbeid die er noodig wezen zal om een anderen grond daarheen te verleggen, de bevolking van die streek vatbaar te maken voor de zaligheid. ||||||Supreme Being||||||||||||||||||||||||||transfer|||||||||||bliss

Ik hoop toch dat myn boek onder de oogen van den Koning komt, en dat er weldra door grootere veilingen blyken moge hoe nauw de kennisse Gods in-verband staat met het welbegrepen belang van de geheele burgery! |||||||||||||||||||auctions||||||knowledge||||||||||||city Zie eens hoe de eenvoudige en nederige Wawelaar, zonder wysheid naar den mensch—de man heeft nooit een voet op de beurs gezet—maar voorgelicht door het Evangelie dat een lamp op zyn pad is, my, makelaar in koffi, daar op-eenmaal een wenk geeft, die voor heel Nederland belangryk is niet alleen, maar die my in-staat zal stellen, als Frits goed oppast—hy heeft redelyk stil gezeten in de kerk—wellicht vyf jaren vroeger naar Driebergen te gaan. ||||||humble||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||readily||||||||||||| Ja, arbeid, arbeid, dat is myn wachtwoord! Arbeid voor den Javaan, dat is myn principe! En myn principes zyn me heilig.

Is niet het Evangelie 't hoogste goed? Gaat er iets boven de zaligheid? Is het dus niet onze plicht, die menschen zalig te maken? En wanneer, als hulpmiddel hiertoe, arbeid noodig is—ikzelf heb twintig jaar de beurs bezocht—mogen we dan den Javaan arbeid weigeren, waar zyn ziel daaraan zoo dringend behoefte heeft om later niet te branden? Zelfzucht zou het wezen, schandelyke zelfzucht, als we niet alle pogingen aanwendden om die arme verdoolde menschen te behoeden voor de verschrikkelyke toekomst die dominee Wawelaar zoo welsprekend geschetst heeft. selfishness||||shameful|||||||applied||||lost||||||terrible||||||eloquently|sketched| Er is een juffrouw flauw gevallen toen hy van dat zwarte kind sprak … misschien had ze een jongetje dat er wat donker uitzag. Vrouwen zyn zoo!

En zou ik niet aandringen op arbeid,  ik  die zelf van den morgen tot den avend aan de zaken denk? Is niet reeds dit boek—dat Stern me zoo zuur maakt—een bewys hoe goed ik het meen met de welvaart van ons vaderland, en hoe ik daarvoor alles veil heb? |||||||||||||||||||||||||||||sacrifice| En als ik zoo zwaar moet arbeiden,  ik  die gedoopt ben—in de Amstelkerk—zou men dan van den javaan niet mogen vorderen dat hy die zyn zaligheid nog verdienen moet, de handen uitsteekt? |||||||||||||Amstel Church||||||||||||||||||||

Als die vereeniging—van nummer 5,  e  meen ik—tot-stand komt, sluit ik me daarbij aan. En ik zal ook de Rosemeyers hiertoe trachten overtehalen, omdat de suikerraffinadeurs er ook belang by hebben, schoon ik niet geloof dat ze zeer zuiver zyn in hun begrippen—de Rosemeyers meen ik—want ze houden een roomsche meid. ||||||||to persuade|||||||||||||||||||||||||||||Rosemeyers|

Hoe het zy,  ik  zal myn plicht doen. Dit heb ik mezelf toen ik met Frits van den bidstond naar-huis ging. In myn huis zal de Heere gediend worden, daarvoor zal  ik  zorgen. En dit met te meer yver, omdat ik hoe langer hoe meer inzie hoe wys alles geregeld is, hoe liefderyk de wegen zyn waarlangs wij worden geleid aan Gods hand, en hoe Hy ons behouden wil voor het eeuwige en voor het tydelyke leven, want die grond te  Lebak  kan zeer goed geschikt worden gemaakt voor de koffikultuur. |||||||||||||||||||lovingly|||||||||||||||||||||||temporary|||||||||||||||

75. Abraham Blankaart te hollandsch voor 'n Duitscher . En … voor het tegenwoordig geslacht van Hollanders misschien ook. Hoevelen myner lezers kennen die aardige figuur uit  Sara Burgerhart ? |||||||||Burgerhart

76\\. Deze boutade tegen de orthodoxen mag, dunkt me, aanleiding geven tot de opmerking dat de modernen, de liberalen, de … meer verlichten—en zelfs de  ware  vrydenkers—wel 'n voorbeeld mochten nemen aan zekere oprechtheid van geloof, die zich by hun tegenstanders in  daden  openbaart. |bon mot||||||||||||||||||||||||free thinkers|||||||||||||||||| Indien er door sommigen even gul werd bygedragen tot het verspreiden van licht, als door anderen tot het verdikken van duisternis, zouden we sedert lang 'n groote schrede verder zyn. |||||generous||contributed|||||||||||thickening|||||||||step|| Zouden de  geloovers  my hebben laten zwerven en derven zooals 't geval geweest is, indien ik  hun  denkbeelden had aangehangen en verkondigd? ||believers||||||perish|||||||||||adopted|| Immers neen. Hoera voor de oprechte geloovers!