تعیین جنسیت در انسان و حیوانات
تا همین صد سال پیش مردم معتقد بودن یه زن
حامله اگه پوست صافی داشته باشه پسر میزاد
و اگه پوستش ناصافی داشته باشه دختر.
اگه زن حامله سریع و فرز حرکت کنه
احتمالن پسر و اگه آروم و شل و ول
حرکت کنه دختر میزاد.
این خرافات جاهای مختلفی توی ایران و جاهای دیگه
شیوع داشت. البته دیگه الآن میدونیم اینا چیزی
جز خرافات نمیتونه باشه چون ما دقیقن
میدونیم سلولهای بنیادین و در نهایت فرزند
چطوری متولد میشه. توی همهی حیوانات
جنس نر با جنس ماده تفاوت داره و
انسانها هم از این قضیه مجزا نیستن.
درسته که زنها با مردها تفاوت بیولوژیکی دارن،
اما توی یه جامعهی انسانی، حقوق زنها
باید با حقوق مردها برابر باشه چون
هر دو جنس توی همهی زوایای زندگی با هم شریک هستن.
اما این موضوع رو همه میدونیم. پس بیشتر
از این در مورد حقوق زنها صحبت نمیکنم.
امروز میخوایم ببینیم تعیین جنسیت توی انسانها
و حیوانات چطوری اتفاق میفته.
این ماهی که میبینین اسمش قلابچهماهی هست و توی
عمیقترین قسمتهای اقیانوسها زندگی میکنه.
همونطور که میبینین جنس ماده توی این ماهیها
به مراتب بزرگتر از جنس نر هست.
مادهها معمولن کف دریا زندگی میکنن.
وقتی نرها یه ماده رو پیدا میکنن دیگه ولش نمیکنن.
اونا خودشون رو مثل یه انگل میچسبونن به ماده
و دیگه از بدن ماده جدا نمیشن و در ازای
غذایی که از بدن ماده دریافت میکنن، بهش اسپرم
میدن. توی موجودات دیگه هم جنس نر و ماده و
روش آمیزش با هم خیلی تفاوت داره.
ما انسانها و همهی موجودات زنده توی سلولهای
بدنمون یه چیزایی داریم به نام کروموزوم
که همهی ژنهای ما داخل اونا قرار دارن.
انسان از هر کروموزوم یک جفت داره که هر دو
کروموزوم توی این جفت شبیه هم هستن.
به جز یه مورد که به کروموزوم XY معروفه.
توی انسان، اگه همهی کروموزومها جفت باشن
و کروموزوم آخر هم هر دوش X باشن،
زن و اگه یکی از این جفت کروموزومها
شبیه اونیکی نباشه و به جای XX بودن
XY باشه، مرد شکل میگیره.
توی بیشتر پستانداران دیگه هم همین روش به عنوان
روش تعیین جنسیت استفاده میشه.
کروموزوم X تقریبن شامل ۸۰۰ تا ژن هست،
ولی کروموزوم Y که خیلی هم کوچیکتره
حدوداً ۷۰ تا ژن داره.
توی انسانها کروموزوم Y از پدر به فرزند منتقل
میشه. جالبه بدونین فقط یکی از
ژنهای کروموزوم Y هست که موجب تعیین جنسیت
میشه و بقیهی ژنهای اون کروموزوم به چیزای
دیگهای غیر از تعیین جنسیت مربوط هستن.
توی بعضی از موجودات مثل بعضی از پرندهها،
حشرات، ماهیها و عنکبوتها
دو تا کروموزوم دیگه به نام Z و W توی
تعیین جنسیت دخیل هستن.
توی این حالت جفت ZZ به جنس نر
و جفت ZW تبدیل به جنس ماده میشه.
همینطور، این جنس ماده هست که کروموزوم W رو
به دخترش منتقل میکنه.
توی بسیاری از خزندگان، شرایط محیطی
موجب تعیین جنسیت میشه. توی بعضی
از لاکپشتهای دریایی، اگه دمای هوا
بالا باشه، هورمون جنسی (Estradiol) بیشتری تولید میشه
و جنس ماده شکل میگیره و دمای هوای پایین
موجب شکلگیری جنس نر میشه.
پس سرعت گرمایش زمین روی گونههای این موجودات
تأثیر زیادی داره و گرمشدن بیش از حد
و سریع زمین منجر به انقراض اونا میشه.
بعضی از ماهیها میتونن خودشون هروقت خواستن
جنسیت خودشونو عوض کنن. به این کار میگن
نرمادهگی یا دوجنسی.
این موجودات میتونن توی دورهی حیاتشون از ماده به
نر یا از نر به ماده تبدیل بشن.
دلقکماهیها یه نمونه از این گونهها هستن.
بعضی از گونههای دلقکماهی وقتی به دنیا میان همشون نر هستن.
وقتی مادهی گروه یا مادرشون میمیره، بزرگترین
مرد خودش رو به ماده تبدیل میکنه تا نسلشون
بتونه ادامه پیدا کنه.
البته توی فیلم در جستجوی نمو ساخت شرکت
دیزنی، نه تنها به این مورد اشاره نشده،
بلکه کمپانی دیزنی این داستان رو جوری تغییر داد که
واقعیت برای بچهها روایت نشه.
اما حالا ما میدونیم که واقعیت به مراتب جالبتر از داستان
دیزنی هست. توی بعضی از گونههای دیگه،
بزرگترین ماهی گروه نر هست
و وقتی این نر میمیره، بزرگترین مادهی
گروه طی سه روز خودش خودش رو به نر
تبدیل میکنه تا نسلشون ادامه پیدا کنه.
عجیب بود نه؟
ما هنوز نمیدونیم که چرا سازوکار
شکلگیری جنسیت توی موجودات مختلف
انقدر متفاوته
اما بیولوژی تکاملی حداقل تونسته این
تفاوتها رو به شیوهی خوبی طبقهبندی کنه.
توی مورچهها، ملکه و همهی کارگرها ماده
هستن. اما اگه یه تخمک به طور کامل
بارور نشه یا باروریش ناقص باشه
به جنس نر تبدیل میشه.
پس توی این دسته، تفاوت توی مقدار و دوز کروموزوم
هستش که جنسیت رو تعیین میکنه.
جنسیت توی ساسها و زنبورها هم به همین شکل تعیین
میشه. اینا روشای رایج تعیین جنسیت بودن.
اما میخوام خیلی کوتاه به چند تا داستان جالب دیگه هم
در مورد جنسیت حیوانات اشاره کنم.
این ماهی که میبینین اسمش مولی آمازون هست و
از نظر جنسی بیمیل هست. این ماهی فقط تظاهر به
آمیزش جنسی میکنه و بچههاش از تخمک
لقاحنیافته به دنیا میان. مولی آمازون ماده به اسپرم
احتیاج داره ولی نه برای باردار شدن بلکه برای این که
اسپرم غشای اطراف تخمک رو پاره کنه
تا مرحلهی رشد شروع بشه. برای این
برای این کار، مولی آمازون به اسپرم یه ماهی دیگه به
نام مولی بالهبادبانی احتیاج داره.
بعد از این آمیزش، همیشه و فقط مولی
آمازون به دنیا میاد که کاملاً شبیه مادرشه
و هیچ شباهتی به مولی بالهبادبانی نداره.
دیگه این که توی حیوانات جذاب بودن برای روند تولیدمثل اهمیت زیادی داره.
توی انسان هم جذاب بودن به عنوان «زیبایی» شناخته
میشه؛ ولی قضیهی زیبا بودن توی انسان و زیبا بودن
توی حیوانات خیلی با هم متفاوته و در واقع یه جورایی
کاملن برعکسه.
توی انسانهای دورهی سرمایهداری زنها بیشتر خودشون رو
جذاب و زیبا میکنن، در حالی که توی حیوونها
معمولن رقابت برای جلب توجه جنس ماده بیشتره.
همینطور توی حیوونها زیبایی توی چیزایی مثل رفتار،
اندازه و رنگ خودشو نشون میده و تنوع
خیلی بیشتری از انسانها داره.
بیاین یه نگاهی به بوقلمون وحشی بندازیم.
بوقلمونهای وحشی دو جور نر دارن. نر غالب
و نر زیردست. زمستون قبل از این که
نرها به بلوغ برسن، همهی نرهای گروه - یعنی همهی
برادرها و برادرای ناتنی - توی یه سری جنگ بوقلمونی
بزرگ و بیرحمانه با هم رقابت میکنن.
برندهی نهایی مسابقات تبدیل میشه به نر غالب
و بازندهها همشون میشن نر زیردست. کار نرهای
زیردست اینه که برای برادرهای غالبشون ماده پیدا کنن
و خودشون با این که اسپرم تولید میکنن
اما هیچوقت تولیدمثل نمیکنن. اگه
نر غالب کشته بشه، بقیهی برادرها
باز با هم مسابقه میدن تا یه نفر به عنوان
نر غالب مشخص بشه.
همونطور که توی تصویر میبینین، بوقلمون غالب
از زیردستهاش بزرگتر و رنگیتره
و برای جلب توجه ماده پرهای دمش رو
به نمایش میذاره. همینطور بوقلمون نر
تاج و ریش هم داره که به نظر من خیلی چندشآوره
ولی بوقلمونای ماده عاشقشن،
و تاج و ریش نر غالب از تاج و ریش نر زیردست بزرگتره.
و البته همینطور که میبینین بوقلمون ماده
اصن هیچ زیبایی خاصی نداره، چون احتیاجی به
زیبا بودن نداره. رقابت برای کسب توجه
ماده بین نرها اتفاق میفته و در اصل
اونا هستن که باید خودشون رو به نمایش بذارن.
توی خروسها و طاووسها هم همونطور که میدونیم جنس نر
یه ویژگیهایی داره که جنس ماده نداره
و میشه به عنوان زیبایی ازش نام برد.
یه مورد جالب دیگه، زمردماهی خالخالیه.
این گونهی ماهی، یه نوع ماده و سه نوع نر داره.
نر قلمرو (territorial) که هم اندازهش
بزرگه و هم رنگارنگه
نر اقماری (satellite) توی کارای خونه و تمیزکاری
کمک میکنه و در عوض بهش اجازه داده میشه چند تا
از تخمکها رو باردار کنه و نر حیلهگر (Sneaker)
که موقع تخمکگذاری ماده طی یه حرکت
انتحاری با سرعت میاد توی لونه، یه عالمه
اسپرم میریزه توی لونه و سریع فرار میکنه.
نر قلمرو چون خوشگل و رنگی پنگیه
باید - مثل همهی گونههای دیگه - هزینهی این زیباییش
رو هم بپردازه. اون مجبوره
شبانهروز توی لونه بمونه و از تخمها مراقبت کنه.
زیبایی ظاهری و رفتاری توی خیلی از موجودات
زنده منجر به راحتشدن تولیدمثل
و بقای اون گونه میشه.
توضیح مسألهی جذابیت و زیبایی فقط با پیشرفتهای
اخیر علم ژنتیک و فرگشت امکانپذیر شده و به ما
نشون میده حیوانات زیبایی رو درک میکنن و برای
ادامهی نسلشون ازش استفاده میکنن.
البته همونطور که گفتم مفهوم زیبایی و جدابیت توی
انسان خیلی پیچیدهتره. مثلا توی بعضی از قبایل
آفریقایی، گردن بلند یا بینی پهن معیار زیبایی محسوب
میشه. یا اصن چرا راه دور بریم؟ اگه یه نگاهی به
عکسای معشوقههای شاهای قاجار بندازیم، میبینیم
که تا همین صد سال پیش توی کشوری مثل ایران زنهای
تپل و دخترهایی که سبیل داشتن زیبا حساب میشدن
ولی امروز بهخاطر تاثیر رسانههای مخصوصن
غربی، معیار زیبایی زنها به لاغری
و عاری از مو بودن تغییر کرده.
شاید تا صد سال دیگه مدلها و ملکههای زیبایی
با معیارهای امروزی خیلی هم زشت تلقی بشن!
کسی چه میدونه؟
همونطور که میدونین ما نه توی
ویدیوها و نه توی سایت کرونوس از تبلیغات استفاده
نمیکنیم. اما ساخت ویدیوهای علمی و آموزشی
هزینهی زیادی داره که تا این لحظه از جیب خودمون
پرداخت شده. خواستم توی این ویدیو از دوستانی که کارت
اعتباری دارن بخوام اگر به پیشرفت کرونوس
و بهتر شدن کمیت و کیفیت کار ما علاقهمندن،
از طریق لینکی که توی توضیحات این ویدیو اومده
به ما به طور ماهانه کمک کنن. ما با
ماهانه ۲ دلار کمک مالی از طرف شما
هم دلگرمتر میشیم و هم میتونیم از پس
هزینههای تولید پادکست ویدیویی بربیایم. همینطور
اگه از این ویدیو خوشتون اومده، مشترک
کانال ما بشین و اون رو با دوستاتون هم به اشتراک بذارین.
مرسی از منبع عظیم انرژیتون و این که اون رو به اشتراک میذارین.