Tajemnicza wyprawa Tomka - Alfred Szklarski, Ciężka próba

Ciężka próba

Mijał dzień za dniem… Stary szlak wiódł dolinami i wąwozami w kierunku północno-wschodnim. Podróżnicy nie zaniedbywali okazji, by jak najdokładniej poznać kraj. Zorientowanie się w jego topografii mogło oddać im nieocenione usługi w drodze powrotnej, po uprowadzeniu zesłańca. Pilnie zatem przepatrywali mijane okolice. Często zjeżdżali z utartego szlaku, szukając dogodniejszych kryjówek, w których mogliby się chronić przed ewentualnym pościgiem. Już samo urzeźbienie terenu stwarzało ku temu korzystne warunki.

Przeciętna wysokość mocno rozczłonkowanego Płaskowyżu Ałdańskiego waha się od 700 do 1000 metrów. Liczne wyodrębnione szczyty i grupy górskie, o wysokościach nieznacznie przekraczających 2300 metrów, nigdzie prawie nie łączyły się w wyraźnie zaznaczone łańcuchy. Przeważały łagodne, zaokrąglone wyniosłości z kopulastymi, masywnymi nagimi wierzchołkami, często całkowicie pokrytymi skalnymi rumowiskami. Rzeki burzliwie przedzierały się poprzez liczne progi, lecz w szerokich, płaskich kotlinach, o rozciągłości równoleżnikowej, płynęły już spokojnie krętymi korytami.

W kotlinach oraz na łagodniejszych stokach królowała typowa tajga jakucka, która, według wyjaśnień Wilmowskiego, w kierunku północnym nie przekraczała łańcucha Gór Wierchojańskich. Przeważały w niej sosna oraz świerk, a bardziej na południu także limba. Modrzew rósł prawie wszędzie na miejscach suchych, wyniosłych i pozbawionych bagien. Z powodu surowości klimatu był to las rzadko rosnących drzew, gęstniejący jedynie w wąskich pasach nadrzecznych.

Duże mrozy i gwałtowne wichury wycisnęły na tajdze charakterystyczne piętno: większość drzew miała krzywe, jakby garbate pnie i pousychane wierzchołki. Na ubogie podszycie składały się: karłowata olcha, bagno zwyczajne[130] i porzeczka wschodniosyberyjska, nieco niżej – borówka, rzadkie runo zielne i chrobotek reniferowy.

[130] Ledum palustre.

Życie świata zwierzęcego skupiało się przeważnie w pobliżu rzek, leśnych jezior i polan. Natomiast w głębi dziewiczej tajgi, z dala od utartych przelotowych szlaków, nie spotykało się nawet wędrownego ptactwa. Panowała tam głucha, grobowa cisza.

Miejsca nawiedzane przez zwierzynę nęciły do polowania. Nie brakło niedźwiedzi, wilków, lisów, rosomaków, wyder, soboli, borsuków, a czasem nawet i rysiów. W stanie dzikim żyły stadka reniferów i łosi. Po nagich, skalistych szczytach przemykały koziorożce, na które tak namiętnie polowali Tunguzi. Mniejsza zwierzyna, jak: susły, bunduruki, wiewiórki i zające bielaki – pojawiała się wszędzie w dużych ilościach.

W miarę jak podróżnicy coraz bardziej oddalali się od granic Kraju Nadamurskiego, coraz mniej unikali spotkań z rdzenną ludnością Syberii. Omijali jedynie większe osiedla, gdzie mogli rezydować rosyjscy przedstawiciele administracji. Umożliwiło im to dokładniejsze poznanie życia Jakutów należących do narodów tureckich[131], jak i znacznie mniej licznych Ewenków, czyli Tunguzów, pod względem fizycznym przynależnych do rasy mongolskiej z domieszką krwi staroazjatyckiej, lecz tworzących językowo oddzielną grupę[132].

[131] Do narodów tureckich zaliczamy wszystkie narody posługujące się narzeczami tureckimi. Język turecki rozbrzmiewa od Oceanu Arktycznego do Tybetu i od Kaukazu po Morze Śródziemne. Do tych ludów należą między innymi Jakuci i Mongołowie, których podgrupę stanowią Buriaci.

[132] Tunguzi, rozproszeni po tajdze od Jeniseju do Oceanu Spokojnego, dzielą się na północno-środkowych i nadmorskich. Południowych Tunguzów od północnych dzieli Amur. Goldowie i Daurowie zaliczani są także do południowej grupy Tunguzów. Mandżurowie, obecnie częściowo zasymilowani z Chińczykami, pod względem językowym i fizycznym należą do grupy tunguskiej. Niegdyś słynęli jako wojowniczy naród, który niejednokrotnie napadał Chiny, a nawet stworzył tam ostatnią dynastię królewską.

Jakuci należeli niegdyś do narodu, który rządził całą Syberią Wschodnią między Leną a krainą Czukczów. Część z nich posługiwała się narzeczem tureckim, podczas gdy inni mówili po tungusku. Kozacy, pierwsi rosyjscy zdobywcy tych ziem, łącząc się na przemian to z Jakutami, to znów z walecznymi Tunguzami, z łatwością podporządkowali sobie obydwa narody, wielokrotnie przewyższające ich liczebnością.

Pod carskimi rządami krajowcom nie wiodło się najlepiej. Jakuci, zmuszeni do przyjęcia prawosławia, po cichu uprawiali dawny szamanizm. Trudnili się przeważnie hodowlą bydła, owiec i koni. Większość prowadziła osiadły tryb życia. Białosrebrne urasy stanowiły letnie mieszkania zamożniejszych gospodarzy. Biedacy nie mogli sobie pozwolić na kosztowne wygotowywanie kory brzozowej w mleku, dopasowywanie odpowiednich płatów i misterne zszywanie ich, toteż podobne kształtem kałymany, lecz kryte tylko darniną, budowane dalej na północy kraju, z wolna wypierały malownicze urasy. Na zimę Jakuci zazwyczaj przenosili się do jurt.

Tunguzi, myśliwi i hodowcy renów, byli koczownikami. Mieszkali w jurtach. W lecie chronili swe stada przed dokuczliwością meszek wyprowadzając je na szczyty gór lub w przewiewne wąwozy. Jeździli na renach jak na koniach bądź zaprzęgali je do sań, żywili się ich mięsem, mleka używali jako domieszki do herbaty, ze skór zaś sporządzali odzienie. Byli doskonałymi przewodnikami, wspaniałymi tropicielami i myśliwymi. Poza tymi zaletami mieli wesołe i pogodne usposobienie.

Dokładniejsze poznawanie mieszkańców, a także flory i fauny kraju sprawiało, że podróżnicy coraz pewniej się w nim czuli. Tomek teraz z jeszcze większym podziwem wspominał odwagę polskich badaczy Syberii. Jako więźniowie-wygnańcy nie wahali się nawet poświęcić życia dla zbierania cennych materiałów naukowych o tym bezkresnym, surowym kraju. Niejeden z nich zyskał sobie przez owe badania rozgłos w świecie naukowym, a niekiedy wcześniejsze uwolnienie z zesłania.

Pierwszego wiernego opisu Syberii na podstawie własnych podróży w latach 1831–1834 dokonał Polak, Kobyłecki, który zwrócił uwagę na gospodarcze możliwości Syberii. Niemałe zasługi naukowe zdobył przez swoje podróże po Syberii i Mongolii zesłaniec, filareta wileński, a później profesor uniwersytetu w Kazaniu i Warszawie, Józef Kowalewski. Jako eksploratorzy na wielką skalę zasłynęli: Aleksander Czekanowski, badacz przyrody okolic Irkucka, kraju nad dolną Tunguską, zwłaszcza nad dolną Leną i Oleniokiem; Jan Czerski wsławił swoje nazwisko badaniami geologicznymi. Ogromne uznanie zdobył Benedykt Dybowski dzięki studiom nad fauną Bajkału oraz badaniom przyrodniczym w Kraju Zabajkalskim, Nadamurskim, na Kamczatce i Wyspach Komandorskich. Dwaj inni Polacy zesłani za działalność rewolucyjną Wacław Sieroszewski i Bronisław Piłsudski zwrócili na siebie uwagę pracami naukowymi i literackimi. Pierwszy z nich opisał w sposób znakomity życie Jakutów, drugi, jak nikt przed nim, życie i język Ajnów, Gilaków i Oroczonów na Sachalinie. Oprócz zesłańców politycznych wielu uczonych polskich, między innymi Talko-Hryncewicz, Karol Bohdanowicz i Morozewicz, samorzutnie prowadziło naukowe badania przyrodnicze i językowe.

Poznawanie kraju i jego mieszkańców, a także ciekawe rozmowy podczas wieczornych biwaków urozmaicały grupce spiskowców niebezpieczną podróż. Po ośmiu dniach wędrówki przybliżyli się do Ałdanu. Smuga i Wilmowski głowili się, w jaki sposób w osadzie odnaleźć zesłańca. Ukazanie się w Ałdanie całej wyprawy niezawodnie wzbudziłoby podejrzenia. Każdy cudzoziemiec po przybyciu do jakiejkolwiek miejscowości zobowiązany był przesłać swój paszport do policji. Tymczasem wyprawa łowiecka nie miała zezwolenia na przebywanie w Jakucji. Wobec tego tylko jeden z jej uczestników mógł potajemnie odszukać więźnia i nawiązać z nim kontakt, podczas gdy inni oczekiwaliby na niego ukryci w pobliskiej tajdze.

Smuga chciał wziąć na siebie tę najtrudniejszą i najniebezpieczniejszą część zadania. Niebawem jednak przypadek skłonił go do zmiany planów.

Tego dnia właśnie zamierzali zjechać z traktu w tajgę, by wyszukać odpowiednią kryjówkę do rozbicia obozu. Do Ałdanu mieli już tylko kilkanaście kilometrów. Osada leżała w dolinie wielkiego zakola utworzonego przez rzekę Ałdan, nieco na południe od jej brzegów. Smuga proponował zaszycie się w tajgę na wschód od osady. Omawiał to właśnie po cichu z Wilmowskim. Naraz, zupełnie nieoczekiwanie, z bocznej drogi wypadło na szlak kilku konnych Kozaków.

Tomek pierwszy spostrzegł jeźdźców. Już z dala było widać, że są umundurowani i uzbrojeni. Oni zaś, zaledwie wyjechali na szlak, również zauważyli podróżników. Jeden z nich coś zawołał. Przystanęli szeregiem na skraju traktu.

– Uciekajmy, Kozacy! – ostrzegawczo krzyknął Tomek. Ściągnął konie cuglami.

Smuga błyskawicznym spojrzeniem ocenił sytuację.

– Stój, za późno! Będą nas ścigać! – zgromił młodzieńca.

– Nie uciekać, jedźmy dalej – dodał Wilmowski, z niepokojem mierząc zbrojny oddział żołnierzy.

– Andrzeju, nie mamy wyjścia, przedstaw się im jako agent tajnej policji – szepnął Smuga, nieznacznie przygotowując rewolwer.

– Dobrze, pokażę papiery Pawłowa – odszepnął Wilmowski.

– Uwaga, rozmawia tylko Brown – cicho rozkazał Smuga. – Rewolwery trzymać w kieszeniach w pogotowiu! Bosmanie, pilnuj jeńca, jeśli nawet tylko mrugnie okiem, zastrzel go natychmiast. Potem dopiero mierz do Kozaków.

– Słyszałeś?! – syknął bosman. – Buzia na kłódkę lub zabiję!

Pawłow pobladł. Zrozumiał, że pierwszy zginie, jeśli wydadzą się Kozakom podejrzani. Oczywiście pragnął zemsty na spiskowcach, lecz nie za cenę własnego życia! Tymczasem starcie zdawało się być nieuniknione. Dowódca Kozaków przez chwilę uważnie przyglądał się nadjeżdżającym z naprzeciwka, a zauważywszy karabiny zwisające z łęków siodeł, ponownie rzucił krótki rozkaz. Kilku żołnierzy zdjęło z pleców berdanki. Agent ujrzał, jak jego towarzysze wsuwają do kieszeni rewolwery przygotowane do strzału. Naraz przyszła mu do głowy zbawcza myśl.

– Panie Brown! – zawołał pospiesznie. – Posiadasz moje dokumenty! Nie odważą się robić trudności, jeśli powiesz, że jedziesz służbowo do uriadnika w Ałdanie! My zaś jesteśmy twoją eskortą!

Podróżnicy, zaskoczeni propozycją, niedowierzająco spojrzeli na Pawłowa. Przerażenie widoczne na jego twarzy wyjaśniło im, w jakim celu pragnął dopomóc swoim wrogom. Po prostu drżał o własną skórę.

– Ano, dobrze, spróbujemy… – odparł Smuga, nieznacznie mrugając do Wilmowskiego. Przecież bez jego rady mieli zamiar legitymować się dokumentami agenta. On podsunął jedynie sposób, w jaki mogli upozorować jazdę do Ałdanu.

Od Kozaków dzieliło ich tylko kilkanaście metrów. Wilmowski, widząc, że oficer wyjeżdża im na spotkanie, również wysunął się do przodu.

– Strzelać tylko na mój rozkaz! – cicho ostrzegł Smuga, zerkając ku bosmanowi i Tomkowi.

– Kto wy?! – ostro zawołał oficer.

– Zdrawstwujtie, my swoi, urzędowe osoby – spokojnie odparł Wilmowski.

– Jak to urzędowe osoby? – już nieco grzeczniej indagował oficer.

– A ot, takie…! – odrzekł Wilmowski, powolnym ruchem wyjmując z kieszeni dokumenty.

Niedbale podał je dowódcy, ten zaś, ujrzawszy nominację podpisaną przez gubernatora, ręką machnął do Kozaków, by zaniechali ostrożności. Z powrotem zarzucili karabiny na plecy.

– Dokąd to służba prowadzi? – zagadnął Wilmowskiego, zwracając mu dokumenty.

– Do Ałdanu… z wizytą do uriadnika.

– A podróżna jest? [133] – spytał oficer.

[133] Podróżna – zezwolenie na podróżowanie wydane przez policję, które równocześnie uprawniało do wypożyczania koni na stacjach.

Wilmowski spojrzał z góry na Kozaka. Wzruszywszy ramionami, odparł ozięble:

– Od wydawania podróżnej to my jesteśmy, a nie pan, panie oficerze! Skąd wy i czego tu szukacie?

Każdy cudzoziemiec musiał uzyskać jej zezwolenie tak na przyjazd, jak i na wyjazd z kraju, poza tym zobowiązany był meldować o każdej zmianie zamieszkania, na pobyt dłuższy niż sześć miesięcy powinien otrzymać specjalne zezwolenie. Nie mniejsze rygory obowiązywały rdzenną ludność Syberii. Włościanin bez zezwolenia policji nie mógł oddalać się od domu w promieniu ponad trzydziestu wiorst. Świadom tego Wilmowski gniewnie zmarszczył brwi i mierzył Kozaka surowym spojrzeniem.

Taktyka jego nie zawiodła, oficer bowiem pomyślał, że ów agent do specjalnych poruczeń gubernatorskich musi być nie lada szyszką, skoro tak śmiało sobie poczyna. Toteż zaraz „zapomniał” o podróżnej. Salutując uprzejmie, usprawiedliwił się:

– Wasze wysokobłagorodje wybaczy, w cywilnych ubraniach trudno rozpoznać godność urzędową, a spotkanie tutaj na drodze uzbrojonych ludzi często nie wróży nic dobrego. My z eskorty kopalni złota znad Ałdanu. Myszkowaliśmy po okolicy dla bezpieczeństwa. Banda bradiagów włóczy się po tajdze.

– Dobrze, już dobrze, przezorność godna pochwały – powiedział Wilmowski protekcjonalnym tonem. – Złożę odpowiedni raport Jego Ekscelencji gubernatorowi. Jak nazwisko?

– Aleksander Siergiejewicz Natkowsky z sotni kozackiej, stacjonującej w Jakucku, odkomenderowany do ochrony kopalni „Ałdanka” – wyrecytował oficer. – Czy może wasze wysokobłagorodje życzy sobie, abyśmy eskortowali do Ałdanu?

– Dziękuję, mam swoich ludzi. No, do widzenia!

– Z darogi! – zakomenderował oficer.

Kozacy sprawnie zjechali na skraj szlaku. Ustawili się dwójkami w kierunku na południe. Oficer uprzejmie zasalutował. Obydwie grupy zaczęły się oddalać w przeciwne strony.

Zaledwie Kozacy zniknęli za zakrętem, bosman odsapnął głośno i rzekł:

– No, panie Pawłow, nareszcie chociaż raz przydałeś się nam na coś!

– Dureń, nawet nie wiedział, jak blisko był prawdziwej nagrody… lub kuli! – odparł Pawłow ze złością, aczkolwiek sam również odetchnął lżej po takim zakończeniu nieoczekiwanego spotkania.

Smuga wzrokiem uciszył bosmana.

Po kilkunastu minutach zjechali ze szlaku. Do wieczora, klucząc wąwozami, zataczali szerokie półkole wokół Ałdanu i zamiast wprost z południa, przybliżyli się doń od wschodu. Według obliczeń Wilmowskiego od miasteczka dzieliło ich około ośmiu lub dziesięciu kilometrów. Rozbili obóz w małym wąwozie, zagubionym wśród rumowisk skalnych. Nigdzie nie było widać żadnych śladów ludzkiej bytności, zające bielaki prawie nie uciekały na ich widok.

Po zachodzie słońca bosman umieścił Pawłowa w namiocie, gdyż widać było po nim, że jest wyczerpany. Niebezpieczna sytuacja zapewne zmniejszyła jego odporność fizyczną. Bosman spętał mu nogi kajdankami, a następnie opuścił namiot i przysiadł się do przyjaciół.

Smuga, jakby tylko na to czekał, zaraz dał znak dłonią, aby pochylili się ku niemu.

– Nie możemy tutaj zbyt długo popasać. Osada blisko, ktoś przypadkiem mógłby nas tu znaleźć – powiedział.

– Masz rację, musimy natychmiast przystąpić do działania – potwierdził Wilmowski.

– Mówiłeś pan w drodze, że obmyśliłeś już jakiś plan działania – zauważył bosman.

– A jakże! Zamierzałem cichaczem wyprawić się na zwiady – powiedział Smuga. – Zbyszek widział mnie w Warszawie, gdy zabierałem Tomka. Na pewno by mnie poznał.

– Przecież ja znam Zbyszka lepiej… – wtrącił Tomek.

– Święta racja – przytaknął bosman. – A gdybym ja poszedł na zwiady…?

– To również niemożliwe, bosmanie, za bardzo zwracasz na siebie uwagę – rzekł Smuga. – Jak więc powiedziałem, do dzisiaj byłem zdecydowany sam zasięgnąć języka, lecz po spotkaniu z Kozakami przyszedł mi do głowy inny pomysł.

– Prawdopodobnie obydwaj jednocześnie pomyśleliśmy o tym samym – odezwał się Wilmowski. – Czy sądzisz, że uriadnik dałby się wprowadzić w błąd tak samo jak oficer Kozaków?

– W takiej zapadłej dziurze nie należy spodziewać się wybitnego tuza na tym stanowisku. Jeśli tylko nie zna osobiście Pawłowa, to powinno się udać.

– I ja tak myślę. Nie przypuszczałem, że tak dobrze zagram rolę agenta tajnej policji – powiedział Wilmowski. – W takim jednak razie mnie musisz powierzyć to zadanie, bo najlepiej mówię po rosyjsku i… doskonale znam obyczaje carskich sług.

– Wspaniale się spisałeś z Kozakami! Niestety w Ałdanie będziesz mógł liczyć tylko na własne siły – zafrasował się Smuga. – Musisz mocno trzymać się w karbach!

– Wiem, przecież to gra o nasze życie. Zastanówmy się teraz, w jakim celu mógłbym przybyć do Ałdanu jako agent policji?

– Nie wolno nam za bardzo komplikować sprawy. Im więcej kłamstw, tym łatwiej zabrnąć w ślepy zaułek. Moim zdaniem agent policji śledczej może tu przyjechać w sprawie przesłuchania zesłańca. Pamiętajmy, że Pawłow jest agentem do specjalnych poruczeń!

– A jeśli uriadnik zapyta o pisemne polecenie?

– Oficer Kozaków również o to pytał – dodał bosman.

– No to co z tego? Spytał i przestał pytać – odparł Smuga. – Przesłuchiwanie zesłańca przez agenta tajnej policji nie jest czymś niezwykłym. Poza tym potrząśniesz kiesą…

– To by najlepiej poskutkowało, ale pod jakim pretekstem mógłbym zaproponować mu wzięcie pieniędzy?

– Czy nie można by powiedzieć, że gubernator przysłał nagrodę, której wypłacenie uzależnił od wyniku inspekcji? – wtrącił Tomek.

– Dobra myśl, synu – pochwalił Wilmowski.

– Gdy Tomek ruszy łepetyną, to zawsze coś mądrego z niej wyleci – zawtórował bosman.

– Nigdy źle nie wyszliśmy na jego radach – potwierdził Smuga. – Wiesz, Tomku, jak bardzo cenię twój spryt. Co sądzisz o naszym planie?

– Według mnie ryba połknie haczyk, tylko że ja na miejscu ojca zacząłbym od nagrody i protekcjonalnych pochwał, a potem dopiero mówiłbym o przesłuchaniu zesłańca.

– Jak amen w pacierzu, Tomek dobrze radzi – poparł go marynarz.

– Owszem, to słuszne – powiedział Smuga. – A więc skoro pierwsza trudność została pokonana, omówmy z kolei drugą. Chodzi mianowicie o ucieczkę Zbyszka z Ałdanu.

– Już przemyślałem tę sprawę – wyjaśnił Wilmowski. – Zesłani administracyjnie na Syberię, tak jak on właśnie, przebywają na wolnej stopie, jedynie co jakiś czas muszą meldować się w policji. Wobec tego ustalę z nim dzień ucieczki, a on w nocy wymknie się z domu i przyjdzie w umówione miejsce, gdzie będę na niego czekał. Potem obydwaj pospieszymy do was.

– Co zrobimy z Pawłowem? – zapytał Smuga.

– Zabierzemy go ze sobą – stanowczo odrzekł Wilmowski.

– Nie ma innej rady – markotnie zauważył bosman. – Nijak by teraz było ukręcić mu łepetynę jak kurczakowi! Człowiek to dziwne stworzenie, do wszystkiego może się przyzwyczaić. Jeden mój kumpel z braci marynarskiej tak zżył się z bolącym wrzodem na pośladku, że za nic w świecie nie chciał dać go sobie przeciąć.

– A więc postanowione, Andrzeju. Wyruszasz jutro o świcie – zakończył Smuga.

Ciężka próba Тяжелая|проверка |важке випробування A tough test Тяжелое испытание

Mijał dzień za dniem… Stary szlak wiódł dolinami i wąwozami w kierunku północno-wschodnim. Проходил|день|за||Старый|путь|вел|долинами|и|оврагами|в|направлении|| Прошёл день за днём… Старая тропа вела долинами и ущельями на северо-восток. Podróżnicy nie zaniedbywali okazji, by jak najdokładniej poznać kraj. Путешественники|не|упускали|возможности|чтобы|как|можно точнее|узнать|страну Путешественники не упускали возможности как можно лучше узнать страну. Zorientowanie się w jego topografii mogło oddać im nieocenione usługi w drodze powrotnej, po uprowadzeniu zesłańca. Ориентирование|себя|в|его|топографии|могло|отдать|им|неоценимые|услуги|в|дороге|возвращения|после|похищении|ссыльного Ориентирование в её топографии могло оказать им неоценимую помощь на обратном пути после похищения ссыльного. Pilnie zatem przepatrywali mijane okolice. Срочно|затем|осматривали|мимо проезжающие|окрестности Поэтому они внимательно осматривали окружающие места. Często zjeżdżali z utartego szlaku, szukając dogodniejszych kryjówek, w których mogliby się chronić przed ewentualnym pościgiem. Часто|съезжали|с|проторенного|пути|ища|более удобных|укрытий|в|которых|могли бы|себя|защищать|от|возможным|преследованием Часто они съезжали с проторенной тропы, ища более удобные укрытия, где могли бы защититься от возможной погони. Już samo urzeźbienie terenu stwarzało ku temu korzystne warunki. Уже|само|рельеф|местности|создавало|к|этому|благоприятные|условия Уже само рельефное строение местности создавало для этого благоприятные условия.

Przeciętna wysokość mocno rozczłonkowanego Płaskowyżu Ałdańskiego waha się od 700 do 1000 metrów. Средняя|высота|сильно|расчлененного|Плато|Алданского|колеблется|(частица возвратного глагола)|от|до|метров Средняя высота сильно расчлененного Алданского плато колеблется от 700 до 1000 метров. Liczne wyodrębnione szczyty i grupy górskie, o wysokościach nieznacznie przekraczających 2300 metrów, nigdzie prawie nie łączyły się w wyraźnie zaznaczone łańcuchy. Многочисленные|выделенные|вершины|и|группы|горные|с|высотами|незначительно|превышающими|метров|нигде|почти|не|соединялись|друг с другом|в|явно|обозначенные|цепи Многочисленные выделенные вершины и горные группы, высота которых немного превышает 2300 метров, почти нигде не соединялись в четко обозначенные цепи. Przeważały łagodne, zaokrąglone wyniosłości z kopulastymi, masywnymi nagimi wierzchołkami, często całkowicie pokrytymi skalnymi rumowiskami. Преобладали|мягкие|округлые|возвышенности|с|куполообразными|массивными|голыми|вершинами|часто|полностью|покрытыми|каменными|обломками Преобладали мягкие, округлые возвышенности с куполообразными, массивными голыми вершинами, часто полностью покрытыми каменными завалами. Rzeki burzliwie przedzierały się poprzez liczne progi, lecz w szerokich, płaskich kotlinach, o rozciągłości równoleżnikowej, płynęły już spokojnie krętymi korytami. Реки|бурно|пробивались|себя|через|многочисленные|пороги|но|в|широких|плоских|котлах|с|протяжённостью|по широте|текли|уже|спокойно|извивающимися|руслами |||||||||||||||||||рукавами Реки бурно пробивались через многочисленные пороги, но в широких, плоских котловинах, с протяженностью в меридианном направлении, уже текли спокойно извивающимися руслами.

Duże mrozy i gwałtowne wichury wycisnęły na tajdze charakterystyczne piętno: większość drzew miała krzywe, jakby garbate pnie i pousychane wierzchołki. Большие|морозы|и|сильные|ураганы|оставили|на|тайге|характерное|пятно|большинство|деревьев||кривые|как будто|горбатые|стволы|и|подсохшие|верхушки Большие морозы и сильные ураганы оставили на тайге характерный след: у большинства деревьев были кривые, как будто горбатые стволы и подсохшие вершины. Na ubogie podszycie składały się: karłowata olcha, bagno zwyczajne[130] i porzeczka wschodniosyberyjska, nieco niżej – borówka, rzadkie runo zielne i chrobotek reniferowy. На|бедное|подлесок|состояли|себя|карликовая|ольха|багно|обыкновенное|и|смородина|восточносибирская|немного|ниже|черника|редкое|растительность|зеленое|и|лишайник|оленевый ||підлісся|||||багно звичайне||||||||||||| На бедном подлеске росли: карликовая ольха, обыкновенный багульник[130] и восточносибирская смородина, немного ниже – черника, редкий зеленый покров и лишайник оленя.

[130] Ledum palustre. Ледум|болотный [130] Ledum palustre.

Życie świata zwierzęcego skupiało się przeważnie w pobliżu rzek, leśnych jezior i polan. Жизнь|мира|животного|сосредоточивалось|себя||в|близи|рек|лесных|озер|и|полян Жизнь животного мира сосредоточивалась, как правило, вблизи рек, лесных озер и полян. Natomiast w głębi dziewiczej tajgi, z dala od utartych przelotowych szlaków, nie spotykało się nawet wędrownego ptactwa. Однако|в|глубине|девственной|тайги|из|вдали|от|проторенных|перелетных|путей|не|встречалось|себя|даже|странствующего|птиц В то время как в глубине девственного тайги, вдали от проторенных миграционных путей, даже не встречалось бродячих птиц. Panowała tam głucha, grobowa cisza. царила|там|глухая|могильная|тишина Там царила глухая, могильная тишина.

Miejsca nawiedzane przez zwierzynę nęciły do polowania. Места|посещаемые|дикой|дичью|манили|к|охоте Места, посещаемые дичью, манили к охоте. Nie brakło niedźwiedzi, wilków, lisów, rosomaków, wyder, soboli, borsuków, a czasem nawet i rysiów. Не|не хватало|медведей|волков|лисиц|росомах|выдр|соболей|барсуков|а|иногда|даже|и|рысьей Не хватало медведей, волков, лисиц, росомах, выдр, соболей, барсуков, а иногда даже и рысь. W stanie dzikim żyły stadka reniferów i łosi. В|состоянии|диком|жили|стада|северных оленей|и|лосей В дикой природе жили стада северных оленей и лосей. Po nagich, skalistych szczytach przemykały koziorożce, na które tak namiętnie polowali Tunguzi. По|голым|скалистым|вершинам|проскальзывали|козероги|на|которых|так|страстно|охотились|тунгусы По голым, скалистым вершинам пробегали козероги, на которых так страстно охотились тунгусы. Mniejsza zwierzyna, jak: susły, bunduruki, wiewiórki i zające bielaki – pojawiała się wszędzie w dużych ilościach. Меньшая|дичь|как|суслики|бурундуки|белки|и|зайцы|беляки||себя|повсюду|в|больших|количествах Меньшая дичь, такая как: суслики, бундуруки, белки и беляки – появлялась повсюду в большом количестве.

[132] Tunguzi, rozproszeni po tajdze od Jeniseju do Oceanu Spokojnego, dzielą się na północno-środkowych i nadmorskich. Тунгусы|расселены|по|тайге|от|Енисея|до|Океана|Тихого|делятся|на|на|||и|прибрежных [132] Тунгусы, расселившиеся по тайге от Енисея до Тихого океана, делятся на северо-средних и прибрежных. Południowych Tunguzów od północnych dzieli Amur. Южных|Тунгусов|от|Северных|делит|Амур Южных тунгусов от северных отделяет Амур. Goldowie i Daurowie zaliczani są także do południowej grupy Tunguzów. Голдовы|и|Дауровы|зачисляются|являются|также|к|южной|группе|тунгусов Золотые и Даурские также относятся к южной группе тунгусов. Mandżurowie, obecnie częściowo zasymilowani z Chińczykami, pod względem językowym i fizycznym należą do grupy tunguskiej. Манджуры|в настоящее время|частично|ассимилированы|с|китайцами|по|отношению к|языковым|и|физическим|принадлежат|к|группе|тунгусской Манджуры, в настоящее время частично ассимилированные с китайцами, по языковым и физическим признакам принадлежат к тунгусской группе. Niegdyś słynęli jako wojowniczy naród, który niejednokrotnie napadał Chiny, a nawet stworzył tam ostatnią dynastię królewską. Некогда|славились|как|воинственный|народ|который|не раз|нападал на|Китай|и|даже|создал|там|последнюю|династию|королевскую Когда-то они славились как воинственный народ, который не раз нападал на Китай и даже создал там последнюю королевскую династию.

Pod carskimi rządami krajowcom nie wiodło się najlepiej. Под|царскими|правлением|местным|не|жилось|им|лучше всего Под царскими правлениями местным жителям жилось не очень хорошо. Jakuci, zmuszeni do przyjęcia prawosławia, po cichu uprawiali dawny szamanizm. Якуты|вынужденные|к|принятию|православия|по|тихо|практиковали|древний|шаманизм Якуты, вынужденные принять православие, тайно практиковали древний шаманизм. Trudnili się przeważnie hodowlą bydła, owiec i koni. Занимались|себя||разведением|скота|овец|и|лошадей Они в основном занимались скотоводством, овцеводством и коневодством. Większość prowadziła osiadły tryb życia. Большинство|вела|оседлый|образ|жизни Большинство из них вели оседлый образ жизни. Białosrebrne urasy stanowiły letnie mieszkania zamożniejszych gospodarzy. Белосеребряные|урасы|составляли|летние|квартиры|более состоятельных|хозяев Белосеребряные урасы служили летними жилищами более состоятельных хозяев. Biedacy nie mogli sobie pozwolić na kosztowne wygotowywanie kory brzozowej w mleku, dopasowywanie odpowiednich płatów i misterne zszywanie ich, toteż podobne kształtem kałymany, lecz kryte tylko darniną, budowane dalej na północy kraju, z wolna wypierały malownicze urasy. Бедняки|не|могли|себе|позволить|на|дорогое|вываривание|коры|березовой|в|молоке|подгонка|соответствующих|листов|и|искусное|сшивание|их|поэтому|похожие|по форме|каяманы|но|покрытые|только|заплатками|строящиеся|дальше|на|севере|стране|с|медленно|вытесняли|живописные|урасы Бедняки не могли позволить себе дорогостоящую варку березовой коры в молоке, подгонку подходящих пластин и искусное сшивание их, поэтому подобные по форме калыманы, но покрытые только дерном, строившиеся дальше на севере страны, постепенно вытесняли живописные урасы. Na zimę Jakuci zazwyczaj przenosili się do jurt. На|зиму|Якуты|обычно|переезжали|себя|в|юрты Зимой якуты обычно переселялись в юрты.

Tunguzi, myśliwi i hodowcy renów, byli koczownikami. Тунгусы|охотники|и|скотоводы|оленей|были|кочевниками Тунгусы, охотники и оленеводы, были кочевниками. Mieszkali w jurtach. Они жили|в|юртах Они жили в юртах. W lecie chronili swe stada przed dokuczliwością meszek wyprowadzając je na szczyty gór lub w przewiewne wąwozy. В|лето|защищали|свои|стада|от|надоеданием|мошек|выводя|их|на|вершины|гор|или|в|проветриваемые|ущелья Летом они защищали свои стада от надоедливых мошек, выводя их на вершины гор или в проветриваемые ущелья. Jeździli na renach jak na koniach bądź zaprzęgali je do sań, żywili się ich mięsem, mleka używali jako domieszki do herbaty, ze skór zaś sporządzali odzienie. Они ездили|на|оленях|как|на|лошадях|или|запрягали|их|в|сани|Они кормили|себя|их|мясом|молока|использовали|как|добавки|к|чаю|из|шкур|же|изготавливали|одежду Они ездили на оленях, как на лошадях, или запрягали их в сани, питались их мясом, а молоко использовали как добавку к чаю, из шкур же изготавливали одежду. Byli doskonałymi przewodnikami, wspaniałymi tropicielami i myśliwymi. Они были|отличными|проводниками|великолепными|следопытами|и|охотниками Они были отличными проводниками, великолепными следопытами и охотниками. Poza tymi zaletami mieli wesołe i pogodne usposobienie. Кроме|этими||имели|веселое|и|жизнерадостное|настроение Кроме этих преимуществ, у них был веселый и жизнерадостный характер.

Dokładniejsze poznawanie mieszkańców, a także flory i fauny kraju sprawiało, że podróżnicy coraz pewniej się w nim czuli. Более детальное|знакомство|жителей|а|также|флоры|и|фауны|страны|заставляло|что|путешественники|все более|уверенно|себя|в|нем|чувствовали Более тщательное знакомство с местными жителями, а также флорой и фауной страны заставляло путешественников чувствовать себя в ней все увереннее. Tomek teraz z jeszcze większym podziwem wspominał odwagę polskich badaczy Syberii. Томек|сейчас|с|еще|большим|восхищением|вспоминал|храбрость|польских|исследователей|Сибири Томек теперь с еще большим восхищением вспоминал смелость польских исследователей Сибири. Jako więźniowie-wygnańcy nie wahali się nawet poświęcić życia dla zbierania cennych materiałów naukowych o tym bezkresnym, surowym kraju. Как|||не|колебались|себя|даже|пожертвовать|жизнью|для|сбора|ценных|материалов|научных|о|этом|||стране Будучи узниками-изгнанниками, они не колебались даже пожертвовать жизнью ради сбора ценных научных материалов об этой безбрежной, суровой стране. Niejeden z nich zyskał sobie przez owe badania rozgłos w świecie naukowym, a niekiedy wcześniejsze uwolnienie z zesłania. Не один|из|них|приобрел|себе|благодаря|те|исследования|известность|в|мире|научном|и|иногда|преждевременное|освобождение|из|ссылки Не один из них приобрел известность в научном мире благодаря этим исследованиям, а иногда и досрочное освобождение из ссылки.

Pierwszego wiernego opisu Syberii na podstawie własnych podróży w latach 1831–1834 dokonał Polak, Kobyłecki, który zwrócił uwagę na gospodarcze możliwości Syberii. Первого|верного|описания|Сибири|на|основе|собственных|путешествий|в|годах|совершил|поляк|Кобылецкий|который|обратил|внимание|на|экономические|возможности|Сибири Первое верное описание Сибири на основе собственных путешествий в 1831–1834 годах сделал поляк Кобылецкий, который обратил внимание на экономические возможности Сибири. Niemałe zasługi naukowe zdobył przez swoje podróże po Syberii i Mongolii zesłaniec, filareta wileński, a później profesor uniwersytetu w Kazaniu i Warszawie, Józef Kowalewski. Неплохие|заслуги|научные|приобрел|через|свои|путешествия|по|Сибири|и|Монголии|ссыльный|филорет|виленский|а|позже|профессор|университета|в|Казани|и|Варшаве|Юзеф|Ковалевский Немалые научные заслуги он приобрел благодаря своим путешествиям по Сибири и Монголии ссыльный, виленский филорет, а позже профессор университета в Казани и Варшаве, Юзеф Ковалевский. Jako eksploratorzy na wielką skalę zasłynęli: Aleksander Czekanowski, badacz przyrody okolic Irkucka, kraju nad dolną Tunguską, zwłaszcza nad dolną Leną i Oleniokiem; Jan Czerski wsławił swoje nazwisko badaniami geologicznymi. Как|исследователи|на|большом|масштабе|прославились|Александр|Чекановский|исследователь|природы|окрестностей|Иркутска|страны|над|нижней|Тунгуски|особенно|над|нижней|Леной||Олениоком|Ян|Черский|прославил|свое|имя|исследованиями|геологическими Как исследователи широкого масштаба прославились: Александр Чекановский, исследователь природы окрестностей Иркутска, страны у нижней Тунгуски, особенно у нижней Лены и Оленека; Ян Чарский прославил свое имя геологическими исследованиями. Ogromne uznanie zdobył Benedykt Dybowski dzięki studiom nad fauną Bajkału oraz badaniom przyrodniczym w Kraju Zabajkalskim, Nadamurskim, na Kamczatce i Wyspach Komandorskich. Огромное|признание|получил|Бенедикт|Дыбовский|благодаря|исследованиям|над|фауной|Байкала|и|исследованиям|природным|в|крае|Забайкальском|Надамурском|на|Камчатке|и|островах|Командорских Огромное признание получил Бенедикт Дыбовский благодаря исследованиям фауны Байкала и природным исследованиям в Забайкальском крае, на Амуре, на Камчатке и Командорских островах. Dwaj inni Polacy zesłani za działalność rewolucyjną Wacław Sieroszewski i Bronisław Piłsudski zwrócili na siebie uwagę pracami naukowymi i literackimi. Два|других|поляка|сосланные|за|деятельность|революционную|Вацлав|Серовшевский|и|Бронислав|Пилсудский|обратили|на||внимание|работами|научными|и|литературными Два других поляка, сосланные за революционную деятельность, Вацлав Серовский и Бронислав Пилсудский, привлекли к себе внимание научными и литературными работами. Pierwszy z nich opisał w sposób znakomity życie Jakutów, drugi, jak nikt przed nim, życie i język Ajnów, Gilaków i Oroczonów na Sachalinie. Первый|из|них|описал|в|способ|замечательный|жизнь|якутов|второй|как|никто|до|ним|жизнь|и|язык|айну|гилаков|и|орочонов|на|сахалине Первый из них блестяще описал жизнь якутов, второй, как никто до него, жизнь и язык айну, гилаков и орочонов на Сахалине. Oprócz zesłańców politycznych wielu uczonych polskich, między innymi Talko-Hryncewicz, Karol Bohdanowicz i Morozewicz, samorzutnie prowadziło naukowe badania przyrodnicze i językowe. Кроме|ссыльных|политических|многих||польских|среди|других|||Карол|Богданович|и|Морозевич|самопроизвольно|проводило|научные|исследования|естественные|и|языковые Помимо политических ссыльных, многие польские ученые, в том числе Талко-Хрынцевич, Кароль Богданович и Морозевич, спонтанно проводили научные исследования в области природы и языка.

Tego dnia właśnie zamierzali zjechać z traktu w tajgę, by wyszukać odpowiednią kryjówkę do rozbicia obozu. этого|дня|как раз|собирались|съехать|||в|тайгу|чтобы|найти|подходящую|укрытие|для|разбивки|лагеря В тот день они как раз собирались свернуть с тракта в тайгу, чтобы найти подходящее укрытие для разбивки лагеря. Do Ałdanu mieli już tylko kilkanaście kilometrów. До|Алдану|имели|уже|только|несколько|километров До Аłдана у них оставалось всего лишь несколько километров. Osada leżała w dolinie wielkiego zakola utworzonego przez rzekę Ałdan, nieco na południe od jej brzegów. Поселение|лежало|в|долине|большого|изгиба|образованного|реку|реку|Алдан|немного|на|юг|от|её|берегов Поселение находилось в долине большого изгиба, образованного рекой Аłдан, немного к югу от её берегов. Smuga proponował zaszycie się w tajgę na wschód od osady. Смуга|предложил|укрытие|себя|в|тайгу|на|восток|от|поселения Смуга предлагал укрыться в тайге к востоку от поселка. Omawiał to właśnie po cichu z Wilmowskim. Обсуждал|это|только что|с|шёпотом|с|Вилмовским Он как раз тихо обсуждал это с Вилмовским. Naraz, zupełnie nieoczekiwanie, z bocznej drogi wypadło na szlak kilku konnych Kozaków. Вдруг|совершенно|неожиданно|с|боковой|дороги|выскочило|на|путь|несколько||казаков Вдруг, совершенно неожиданно, с боковой дороги на тропу выскочило несколько конных казаков.

Smuga błyskawicznym spojrzeniem ocenił sytuację. Полоса|молниеносным|взглядом|оценил|ситуацию Мгновенным взглядом оценил ситуацию.

– Uwaga, rozmawia tylko Brown – cicho rozkazał Smuga. Внимание|говорит|только|Браун|тихо|приказал|Смуга – Внимание, говорит только Браун – тихо приказал Смуга. – Rewolwery trzymać w kieszeniach w pogotowiu! Револьверы|держать|в|карманах|в|готовности – Держите револьверы в карманах наготове! Bosmanie, pilnuj jeńca, jeśli nawet tylko mrugnie okiem, zastrzel go natychmiast. Босмане|следи за|пленным|||||||| Босман, следи за пленником, если он даже только моргнет глазом, сразу же застрели его. Potem dopiero mierz do Kozaków. Потом|только|стреляй|в|казаков Потом только прицелься к казакам.

– Ano, dobrze, spróbujemy… – odparł Smuga, nieznacznie mrugając do Wilmowskiego. Да||попробуем|ответил|Смуга|незначительно|подмигивая|к|Вильмовскому – Ну да, хорошо, попробуем… – ответил Смуга, слегка подмигнув Вилмовскому. Przecież bez jego rady mieli zamiar legitymować się dokumentami agenta. ведь|без|его|совета|имели|намерение|легитимировать|себя|документами|агента Ведь без его совета они собирались легитимизироваться документами агента. On podsunął jedynie sposób, w jaki mogli upozorować jazdę do Ałdanu. Он|подсунул|лишь|способ|в|который|могли|симулировать|поездку|в|Аулдан Он лишь предложил способ, как они могли инсценировать поездку в Аулдан.

– Kto wy?! Кто|вы – Кто вы?! – ostro zawołał oficer. резко|крикнул|офицер – резко закричал офицер.

– A podróżna jest? А|путешественница|есть – А путешественница? [133] – spytał oficer. спросил|офицер [133] – спросил офицер.

[133] Podróżna – zezwolenie na podróżowanie wydane przez policję, które równocześnie uprawniało do wypożyczania koni na stacjach. Путешественник|разрешение|на|путешествие|выданное|полицией||которое|одновременно|давало право|к|аренде|лошадей|на|станциях [133] Путешественница – разрешение на путешествие, выданное полицией, которое одновременно давало право на аренду лошадей на станциях.

– Od wydawania podróżnej to my jesteśmy, a nie pan, panie oficerze! С|выдачи|проездного|это|мы|есть|а|не|вы|господин|офицер – Мы занимаемся выдачей путевок, а не вы, господин офицер! Skąd wy i czego tu szukacie? Откуда|вы|и|чего|здесь|ищете Откуда вы и чего здесь ищете?

– Z darogi! С|дороги – С дороги! – zakomenderował oficer. закомандовал|офицер – скомандовал офицер.

Smuga wzrokiem uciszył bosmana. Полоса|взглядом|успокоил|боцмана Он одернул босмана взглядом.

– Masz rację, musimy natychmiast przystąpić do działania – potwierdził Wilmowski. У тебя||мы должны|немедленно|приступить|к|действию|подтвердил|Вильмовский – Ты прав, мы должны немедленно приступить к действию – подтвердил Вилмовский.

– Dobra myśl, synu – pochwalił Wilmowski. Хорошая|мысль|сын|похвалил|Вильмовский – Хорошая мысль, сын – похвалил Вилмовский.

– Co zrobimy z Pawłowem? Что|мы сделаем|с|Павловым – Что мы сделаем с Павловым? – zapytał Smuga. спросил|Смуга – спросил Смуга.

– Nie ma innej rady – markotnie zauważył bosman. Нет|есть|другой|совета|угрюмо|заметил|боссман – Нет другого выхода, – угрюмо заметил боцман. – Nijak by teraz było ukręcić mu łepetynę jak kurczakowi! Никак|бы|сейчас|было|открутить|ему|голову|как|курице – Никак не получится сейчас отрубить ему голову, как курице! Człowiek to dziwne stworzenie, do wszystkiego może się przyzwyczaić. Человек|это|странное|создание|к|всему|может|себя|привыкнуть Человек – странное создание, ко всему может привыкнуть. Jeden mój kumpel z braci marynarskiej tak zżył się z bolącym wrzodem na pośladku, że za nic w świecie nie chciał dać go sobie przeciąć. Один|мой|друг|из|братства|морской|так|сблизился|себя|с|болящим|язвой|на|ягодице|что|за|ничто|в|мире|не|хотел|дать|его|себе|разрезать |||||||||||гнійником||||||||||||| Один мой приятель из братства моряков так сжился с болящим нарывом на ягодице, что ни за что на свете не хотел, чтобы его разрезали.

SENT_CWT:AFkKFwvL=14.41 PAR_TRANS:gpt-4o-mini=5.05 ru:AFkKFwvL openai.2025-02-07 ai_request(all=308 err=0.00%) translation(all=246 err=0.00%) cwt(all=2568 err=1.29%)