XVIII

Панская страва. - На баброў. - Вось дык бабёр! - Таемныя лісты. - Рамонт бабровай хаткі. - Ваенная падрыхтоўка. - Чаму людзі шануюць баброў.

Мінула яшчэ два дні. За гэты час хлопцы скончылі сваё абследаванне. Толькі ў адным месцы яны знайшлі нешта падазронае і, прасунуўшыся ў балота, адчулі пад нагамі нібы нейкія жэрдкі.

- Мусіць, тут! - узрадаваліся хлопцы.

Але праз некалькі крокаў жэрдкі скончыліся. Непадалёк ад іх, на купінцы, расло дрэўца. Віктар скокнуў да яго, але недаскочыў і заграз у балоце так, што Мірон ледзь выцягнуў яго з дапамогаю доўгага кала. Пры такіх умовах совацца далей ужо нельга было.

- Але ўсё ж такі недзе выхад ёсць! - ламаў галаву Віктар.

- Ну і што з таго, калі мы не ведаем, - пакорліва прамовіў Мірон. - Нічога не зробіш, прыйдзецца пачакаць. У кожным разе мы свой абавязак выканалі, даследавалі ўсё, што можна было.

А выканаўшы абавязак, яны ўжо ўвесь час маглі аддаць на пошукі спажывы. Але «дурных» звяроў больш не траплялася. Зноў давялося перайсці «на пашу», як казаў Віктар. А адной пашай пратрымацца было цяжка.

Аднаго разу Віктар прынёс зялёную жабу.

- Давай пакаштуем панскай стравы, - сказаў ён.

- Ой, баюся! - скалануўся Мірон.

- А я думаю, калі паны ядуць, дык і нам можна.

- Можа, не такіх?

- Прыблізна такіх, зялёных. А калі крыху і не такой пароды, то бяды не павінна быць. Шкада толькі, што ядуць адны заднія лапкі. А гэткімі кумпякамі не наясіся.

Віктар каменем адрэзаў кумпякі і кінуў іх у агонь. Праз хвіліну выняў, памачыў у соль і працягнуў адзін Мірону. Але той адвярнуўся.

- Ты думаеш будзе гэтак жа, як тады з зайцам? - засмяяўся Віктар.

- Не, браток, нічога лепшага цяпер ужо не дачакаешся.

Смела паднёс да рота, адкусіў.

- Ну, як? - з хваляваннем спытаўся Мірон.

- Разоў у тысячу лепш за сырога зайца! - адказаў Віктар і зноў адкусіў. - Бяры, пакуль не позна, а то ўсё з'ем. Узяў і Мірон, з агідай адкусіў.

- Ну як? - запытаў цяпер ужо Віктар.

- Не разабраўся пакуль што.

- Кусай яшчэ!

Адкусіў Мірон яшчэ, потым яшчэ і, нарэшце, усё з'еў. - Праўду кажучы, нічога дрэннага няма, - прамовіў ён.

- Вось бачыш, - сказаў Віктар. - Нездарма, кажу, паны ядуць. Я чытаў, што ў Парыжы, у рэстаранах, сытыя буржуі вялікія грошы плоцяць за гэтую страву. А нам плаціць не трэба.

- Затое нам, галодным, трэба, можа, па сотні такіх жаб. А дзе іх гэтулькі набярэш? Гэта старая, а маладыя яшчэ не вывеліся.

- Тады будзем есці ўсю, - сказаў Віктар. - Якая розніца паміж заднімі, пярэднімі нагамі, спіной?

Ён узяў яе ў рукі, але кінуў:

- Не, яшчэ не магу, не настолькі прагаладаўся.

- А каб у кнізе было напісана, што ядуць усю, то з'еў бы? - спытаў Мірон.

- Напэўна, - засмяяўся Віктар.

Пасля таго яны нават спецыяльна хадзілі лавіць жаб, але зноў злавілі толькі адну. На гэты раз з'елі ўжо і пярэднія кумпякі, і спіну... І нічога дрэннага не здарылася.

- Мусіць, усё залежыць ад погляду і прывычкі, - разважаў Мірон. - Мусульмане не ядуць свініны, у нас не ядуць каніны, некаторыя ядуць саранчу...

- Я ж тое самае і кажу! - падхапіў Віктар. - У кожным разе, праз тое, што гэта агідна, паміраць не варта. Але на адной жабе далёка не паедзеш. Хоць абы-якую жывёліну здабыць - усё з'еў бы. - Ведаеш што? Паспрабуем злавіць бабра.

- Але ж іх нельга знішчаць!

- І я гэта ведаю. Аднак мы двое важней за аднаго бабра.

Супраць гэтага нічога нельга было сказаць, і хлопцы зараз жа накіраваліся да бабровага паселішча.

Там ішло сабе мірнае бабровае жыццё. Звычайна бабры не любяць паказвацца ўдзень, але ў гэтым кутку, дзе іх ніхто ніколі не трывожыў, яны не надта сцерагліся. Калі хлопцы падышлі бліжэй, усе бабры схаваліся ў ваду.

- Пойдзем да той вунь, - паказаў Мірон на чацвёртую хатку, што была каля берага.

- Наўрад ці ёсць там хто, - сказаў Віктар, - але паспрабаваць можна.

Яны падышлі да хаткі і зараз жа пачалі шукаць і завальваць выхады. Два выхады былі пад вадой, трэці - крыху над яе паверхняй.

Мусіць, калісьці і ён быў пад вадой. Паспрабавалі прасунуць руку ў гэтую дзірку, але нічога не маглі дастаць.

- Лепш разбяром зверху, - сказаў Мірон.

Спачатку галлё лёгка было разбіраць, але далей яно так шчыльна перапляталася, так моцна было злеплена зямлёй, што справа пайшла вельмі марудна.

Невядома, колькі спатрэбілася б часу, каб Віктар не абмацаў збоку месца, дзе галлё, здавалася, не было склеена і лёгка паддавалася пад рукой. Праз хвіліну заўважылі дзірку, якая вяла ўсярэдзіну.

- Ну, цяпер пільнуй! Вось дзірка, - сказаў Віктар і прасунуў руку. Памацаўшы крыху ўсярэдзіне, ён крыкнуў: - Нібы пакунак нейкі! - і сапраўды выцягнуў пакунак, старанна загорнуты ў тоўстую паперу.

- Вось табе і бабёр!

Развязалі. Пакунак яшчэ быў абгорнуты ў васковую паперу і яшчэ раз завязаны ніткай. Зноў развязалі і ўбачылі... жаночыя шаўковыя панчохі! Шмат панчох.

- Дык вось у чым сакрэт! - крыкнуў Віктар. - Кантрабандысты выбралі сабе тут прытулак! Вось чаму спыніліся тут нашы «збаўцы» і хацелі нешта паглядзець, ці ўсё ў парадку!

- Але чаму ж яны выбралі бабровую хатку, калі можна было закапаць у зямлю? - здзівіўся Мірон.

- У зямлі магло папсавацца ад вільгаці, а тут суха, бо бабры будуюць хату ў два паверхі, з якіх верхні заўсёды сухі і ніколі не заліваецца вадой. Акрамя таго, на зямлі кожны раз заставаўся б след, калі закопваць ды выкопваць. Гэта ж вялікае багацце!

- Якая карысць з гэтага? - сумна прамовіў Мірон.

- Вось каб гэтыя панчохі можна было есці!

- Пачакай, можа, там яшчэ што ёсць?

Зноў засунуў Віктар руку.

- Ёсць! - крыкнуў ён і выцягнуў новы скрутак.

У ім былі перламутравыя гузікі.

- Ану іх да д'ябла! - вылаяліся хлопцы.

Далей - скрутак тонкага дарагога сукна.

- Ды тут цэлы магазін! - крыкнуў Мірон. - Ану, цягні яшчэ! Можа, кілбасы выцягнеш.

- Пастараюся, - адказаў Віктар і выцягнуў ужо нешта цяжэйшае. Гэта была скрынка, а ў ёй... два рэвальверы!

Радасць ахапіла хлопцаў.

- Во, гэта ўжо іншая рэч!

- Толькі ці ёсць да іх патроны? - сказаў Мірон.

- Знойдуцца! - упэўнена адказаў Віктар і зноў запусціў руку. Але на гэты раз нічога не дастаў.

- Навошта ж тады нам рэвальверы? - сумна прамовіў Мірон.

- Пачакай яшчэ. Пакой бабра часам мае больш за метр ушыркі. Я ж не мог дастаць рукой ва ўсе куты. Трэба пашырыць уваход.

І хлопцы ўзяліся за гэтую працу.

Калі разабралі «столь», дык знайшлі яшчэ скрынку з двума рэвальверамі, некалькі бляшанак з патронамі, зноў скрутак з нейкай замежнай галантарэяй і, нарэшце, чатыры маленькія шасцісценныя каробачкі. Яны былі моцна зроблены з суцэльнага металу і толькі на канцы мелі шрубку.

- Фю-і-і! - засвістаў Віктар. - Тут ужо пахне больш сур'ёзнай справай. Гэта ж піраксілінавыя шашкі!

- Ого! Пакажы! Пакажы! - схіліўся Мірон. - У такім разе тут не проста кантрабанда, а нешта горшае.

- Так, - пацвердзіў Віктар. - Значыцца, нашы «збаўцы» не толькі кантрабандысты, але і дыверсанты. Нездарма мяжа адсюль за кіламетраў трыццаць. А вось яшчэ нейкія паперы.

Хлопцы пачалі разглядаць незразумелыя лісты, напісаныя лацінскімі літарамі, але ніводнага слова не маглі зразумець.

- Відаць, шыфраваныя, - здагадаліся яны.

І, нарэшце, карта Беларусі з рознымі, таксама незразумелымі адзнакамі: крыжыкамі, рыскамі, кружочкамі.

- Тут сапраўдны штаб! - задуменна прамовіў Віктар. - Цяпер я добра разумею, чаму яны хацелі нас загубіць.

- У такім разе і мы арганізуем свой уласны штаб ды абмяркуем, што з усім гэтым багаццем рабіць, - сказаў Мірон.

Пытанне было складанае. Узяць усё сабе - немагчыма. Як цягацца з гэтым дабром, калі невядома яшчэ, як яны самі выкруцяцца з бяды. Знішчыць? Шкада, усё ж такі рэчы каштоўныя. Апрача ўсяго, і тое і другое рызыкоўна: калі бандыты прыйдуць і заўважаць, што склад іх знойдзены, дык адразу здагадаюцца, у чым справа, і пачнецца такое паляванне, ад якога не схаваешся. А хлопцам трэба было ціхенька сачыць, каб выведаць дарогу. Значыцца, у першую чаргу трэба зрабіць так, каб не было відаць, што сховішча знойдзена. А хлопцы ўзялі ды разбурылі хатку.

- Што ж мы з табой нарабілі? - сумна сказаў Віктар. - Зноў памылка! Калі ж будзе канец ім? Цяпер зноў прыйдзецца будаваць хату!

- Відаць, прыйдзецца, - адказаў Мірон такім тонам, нібы ён адзін быў у гэтым вінаваты. - Але спачатку зробім вось што: возьмем два рэвальверы, насыплем у скрынкі пяску і паставім назад; гэтак жа зробім і з патронамі; барахло пакінем усё цалкам, а паперы возьмем з сабой, бо яны замінаць не будуць. Калі мы выратуемся, тады даставім каму належыць каштоўныя паперы. А хатку нам усё ж прыйдзецца аднаўляць. Кожны раз новыя здарэнні, таму і нельга ўсяго прадугледзець.

Віктар згадзіўся з гэтым планам, толькі ўнёс адну папраўку: узяць усе чатыры рэвальверы.

- Гэта ні ў якім разе не пашкодзіць, а можа, і спатрэбіцца, - дадаў ён.

Мірон не пярэчыў.

Пачалі ўпарадкаваць рэчы.

Калі з адной бляшанкі выбралі патроны, Мірон сказаў:

- А бляшанку адну трэба ўзяць сабе. Яна можа служыць замест гаршка.

- Правільна! Тады не трэба будзе больш важдацца з гэтым праклятым чарап'ём. У апошні момант, калі пачалі былі закладваць гняздо, заўважылі ў галлі новую рэч. Гэта быў кінжал у ножнах. Гэтая знаходка ўсцешыла хлопцаў больш, як усё папярэдняе.

- Гэты нож нібы спецыяльна пакладзены для нас! Яны, можа, так сабе, на кожны выпадак, сунулі яго, а для нас якое шчасце! - цешыўся Мірон.

- Дай Бог ім здароўя на тым свеце! - прамовіў Віктар.

Калі ўпарадкавалі рэчы, пачалі рамантаваць хатку. Трэба было зрабіць акурат так, як было раней, а гэта аказалася вельмі нялёгкай справай. Сувязь між галлём была парушана; выходзіла звычайная куча ламачча, а не бабровая хатка.

- Ах, каб на цябе ліха! - злаваў Віктар. - Ніколі не думаў, што давядзецца будаваць бабру хату.

- Ды яшчэ акурат так, як яны, - дадаў Мірон. - Не, гэтак нікуды не варта! Разбурай зноў. Няма чаго спяшацца. Рызыкоўна. Трэба прыгледзецца, як яны будуюць, і пачаць спачатку, па галінцы.

- Вось не было яшчэ бяды! - бурчаў Віктар. - Гэтак увесь дзень патрацім.

- Але ад гэтай працы залежыць нашае жыццё, - сурова сказаў Мірон.

- Эх, каб можна было папрасіць баброў, каб яны самі дабудавалі, - уздыхнуў Віктар.

І, набраўшыся цярплівасці, хлопцы ўзяліся за працу павольна, метадычна. Некалькі разоў пачыналі спачатку, адыходзілі, прыглядаліся, зноў папраўлялі. Адным словам, сапраўды патрацілі бадай увесь дзень, пакуль зрабілі так, як было спачатку.

«Дадому» вярталіся ўзброеныя да зубоў. З аднаго боку - рэвальвер, з другога - рэвальвер, ды яшчэ кінжал у дадатак.

- Вось калі дапамаглі нашы ваенныя заняткі ў гуртку! - казаў Мірон. - Без гэтага не толькі не ведалі б ніякіх там піраксілінаў, але і рэвальвера не ўмелі б у руках трымаць.

- А цяпер толькі давай сюды бандытаў, - усіх перастраляю! - храбрыўся Віктар. - Хай бы цяпер трапіўся які звер.

- Ну-ну! З рэвальверам на паляванне не ходзяць. Ці пацэліш ты хоць вунь у тое дрэва?

- Ану, давай! - з запалам крыкнуў Віктар.

Стрэлілі яны па тры разы, а трапіў толькі адзін раз Мірон. Віктар аж пачырванеў ад сораму.

- Давай яшчэ! - гарачыўся ён.

- Калі ты гэтак будзеш гарачыцца, дык ніколі не патрапіш, - павучальна сказаў Мірон. - Гэта табе не стрэльба. Каб з рэвальвера навучыцца страляць на далёкай адлегласці, трэба доўга практыкавацца. А нам хопіць і гэтага. У бандыта зблізку трапім.

- Але ж трэба папрактыкавацца, патронаў хапае, - настойваў Віктар.

- Я баюся, што нашы стрэлы могуць пачуць гэтыя самыя бандыты. Хто іх ведае, дзе яны жывуць, дзе бадзяюцца! Можа, блізка.

Гэтая заўвага пераканала Віктара.

Хоць сённяшні дзень быў і зусім галодным, але хлопцы паляглі спаць у самым бадзёрым настроі. Ім здавалася, што з рэвальверамі ім галадаць болей ужо не прыйдзецца.

Калі яны паляглі, Віктар сказаў:

- Ведаеш што? Цяпер я ўжо разумею, чаму баброў гэтых шануюць, берагуць, бароняць. Яны ж надзвычай карысныя для чалавека! Гэта ж яны нас выратавалі тады ад смерці! Яны цяпер нам і зброю далі.

- Застаецца толькі папрасіць іх, каб вывелі нас адсюль, - адказаў Мірон пазяхаючы.