Άλογα κατάδυσης και άλλες μυθολογίες | Κωνσταντίνος Παπανικολάου (2)
Μάλιστα, η πινακίδα πίσω γράφει με μεγάλα γράμματα "Προσοχή." Η υπόθεσή μου, που ήταν και των περισσότερων... ήταν ότι μάλλον επρόκειτο για κάποιο είδος θεραπευτικού χορού.
Κάποια έρευνα, η οποία τότε μπορεί να βρισκόταν... στα πρώτα της βήματα.
Κάποια ζευγάρια χορεύουν μπροστά σε ασθενείς... και οι εμπειρογνώμονες κρατάνε σημειώσεις... ή βλέπουν τα αποτελέσματα αυτής της επαναστατικής μεθόδου... για εκείνη την εποχή.
Καμία σχέση.
Απολυθήκαμε όλοι τα επόμενα πέντε λεπτά.
Η χορογράφος μας αποκάλυψε, και μάλιστα μας παρότρυνε... να δούμε και μία πολύ ωραία ταινία... το "Σκοτώνουν τ' άλογα όταν γεράσουν." Η συγκεκριμένη φωτογραφία είναι ένα ντοκουμέντο... από μία πολύ γνωστή μορφή θεάματος τότε... που λεγόταν "Μαραθώνιοι χορού." Η αρχή έγινε το 1924 όταν μία χορεύτρια, η Άμα Κάμινγκς... χόρεψε συνεχόμενα για 27 ώρες.
Αυτό προσέλκυσε το ενδιαφέρον του τύπου, και πολλές ενζενί... ή κοπέλες του κινηματογράφου μιμήθηκαν το παράδειγμά της.
Έτσι, δημιουργήθηκε μία αυθόρμητη μορφή ψυχαγωγίας... μέσα σ' όλη την τρέλα της δεκαετίας του '20... μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Ξεκίνησαν οι μαραθώνιοι χοροί... σαν το παραμύθι του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν.
Βέβαια, δεν υπήρχε κακός μάγος εκεί, το κάνανε οικειοθελώς.
Το σημείο καμπής, όμως, έρχεται το 1929, μετά το οικονομικό κραχ.
Χιλιάδες άνθρωποι βρέθηκαν στο δρόμο ή έμειναν άνεργοι.
Το συγκεκριμένο αθώο, κατά μία έννοια, θέαμα... άλλαξε εντελώς ταυτότητα... και πλέον, άρχισε να οργανώνεται στη μορφή... ραδιοφωνικού ριάλιτι. Άνθρωποι που είχαν ανάγκη από χρήματα... δήλωναν συμμετοχή με τον παρτενέρ τους... και έπρεπε να χορεύουν ασταμάτητα.
Δικαιούνταν μόνο ένα τέταρτο ξεκούρασης την ώρα... και χόρευαν μέχρι τελικής πτώσης, μέχρι να μείνει όρθιο ένα ζευγάρι.
Το νικητήριο. Αυτές οι εκδηλώσεις μπορούσαν να διαρκέσουν... από λίγες εβδομάδες έως 5-6 μήνες.
Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας που ενίσχυσε πολύ τέτοια θεάματα... είναι ότι απ' το πουθενά μπορούσαν να δημιουργηθούν... πολλές καινούργιες θέσεις εργασίας. Υπήρχαν μάγειρες που μαγείρευαν... μασέρ... νοσοκόμοι, γιατροί, δημοσιογράφοι, μουσικοί.
Ακριβώς για αυτόν τον λόγο, μετά, όταν πέρασε η οικονομική ύφεση... σιγά σιγά το κοινό άρχισε να χάνει και το ενδιαφέρον του... και εγκαταλείφθηκαν.
Το αστείο είναι ότι όταν το μοιράστηκα μετά με τη θεία μου στην Αμερική... η οποία όταν ήταν μικρή παρακολουθούσε... γιατί τότε ήταν και οι πρώτες μέρες του ραδιοφώνου, οπότε ο κόσμος... έψαχνε τι παίζει στο ραδιόφωνο, τι γίνεται.
Η θεία μου, όταν της το είπα, θυμήθηκε τα παιδικά της χρόνια... πόσο της άρεσε, τι ωραία διασκέδαση που ήταν.
Η ίδια θεία, όταν είχε γίνει το "Big Brother" στην Ελλάδα... θυμάμαι σε άλλη αντίστοιχη κουβέντα το πόσο... έξαλλη ήταν με την ανθρώπινη κατάντια... την σήψη και παρακμή της εποχής μας. Ξεχνώντας ότι μάλλον η γενιά της υπήρξε για ακόμα μία φορά... πιο σκληροπυρηνική σε θέματα ριάλιτι.
ΤΟ ΦΛΕΓΟΜΕΝΟ ΜΠΑΛΕΤΟ
Κάποια χρόνια αργότερα, πήρα την απόφαση να συνεχίσω... τις θεωρητικές σπουδές μου.
Έτσι βρέθηκα στο Παρίσι, να σπουδάζω φιλοσοφία χορού... και σε μία εξόρμησή μου, βρέθηκα στο μουσείο Όπερας του Παρισιού.
Ένα μουσείο αφιερωμένο στην ιστορία αυτού του ιδρύματος... και γενικότερα στην ιστορία του μπαλέτου.
Εκεί τράβηξα αυτή τη φωτογραφία. Συγγνώμη για την κακή ανάλυση... δεν έχω κάτι καλύτερο.
Το συγκεκριμένο έκθεμα... όσο μπορείτε να διακρίνετε, αναπαριστά... είναι ένα σύνολο από καμένα υφάσματα... κιτρινισμένα απ' τον χρόνο. Αν δείτε λίγο καλύτερα... όσο διακρίνετε... υπάρχουν κάποια κορδόνια, ίχνη από μπαλένες... ένα ζευγάρι κάλτσες πάνω δεξιά.
Μου κέντρισε κατευθείαν το ενδιαφέρον γιατί πάνω στην προθήκη... ήταν πολύ όμορφα απλωμένο με τον φωτισμό.
Όταν το πρωτοείδα... επειδή το είδα καθαρά αισθητικά... φανερά επηρεασμένος απ' τις σπουδές μου τότε... θεώρησα ότι πρόκειται για κάποια τοποθέτηση. Ένα εννοιολογικό έργο τέχνης... όπου ένας εικαστικός προφανώς προσπάθησε κάπως... να οπτικοποιήσει τα βάσανα της μπαλαρίνας.
Πώς δηλαδή καίει τη ζωή της για το καλό της τέχνης της.
Οπότε τη θεώρησα κάπως κακόγουστη, για τα δικά μου μάτια... τοποθέτηση.
Περιέργως, όταν διάβασα το κείμενο... δεν επρόκειτο για κάποια τοποθέτηση, ήταν όντως κάποιο κοστούμι... το οποίο άνηκε σε μια χορεύτρια, ονόματι Εμά Λιβρί.
Το 1858 βρήκε τραγικό θάνατο κατά τη διάρκεια... ενός μπαλέτου, όταν το κοστούμι της ακούμπησε μία λάμπα γκαζιού... που βρισκόταν στη σκηνή, με αποτέλεσμα να πάρει φωτιά.
Δημιουργήθηκε τόσο μεγάλος πανικός... τα κοστούμια και το μέικ-απ ήταν τόσο εύφλεκτα... που οι συνάδελφοί της φοβόντουσαν να πλησιάσουν για να βοηθήσουν.
Ο Τύπος ανέφερε ότι έκανε οχτώ φορές τον γύρο της σκηνής... μέχρι τελικά να παρέμβει ένας πυροσβέστης.
Απ' την ντροπή της, συνειδητοποιώντας τη γύμνια της... έπαιρνε τα καμένα υφάσματα και τα έβαζε πάνω της... για να καλυφθεί. Με αποτέλεσμα, να δημιουργήσει ακόμα πιο βαθιά εγκαύματα.
Η εν λόγω χορεύτρια υπέκυψε τελικά... στους τραυματισμούς της, και πέθανε από σηψαιμία... οχτώ μήνες αργότερα.
Το πρώτο ερώτημα που μου γεννήθηκε, είναι ότι... αν και μία ενδιαφέρουσα ιστορία, τι δουλειά έχει... ένα προσωπικό τραγικό συμβάν σε ένα μουσείο αφιερωμένο στον χορό;
Σε περαιτέρω έρευνα που έκανα, συνειδητοποίησα ότι αυτό... δεν ήταν κάποιο μεμονωμένο συμβάν, αλλά ένα πολύ συχνό φαινόμενο... καθ' όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα. Το οποίο μάλιστα...
Ο αγγλικός Τύπος το είχε ονομάσει "Το ολοκαύτωμα των χορευτών." Το θέατρο εκείνη την εποχή ήταν ένας επικίνδυνος χώρος να βρίσκεσαι....
Η βασική αιτία ήταν... οι λαμπτήρες γκαζιού που άρχισαν να χρησιμοποιούνται τότε... αντικαθιστώντας τους πολυελαίους... οι οποίοι σε συνδυασμό με τα πολύ εύφλεκτα υλικά... που βρίσκονται στον συγκεκριμένο χώρο... ήταν πάρα πολύ εύκολο να προκληθεί πυρκαγιά.
Μάλιστα, όλως περιέργως, μου το είπε ένας φίλος αρχιτέκτονας... τα θέατρα εκείνης της εποχής κατασκευάζονταν έτσι ώστε... τα θεωρεία των επισήμων να βρίσκονται τέρμα πίσω.
Όσο πιο μακριά γίνεται απ' τη σκηνή. Γιατί, σε περίπτωση πυρκαγιάς, που ήταν αρκετά συχνό φαινόμενο... να μπορούν οι επίσημοι να φύγουν χωρίς να μπουν σε κίνδυνο.
Μετέπειτα, όταν αντικαταστάθηκαν οι λάμπες γκαζιού με τον ηλεκτρισμό... που γνωρίζουμε σήμερα... τα θεωρεία μεταφέρθηκαν με βάση πλέον όχι την ασφάλεια, αλλά την ορατότητα.
Στο υπερυψωμένο θεωρείο που βρίσκεται δίπλα στη σκηνή.
Ενδεικτικά θα αναφέρω ότι το 1860 μόνο στην Αγγλία... καταγράφηκαν περίπου 3.000 θάνατοι χορευτών.
Αυτό που καθιστά τους θανάτους πιο τραγικούς... είναι ότι θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί.
Τι εννοώ; Ήδη απ' τις αρχές του 16ου αιώνα... υπήρχαν μέσα προστασίας. Υπάρχει μία... μια τεχνική, δεν ξέρω τον όρο της στα ελληνικά... η οποία λέγεται "cartonizing." Παίρνανε τα ρούχα και τα βυθίζανε σε μία ουσία... η οποία λέγεται "alum", στυπτηρία στα ελληνικά... με αποτέλεσμα να γίνονται τα ρούχα πυρίμαχα. Βρέχανε τις κουΐντες, υπήρχαν προστατευτικά μέτρα.
Τι συνέβαινε όμως;
Επειδή η συγκεκριμένη τεχνική... έκανε τα ρούχα θαμπά... δύσκαμπτα και δύσκολο να μεταφερθούν, ενώ για αυτόν που τα φορούσε... ήταν αρκετό βάρος... οι χορεύτριες αρνιόντουσαν να κάνουν χρήση... αυτών των προστατευτικών μέτρων, γιατί θεωρούσαν ότι περιόριζαν... την τεχνική τους απόδοση.
Μάλιστα, η Εμά Λιβρί ήταν απ' τις μεγάλες πολέμιες... των συγκεκριμένων μέτρων ασφαλείας. Σε σημείο να συντάξει μία ανοιχτή επιστολή... στον διευθυντή της όπερας του Παρισιού, λέγοντας ενδεικτικά:
[ανάγνωση σημειώματος]
Πειστήριο που χρησιμοποιήθηκε τελικά εις βάρος της στη δίκη... και δεν έλαβε καμία αποζημίωση για τον θάνατό της.
Για άλλη μία φορά επανέρχεται... στο μυαλό μου αυτή η αίσθηση.
Ποια είναι τα όρια ή τι θυσίες πρέπει να κάνεις... ή σε τι βαθμό πρέπει να διακινδυνέψεις... τη σωματική σου ακεραιότητα, ή και τη ζωή σου ακόμα;
Θέλω να πιστεύω ότι δεν θα καώ ποτέ επί σκηνής.
Αλλά το πώς... νιώθουμε, γιατί διδασκόμαστε έτσι, μάλιστα... θυμάμαι ένα ντοκιμαντέρ που αφορούσε τη χορευτική εκπαίδευση... στην Ελλάδα. Ήταν μία καθηγήτρια η οποία ανέφερε... και με κάποια περηφάνεια για αυτά που έλεγε.. ότι εφόσον επιλέξατε τον δρόμο του χορού... μπορώ να σας εγγυηθώ τρία πράγματα.
Το πρώτο είναι... ότι δεν θα έχετε ποτέ λεφτά... δεν θα έχετε ποτέ προσωπική ζωή... και θα πονάτε για όλη σας τη ζωή.
ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΙ ΖΩΟΛΟΓΙΚΟΙ ΚΗΠΟΙ
Επειδή οι σπουδές μου ήταν πια θεωρητικές, και δεν δικαιούμουν... κάποιο άλλο μπόνους... λόγω φύλου... έπρεπε παράλληλα να βιοπορίζομαι, οπότε έπιασα δουλειά... στο ίδρυμα Λουί Βιτόν... το οποίο βρίσκεται στο δάσος της Βουλώνης.
Εκεί πέρα υπήρχε ένα πολύ όμορφο πάρκο με παιδικές χαρές, συλλογή από φυτά... ήταν πολύ όμορφο.
Συνήθιζα μετά το τέλος της δουλειάς μου... να πηγαίνω εκεί.
Η φωτογραφία αυτή... είναι απ' την ενημερωτική πινακίδα της ιστορίας του πάρκου... την οποία δεν έτυχε μέχρι τότε να παρατηρήσω. Ξεκίνησα κατευθείαν... το παιχνίδι ταυτοποίησης.
Αυτό που μου τράβηξε πολύ το ενδιαφέρον ήταν... η συμπαρουσία δύο εντελώς ετερογενών πληθυσμών... στο ίδιο κάδρο.
Η πρώτη μου αντίδραση... φανερά επηρεασμένος απ' τον Τιτανικό... είναι ότι επρόκειτο για μία περισυλλογή ναυαγών... επιζώντων από κάποιο ναυάγιο... τους οποίους, λόγω κρύου, το λιμενικό τους είχε προμηθεύσει με γούνες. Παράλληλα, οι ανήσυχοι συγγενείς ψάχνανε μέσα στους επιζώντες... τους φίλους τους ή τους συγγενείς τους.
Εντελώς άκυρο.
Δεδομένου ότι στη Βουλώνη δεν υπάρχει καν... θάλασσα.
Και παρατηρώντας την λίγο καλύτερα, το δεύτερο φάουλ είναι... ότι οι άνθρωποι που είναι μπροστά στο πλάνο, είναι... διαφορετικής φυλής.
Μάλλον Ίνουιτ.
Οπότε, στην προσπάθειά μου να καταλάβω τι έβλεπα... θυμήθηκα ότι όσο καιρό ζούσα στην Αθήνα, για κάποιο διάστημα... δούλευα σαν χορευτής σε κυνήγι θησαυρού.
Διοργανωνόταν από μία εταιρεία για να ψυχαγωγεί... ξένους επιχειρηματίες που ερχόντουσαν στην Ελλάδα για συνέδρια.
Συγκεκριμένα εγώ ήμουν ντυμένος Ζορμπάς έξω απ' το... θέατρο Ηρώδου Αττικού, και δίδασκα συρτάκι... στους συγκεκριμένους επιχειρηματίες που συμμετείχαν στα συνέδρια. Οπότε θεώρησα ότι πολύ πιθανό και η συγκεκριμένη φωτογραφία... να είναι από κάποιο ταξίδι... που οι άνθρωποι αυτοί εκθέτουν τον τρόπο ζωής, την παράδοσή τους... σαν μία μορφή ψυχαγωγίας.
Πάλι όμως, ξεχνάω ότι βρίσκομαι στη Βουλώνη... οπότε αυτή η υπόθεση δεν παίζει.
Μάλιστα, τα κτίρια από πίσω είναι δυτικά... οπότε εκεί πέρα έκανα μία αντιστροφή.
Λέω... δεν θα ήταν πολύ παράλογο... σε μία εποχή που δεν υπήρχε η άνεση να πάρω το αεροπλάνο... και να κάνω μακρινά ταξίδια... ή δεν ξέρω, ήταν θέμα εμβολιασμών; Υγείας;
Δεν ξέρω. Μπορεί να... να φέρανε το σαφάρι έξω απ' το σπίτι τους... αφού δεν μπορούσαν να πάνε εκεί για σαφάρι. Η συγκεκριμένη υπόθεση δεν είναι πολύ μακριά απ' την πραγματικότητα. Το πάρκο... είχε ιδρυθεί το 1878, ονομαζόταν "Εθνολογικό Πάρκο." Εκεί εξέθεταν, σε μορφή θεάματος, εξωτικούς λαούς.
Ο κόσμος έκοβε εισιτήριο και παρακολουθούσε... τους συγκεκριμένους ανθρώπους... να εκτελούν παραδοσιακούς χορούς, να μαγειρεύουν πιάτα... της φυλής τους.
Αφού εκθέτω ζώα και φυτά, γιατί να μην εκθέτω και ανθρώπους.
Ενώ ξεκίνησε ως ιδιωτική πρωτοβουλία επιχειρηματιών... πάρα πολύ σύντομα... το θέαμα αυτό υιοθετήθηκε και απ' τα υπουργεία... αποικιών, τα οποία ουσιαστικά βρήκαν μία καλή αφορμή... να νομιμοποιήσουν στον Ευρωπαίο την ιδέα της αποικιοκρατίας. Εφόσον αυτοί οι άνθρωποι παρουσιάζονται... σε μία "πρωτόγονη" ή φυσική κατάσταση... σε αυτήν την περίπτωση ο Ευρωπαίος τους εκπολιτίζει... και δεν υπάρχει κάποιο ηθικό θέμα. Εδώ να τονίσουμε φυσικά ότι αυτά τα πάρκα... δεν είχαν καμία εγκυρότητα.
Παρουσίαζαν απλά το κλισέ του Ευρωπαίου... για την εκάστοτε φυλή, και πολλές φορές υπήρχαν φυλές... που παρουσιάζονταν ως κανίβαλοι, ενώ δεν ήταν.
Ή τονίζονταν πολύ χαρακτηριστικά... η φυλή των Πυγμαίων π.χ. στο Κονγκό... επειδή έχουν μικρότερο ύψος και είχαν τότε την τακτική... να πριονίζουν τα δόντια τους. Χρησιμοποιούταν πολύ... και με πολύ επικίνδυνο τρόπο... σαν μία εξελικτική γραμμή. Μάλιστα, στους Ολυμπιακούς του 1904... είχε γίνει ολόκληρη εξελικτική παρέλαση... που παρουσιάζονταν οι φυλές ανάλογα με την πρόοδο που διένυσαν.
Σε διεθνείς εκθέσεις ήταν πολύ συνηθισμένο... είδα κάπου και μία αρκετά σοκαριστική φωτογραφία... όπου παρουσιαζόταν ένας δυτικός άνδρας... ένα ερωτηματικό και από δίπλα ένας χιμπατζής... και από κάτω η λεζάντα έγραφε "Βρες τον κρίκο που λείπει." Ήταν ένα διαφημιστικό τρικ για να εξάψει... την περιέργεια του κοινού. Ποια φυλή απ' τους πρωτόγονους λαούς... θα εκθέσουμε σήμερα; Να σημειώσω ότι η τελευταία χρονολογική έκθεση... έγινε μόλις το 1958 στο Βέλγιο... έναν χρόνο πριν την ανεξαρτητοποίηση του Κονγκό... που ήταν βελγική αποικία.
Η πρώτη πληροφορία... που μου ήρθε στον νου είναι... ότι και σήμερα ακόμα... τα ελληνικά και τα αιγυπτιακά έργα τέχνης βρίσκονται στο Λούβρο... ενώ οτιδήποτε έχει να κάνει με εξωτικούς λαούς... ή με αφρικανική τέχνη, ακόμα και σήμερα στο Παρίσι εκτίθεται... στο Μουσείο του Ανθρώπου.
Η απουσία κριτικού λόγου στον Τύπο της εποχής... με έκανε να αναρωτιέμαι... κατά πόσο το κοινό τότε αντιλαμβανόταν την απόσταση... ανάμεσα σε αυτό που έβλεπε και την αυθεντικότητα.
Γιατί, στο παράδειγμα του Ζορμπά, οι επιχειρηματίες... ερχόμενοι να το δουν, αντιλαμβανόντουσαν ότι πρόκειται... για μία έκθεση του εθνικού μας κιτς.
Δεν πίστευαν ότι είναι κάτι αυθεντικό, άσχετα αν απολάμβαναν την διαδικασία.
Αυτό που μου αρέσει είναι... όταν έρχεσαι για πρώτη φορά σε επαφή με μία φωτογραφία.
Είναι λίγο σαν να μπαίνεις... στη μέση μίας κινηματογραφικής προβολής... και απ' ό,τι βλέπεις, απ' ό,τι έχεις στα χέρια σου... προσπαθείς να καταλάβεις... αυτό που έχεις χάσει, αυτό που έχει προηγηθεί. Γιατί τελικά, μία φωτογραφία, όχι αισθητικά... αλλά ως ντοκουμέντο μίας εποχής... δεν καταφέρνει να μας πει πολλά για την εποχή της.
Πιο πολύ εκθέτει στα μάτια μας τη δική μας.
Η πρακτική μας είναι μία πρακτική που κατά κόρον αφήνει πίσω της... ίχνη, φωτογραφίες. Και το συγκεκριμένο βίντεο... είναι ένα ντοκουμέντο.
Αναρωτιέμαι πολλές φορές... σε μία εποχή τέτοιας ταχύτητας όπως είναι η σημερινή... για πόσα πράγματα που κάνουμε σήμερα... θα νιώθουμε πολύ άβολα αύριο;
Υπότιτλοι AUTHORWAVE