Η Ρητορική του Μίσους στα Social Media | Society Uncensored (1)
Η ρητορική μίσους, το hate speech, δεν είναι κάτι που εμφανίστηκε με την έκρηξη των social media στη δεκαετία του 2000.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όμως την ενίσχυσαν ως ένα μεγάφωνο άνευ προηγουμένου.
Τη φιλοξένησαν μαζί με αδιανόητες θεωρίες συνωμοσίας, την αναπαρήγαγαν ως διαδικτυακό bullying που είχε ως πρώτα και ολοφάνερα θύματα τις μειονότητες, τη μετέτρεψαν σε μία διαρκή πόλωση για το οτιδήποτε, με θύματα την αλήθεια, το διάλογο και τον αδύναμο.
Είμαι ο Παναγιώτης Μένεγος, δημοσιογράφος και ραδιοφωνικός παρουσιαστής, και με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον περιμένω την άποψη γι' αυτό το ζήτημα, αλλά και για άλλες πτυχές του, όπως τα όρια της προστασίας της πολιτικής ορθότητας, την online επικράτηση της νοοτροπίας του όχλου, από τους εκλεκτούς συνομιλητές και συνομιλήτριες μου, οι οποίοι θα μιλήσουν σήμερα στην εκδήλωση αυτή που διοργανώνεται από τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση και την Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Θα ξεκινήσω με εσάς κύριε Χριστόπουλε.
Είναι κάπως σημαντικό να δούμε τι ορίζει ο νόμος.
Τι ορίζει ο νόμος ως ρητορική μίσους, και αν έχει επικαιροποιηθεί ούτως ώστε να συμπεριλαμβάνει και την online εμπειρία.
Αν δεν κάνω λάθος, η τελευταία τροποποίηση ήταν με τον αντιρατσιστικό του 2014.
Η ρητορική μίσους είναι ο λόγος που προσβάλει, όχι όμως ο λόγος που προσβάλει εξατομικευμένα.
Δεν είναι ρητορική μίσους να σας πω "σας μισώ". Ρητορική μίσους είναι ο λόγος ο οποίος προσβάλλει, καταφρονεί, περιφρονεί, υποτιμά τις ιδιότητες μιας ομάδας στην οποία ανήκουμε είτε το θέλουμε είτε όχι.
Η ρητορική μίσους λοιπόν είναι ο λόγος ο οποίος θίγει αυτήν την ομάδα και, δευτερευόντως, μέσα στη νομοθεσία για την οποίαν κάνατε λόγο, είναι ο λόγος ο οποίος προτρέπει σε βία σε βάρος αυτής της ομάδας.
Η ρητορική μίσους είναι δηλαδή κατεξοχήν, όταν ο Καλαβρύτων Αμβρόσιος είπε στο ποίμνιό του "φτύστε τους", μιλώντας για τους ομοφυλόφιλους, και καταδικάστηκε για αυτό. Έχει μεγάλη σημασία ποιος λέει, πότε το λέει και πού το λέει.
Άλλο να το πει ο Αμβρόσιος στο ποίμνιό του την ώρα του κηρύγματος, και άλλο να το πει πίνοντας καφέ με δύο φίλους του.
Η μία είναι μία στιγμή ιδιωτική, στην οποία, εν πάση περιπτώσει, ο καθένας λίγο ως πολύ μπορεί να εκφράζει ό,τι τοξικό έχει μέσα του, γιατί το κάνει σε μία συνθήκη ιδιωτικότητας, και άλλο να αξιοποιεί τη δημόσια εξουσία που του έχει ανατεθεί, πολλώ δε μάλλον από το κράτος, δηλαδή και με λεφτά των φορολογουμένων, προκειμένου να ξερνά το δηλητήριο του.
Να σας ρωτήσω κάτι; Εσείς τοποθετήστε πολύ συχνά δημοσίως.
Και έχει γίνει αν δεν κάνω λάθος αυτό και στο παρελθόν.
Ας υποθέσουμε ότι παίρνουν κάτι το οποίο έχετε πει, παραδείγματος χάρη για τη μειονότητα στη Θράκη, το βάζουν στις γνωστές εφημερίδες με τα γνωστά πρωτοσέλιδα, το βάζουν στα γνωστά site, βάζουν και τη φωτογραφία σας, με τους γνωστούς χαρακτηρισμούς, σας διασύρουν στα social media, και μόλις τελειώσει όλο αυτό που περνάμε, εσείς πάτε να πιείτε έναν καφέ σε μία πλατεία.
Και κάποιος ο οποίος σας αναγνωρίζει επειδή σας έχει διαβάσει σε αυτές τις εφημερίδες, σε αυτά τα site έρχεται να σας ζητήσει το λόγο, όχι ακριβώς με ευγενικό τρόπο.
Είστε θύμα ρητορικής μίσους; Κι αν σας έχει συμβεί κιόλας.
Δεν είμαι θύμα ρητορικής μίσους.
Δε μπορούμε να σκεφτούμε ότι είναι δυνατόν ένα πρόσωπο που εκτίθεται στη δημόσια σφαίρα για τις απόψεις του θα αξιώνει να τιμωρούνται οποιοιδήποτε τον προσβάλλουν εξαιτίας των απόψεων αυτών.
Άρα λοιπόν, υπάρχει ρητορική μίσους που τιμωρείται, και είναι αυτή που σας είπα.
Υπάρχει ρητορική μίσους που πιθανώς να μπορεί να τιμωρείται, και υπάρχει ρητορική μίσους την οποία θα πρέπει να ανεχτούμε διότι ζούμε σε μία δημοκρατία, και στον πυρήνα της δημοκρατίας είναι η διαφωνία και η αναγκαστική συνύπαρξη με απόψεις που μας σοκάρουν, που μας ενοχλούν, που μας προσβάλλουν.
Δεν μπορούμε να αξιώνουμε γενικά ότι δεν θα μας προσβάλλει τίποτα.
Αυτό θα οδηγήσει σε μία ολική σιγή.
Άρα λοιπόν, με την έννοια αυτή, το να υποστώ εγώ ακόμη και την αποδοκιμασία και τη χλεύη για απόψεις που έχω...
Ή και τη βιαιοπραγία.
Για τη βιαιοπραγία είναι άλλο πράγμα. Συζητάμε για το λόγο.
Αν με δείρουν για κάτι που έχω πει, αν εσείς υποστείτε μια βιαιοπραγία, τότε συζητάμε για πράξεις που ο Ποινικός μας Κώδικας τις καταχωρεί ως σωματικές βλάβες και πάει λέγοντας.
Άρα λοιπόν πρέπει να κάνουμε αυτή τη διάκριση.
Και το λέω αυτό, διότι σε μια εποχή που η συζήτηση για τη ρητορική μίσους έχει ανάψει, και σε μία εποχή όπου τα social media υποφέρουν κατεξοχήν από μια οχλαγωγία ας πούμε, θα πρέπει να κάνουμε τη διάκριση του hate speech, και ενός nasty speech, ενός κακού λόγου, ο οποίος δεν είναι ποινικά κολάσιμος.
Τον Βασίλη Μπίμπα τα τελευταία χρόνια όποτε τον βλέπω είναι σκυμμένος μπροστά σε μία μικρή ή μεγάλη οθόνη.
Ανεβάζει το περιεχόμενο του Ιδρύματος Ωνάση, σχεδιάζει καμπάνιες, κάνει moderation στα σχόλια που ενδεχομένως δέχονται αυτά τα κανάλια.
Άρα, είναι ένας ειδικός να μας μιλήσει για το τι έχουν κάνει τα social media για να μας προστατεύσουν από αυτή τη ρητορική μίσους, ανεξαρτήτως με το πώς την ορίζουμε ή όχι.
Ωραία. Η απάντηση σίγουρα χωρίζεται σε δύο κομμάτια.
Το πρώτο κομμάτι είναι αυτό που έχουν κάνει τυπικά, και το δεύτερο είναι αυτό που πραγματικά συμβαίνει.
Ουσιαστικά, οι περισσότερες πλατφόρμες, όλες μάλλον, των social media, έχουν ένα σετ από κανόνες τους οποίους πρέπει να αποδεχτούμε, που αποδεχόμαστε ελαφρά τη καρδία βάζοντας τικ στο κουτάκι όταν θέλουμε να κάνουμε έναν καινούργιο λογαριασμό, στις οποίες απαγορεύεται ή έστω δεν ενθαρρύνεται η ρητορική του μίσους, ο κακοποιητικός λόγος και τα λοιπά και τα λοιπά.
Παράλληλα, σε Ευρωπαϊκό επίπεδο τουλάχιστον, τα τελευταία χρόνια οι μεγάλες εταιρείες, μέσα σε αυτές Facebook, Twitter, YouTube, Instagram και κάποιες ακόμη, έχουν έρθει σε συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Ένωση, και έχουν διαμορφώσει έναν κοινό κώδικα συμπεριφοράς για την καταπολέμηση της ρητορικής μίσους, ο οποίος βέβαια δεν σημαίνει ότι υπάρχουν κυρώσεις συγκεκριμένες προς τις πλατφόρμες σε περίπτωση που δεν τον τηρούν.
Νομίζω ότι το τι συμβαίνει στην πράξη είναι πολύ, πολύ, πολύ διαφορετικό.
Ο αλγόριθμος των social media είναι κάπως το ιερό δισκοπότηρο της εποχής.
Μήπως ευνοεί τη ρητορική μίσους, τη διαφωνία και την πόλωση... γιατί μεγαλώνει το engagement των χρηστών;
Ο αλγόριθμος είναι αυτός ο φαύλος κύκλος των social media.
Είναι το επιχείρημα των social media για το ότι εμείς κάνουμε ό,τι μπορούμε, αλλά ο αλγόριθμος είναι αυτός που έχει την πρώτη λέξη.
Και σίγουρα καθώς μιλάμε για εταιρείες οι οποίες προσπαθούν να έχουν κέρδη, και έχουνε πολλά κέρδη, εννοείται πως το engagement, η αφοσίωση κατά κάποιον τρόπο του κοινού, είναι αυτό που τους συμφέρει περισσότερο.
"Καθώς δεν μας ενδιαφέρει το θετικό ή αρνητικό πρόσημο του engagement, αυτής της αφοσίωσης, "μας ενδιαφέρει να υπάρχει. "Και όσο υπάρχει, μπορούμε να πουλάμε διαφημίσεις, μπορούμε να γινόμαστε όλο και περισσότερο επικερδείς". Ξένια, ο αντισημιτισμός είναι μία από τις κλασικές περιπτώσεις οργανωμένης ρητορικής μίσους.
Από την έρευνα που έκανες για το βιβλίο που κυκλοφόρησες πρόσφατα, "Ο αντισημιτισμός στην Ελλάδα", υπάρχει κάποιο συμπέρασμα για το πώς πέρασε στην ψηφιακή εποχή; Στο ψηφιακό περιβάλλον; Υπάρχουν πραγματικά κάποιες λέξεις-κλειδιά που διαπιστώνω ότι προκαλούν αγελαίες αντιδράσεις από συγκεκριμένες ομάδες, προφανώς με αντισημιτικά χαρακτηριστικά.
Καμιά φορά κάνω και το πείραμα.
Βάζω στον τίτλο του άρθρου μου τη λέξη "Σόρος", "Εβραίοι", "αντισημιτισμός". Το όνομά σου; Αφού έχεις υπογράψει ένα τέτοιο βιβλίο;
Ίσως και το όνομά μου από μόνο του αρκεί.
Και πραγματικά διαπιστώνω ότι σαν να τους χτυπάς με το σφυράκι στο γόνατο.
Δηλαδή οι αντιδράσεις είναι αντανακλαστικές κατευθείαν.
Και ομαδικές, δηλαδή κάπως, δεν ξέρω πώς γίνεται αυτή η συνεννόηση.
Θα έλεγα ότι θα διαχώριζα τον χοντροκομμένο αντισημιτισμό ΜΜΕ και πολιτικών όπως ο Δημήτρης Καμμένος που είχε βάλει την πύλη του Άουσβιτς για να κριτικάρει την τρόικα ή ξέρω γω το "Μακελειό" που λέει για τον CEO της Pfizer, τον Έλληνα Εβραίο της Θεσσαλονίκης, τον κύριο Μπουρλά, "Ο Εβραίος κτηνίατρος που θα μας χώσει τη βελόνα."
Και από την άλλη πιο συγκεκαλυμμένες μορφές όπως αυτή η συστηματική χρήση της πύλης του Άουσβιτς σε γελοιογραφίες, που το βλέπουμε ακόμη και στον αριστερό Τύπο. Και στην Εφημερίδα των Συντακτών έχει συμβεί, όπου παρομοιάζεται ας πούμε ο Σόιμπλε με Ναζί δεσμοφύλακα στρατοπέδου συγκέντρωσης, ή και διάφορες παρεξηγήσεις, παρεξηγήσεις-προϊόντα άγνοιας, όπου οι Έλληνες διαχωρίζονται από τους Εβραίους.
Δεν είναι Χριστιανοί και Εβραίοι, αλλά είναι Έλληνες και Εβραίοι, λες και οι Εβραίοι δεν είναι Έλληνες πολίτες.
Είμαστε μία από τις πλέον αντισημιτικές κοινωνίες στην Ευρώπη, που δεν έχουμε αναγνωρίσει και καθόλου τη συνδρομή μας στον εκτοπισμό των Εβραίων σε πολύ συγκεκριμένες πόλεις.
Στα Ιωάννινα, στη Θεσσαλονίκη.
Η δημοσιογραφική σου αίσθηση είναι ότι αυτό υπάρχει επειδή υπάρχουν όλοι αυτοί οι άνθρωποι που γκουγκλάρουν αυτές τις λέξεις-κλειδιά και μετά ξεσπούν ή ότι με έναν τρόπο κατευθύνονται και αποτελούν και ένα μετακινούμενο πλήθος;
Δηλαδή, υπήρξε ρεπορτάζ τον περασμένο χρόνο που είδαν κοινές ομάδες, κοινά σωματεία τα οποία ήταν πίσω από τα συλλαλητήρια για το Μακεδονικό, ήταν πίσω από τις αφίσες στο μετρό εναντίον των αμβλώσεων και ενδεχομένως ήταν και πίσω από τους αρνητές της πανδημίας και του εμβολίου.
Σίγουρα υπάρχει έτσι... είναι συγκοινωνούντα δοχεία όλες αυτές οι ομάδες, το πιστεύω.
Επίσης, η ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα είναι εδώ και πολλές δεκαετίες στο στόχαστρο οργανωμένης ρητορικής μίσους.
Αυτό επίσης θέλω να ρωτήσω πώς γίνεται στο ψηφιακό περιβάλλον.
Δηλαδή, είναι περισσότερο ορατή στο ψηφιακό περιβάλλον, γι' αυτό δέχεται ακόμα περισσότερη επίθεση; Ξεκινώντας άκουσα με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον το νομικό πλαίσιο της ρητορικής μίσους.
Απλά θέλω λίγο να τοποθετηθώ σε σχέση με αυτό, με την έννοια του ότι μιλάμε για την αστική δικαιοσύνη και για μία δικαιοσύνη η οποία είναι κατεξοχήν... φυλετική, κατεξοχήν έμφυλη, ταξική.
Ένα δικαστικό σύστημα που μπορεί μία καθαρίστρια που πλαστοποιεί το απολυτήριο της να τη δικάζει, ενώ ταυτόχρονα ένας γόνος οικογένειας βουλευτή που μπορεί να κακοποιεί ανηλίκους, να είναι ελεύθερος.
Και πολλά άλλα παραδείγματα. Τα παραδείγματα είναι πολλά.
Οπότε θεωρώ ότι στα δικά μου μάτια κάνουμε έναν περίεργο κύκλο όταν ζητάμε από ένα σύστημα το οποίο αναπαράγει τα στερεότυπα που καταλήγουν στη ρητορική του μίσους, να επιλύσει τη ρητορική του μίσους.
Μιλήσαμε πάρα πολύ για λόγο το οποίο είναι σεβαστό φυσικά.
Αλλά τα social media, ειδικά το Instagram ή το TikTok, που είναι αυτά τα οποία ανεβαίνουν τελευταία δεν έχουν καθόλου λόγο. Έχουνε μόνο εικόνα. Οπότε...
Άρα δεν είναι εντελώς λογοκεντρικό.
Ακριβώς. Οπότε νομίζω ότι χρειάζεται ένα άλλο πλαίσιο από το οποίο θα κατανοήσουμε τι αναπαραστάσεις αναπαράγουμε, τι εικόνες αναπαράγουμε και τι υπάρχει πίσω από αυτές τις εικόνες.
Δηλαδή όταν ένα παιδί 6 ετών έρχεται ας πούμε από το σχολείο, ένα κοριτσάκι και σου λέει
"Nαι ξέρεις κάτι όμως, τα κατάφερα, αν και κοριτσάκι". Εκεί υπάρχει κάτι το οποίο έχει ήδη αναπαραχθεί.
Δε χρειάζεται να πάμε ούτε καν σε ΛΟΑΤΚΙ κατηγορίες. Δηλαδή για τι να μιλήσουμε;
Για κακέκτυπα gay ανδρών στην ελληνική τηλεόραση;
Για μηδαμινή αναπαράσταση τρανς ανθρώπων στην ελληνική τηλεόραση;
Για την αορατότητα που μπορεί να έχει ένα λεσβιακό σώμα; Οι λεσβίες δεν υπάρχουν φυσικά στην Ελλάδα.
Είναι ένας αστικός μύθος.
Όποτε θέλω να πω ότι μέσα από όλο αυτό, και μέσα από τους τρόπους που ουσιαστικά αναπαράγεται το στερεότυπο εικονικά αρρενωπότητας ή θηλυκότητας, ήδη... ίσως χωρίς να το συνειδητοποιούμε, υπάρχει αυτή...
Δεν ξέρω αν είναι ακριβώς ρητορική μίσους, αλλά...
Ένα υπόστρωμα μπορεί να ανθίσει πάντως.
Σίγουρα ναι.
Εγώ θα ξεκινήσω ότι έφαγα πάρα πολύ μίσος, hate και όλα αυτά τα comments που έρχονται από τα βίντεο που ξεκίνησα να λέω ότι μία κοπέλα με κιλά, ας πούμε, μπορεί να ντύνεται ωραία.
Αυτό είχε γίνει πάρα πολύ μεγάλο, δηλαδή έρχονταν πάρα πολλά σχόλια τα οποία ήταν απαίσια.
Μου εύχονταν μέχρι και καρκίνο κάποια από αυτά τα σχόλια.
Ώσπου... στην αρχή δεν απάνταγα καθόλου, αλλά μετά σκέφτηκα ότι πρέπει να υπερασπιστώ τον εαυτό μου.
Και έστω και αν με βλέπει ένα παιδί, θα πρέπει να δε ότι μπορείς να απαντήσεις σε αυτούς τους ανθρώπους, γιατί όπως είπε και η Μυρτώ, αυτά ξεκινάνε από κάτι μικρό και μπορεί να καταλήξουν πιο μεγάλα όπως και με τον Ζακ.
Αυτό γινόταν συνέχεια ώσπου ήθελα κάποια στιγμή να το πω σε βίντεο.
Έκανα ένα ακόμα βίντεο με ρούχα που έδειχνα τι αγόρασα, πώς τα συνδυάζω και τα λοιπά, και στα πρώτα 30 δευτερόλεπτα του βίντεο ήμουν αρκετά έντονη.
Ανέφερα κάποια σχόλια που μου έχουν κάνει τόσο καιρό, όπως το ότι να πάθεις καρκίνο και όλα αυτά,