Milestones in the History of the Language Issue (6)
Λέει ο ίδιος "Γιατί με λένε φανατικό".
"Με είπανε πολλές φορές και με λένε φανατικό" "Φανατισμός στη γλώσσα, όπως τον εννοούν" έτσι γράφει "οι κατηγορητάδες μας, σημαίνει νόμος εθνικός".
"Άμα θες να ακούς τον νόμο και να ακολουθείς τη γραμματική" "νομίζουν πως είναι από πείσμα" "ή από υπερβολική πεποίθηση στη δύναμή σου".
"Όταν αποβλέπεις στα παιδιά" "μου φαίνεται απαραίτητο να τους δώσεις και μια γραμματική".
"Η γραμματική σου πάλε θα βασίζεται σε κάποιους κανόνες".
"Να λοιπόν που γίνεσαι φανατικός".
Δηλαδή πιστεύεις στους κανόνες.
Ρύθμιση της γλώσσας.
"Η μέθοδος που χρωστούμε να εφαρμόσουμε, απλή".
"Πρέπει να ξεδιακρίνουμε τον γενικό κανόνα" "και να καθιερώσουμε τον τύπο που ακούει τον κανόνα".
"Άλλη σωτηρία δεν έχει".
Και λέει "Όπως άπειρες φορές το κοπάνησα" σε επιστημονικό λόγο "το κοπάνησα" "η γραφή δεν μπαίνει σε λογαριασμό, η προφορά έχει σημασία".
Μην ξεχνάμε ότι ο Ψυχάρης ζούσε στο εξωτερικό.
Χιακής καταγωγής, έμαθε τη γλώσσα εκ των υστέρων.
Επομένως δεν είχε ακριβώς αίσθηση της γλώσσας.
Και είχε και αυτά που λέω, πίστευε ότι υπάρχουν οι άτεγκτοι γλωσσικοί νόμοι, τους οποίους πρέπει να υπακούμε για να έχουμε μία γλώσσα κανονισμένη, ρυθμισμένη.
Έτσι είναι απολύτως, είναι τόσο απόλυτος.
Δεν δέχεται συμβιβασμούς.
Μη βάλεις λόγια στοιχεία.
Έφτασε να επιτεθεί στον Τριανταφυλλίδη και να του πει άγρια πράγματα.
Ότι έκανε υποχωρήσεις στη γραμματική και έβαλε λόγια στοιχεία πιο πριν, που δεχόταν λόγια στοιχεία γιατί ήθελε να γίνει ακαδημαϊκός.
Επίσης βρίζει τον Παλαμά.
Όποιος δηλαδή έπαιρνε λόγια στοιχεία ήτανε στο στόχαστρο, αποτελούσε στόχο του Ψυχάρη.
Όμως χωρίς την παρουσία του Ψυχάρη το γλωσσικό δεν θα είχε λυθεί.
Να λέμε τα πράγματα όπως είναι.
Ο Ψυχάρης, με τις ιδέες το ως γλωσσολόγος με τη μαχητικότητά του ως ασυμβίβαστος αγωνιστής και με σωτηριολογικό σχεδόν πάθος να αποκτήσει η Ελλάδα ως επίσημη τη φυσική της γλώσσα Κατάφερε να εμπνεύσει, να κινητοποιήσει ανθρώπινο δυναμικό λογοτέχνες, επιστήμονες, καλλιτέχνες, φοιτητές, απλούς ανθρώπους που πίστεψαν στο κήρυγμα του για την επισημοποίηση της δημοτικής και αγωνίστηκαν γι' αυτό.
Έτσι το γλωσσικό ζήτημα πήρε τη μορφή και τις διαστάσεις ιδεολογικού κινήματος μάλλον παρά επιστημονικού ή λογοτεχνικού ρεύματος.
Χώρισε τους Έλληνες σε δύο βασικά στρατόπεδα.
Στους υποστηρικτές της δημοτικής λιγότερους και μαχητικότερους και στους οπαδούς της καθαρεύουσας, περισσότερους και λιγότερο μαχητικούς, από την σιγουριά της υπεροχής.
Άρα χωρίς τον Ψυχάρη, ό,τι κι αν πούμε ούτε ο δημοτικισμός θα είχε αποκτήσει τέτοια δύναμη ούτε η δημοτική θα έφτανε σχεδόν 100 χρόνια μετά στην αναγνώριση της ως επίσημης γλώσσας.
Τώρα τα αρνητικά του σημεία.
Συχνά είναι από άκομψος έως ανεπιτυχής.
Έχει γράψει ένα ωραίο βιβλίο "Μεγάλη Ρωμαίικη Επιστημονική Γραμματική".
Το 1929.
Μέσα από αυτό το βιβλίο παίρνω ένα απόσπασμα.
Επιστημονικό βιβλίο, γραμματική επιστημονική της ρωμαίικης γλώσσας, της νέας ελληνικής.
Περιγράφει τα φωνητικά.
"Οι άλλοι μας ήχοι μορφωνόντανε ως τώρα" "είτε με σφάληγμα", με κλείσιμο "σωστότερα μ' ένα πρωτοστούμπωμα" Εννοεί τα κλειστά σύμφωνα.
Λέμε ότι υπάρχει κλείσιμο στο στόμα.
"Είτε με πέρασμα, δηλαδή με μόρφωση στενάδας" Και πώς λέει τη γλωσσική κοιλότητα; "Μόρφωση στενάδας στο γλωσσόσπιτο".
"Ενώ οι προηγούμενοι γίνουνται μ' ένα κίνημα και σώνει".
Εννοεί είναι στιγμιαίο.
"Αυτός θέλει το λιγώτερο δύο κινήματα", ο φθόγγος.
"Λόγου χάρη ο ήχος "Τ" "θα βγει μ' ένα χτύπημα της γλώσσας στο γλωσσόσπιτο" "άμα δηλαδής έκοψε τον αέρα κι έπειτα του έδωσε δρόμο".
Κοίταξε γλώσσα που θέλει ως επιστημονική.
Καταλαβαίνετε ότι αυτό και μόνο, απωθούσε τους ανθρώπους.
Τους ανθρώπους δηλαδή που ήθελαν να ακολουθήσουν την απόλυτη θέση.
Ανιστορικά βλέπει τη γλώσσα και υποτίμησε πάρα πολύ την εξέλιξη της γλώσσας πατώντας σε αυτούς τους ανεξαίρετους νόμους.
Ήταν ευέξαπτος και επιθετικός, με έχθρες, με δυσαρέσκειες.
Έρχεται ο Χατζηδάκης τώρα.
Ο αντίπαλος, ο αντίποδας της διδασκαλίας του Ψυχάρη.
Πεθαίνει το 1941.
Γεννιέται το 1848.
Κι αυτός έγινε καθηγητής το 1885, όπως γίνεται και ο Ψυχάρης.
Είναι ο ιδρυτής της γλωσσολογίας στην Ελλάδα.
Έκτακτος καθηγητής γλωσσολογίας.
Μέχρι τον Χατζηδάκη δεν υπήρχε γλωσσολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Έκτακτος το 1885, και το 1890 τακτικός καθηγητής.
Έρχεται από τα μεγάλα ονόματα της γλωσσολογίας στη Γερμανία όπου είχε μαθητεύσει.
Από τον Γκέοργκ Κούρτιους, από τον Καρλ Μπρούκμαν.
Αυτά είναι πολύ μεγάλα ονόματα.
Από τον Ντελμπρίκ, που έκανε και σύνταξη.
Και βέβαια κοντά εδώ είχε τον Κωνσταντίνο Κόντο Τον Παπαρρηγόπουλο, τον Κουμανούδη.
Λένε λοιπόν ότι ο Χατζηδάκης υπήρξε πολέμιος της δημοτικής.
Πράγματι, εάν το δει κανείς από το ότι δεν υπεστήριξε να γίνει επίσημη γλώσσα η δημοτική, είναι πολέμιός της.
Εάν όμως θέλει να δει ποιος μελέτησε τη δημοτική γλώσσα διαλέκτους, ιδιώματα, δημοτική γλώσσα Αυτός που μελέτησε και έχει τις παραπομπές ατελείωτες είναι ο Γεώργιος Χατζηδάκης.
Δεν είναι ο Ψυχάρης, ο Τριανταφυλλίδης, κανένας.
Είναι ο Γεώργιος Χατζηδάκης.
Μπαίνει στον στίβο τον επιστημονικό και αρχίζει και διαλύει.
Αιολοδωρική θεωρία, ότι αυτά τα έγραφαν με "αι".
Λέει ότι η νέα ελληνική προέρχεται από τη μεσαιωνική.
Η μεσαιωνική πάει στην αλεξανδρινή κοινή.
Η αλεξανδρινή κοινή πάει στην αττική.
Δείχνει τη διαδρομή Δεν έχει καμία σχέση να κάνεις το άλμα και να πας από τα νέα ελληνικά στην αιολοδωρική σαν να μην υπήρξε Ελληνισμός επί αιώνες τόσους που μεσολάβησαν.
Καμιά φορά με αυτά τα άλματα θέλεις να αποδείξεις κάτι και κάνοντας το μεγάλο άλμα, χάνεις το μεσοδιάστημα.
Χάνεις την παράδοση, τη συνέχεια, τα πάντα.
Λοιπόν, αυτός είναι.
Είναι ο κατεξοχήν θεμελιωτής της σπουδής της δημοτικής γλώσσας.
Λέει ο Χατζηδάκης για τα δικαιώματα της Δημοτικής "Αι φράσεις βάρβαρον, διεφθαρμένον, ελεεινόν ιδίωμα ή διάλεκτος ή γλώσσα" "λεγόμεναι επί της δημώδους, της απλής λαλουμένης ημών γλώσσης" "είναι και ασεβείς και ημαρτημέναι".
"Είναι ασέβεια και άκρα καταισχύνη" "να ονομάζομεν το από 15 και πλέον αιώνων" "πνευματικόν όργανον του έθνους ημών" "βάρβαρον και διεφθαρμένον".
Τώρα τα λέει αυτά ο Χατζηδάκης σε μία σχολή που είναι αρχαϊστές και που γίνεσαι ύποπτος δηλαδή θέλει παλικάρια μεγάλη για να το πεις αυτό.
στη σχολή που υποστήριζε την καθαρεύουσα και την αρχαΐζουσα.
Η κανονικότητα της προφορικής γλώσσας.
Λέγανε για τη δημοτική ότι είναι ακανόνιστη, δεν έχει γραμματική, τίποτε.
Λέει λοιπόν "Άτοπος είναι ο λόγος ο πολλάκις προφερόμενος" "ότι τούτο ή εκείνο το φαινόμενο είναι του λαού" "είναι χυδαίον και επλάσθη υπό αμαθών, επομένως δεν έχει λόγον ".
"Δύναμαι να διαβεβαιώσω τους ταύτα προφέροντας" "ότι πολλώ μείζων κανονικότης και τάξις παρατηρείται" "ύπο των επιμελών εξεταστών εν τη γλώσση εκείνου του χωρικού" "όστις ουδέποτε ανέγνωσε βιβλίον ουδ' εξήλθεν εκ της κώμης αυτού" "η εν τη γλώσση τη εν Αθήναις ύφ' ημών λαλουμένη".
"Η γλώσσα του λαού δεν είναι άλογος και ακανόνιστος".
Μέση οδό παίρνει και ο Χατζηδάκης.
Λέει όχι στους αρχαϊστές και λέει όχι στους δημοτικιστές.
Και δέχεται τα πυρά και από τους δύο.
Ο Χατζηδάκης ήθελε την απλή καθαρεύουσα γιατί ακόμα, είναι αλήθεια, η δημοτική τότε δεν είχε δουλευτεί.
για να είναι γλώσσα διοίκησης, επιστήμης, και λοιπά.
Θέλει να γίνει η συνάντηση αβίαστα καθαρεύουσας και δημοτικής και αυτό που θα βγει, να είναι η γλώσσα.
Λέει λοιπόν "Έχομεν δύο ρεύματα" "το της γραφομένης και το της λαλουμένης παραλλήλως ρέοντα" "άτινα εισβάλλουσιν αδιαλείπτως εις άλληλα" "ήτοι προσεγγίζουσιν αλλήλοις ο προφορικός και γραπτός ημών λόγος".
"και η αφομοίωσις βαθμηδόν επιτελείται".
"Δήλον άρα ότι η προσέγγισις, η ταύτισις σχεδόν" "θα τελεσθή ημέραν τινά".
Για τον Χατζηδάκη, λοιπόν.
Μεγάλο μέρος του συγγραφικού του έργου είναι για το γλωσσικό ζήτημα, αλλά όχι το μεγαλύτερο.
Ευτυχώς ασχολήθηκε με πολλά άλλα.
Δέχεται την ομόχρονη διγλωσσία δηλαδή το να είναι καθαρεύουσα και δημοτική μία πραγματικότητα και υποστηρίζει τα ιστορικά δικαιώματα της προφορικής γλώσσας όσο κανένας άλλος.
Στην ουσία δημοτικιστής, στην πράξη καθαρευουσιάνος.
Του επιτίθενται και βγαίνει κάποια στιγμή και λέει, απαντώντας κυρίως στον Κρουμπάχερ "Δύναμαι να είπω μετά παρρησίας και άνευ τινός περιαυτολογίας" "ότι περισσότερα διέπραξα εγώ" "υπέρ της ερεύνης των δημοτικών διαλέκτων" "καίτοι δεν μεταχειρίζομαι αυτάς εν τω γραπτώ λόγω" δηλαδή έκανε περισσότερα "ή πάντες ομού οι φίλοι του κ.
Κρουμπάχερ" "οίτινες αεί μεν ανά στόμα έχουσι την νέαν γλώσσαν" "ουδέν δε αξιόλογον" "υπέρ της επιστημονικής αυτής ερεύνης κατώρθωσαν".
Έχει το θάρρος να το πει, και είναι η αλήθεια αυτή βέβαια.
Αλλά η μεγάλη αντίφαση υπάρχει.
Ο κύριος γνώστης της δημοτικής εάν υπεστήριζε τη δημοτική θα είχαμε αποφύγει ακρότητες και χάσιμο χρόνου και αυτόν τον εμφύλιο και θα είχε πάει και η δημοτική σε καλύτερο δρόμο, σε καλύτερη μορφή.
Τελειώνω.
Τι βγήκε από το γλωσσικό; Ένα καλό ήταν η ευαισθητοποίηση του κόσμου.
Οι Έλληνες πήραν θέση στο γλωσσικό.
Υποστήριζαν το ένα, άκουγαν το άλλο, διάβαζαν.
Καλό η ευαισθητοποίηση.
Κακό ο γλωσσικός εμφύλιος.
Ορεστειακά, Ευαγγελικά.
Η κοινή νέα ελληνική τι είναι; Προϊόν σύνθεσης, προσέξτε, όχι ανάμειξης.
Μικτή είναι μια γλώσσα που ανακατεύει.
Στη γλώσσα δεν γίνεται ανακάτεμα.
Λέω συχνά ότι η γλώσσα δεν είναι μίξερ.
Η γλώσσα δεν ανακατεύει, επιλέγει.
Έγινε μια σύνθεση, λοιπόν με βάση τη μητροδίδακτη γλώσσα, τη δημοτική και πάρα πολύ επηρεασμένη σε γραμματικό, συντακτικό επίπεδο από τη λόγια.
Δεν γινόταν αλλιώς, 20 χρόνια γραφόταν η λόγια γλώσσα επίσημα.
Έτσι το 1976 με τον Καραμανλή, που καθιερώνει τη δημοτική ως επίσημη γλώσσα που τη λέει νεοελληνική χωρίς ακρότητες δεν γίνεται επανάσταση.
Αν είχε γίνει πιο πριν και δεν είχε γίνει αυτή η συνάντηση θα γινόταν επανάσταση Όμως είχε προχωρήσει αυτή η σύνθεση.
Όταν έγινε το 1976 η αλλαγή η πρώτη δεκαετία ήταν μια συμφορά για τη χρήση της γλώσσας.
Βρέθηκαν οι άνθρωποι να γράφουν ξαφνικά δημοτική χωρίς να την ξέρουν ποτέ.
Άρχισε ο συμβολαιογράφος, ο νομικός, ο επιστήμονας να συντάσσει έγγραφα χωρίς να ξαναγράψει.
Και νόμιζε ότι αν έχει λόγια γλώσσα πρέπει να τη μεταφράσει.
Ότι πρέπει να την πει δημοτική γιατί δεν επιτρέπεται.
Τότε είναι που κάθε "ως" πέρασε να γίνει "σαν" και όλα αυτά.
Μία χυδαιότητα στη γλώσσα την πρώτη δεκαετία.
Μετά σιγά-σιγά υπήρξανε αντιδράσεις.
Κάποια στιγμή το έχω πει υπήρξε αντίδραση από τον ελληνικό γλωσσικό όμιλο.
Ελύτης Σκιαδάς εγώ, ο Χατζηκυριάκος Γκίκας ο Νικολαΐδης, ο Γιώργος ο Χειμωνάς βγήκαμε και διαμαρτυρηθήκαμε δημόσια με μία ανακοίνωση για την κακή χρήση της γλώσσας και για τη διάσπαση της συνέχειας.
Και αυτό θέλω να πω ότι γέννησε μία συζήτηση τότε από τις στήλες της "Καθημερινής".
Ο Μπελεζίνης έγραφε κατά του ομίλου εγώ έγραφα υποστηρίζοντας τις θέσεις του ομίλου.
Γενικά υπήρξε μια συνειδητοποίηση ότι δεν πάει άλλο αυτό το πράγμα.
Βέβαια θέλει πολλή δουλειά.
Κλείσαμε το γλωσσικό ζήτημα και τώρα τελειώσαμε; Βρεθήκαμε με το πρόβλημα της ποιότητας της γλώσσας.
Γιατί; Εργαλειακή αντίληψη, λέω.
Όταν δεν πιστεύεις ότι η γλώσσα είναι άξια δηλαδή ο πολιτισμός, ιστορία, η σκέψη, η ταυτότητά σου και τη βλέπεις απλά ως τρόπο συνεννόησης υποβαθμίζεις τη γλώσσα και δεν την υπηρετείς και σωστά.
Το δεύτερο είναι ελλιπής γλωσσική κατάρτιση των παιδιών στο σχολείο.
Μέγα πρόβλημα.
Σε αυτή την αίθουσα είναι πολλοί εκπαιδευτικοί.
Μέγα πρόβλημα.
Όχι ότι τα παιδιά είναι αγράμματα.
Αλλά έχουν βασικές ελλείψεις.
Πού οφείλεται αυτό; Στον τρόπο διδασκαλίας; εγώ υποστηρίζω και με το νέο βιβλίο που έβγαλα, τη γραμματική ότι πρέπει να φύγουμε από τον φορμαλισμό, την τυποκράτεια να περάσουμε στην ουσία της γλώσσας.
Η ουσία της γλώσσας είναι η σύνταξη και γραμματική, ο μηχανισμός.
Ο μηχανισμός αυτός πρέπει να διδαχθεί σωστά με έναν άλλο τρόπο, μία ανανέωση της διδασκαλίας, και να φύγουμε από την έμφαση στην απλή κλίση και σε τέτοια πράγματα.
Άλλη είναι η γλώσσα.
Από εκεί πρέπει να ξεκινήσουμε να τραβήξουμε το παιδί να αγαπήσει τη γλώσσα και μετά μπορούμε να το βάλουμε σε όλα τα μονοπάτια.
Τι πρότυπα έχουν οι μαθητές μας; Διαβάζουν και έχουν επαφή με πρότυπα γλώσσας; Δυστυχώς όχι.
Και αυτά τα ελληνικά που ακούνε και η ενασχόλησή τους είναι πάρα πολύ περιορισμένη κρεμασμένη από την τηλεόραση, το κινητό και το διαδίκτυο.
Αφιερώνουν ελάχιστο χρόνο σε επαφή με πρότυπα κείμενα.
Και βέβαια περιορισμένη γνώση των παιδιών αυτών από το σύστημά μας με τη διαχρονία της γλώσσας, με τα παλιότερα ελληνικά μας.
Άρα ένα κομμάτι λεξιλογίου και δομών τους είναι από ξένο έως απρόσιτο.
Και βεβαίως δεν υπάρχει αυτομόρφωση.
Δηλαδή δεν ανοίγει γραμματική, λεξικό, κάτι να διαβάσει δεν διαβάζει κάτι απ' αυτά.
Με θεία φώτιση και με πλήρη εγκατάλειψη και απάρνηση τη γλώσσα δεν τη μαθαίνεις, είναι έργο ζωής.
Ξεκινάς από τα δύο σου χρόνια και τελειώνει τη στιγμή που εγκαταλείπεις τον κόσμο.
Όλη σου τη ζωή είναι έργο ζωής.
Τι κάνεις; Αυτά που έμαθες βασικά στην κρίσιμη ηλικία, στο τέλος του Δημοτικού σχολείου τα βελτιώνεις και τα εμβαθύνεις στο Γυμνάσιο, Λύκειο και σε όλη σου τη ζωή.
Αυτό κάνεις μία βελτίωση, μία εμβάθυνση.
Αλλά αυτό προϋποθέτει και συνειδητή στάση απέναντι στη γλώσσα ως αξία.
Το κάνουμε αυτό; Ας κάνουμε την αυτοκριτική μας. Εγώ πιστεύω ότι εκεί υπάρχει πρόβλημα στην ποιότητα των ελληνικών που μιλάμε και γράφουμε. Τελείωσα εγώ. Εγώ τελείωσα. Απόδοση Διαλόγων Δήμητρα Αγγελάκη Υπότιτλοι AUTHORWAVE