Раздзел трэці III 4
Мірошка некалькі разоў прыходзіў у святліцу маленькай князёўны. Напачатку ён вельмі палохаўся, стаяў як укопаны, крок баяўся ступіць па гладкай бліскучай падлозе. Соф'я весела смяялася. — Чаго ты баішся? Бяжы за мною!
Пад прыглядам карміцелькі Тадоры дзеці пачыналі бегаць, гуляць у хованкі або разглядваць старыя жоўтыя пергамены і нават спрабаваць чытаць іх. Потым Соф'ю вялі абедаць, а Мірошка ішоў да Клімяты Аднарука, разам з якім жыў у каморцы. Клімята ў гліняным гаршку варыў гарох з мясам. Яны бралі драўляныя лыжкі, і пачынаўся абед.
— Еш, Мірошка, — падахвочваў Клімята. — Трэба табе сіл набірацца, расці. Калі я памру, Полацкі летапіс дапісваць будзеш.
У ціхія летнія ночы, калі неба на ўсю сваю агромністую шыр было засеяна залатымі зярнятамі зор, Клімята з Мірошкам узбіраліся на званіцу кукейноскай царквы. Заціхаў горад, змаўкалі галасы людзей, зрэдку перагукваліся на забаролах воі, і паступова глыбокі сон, як цёплы мяккі воск, залепліваў людзям вочы. Толькі адно неба заставалася бяссонным, жывым.
— Глядзі, Мірошка, — пераходзячы на шэпт, гаварыў Клімята, — глядзі, колькі зорак гарыць над намі. Ведаць бы, што там, наверсе, дзеецца. Памру, а не даведаюся. Шкада… Страх мяне бярэ. Здаецца часам, што нечае вока глядзіць з нябёсаў проста ў душу і не схавацца ад яго ні за якой сцяною.
Ён замаўкаў, потым шаптаў далей:
— Хто запаліў гэты вечны агонь? У пергамене эфесца Геракліта Цёмнага напісана: «Гэты космас, адзін і той жа для ўсяго існага, не стварыў ніхто ні з багоў, ні з людзей, але ён заўсёды быў, ёсць і будзе вечна жывым агнём, які то ўзгараецца, то затухае».
Клімята хрысціўся, і Мірошка бачыў ягоны спакутаваны твар і дзівіўся — такі непадобны быў начны перапісчык пергаменаў на таго, вясёлага, усмешлівага, упэўненага, які раніцою вучыў дзяцей у школе.
— Страшна мне ад думак такіх, — прызнаваўся Клімята Мірошку. — Не ў божай царкве, не на святой званіцы думкі такія грахоўныя, д'ябальскія павінны прыходзіць, а ў пекле, у вогненнай смале. Геракліт Цёмны, напэўна, ужо даўно ў пекле…
Усплываў над Кукейносам, над ракой і туманнымі лясамі лёгкі месяц — нябесны човен. Ён спачатку быў ярка-чырвоны, потым жаўцеў і ў рэшце рэшт рабіўся срабрыста-белым як снег.
— Чаму месяц такі белы? — пытаўся Мірошка ў Клімяты і, не дачакаўшыся адказу, сам тлумачыў перапісчыку пергаменаў: — Туды дзікія гусі ў вырай адлятаюць. Ад іхняга пер'я месяц белы. Так мне бацька казаў.
— Не веру Геракліту Цёмнаму, — страсна маліўся, шаптаў Клімята. — У тройцу веру — у бога-айца, у бога-сына і ў святога духа. Веру табе — чуеш, божа!
Ён знясілена, з мокрым ад поту лбом глядзеў у начны змрок, вочы блішчалі, пад вачамі трапяталі суровыя цені. Адказу чакаў ён, таемнага знаку, нейкага слова, але маўчала неба, маўчала ноч.
Мірошку падабалася гуляць з маленькай князёўнай. Жоўты пясок, з якога будуеш непрыступную крэпасць, матылёк, які ўяўляецца вогненнаротым страшным драконам, робяць роўнымі ўсіх дзяцей, дзе б яны ні нарадзіліся — у багатым цераме або ў крытай галлём і саломай зямлянцы. Соф'і, адчуваў ён, таксама было цікава гуляць з ім. Яна не ведала шмат чаго, што ведаў ён. Яна была пакаёвай кветкай, якая баіцца холаду і ветру, спёкі і дажджу.
Мірошка вучыў князёўну разумець мову прыроды, якую добра вывучыў у Гарэлай Весі, амаль кожны дзень ходзячы з Якавам у пушчу. Калі земляныя чарвякі выпаўзаюць наверх — на непагоду. У які бок кладзецца спінаю жывёла, з таго боку вецер будзе. Конь кладзецца на зямлю летам перад мокрым надвор'ем, зімою — перад снегам. Ён не задумваўся — трэба гэта ведаць князёўне або не. Яму падабалася вучыць. Сам таго не падазраючы, ён хацеў быць падобным на Клімяту, на свайго настаўніка.
Дабранега ўважліва сачыла за гульнямі дзяцей. Аб кожным іхнім кроку даносілі ёй чалядніцы. Княгіня з радасцю заўважыла, што падчарыца робіцца весялейшаю і ласкавейшаю.
Вячка бываў у Кукейносе наездамі. Абпаліў бровы каля паходных вогнішчаў. Скура на твары пасмуглела, стала цвёрдаю, як бубен. Даведаўшыся, што дачка пасябравала з хлопчыкам-смердам, князь загадаў прывесці Мірошку да сябе ў святліцу.
— Ты хто? — спытаўся ён.
Мірошка ад разгубленасці як язык праглынуў. Да гэтага часу Вячку даводзілася яму бачыць толькі зводдаль.
Вячка сядзеў, не зняўшы з плячэй паходнае чырвонае карзно. Скураныя боты былі запыленыя, стаптаныя.
— Ты вучышся ў перапісчыка пергаменаў Клімяты? — устаў, падышоў да Мірошкі Вячка.
Мірошка нясмела кіўнуў галавою, адказаў:
— Вучуся.
— Які ж ты, брат, палачанін, калі слова сказаць баішся? — усміхнуўся Вячка.
— А я не палачанін, — глянуў на князя Мірошка. — Я з Гарэлай Весі.
— Адкуль? З Гарэлай Весі? Пачакай-пачакай… Гэта над Свіслаччу, у вотчыне князя Рагвалода Свіслацкага? Дык гэта цябе мой дружыннік ад ваўкоў выратаваў?
— Мяне, — з палёгкай і радасцю выдыхнуў Мірошка.
— Вунь яно што, — засмяяўся Вячка. — А ў мяне твой зямляк ёсць. Сам таксама з Гарэлай Весі, а ўсім кажа, каб называлі яго Якавам Палачанінам. У лоўчыя напрасіўся.
— Якаў у Кукейносе? — аж прысеў ад здзіўлення і шчасця Мірошка. — Яго ж забілі друцкія воі.
— Жывы твой Якаў Палачанін. Такіх, як ён, вёрткіх і хутканогіх, няпроста забіць. Бяжы на стайню да старшага канюшага Амялляна. Там яны з Якавам на заўтрашнія ловы коней рыхтуюць.
Адвесіўшы князю паклон, Мірошка стрымгалоў кінуўся з церама на стайню. Спяваць яму хацелася, куляцца цераз галаву. Якаў знайшоўся! Якаў побач з ім, у Кукейносе! Па дарозе Мірошка ледзь не збіў з ног сядзельнічага Міхала і атрымаў ад яго добрую аплявуху.
Якаў з канюшым Амяллянам заліваў трэшчыну на конскім капыце воскам. Конь быў падвязаны, падцягнуты вяроўкаю да высокага слупа з перакладзінаю, і пярэднія ногі ў яго не краналіся зямлі. У вялікіх конскіх вачах трымцеў страх.
— Якаў! — крыкнуў Мірошка.
Якаў азірнуўся і ў адзін скок апынуўся побач з ім, абняў за плечы, моцна прытуліў да сябе.
— Братка мой, — аж задыхаўся ад хвалявання Якаў.— Вось мы й сустрэліся. А я думаў, што адзін застаўся, што ўсіх вас пабілі ці ў палон пагналі. А дзе твая маці?
— Мамку ваўкі загрызлі,— сумна адказаў Мірошка. Слёзы пакаціліся па загарэлых шчоках.
— Ну, не плач, не плач, — пачаў супакойваць яго Якаў, хоць і сам гатоў быў заплакаць. — Будзем разам жыць. Не кінем адзін аднаго. Праўда?
— Праўда, стрый, — кіўнуў галавою Мірошка. Яму ўсё ніяк не верылася ў тое, што ён адшукаў Якава, што стаіць побач з ім. Узмужнеў, падрос Якаў за гэты час. Плечы шырока разгарнуліся, рукі і ногі наліліся няўтрымнай сілай, над верхняй губою цвёрда праклюнуўся чорны пушок.
— Амяллян, адпусці мяне, — папрасіўся Якаў у канюшага. — З браценнікам хачу пагаварыць. Браценніка сустрэў.
Вялізны доўгавалосы Амяллян ласкавым сінім вокам зірнуў на Мірошку, хітра падміргнуў яму, сказаў Якаву:
— Ідзі. Я ўжо тут адзін спраўлюся. Але помні, што заўтра едзем на ловы.
— Помню, Амяллян, — радасна ўсміхнуўся, бліснуў белымі зубамі Якаў.
Яны падышлі да гарадскога вала, селі каля яго, прыхіліўшыся да цвёрдай як камень гліны. Трэшчынкі беглі па гліне. Сонца добра напякло яе.
— Дасталося нам з табою, — грызучы травінку, сказаў Якаў.— Ты на якой рабоце ў Кукейносе? Кухаркам дровы падносіш?
— Не, Якаў. Я за ўнота ў перапісчыка пергаменаў Клімяты Аднарука. Памагаю яму. Чытанню і ліку ён мяне вучыць.
— Чытанню? — здзівіўся Якаў.— Трэба ж… Пашанцавала табе, Мірошка. Ану пачытай, што ў мяне на спіне напісана.
