Milestones in the History of the Language Issue (4)
"Όταν το απλούν ύφος είναι καθαρόν" "από ξένων είτε λέξεων είτε φράσεων", όλοι είναι κατά των ξένων λέξεων "είναι εμφαντικόν οπωσδήποτε και ικανόν" "να εκθέσει πάσαν ύλην επιστημονικήν".
"Δια τι να λογίζηται εκσυρρικτέον;" Τι κάνει ο Μοισιόδαξ.
Πρώτα-πρώτα επιμένει πάρα πολύ να χρησιμοποιεί τον όρο "ύφος".
Προσέξτε, δεν μιλάει για άλλη γλώσσα, μα για άλλο ύφος.
Επομένως αυτό που λέμε οι γλωσσολόγοι αργότερα ότι στην ελληνική δεν έχουμε διγλωσσία δεν έχουμε δύο γλώσσες άλλες αλλά έχουμε διφυΐα, διμορφία, καθαρεύουσα και δημοτική.
Ήδη επισημαίνεται κάπως πιο θεωρητικά από τον Μοισιόδακα.
Μιλάει συνειδητά για ύφος άλλο, όχι για άλλη γλώσσα.
Το δεύτερο η κοινή βέβαια του Μοισιοδάκος είναι ανάμεσα στη δημοτική και στην καθαρεύουσα.
Το τρίτον σε απαιτητικά κείμενα, το λέει πάει σε υψηλότερο ύφος.
Λογιότερη δημοτική το λέμε αργότερα.
Προσέξτε και κάτι άλλο είναι ο πρώτος, πριν από το Κοραή, που μιλάει για διόρθωση.
Τι σημαίνει διόρθωση; Να πάρω τους γραμματικούς και συντακτικούς τύπους και όπου είναι πολύ δημοτική, προφορική, χυδαία γλώσσα να κρατήσω αυτούς τους τύπους από τη λόγια.
Αυτό είναι διόρθωση.
Περνάμε στη δεύτερη σύγκρουση.
Αδαμάντιος Κοραής, Παναγιωτάκης Κοδρικάς.
Όταν μιλάμε για τον Κοραή λέμε για κάποιον κορυφαίο.
Γράφει τις απόψεις του, "Αυτοσχέδιοι στοχασμοί" "περί της ελληνικής παιδείας και γλώσσης".
Ο Κοραής έχει εκδώσει 60 βιβλία.
Εξέδιδε κείμενα αρχαία για να μορφώσει τους Έλληνες πιστεύοντας ότι πρέπει να μορφωθούν οι Έλληνες να ξυπνήσουν, να αφυπνιστούν να φωτιστούν, Διαφωτισμός ώστε μετά να πάρουν και τα όπλα, να ξεσηκωθούν.
Υπάρχει ένα βιβλίο το οποίο έχει ανατυπωθεί και θα ήταν καλό να το έχει κανείς.
Το 1833, πεθαίνει ο Κοραής τότε μαζεύουν οι μαθητές του και οι συνεργάτες του και εκδίδουν τη "Συλλογή των εις την Ελληνικήν Βιβλιοθήκην" και "Τα Προλεγόμενα του Κοραή" Γιατί σε κάθε έκδοση, ο Κοραής Εξέδιδε τον Ηλιόδωρο για παράδειγμα έβαζε προλεγόμενα.
Στα προλεγόμενα έβαζε αυτοσχέδιους στοχασμούς όπως τους λέει, και μιλούσε για να διδάξει περί της παιδείας, περί της γλώσσας, όλα αυτά τα θέματα.
Γι' αυτό το κείμενό του δεν είναι μόνο η έκδοση, ο σχολιασμός.
Πάντοτε έχει και αυτά τα προλεγόμενα.
Αυτά λοιπόν βγαίνουν το 1933 στο Παρίσι.
Βρισκόμαστε πια στην κύρια φάση για το γλωσσικό ζήτημα.
Μπορούμε να θεωρήσουμε τη σύγκρουση Μοισιοδάκος και Βούλγαρη την αρχή της σύγκρουσης εδώ τώρα είμαστε στο μέσον της σύγκρουσης.
Εδώ γίνονται δύο στρατόπεδα.
Αυτοί που υποστηρίζουν τον Κοραή, και οι απέναντι.
Με τον Κοραή είναι ο Κωνσταντίνος Κούμας είναι ο Άνθιμος Γαζής, εν μέρει ο εκδότης του "Λόγιου Ερμού" Είναι ο Νεόφυτος Βάμβας, που μετά απομακρύνθηκε είναι ο Θεόκλητος Φαρμακίδης, ο Κωνσταντίνος Βαρδαλάκος Βενιαμίν ο Λέσβιος ο Στέφανος Οικονόμος, όχι ο Κωνσταντίνος Κωνσταντίνος Κοκκινάκης, Δημήτριος Δάρβαρης την οικογένεια του Βαρσάκη Γεώργιος Χρυσοβέργης έμμεσα ο Αθανάσιος Ψαλίδας, ο Θεόφιλος Καΐρης ο περίφημος, και σε νεότερους χρόνους ο Σπυρίδων Τρικούπης.
Αυτοί ήταν Κοραϊστές, περισσότερο λιγότερο.
Απέναντι τώρα.
Παναγιωτάκης Κοδρικάς, ο Φαναριώτης, ο λόγιος Νεόφυτος Δούκας, μεγάλη φυσιογνωμία.
Στέφανος Κομητάς, μέγα ανάστημα ο Κωνσταντίνος Οικονόμος, αρχικά ήταν με τον Κοραή μετά πέρασε σε μία αντίθεση ο Αθανάσιος Πάριος, βέβαια ο Αθανάσιος Χριστόπουλος εναντίον του Κοραή ο Ιωάννης Βηλαράς εναντίον του Κοραή, και βεβαίως δυστυχώς και ο Διονύσιος Σολωμός όταν διακωμωδεί και σατιρίζει τους λογιωτάτους, σατιρίζει τον Κοραή ο Ιακωβάκης Ρίζος Νερουλός και ο ημέτερος Απόστολος Αρσάκης.
Ο Απόστολος Αρσάκης ήταν στην πλευρά των συντηρητικών στη γλώσσα όχι των Κοραϊστών.
Τι έλεγε λοιπόν ο Καραής; Η γλώσσα είναι προϋπόθεση για την απόκτηση παιδείας και η απόκτηση Παιδείας προϋπόθεση για τον φωτισμό των Ελλήνων, τον Διαφωτισμό.
Άρα θα δώσουμε βάρος στη γλώσσα πια.
Πρέπει να είναι η απλή, αλλιώς δεν θα διδάξω τον λαό.
Γι' αυτό κάνει τις εκδόσεις του στην απλή γλώσσα.
Πρότυπο του Κοραή είναι η Γαλλία.
Έχει γίνει Επανάσταση κοινωνικοπολιτικές, ιδεολογικές αλλαγές ο Κοραής είναι ο προοδευτικός, ο Γάλλος, γαλλοθρεμμένος και είναι εκεί.
Μπορεί ο Κοραής να μην είναι ο πρώτος, όπως είδαμε αλλά είναι αυτός που είχε το κύρος.
Δηλαδή το βάρος στην απλή γλώσσα έρχεται με τον Κοραή.
Όχι με τους προηγούμενους, δεν μπορούσαν να επηρεάσουν.
ο Δημαράς γράφει κάπου για τον Κοραή "Εκδίδει παραινέσεις" "ως διαταγάς σχεδόν ακουομένας" "εις τόπους κατά τριακοσίας λεύγας απέχοντας".
Έτσι λοιπόν.
Παραινέσεις που ήταν σαν διαταγές.
Για τους μαχητές, ο Κοραής ήταν εξιδανικευμένη μορφή.
Ο Κοραής εξ ιδιοσυγκρασίας δεν ήθελε τις ακρότητες, ήταν υπέρ της συνθέσεως.
Ήταν στην αριστοτελική μεσότητα.
Έτσι εισηγείται τη μέση οδό.
Όχι η ακαλλιέργητη, η γλώσσα η χυδαία.
Όχι η ιδιωματική γλώσσα η διαλεκτική, τη λέει γλωσσηματική.
Όχι η αρχαΐζουσα ελληνική, έξω από τα άκρα.
Ναι στην κοινή γλώσσα, στην προφορική, την απλή.
Υπό δύο προϋποθέσεις.
Καθαρμός από τις ξένες λέξεις και διόρθωση.
Να διώξουμε στοιχεία γραμματικής και άλλα που τα θεωρούσε και ο Κοραής ως εξέλιξη, ότι είναι διεφθαρμένα ότι κάπου χάλασαν τη γλώσσα και στη θέση τους να βάλουμε πιο συντηρητικά, λόγια στοιχεία.
Άρα καθαρμός, διόρθωση βάση του Κοραή.
Για ποια σχέση; Για την λεγόμενη μέση οδό.
Όχι χυδαία, όχι ελληνική αρχαΐζουσα όχι ιδιωματική, μα η απλή προφορική.
Ακούστε τις θέσεις του Κοραή και τη γλώσσα του.
Ανοιχτά υπέρ της κοινής.
Είχε δε και ένα ύφος το οποίο ήταν αποφθεγματικό ύφος αφοριστικό μαζί Ένα ύφος το οποίο γινόταν να το μεταφέρεις και να αναφέρεσαι σ' αυτό.
"Ηύξησε την άγνοιαν και της παλαιάς και της νέας γλώσσης" "η επικρατήσασα έως τώρα κακή και διεστραµµένη συνήθεια" "να καταφρονώµεν την νέαν" "την οποίαν µόνην είναι δυνατόν να φέρωµεν εις τελειότητα".
"Καιρός είναι να ελευθερωθώμεν από ταύτην την πρόληψιν".
Συνεχίζει, "Πρέπει να γυμναζόμεθα εξαιρέτως" "εις το να καλλύνωμεν και να διορθώνωμεν" "όσον είναι δυνατόν την Γλώσσαν" την οποίαν εθηλάσαμεν με το γάλα" "και εις μόνην την οποίαν εσυνειθίσαμεν να εξηγώμεν" "ό,τι συλλογιζόμεθα".
"Ημείς έχομεν χρείαν μεγάλην" "να γράφωμεν εις την γλώσσαν, εις την οποίαν και νοούμεν" "εάν θέλωμεν και τα νοήματα ημών να κανονίσωμεν" "και την γλώσσαν ικανήν να τα εκφράζη να καταστήσωμεν".
Άγια τώρα, "Όστις χωρίς ανάγκης γράφει Ελληνιστί" αρχαϊστί δηλαδή "καταφεύγει εις γλώσσας" "της οποίας την σήμερον δεν είναι πλέον κριταί" κανένας να κρίνει αν είναι σωστό ή λάθος "και δεικνύει με τούτο" "ότι φοβείται να γράψη εις την κοινήν διάλεκτον" "της οποίας το δικαστήριον ευρίσκεται εις το ζων έθνος".
"Όστις γράφει Ελληνιστί" "μετ' ολίγους χρόνους, και συχνά, μετ' ολίγας ημέρας" "θέλει λησμονηθή και αυτός και τα συγγράμματά του".
Πάει σε κανονιστικές ρυθμίσεις.
Καθαρμός.
"Πρώτον αποτέλεσμα καλόν" "είναι ο καθαρμός της γλώσσης από αλλοφύλους λέξεις".
"Εις τίνα δεν είναι γνωστόν ότι εις πολλούς τόπους" "ονομάζονται τα πράγματα με λέξεις Ιταλικάς και Τουρκικάς".
"Όχι διότι λείπει από την γλώσσαν εμφύλιος λέξις" "αλλά διότι δεν γνωρίζεται εις τον τόπον εκείνον" "όπου ονομάζεται το πράγμα με αλλόφυλον λέξις".
Λέει "Είναι εντροπή εις Γραικών" επειδή ο Έλληνας είναι όλα αυτά που λέγαμε για τον Κοραή, η λέξη για τον Έλληνα είναι ο Γραικός.
Παρένθεση, η λέξη Γραικός είναι μία παλιά λέξη.
Γιατί κατηγορούν τον Κοραή ότι την εισάγει.
Οι Γραικοί, απ' όπου και το Graeci αργότερα είναι οι κάτοικοι της Γραίας, και αναφέρονται ήδη στον Αριστοτέλη ότι είναι πριν από την ονομασία των Ελλήνων.
Επομένως αυτά είναι πολύ πρόχειρα να λες ότι το Γραικός "Είναι εντροπή εις Γραικών" "καθ' υπόθεσιν Σμυρναίον, να ονομάζη τουρκιστί" "πράγμα το οποίον ο πλησιόχωρος αυτού Χίος" "ονομάζει γραικιστί".
"Εις τον Κερκυραίον, ιταλιστί, του οποίου το γραικόν όνομα" "σώζεται εις την γείτονα Πελοπόννησον".
Χρησιμοποιήστε τα ελληνικά που είναι γύρω-γύρω και όχι τις τουρκικές ή τις ιταλικές λέξεις.
Καθαρμός.
Τα σκληρά τώρα.
"Η από τους ξένους δάνεισις" "ή να το είπω καθαρώτερα, ψωμοζήτησις λέξεων και φράσεων" "από τας οποίας γέμουσιν αι αποθήκαι της γλώσσης" "σιμά της ατιμίας" "δίδει και παντελούς απαιδευσίας, ή και ηλιθιότητος, υπόληψιν".
"Η χρεία την οποίαν από τας άλλας έχει η ημετέρα, είναι πολλά ολίγη".
"επειδή παραστέκει σιμά της η υπέρπλουτος αυτής μήτηρ" "έτοιμη να δώση εις αυτήν ό,τι της λείπει".
Διόρθωση.
"Διόρθωσιν ονομάζω της γλώσσης" "όχι μόνον τον μετασχηματισμόν" "διαφόρων βαρβαρομόρφων λέξεων και συντάξεων" "αλλά και την φυλακήν", τη διατήρηση "την φυλακήν πολλών άλλων" "τας οποίας ως βαρβάρους σπουδάζουν να εξορίσωσιν από την γλώσσαν" "όσοι μετά προσοχής δεν ερεύνησαν την φύσιν της γλώσσης".
"Το Βάρβαρον είναι λέξις σχετική" "ουδέ δύναται πλέον να επιτεθή εις την σημερινήν γλώσσαν" δεν λες βάρβαρη τη σημερινή "αφού έπαυσε προ πολλού να λαλήται η παλαιά".
"Η σήμερον λαλουμένη δεν είναι ούτε Βάρβαρος" "ούτε ελληνική", αρχαϊστική δηλαδή "αλλά νέα" "κληρονόμος παλαιάς πλουσιωτάτης γλώσσης της ελληνικής".
"Συγχωρείται ο λαλών ή γράφων να κανονίζη και να καλλωπίζη" "εις το ευσχημότερον τάς συνειθισμένας λέξεις" "αλλόχι να βάλη είς τόπον αυτών άλλας παλαιάς" "διά τούτο μόνον, ότι είναι αρχαιότεραι".
"Γράφομεν όχι δια τους προ πολλών εκατονταετηρίδων" "αποθανόντας προπάτορας".
"Αλλά διά τους σημερινούς ομογενείς και συγχρόνους ημών Έλληνας".
Η μέση οδός.
"Και όταν πιάση τον κάλαμον" "δεν γράφει ούτε διά τους σοφούς, ούτε διά τους απαίδευτους τού έθνους" "αλλά δι' όλον αυτού το έθνος".
"Διά να φύγη τα δύο ταύτα άκρα" "μηδέ να μακρύνη από τα γραφόμενα, μήτε τους πρώτους διά την αηδίαν" "μήτε τους δευτέρους διά το δυσνόητον, ή και ακατανόητον".
"Πρέπει να μεταχειρισθή την γλώσσαν των Κλασσικών" "αν το έθνος του έχη ομολογουμένους Κλασσικούς" "οι οποίοι μηδ' αυτοί ήθελαν αξιωθήν να ονομάζονται τοιούτοι" "εάν έγραφαν διά μέρος τι του έθνους".
"Εις ημάς, μη έχοντας ακόμη Κλασσικούς" "αν θέλωμεν να ταχύνωμεν την γένεσιν αυτών" "πάλιν την μέσην οδόν τής γλώσσης πρέπει να πατήσωμεν" "διά να μεταδώσωμεν εις τους απαιδεύτους" "αν έχωμέν τι καλόν" "και να δώσωμεν εις τους σοφούς αφορμήν" "να μεταδώσωσι καλήτερα".
"Αλλά την μέσηνοδόν εκείνος μόνος είναι καλός να πατήση" "όστις εξέτασεν ακριβώς την κατάστασιν τής γλώσσης".
Και προσέξτε κάτι "Ας αρχίσωμεν, λοιπόν, από την έρευναν αυτής".
Ο Κοραής στα "Άτακτά" του και σε όλες τις παρατηρήσεις του έχει πάρα πολύ εύστοχες διαισθητικά παρατηρήσεις που μετά οι γλωσσολόγοι έρχονται και τις αποδέχονται.
Ετυμολογία, γραμματική, ερμηνεία.
"Εάν το να μακρύνεταί τις" "από την κοινήν του λέγειν συνήθειαν τόσον" "ώστε να γίνεται ασαφής εις την διάνοιαν" "και παράξενος ολότελα εις την ακοήν" "είναι τυραννικόν, ο τόσος πάλιν χυδαϊσμός" "ώστε να γίνεται αηδής εις εκείνους όσοι έλαβον ανατροφήν" "με φαίνεται δημαγωγικόν".
"Όταν λέγω, ότι από την γλώσσαν" "μετέχει το έθνος όλον με δημοκρατικήν ισότητα" κατά τον Κοραή, η γλώσσα είναι ο πιο δημοκρατικός θεσμός "δεν νοώ ότι πρέπει ν' αφήσωμεν την μόρφωσιν και δημιουργίαν αυτής" "εις την οχλοκρατικήν φαντασίαν των χυδαίων".
"Γράφομεν, ήθελεν ειπείν τις διά τους αμαθείς" και πρέπει να συγκαταβαίνωμεν εις την κατάληψιν αυτών".
"Αλλά μόνοι οι σπουδαίοι χρεωστούν να συγκαταβαίνωσιν εις τους αμαθείς;" "μη δεν έχουν κ' εκείνοι χρέος" "να συναναβαίνωσιν ολίγον με τους σπουδαίους;" Όχι λοιπόν οι μορφωμένοι να κατέβουν και οι μη μορφωμένοι να ανέβουν, ώστε να υπάρξει αυτή η συνάντηση.
"Βάσις και θεμέλιον των όσα είπα περί της κοινής γλώσσης" "είναι απαράλλακτον αυτό τούτο το αξίωμα".
Το λέει τώρα με απόφθεγμα.
"μήτε τύραννοι των χυδαίων" "μήτε δούλοι της χυδαιότητας αυτών".
Και οι θέσεις του για τη σχέση αρχαίας και νέας.
"Χωρίς την ακριβεστάτην είδησιν", γνώση της ελληνικής "όστις καταγίνεται εις το να διορθώση την κοινήν" "ή να δώση εις αυτήν κανόνας" "ή να κρίνη καθ' οιονδήποτε άλλον τρόπον" "περιπατεί εις την σκοτίαν" "και δεν ηξεύρει μήτε που υπάγει μήτε τι κάμνει".
Αν δεν έχει ακριβεστάτην είδησιν Η διαχρονία της γλώσσας που λέμε.
Και τι άλλο λέει; Να γίνεται αντιπαραβολή.
Να συγκρίνεις τα νέα με τα αρχαία.
"Τοιαύτη σύγκρισις και παράθεσις έχει προς τοις άλλοις" "και τούτο το καλόν".
"Ότι διδάσκει ενταυτώ και την διαφοράν" "της κοινής ημών γλώσσης προς την αρχαίαν ελληνικήν" "και ανακαλύπτει τας αιτίας όθεν εγεννήθη η διαφορά".
Το δόγμα να αντιπαραβάλλουμε νέα και αρχαία το εφήρμοσε ένας άλλος μεγάλος και μαθητής, στα γραπτά, του Κοραή, ο Αχιλλέας Τζάρτζανος.
Ο Τζάρτζανος, συστηματικά, όταν γράφει για την αρχαία κάνει αναφορές στη νέα, και το αντίστροφο.
Κάνει αυτή την αντιπαραβολή.
Βέβαια ο Κοραής δέχτηκε επιθέσεις και από τους δύο.
και από τους Αρχαϊστές και από τους, ας πούμε Δημοτικιστές γιατί ήταν στη μέση οδό.
Ο Παναγιωτάκης Κοδρικάς, 1762-1827.
Το 1818 εκδίδει τη "Μελέτη της κοινής ελληνικής διαλέκτου" στο Παρίσι.
Υπόψιν ότι ζει 30 χρόνια στο Παρίσι παράλληλα με τον Κοραή.
Καλλιεργημένος Φαναριώτης.
Ο ίδιος τι υποστηρίζει; Τι λόγια γλώσσα του Πατριαρχείου τότε η γλώσσα του Πατριαρχείου ήταν κανόνας και των λογίων της Πόλης.
και βεβαίως είναι αντίθετος στις προοδευτικές ιδέες, τις γαλλικές, του Κοραή.
Αντίφαση βέβαια ότι κι αυτός στην ουσία γράφει μία μορφή απλής καθαρεύουσας που διαφέρει πραγματικά πολύ λίγο από την γλώσσα του Κοραή.
Πλην ορισμένων στοιχείων που ο Καραής πράγματι τα παίρνει από την απλή γλώσσα. Πλην ορισμένων στοιχείων που ο Καραής πράγματι τα παίρνει από την απλή γλώσσα. Κοδρικάς. Πρότυπη γλώσσα είναι η των ευγενών και των σπουδαίων. "Η γλώσσα μας είναι φύσει ελληνική" "και ο εξευγενισμός των ηθών του γένους" "δεν επιτρέπει την εις συγγραφήν χυδαιολογίαν". "Άλλη βέβαια η Γλώσσα των καπήλων, και άλλη η των Ευγενών". "Άλλη η των Σπουδαίων, και άλλη η των χυδαίων". Καθαρά ταξική διάκριση. "Όθεν μετ’ ειλικρινείας ομολογώ" "ότι δεν νοστιμεύομαι τελείως την Δημαγωγικήν Φιλοσοφίαν". "Δεν γράφω μήτε διά Γεωργούς, μήτε διά Πακκάλιδες". "Γράφω απλώς διά Ευγενείς, και πεπαιδευμένους". "Διό και προσέχω να εκφρασθώ, όσον το δυνατόν εξηκριβωμένως" "εις την συνηθισμένην φράσιν των". "Επιθυμώ οι Γεωργοί να καταγίνωνται εις την γεηπονίαν". "Οι πακκάλιδες εις την οψοπωλίαν". "και να μην εννοιάζωνται, μήτε οι πρώτοι αν ο Γάϊδαρός των" "κατάγεται από τον Κάνθαρον", υπήρχε αυτή η ετυμολογία "μήτε οι δεύτεροι αν ο Βακάλης παράγεται από τον Βακαλάον". Υπάρχει κι αυτή η ετυμολογία, αυτά είναι ετυμολογίες, δηλαδή.