Czym naprawde jest las?: Adam Wajrak at TEDxWarsaw |wirklich||||Wajrak||TEDxWarsaw Was ist eigentlich ein Wald: Adam Wajrak bei TEDxWarsaw What really is a forest: Adam Wajrak at TEDxWarsaw Що таке ліс насправді: Адам Вайрак на TEDxWarsaw

Tłumaczenie: Kinga Skorupska Korekta: Rysia Wand |Kinga|Skorupska||| Translation: Kinga Skorupska Proofreading: Rysia Wand Перекладач: Dina Bezsmertna Утверджено: Khrystyna Romashko

Dzień dobry. Witam państwa. Добрий день! Вітаю вас.

Jestem prosto z lasu. I'm straight out of the woods. Я щойно з лісу.

Przyjechaliśmy przed chwilą. Повернувся хвилину тому.

Prosto z prawdziwego lasu z Puszczy Białowieskiej. ||||||Białowieska Прямісінько зі справжнього лісу у Біловезькій Пущі.

Dzisiaj mamy dzień lasu, Today is forest day, Сьогодні ми відзначаємо Міжнародний день лісу,

więc temat jest jak najbardziej na czasie. тому ця тема актуальна як ніколи.

Opowiem o mojej przygodzie z Puszczą Białowieską, ||||||Białowieska Я розповім вам про свою пригоду в Біловезькій Пущі,

która trwa już prawie 20 lat.

Zawsze wydawało mi się, że wiem, co to jest las,

większość z państwa uważa, że wie, co to jest las.

Las to miejsce ze strzelistymi drzewami, zielone, pachnące żywicą ||||stammenden|||duftend|Harz ||||tall||||resin

Drzewa rosną prosto do góry, zielone u góry, korzenie u dołu.

Chodzimy tam zbierać grzyby, jagody i na spacery.

Wszyscy, na tej sali jestem przekonany Я впевнений, що кожен з присутніх тут

są pewni, że wiedzą, co to jest las. думає, що знає, чим є ліс.

Ja też byłem przekonany, że wiem, co to jest las. Я теж так думав.

Na świecie jest cała masa naukowych definicji lasu. Існує багато наукових визначень поняття "ліс".

Kiedyś spytałem znakomitego leśnika profesora Rykowskiego, ||hervorragenden|Förster||Rykowski Якось я звернувся з проханням дати визначення цьому поняттю

czy on potrafi zdefiniować las. |||definieren| до відомого лісника, професора Риковського.

On powiedział, że jest tyle definicji lasu, że hej. Він сказав, що їх існує безліч.

To jest jedna z nich. Ось одне з них:

"Grunt od hektara o pokryciu koronami drzew Grund||||Bedeckung|Kronen| Soil||||coverage|| "Land from a hectare with canopy cover. "Територія, що займає площу від 0,05-1 гектара,

od 10% do 30% powierzchni". поверхня якої покрита кронами дерев від 10 до 30%".

To ONZetowska definicja lasu, tylko że jeśli weźmiemy ją pod uwagę, |ONZetowska||||||||| That's the UNet's definition of a forest, only if you take it into account, Це визначення належить ООН, але якщо на нього спиратися,

to się okaże, że pasuje do niej sad, jakieś niewielkie zadrzewienie. ||||||||||Baumbestand ||||||||||tree planting то вийде, що під нього підпадає і сад, і невелике зелене насадження і т.і.

Lasem według polskiej ustawy o lasach są też tereny podległe lasom państwowym, |||||||||untergeordnet|Wäldern|Staatswäldern A forest according to the Polish Forest Law is also land subordinate to state forests, Відповідно до законів Польщі про ліс, ним також є ділянки,

nie koniecznie zadrzewione. ||bewaldet ||treeed Not necessarily wooded. підпорядковані державним лісам, і не обов'язково лісисті.

Kiedyś trafiłem do puszczy Białowieskiej i przeżyłem olbrzymi szok poznawczy |||||||||kognitiv I once found myself in the Bialowieza Forest and experienced a huge cognitive shock Коли я вперше опинився у Біловезькій пущі, то у мене виник когнітивний дисонанс,

bo raptem okazało się, że widzę coś, бо раптом виявилось, що я бачу

co zupełnie nie przypomina tych lasów, które znałem. Which is completely unlike the forests I knew. щось кардинально не схоже на ліс, який завжди знав.

I nie chodzi o żubry. ||||Bison І я не маю на увазі зубрів.

Ten las nie był uporządkowany nie pachniał żywicą. ||||geordnet||duftete| |||||||resin Цей ліс був неупорядкований, в ньому не пахло живицею.

Panował w nim potworny bałagan, drzewa rosły jak chciały. herrschte|||schrecklicher|Chaos|||| У ньому панував хаос, дерева росли як їм заманеться.

Panował mrok, wilgoć, panoszył się grzyb. ||Feuchtigkeit|herrschte||Pilz Darkness reigned, dampness, and fungus was rampant. Там панувала темрява, вологість, росли гриби.

Nawet jak popatrzyłem na dane naukowe Навіть після перегляду наукових даних

to wyglądało na to, że różni się bardzo його вигляд здавався мені дуже несхожим на ліс,

od lasów, które znam. до якого я звик.

Jak spojrzycie na wykres wieku w Białowieskim Parku Narodowym |schaut ihr||Grafik|||Białowieski|| Якщо розглянути віковий склад дерев у Біловезькому національному парку,

zobaczycie, że jest mnóstwo starych drzew то можна побачити, що там багато старих дерев,

i jest inny skład gatunkowy niż w lasach, które powszechnie znamy. ||||von der Art|||||| а їх видовий склад відрізняється від того, який ми звикли бачити у наших лісах.

Mało kto z państwa zdaje sobie sprawę, że w pierwotnych lasach |||||||||ursprünglichen| Навряд чи хтось знає, що в первинних лісах

powszechnym drzewem jest klon, lipa, olsza gewöhnlichen|||der Ahorn|Linde|Erle найбільш поширеними деревами є клен, липа, вільха,

Tego w lasach, które są zwykle sosnowe się nie spotyka. ||||||Kiefern-||| які зазвичай не зустрічаються у соснових лісах.

Drzewa w tym lesie osiągają olbrzymie rozmiary. |||||riesige|Größen Дерева в такому лісі досягають величезних, гігантських розмірів.

Najwyższy świerk w Polsce obecnie rośnie w Białowieskim Parku Narodowym |Fichte|||||||| Найвища ялина на території Польщі росте в Біловезькому національному парку

ma 52 metry, і сягає в висоту 52 метрів,

w przeliczeniu na piętra to kilkunastopiętrowy budynek, |Berechnung||||mehrstöckiges|

po prostu blok.

W tym lesie jest pełno wielkich dębów, ||||||Eichen

niektóre dorastają do wysokości 40 m. |erwachsen|||

Tego też nie spotkacie w normalnych znanych wam lasach.

Kolejną różnicą jest ilość martwego drewna ||||toter|

Na terenach Puszczy Białowieskiej tego martwego drewna

jest nawet 160 m sześciennych na hektarze. |||kubischen||Hektar

W przeciętnym dobrze chronionym polskim lesie jest 5-15 metrów na hektar |durchschnittlichen||geschützt||||||Hektar

Bez tego wszystkiego nie ma dużej ilości przedziwnych stworzeń, ||||||||Kreaturen

których nie spotkacie w znanych lasach, na przykład dzięcioła trójpalczastego. ||||||||Specht|dreiäugigen

To przedziwny dzięcioł, zjada korniki lubi rozpadające się drzewostany, ||Specht||Borkenkäfer||verfallende||Bestände яких добуває з гнилої деревини, допомагаючи її розкладу.

jest na prawdę dziwolągiem, różni się od większości dzięciołów |||Wunderling|||||Spechte Він і дійсно є химерним, бо відрізняється від більшості своїх родичів,

na pierwszy rzut oka tym, że ma trzy palce. бо, на перший погляд, має три пальці.

Ale też ma żółtą, a nie czerwoną czapeczkę. |||gelbe||||Mütze Також він відрізняється тим, що пір'я на голові у нього жовте, а не червоне.

U większości dzięciołów samiec ma czerwoną czapeczkę, a ten ma żółtą. |||männchen||||||| У більшості самців дятла шапочка на голові червона, у нього ж — жовта.

Jest przesympatycznym ptakiem, bo zupełnie nie boi się człowieka. |sehr sympathischen||||||| Ця пташка є дуже цікавою, бо зовсім не боїться людини.

Ale jest ptakiem bardzo prześladowanym, bo niszczymy jego środowisko ||Vogel||verfolgt||zerstören|| Та вона знаходиться під загрозою вимирання, бо ми знищуємо її природне середовище,

oczyszczając lasy z martwego drewna i walcząc z kornikiem. reinigend||||||kämpfen||Borkenkäfer очищаючи ліси від мертвої деревини і борючись з короїдом.

Jaka jest różnica У чому різниця між лісом, що знаєте ви,

między lasem, który znacie, a lasem, który ja znam? і лісом, що знаю я?

Chodzi o to, że las, który wy znacie, Справа у тому, що ліс, до якого ви звикли,

do którego chodzicie na grzyby, який відвідуєте ви,

został ukształtowany przez człowieka. |geformt|| був засаджений людиною.

Wygląda to w skrócie tak: Ось як це виглядає.

mogliśmy na szczęście już koniec tego На щастя, цього у Біловезькій пущі

obserwować w Puszczy Białowieskiej. не відбулося.

Jest sobie las, ten prawdziwy las. Існує собі ліс. Первинний ліс.

Wycinamy go. wir schneiden|

Drewno wywozimy. Holz|fahren

Sadzimy drzewka, najczęściej sosny. wir pflanzen|||Kiefern

Chronimy je przed nieprzyjemnościami. przed zwierzyną i tak zwanymi szkodnikami. wir schützen|||Unannehmlichkeiten||Wild||||Schädlingen

I oto znany wszystkim efekt. Takie lasy można zobaczyć pod Warszawą.

Widać różnicę? Prawda?

Jest to bardzo duża, wyraźna różnica widoczna dosłownie na pierwszy rzut oka. ||||deutliche|||||||

Jak to się dzieje w lesie naturalnym?

W lesie, który jest dla mnie prawdziwym lasem.

Po pierwsze nie sadzi go człowiek. |||sieht||

Działają na przykład sójki. |||Eichhörnchen

Toczy się niebywała, szalona walka o byt. ||unglaubliche||||Existenz

Walka, której nie zauważamy, bo jest rozłożona na lata. ||||||ausgebreitet||

Ten mały świerk musi odbyć krwawą, jeśli tak można powiedzieć o drzewach, |||||blutige|||||| якби так можна було сказати про дерева,

walkę o dostęp do światła. Kampf|||| борючись за доступ до світла.

Musi uniknąć zjedzenia przez zwierzęta. ||des Essens|| Треба намагатися зробити так, що її не з'їли тварини.

Musi mieć naprawdę bardzo dużo szczęścia.

Działa potężnie ewolucja. |mächtig|Evolution

Jest presja ze strony roślinożerców. |Druck|||der Pflanzenfresser Треба остерігатися травоїдних.

Wiele drzew ginie, bo są po prostu zjadane. |||||||gegessen Багато дерев нищаться просто тому, що їх поїдають.

Muszą mieć szczęście, martwe drewno albo być chronione przez drapieżniki, |||||||geschützt||Raubtiere У них має бути удача, а в лісах — мертва деревина, а ще хижаки, що захищають їх

które pełnią bardzo ważną rolę w odnowieniu naturalnego lasu. |spielen|||||Wiederherstellung|natürlichen| і грають важливу роль у відновленні природного лісу.

Te lasy, które znacie, kształtuje człowiek. Ті ліси, які звикли бачити ви, — упорядковані людиною.

Czynniki, które kształtują las, który ja znam, są w nich zwalczane. ||||||||||bekämpft Чинники, які формують ліс, знаний мною, викорінюються.

W lasach, które znacie, zwalczamy kornika skutki huraganów i zapobiegamy pożarom. ||||bekämpfen|Borkenkäfer||Hurrikans||verhindern|Bränden В лісах, котрі знаєте ви, ми боремося з короїдом, полегшуємо наслідки ураганів та запобігаємо пожежам.

Tymczasem to wszystko ukształtowało |||hatte geformt А саме це все і сформувало

ten prawdziwy, jedyny i autentyczny las. справжній, первинний, єдиний ліс.

Chodząc po Puszczy Białowieskiej coraz częściej zdaję sobie sprawę, Beim Gehen|||||||| Прогулянкою по Біловезькій пущі, я все частіше розумію,

że prawdziwego lasu nie możemy sobie zrobić. що справжній ліс — справа не наших рук.

Mówię to, bo często czytamy w mediach, Я кажу це тому, що в ЗМІ часто з'являються новини про те,

że młodzież posadziła las, leśnicy posadzili las. ||hatte gepflanzt||die Förster|haben gepflanzt| що молодь посадила ліс, лісники посадили ліс.

Według mnie to jest niemożliwe. На мою думку, це неможливо.

Możemy co najwyżej posadzić drzewa. У наших силах лише посадити дерева.

Lasu, z jego skomplikowanymi zależnościami, posadzić się nie da, |||komplizierten|Abhängigkeiten|||| Лісу, з усіма його взаємозалежними складниками, не можна ні посадити,

nie da się zrobić. ні створити.

Tak jak nie możemy sobie zrobić Так само, як не можемо створити

meandrującej rzeki, rafy koralowej meandrierenden||Riffe|Koralle звивистої річки, коралового рифу

czy spiętrzonych lodów Arktyki. |gestauten||der Arktis або масивів арктичної криги.

Las jest tworem wielu czynników naturalnych. |||||natürlichen

Długo myślałem sobie o tym,

że warto zacząć mówić o tym,

że prawdziwych lasów nam ubywa. ||||abnehmen

Przybywa nam powierzchni obsadzonych drzewami. To prawda. |||bepflanzter|||

W Polsce mamy 30% powierzchni pokrytych czymś, co nazywamy lasami. ||||bedeckt||||

Ale czy są to prawdziwe lasy?

Pozostawiam to państwu do uznania. Я залишу це на ваш розсуд.

Pozostawiam to wam, gdy będziecie po tych lasach chodzić. Подумайте про це, коли будете прогулюватися цими лісами.

Ja trafiłem na taki fragment u Ryszarda Kapuścińskiego, |||||||Kapuściński Я натрапив на фрагмент із записів відомого репортера Річарда Капусцінського,

który mówi dokładnie to samo, co wam powiedziałem. де говориться те саме, що сказав вам зараз я.

Ryszard Kapuściński nie był leśnikiem ani naukowcem. ||||Forstmann||Wissenschaftler Річард Капусцінський не був ані лісником, ані вченим.

Ale według mnie był niezwykle wrażliwym, |||||sensibel Та на мою думку, він був дуже чутливим,

wspaniałym i bardzo dobrym obserwatorem. ||||Beobachter уважним та пречудовим спостерігачем.

To, co napisał o lesie, że jeżeli wytniemy stary las. |||||||wir fällen|| Він написав, що якщо ми виріжемо старі ліси,

I go po prostu zniszczymy, a na jego miejsce posadzimy nowy ||||zerstören|||||pflanzen| знищимо їх і на їхньому місці посадимо новий,

to nie jest powetowanie żadnej straty, to nie jest to prawdziwe zastępstwo. |||Wiedergutmachung||||||||Ersatz то ми не повернемо таким чином те, що втратили, і ніяк цю втрату не замінимо.

To chciałem wam powiedzieć w dniu lasu, prosto z lasu. Ось що я хотів вам розказати у Міжнародний день лісу, прийшовши прямо з нього.

Chciałbym, żebyście pamiętali o tym, że prawdziwych lasów mamy bardzo mało. ||erinnert|||||||| Пам'ятайте про те, що справжніх лісів залишилося вкрай мало.

Dziękuję bardzo. Дуже дякую.

(Brawa) (Оплески)