A pointed glance: Yiorgis Yerolymbos at TEDxThessaloniki
Μετάφραση: Lazaros Boudakidis Επιμέλεια: Dimitra Papageorgiou
Καλησπέρα.
Είσατε καλά;
Να το ρωτήσω διαφορετικά:
Είσατε με τα καλά σας;
Ε, λοιπόν, εμένα με ρώτησαν πριν από τέσσερα χρόνια.
Όταν ξεκινούσε η κρίση στη χώρα μας,
βρέθηκα στη Λευκωσία,
όπου δεν υπήρχε καμία κρίση ακόμα.
Ένας πολύ φιλόξενος άνθρωπος,
σε ένα μεσημεριανό, με ρώτησε
"Είστε με τα καλά σας;"
"Διαβάζουμε ελληνικές εφημερίδες, άρθρα, στο Διαδίκτυο, και μετά βλέπουμε τα σχόλια από κάτω, όλων των αναγνωστών". "Τέτοιοι είμαστε", "Αυτό είμαστε", "Αυτό μας αξίζει",
"Τέτοια είναι η Ελλάδα", "Τόση είναι η Ελλάδα"
"Εμείς έχουμε μάθει εδώ", μου έλεγε αυτός ο άνθρωπος "ότι αν μιλάς έτσι στον εαυτό σου, ή σε ένα παιδί,
αν το μεγαλώσεις έτσι,
"Η ξαδέρφη σου είναι καλύτερη από σένα". "Ο συμμαθητής σου είναι πιο διαβαστερός".
Το καλύτερο που μπορεί να συμβεί σ' αυτό το παιδί είναι να γίνει μια μετριότητα.
Αν αντίθετα, του εμφυσήσεις λίγο πίστη στον εαυτό του, λίγο αυτοπεποίθηση,
θα κάνει πράγματα που θα εκπλήξουν και τον ίδιο και εσένα".
Ήρθα εδώ για να ισχυριστώ ότι το ίδιο ισχύει και με τον τόπο,
με το τοπίο, με τις πόλεις μας.
Ήρθα εδώ για να μιλήσω για το πως αν κοιτάξουμε πιο προσεκτικά --λίγο-- τον τόπο μας, θα τον εκτιμήσουμε περισσότερο.
Θα τον δούμε ως καλύτερο και τότε θα τον σεβαστούμε περισσότερο, θα τον κάνουμε καλύτερο. Αυτό ήρθα να πω.
Πώς μπορεί κανείς να κοιτάξει λοιπόν πιο προσεκτικά,
πώς μπορεί να βρει το καλό όπου υπάρχει, σε μικρές, σε μικρά σημεία.
Δεν λέω να το εφεύρουμε εκεί που δεν υπάρχει, δεν είπε κανείς να γίνουμε χαζοχαρούμενοι.
Αλλά να κοιτάξουμε λίγο πιο προσεκτικά. Για να το κάνω αυτό,
θα χρησιμοποιήσω σαν όχημα τη δραστηριότητά μου, την αρχιτεκτονική και τη φωτογραφία.
Και θα προσπαθήσω να οδηγήσω αυτό το όχημα,
στους δικούς μας δρόμους, στους δικούς μας τόπους, στα δικά μας τοπία.
Πάμε μια βόλτα;
Μην ανησυχείτε, θα γυρίσουμε έγκαιρα για τον επόμενο ομιλητή.
Αρχιτεκτονική και φωτογραφία.
Γιατί;
Κατ' αρχήν γιατί η σχέση είναι πάρα πάρα πολύ παλιά, ξεκινάει από την πρώτη φωτογραφία που τραβήχτηκε ποτέ.
Αν και αυτή που βλέπετε αυτή τη στιγμή είναι προγενέστερη, παρόλα αυτά η επίσημη ημερομηνία γέννησης της φωτογραφίας ήταν η 19η Αυγούστου 1839.
ημέρα Τρίτη.
Τι μας λέει αυτό;
Η φωτογραφία είναι Λέων.
Σοβαρά, τι μας λέει αυτό; Μας λέει ότι η φωτογραφία ανακοινώθηκε συγκεκριμένη μέρα γιατί συγκεκριμένοι ερευνητές ψάχνανε και κάναν πειράματα.
Ισχυρίζομαι ότι η καλή φωτογραφία συνεχίζει να είναι αποτέλεσμα πειράματος,
οφείλει να είναι αποτέλεσμα πειράματος. Πειράματος οπτικής,
πειράματος κάδρου, αυτό που οι φωτογράφοι λέμε αυτή η επιλογή, από ό,τι υπάρχει
μπροστά στα μάτια μας, εγώ επιλέγω να φωτογραφίσω αυτό. Και αυτό είναι προσωπικό.
Δύο άνθρωποι διαφορετικοί, θα βγάλουν διαφορετικές φωτογραφίες.
Να το αποδείξω. Πριν από αρκετά χρόνια, βρισκόμενοι στο εξωτερικό δύο φωτογράφοι, -εγώ είμαι ο ένας από τους δύο-
βρεθήκαμε στον κήπο των Βερσαλιών.
Ο ένας είχε ένα συγκεκριμένο πρότζεκτ, έπρεπε να φωτογραφίσει τους κήπους.
Ο άλλος πήγε για την πλάκα, πήγε μαζί.
Για να μην ενοχλήσει ο ένας τον άλλον, για να μην ενοχλήσω εγώ τον άλλον,
δώσαμε ένα ραντεβού στην είσοδο, είπαμε σε δύο ώρες θα βρεθούμε στην είσοδο.
Κατά την διάρκεια αυτών των δύο ωρών, δεν βρεθήκαμε ποτέ. Βρεθήκαμε μετά από δυο ώρες στην είσοδο, φύγαμε, γυρίσαμε στην βάση μας, εμφανίσαμε -φιλμ ακόμα- τις φωτογραφίες και ξαφνικά εμφανίζοντας τις φωτογραφίες
πέφτουμε πάνω στο εξής: Ο ένας έχει φωτογραφίσει αυτό
και ο άλλος
έχει φωτογραφίσει αυτό.
Σταθήκαμε στο ίδιο σημείο, δύο διαφορετικοί άνθρωποι, και βγάλαμε δύο διαφορετικές εικόνες.
Πώς συνέβη αυτό; Γιατί συνέβη αυτό;
Συνέβη γιατί ο ένας φωτογράφιζε αυτό που είχε στο κεφάλι του να κάνει με συνέπεια, τους κήπους. Και ο άλλος φωτογράφιζε
την ανία του, την απόγνωσή του, τι κάνω εγώ εδώ πέρα;
Πού είναι η καντίνα;
Η φωτογραφία δίνει έναν τρόπο να κοιτάς τον κόσμο καλύτερα. Είναι γνωστό, έχουνε γίνει έρευνες ότι όταν ταξιδεύουμε κάθε μέρα, από το σπίτι στη δουλειά, από το σπίτι στη σχολή,
από τη σχολή στο μπαρ, όποια διαδρομή κάνουμε ξανά και ξανά
παύουμε να τη βλέπουμε. Από ένα σημείο και μετά δεν κοιτάζουμε πλέον.
Γίνεται ανιαρό. Δεν εγγράφεται.
Πώς μπορείς να δώσεις αξία σ' αυτό το πράγμα; Αφού σιγά σιγά το κοιτάς και λιγότερο.
Ε, το κόλπο, το τρικ, το παιχνίδι που η φωτογραφία προσφέρει, είναι να κοιτάς αυτό το τοπίο, αυτό το κτίριο,
ψάχνοντας να βρεις την καλύτερή του στιγμή, την αποφασιστική του στιγμή,
πότε θα το χτυπήσει το φως, μόνο εκείνο.
Όλη η ιστορία είναι να επιλέξεις ένα σημείο και να κοιτάξεις πώς το αναδεικνύει το φως
για λίγο. Όπως πολύ ωραία έλεγε ο Ευθύμης νωρίτερα
σαν μια ορχήστρα - τζαζ θα πω εγώ αντί για κλασική μουσική.
Πως κάθε σημείο του χώρου εμφανίζεται μπροστά στο προσκήνιο,
κάνει το σόλο του,
και μετά αποσύρεται πίσω. Και αφήνει χώρο για το επόμενο σημείο. Κυκλικά.
Όταν το καταλάβεις αυτό, τότε είναι πολύ-πολύ εύκολο ν' ανακαλύψεις
το επόμενο σημείο, και το επόμενο σημείο.
Και τότε ξαφνικά η οπτική, ακόμα και σε κτίρια που περνάς από μπροστά τους
κάθε μέρα, τα αναδεικνύει με τελείως διαφορετικό τρόπο, ακόμα και με παιχνίδια που υπάρχουν μόνο για το βλέμμα σου,
ή μόνο στο βλέμμα σου.
Ακόμα και το πιο ευτελές πράγμα του κόσμου, ένα βάθρο γέφυρας υπό κατασκευή,
εάν καθίσεις προσεκτικά και το κοιτάξεις, μπορείς να το κοιτάξεις σαν καράβι.
Το μόνο που έχεις να κάνεις, είναι να βρεις τη γωνία, να φτιάξεις το κάδρο σου,
και να περιμένεις να έρθει το φως
να το αναδείξεις ακριβώς ως τέτοιο,
ως σκάφος, ως πλώρη πλοίου.
Ακόμα πιο εύκολα, ένα κομμάτι δρόμου, ένα κομμάτι ασφάλτου,
μπορείς να το δεις σαν πίνακα ζωγραφικής,
μπορείς να δεις απλά πώς η άσφαλτος που χυνόταν στο ρείθρο, στο πλάι
μιμείται την οροσειρά πίσω στο βάθος.
Ταξιδεύοντας κατά τη διάρκεια της κατασκευής της Εγνατίας Οδού από την Ηγουμενίτσα ως τους Κήπους του Έβρου
έπεσα πάνω σε αυτό.
Προς μεγάλη μου έκπληξη, πήγα στην περιοχή της Κοζάνης όπου υπήρχαν σήραγγες.
Οι σήραγγες είναι κάτι πολύ δύσκολο να κατασκευαστεί και έχουν πολλά ατυχήματα.
Και ξαφνικά βλέπω ένα εκκλησάκι.
Οι άνθρωποι εκεί μου είπαν ότι επειδή είναι πάρα πολύ επικίνδυνο,
κάθε φορά πριν ξεκινήσουν, όταν χαράζουν τη σήραγγα, φτιάχνουν ένα εκκλησάκι. Τελετουργικά της προστάτιδας Αγίας.
Όταν το έργο τελειώσει αναίμακτα, το ξανά θάβουνε πάλι τελετουργικά. Αυτού του είδους η ιστορία, αυτή η αφήγηση που μου δόθηκε απ' το θέμα,
όταν στη δώσει το θέμα σου, όταν ο τόπος σού πει μια τέτοια ιστορία, είναι δυνατόν αυτού του είδους την αφήγηση να μη την βρεις και μόνος σου
μέσα στη σήραγγα;
Ο τόπος, το τοπίο, σου όρισε τον τρόπο που θα το κοιτάξεις. Και τώρα το κοιτάζεις έτσι. Ως τέτοιο.
Θα μου πείτε "Τόσο εύκολα; Πηγαίνεις, αφουγκράζεσαι και όλα μαγικά έρχονται;"
Όχι, εντάξει. Δεν ισχύει. Δεν ισχύει.
Κι αν όλα γύρω φανούν μακρινά, σήκωσε το βλέμμα σου ψηλά.
Αλλαγή οπτικής. Αλλαγή γωνίας θέασης.
Πόσες φορές το έχουμε ακούσει αυτό μεταφορικά;
Άλλαξε τον τρόπο που βλέπεις τα πράγματα.
Ε, ισχύει και κυριολεκτικά. Σας δίνω τον λόγο μου.
Και τότε ακόμα και το κλιμακοστάσιο της πολυκατοικίας σας θα φανεί διαφορετικό. Ούτε καν τόσο πολύ, πιο εύκολα.
Αρκεί να γονατίσεις κάτω στο έδαφος και να δεις όπως βλέπει ένα παιδί
ή ένα σκυλί. Αρκεί να κάτσεις κάτω και το πιο οικείο κτίριο του κόσμου
ξαφνικά το βλέπεις διαφορετικά.
Απαλλαγμένο από τα περιττά. Καθαρό.
Εσύ κι αυτό. Μόνο.
Πείραμα λοιπόν γωνίας, πείραμα κάδρου, πείραμα προοπτικής, πείραμα στιγμής.
Τι άλλο;
Κλίμακα. Κλίμακα.
"Αρχή όλων των πραγμάτων ο άνθρωπος"
μας θυμίζει ο Πρωταγόρας.
Είναι άλλη η αντίληψη του χώρου χωρίς τον χρήστη του.
Είναι άλλο να βλέπεις τις χαράξεις και το μέγεθος αυτού του χώρου και εντελώς εντελώς διαφορετικό
μόλις εμφανιστεί ο χρήστης.
Ξαφνικά όλα γίνονται σαφή.
Το μέτρο, η κλίμακα, οι φυγές, το μέγεθος.
Και κυρίως
πού στέκεται αυτός που βλέπει.
Η θέση η δική του.
Και αυτό το τελευταίο είναι ίσως το πιο σημαντικό απ' όλα. Γιατί;
Γιατί η σχέση του θεατή με τον τόπο,
είναι η σχέση που καθορίζει τον τρόπο που θα τον δει. Βάζει τον εαυτό του μέσα;
Είναι και αυτός υπεύθυνος γι' αυτό που έχει φτιάξει; Είναι δικός του τόπος ή κάθεται επικριτικά απ' έξω και στηλιτεύει; Θεωρεί τον εαυτό του μέρος αυτού;
Κι αν πλησιάσει πιο κοντά; Αν πάει λίγο πιο κοντά;
Θα αρχίσει ν' αναγνωρίζει τις επιμέρους ποιότητες του χώρου;
Κι αν πάει ακόμα πιο κοντά, θα δει τον εαυτό του; Είναι δικός του αυτός ο τόπος;
Όπως σ' όλα τα πράγματα,
έτσι και στη φωτογραφία,
για να δεις το όλον πρέπει να ξεκινήσεις από το μέρος.
Για να μπορέσεις να πιάσεις το σύνολο
πρέπει να ξεκινήσεις από τη λεπτομέρεια.
Να την καταλάβεις, να την κατατάξεις, να την κάνεις δική σου.
Και όταν την κάνεις δική σου, όταν αυτό το επιμέρους κομματάκι,
αυτό το τμήμα, κομμάτι-κομμάτι, τμήμα-τμήμα,
όταν αυτό γίνει δικό σου,
τότε μπορείς να το συνθέσεις.
Σε όλον.
Γιατί τι άλλο είναι η έμπνευση παρά η ευγενής συνάντηση των αναμνήσεων με τη φαντασία;
Αυτός ο τόπος,
ο αρχαίος, ο παλιός, ο νέος,
ο σύγχρονος, ο μεγάλος, ο μικρός,
με την συνέχεια και την ασυνέχειά του,
με την ομορφιά και την ασχήμια του,
αυτός ο τόπος είναι ο δικός μας.
Είναι η μέρα και είναι η νύχτα μας.
Είναι η πραγματικότητα που ζούμε και το όνειρο που ελπίζουμε.
Είναι ο τόπος που και εμείς φέραμε σε αυτή την κατάσταση
και ο τόπος που πρέπει και εμείς τώρα να ξαναφτιάξουμε.
Και έχουμε πάρα πολύ δρόμο.
Θυμάμαι τα λόγια του μεγάλου εικαστικού
του Κώστα Τσόκλη.
"Μην ελπίζεις σε εξήγηση, έλπιζε σε συγκίνηση". Αν κανείς κοιτάξει προσεκτικά,
αν αντιληφθεί τις ποιότητες του χώρου,
αν αφουγκραστεί τις αφηγήσεις και την ιστορία που ο χώρος έχει να του πει
και αν δουλέψει πολύ και περιμένει και δώσει χρόνο
με λίγη τύχη, πάντα με λίγη τύχη,
ίσως συνθέτοντας και να αγγίξει την ποίηση.
Στον ίδιο τόπο, την ίδια στιγμή.
Σας ευχαριστώ που για λίγο κοιτάξατε προσεκτικά. (Χειροκρότημα)
