Ey İnsan, Sen Vicdanını Nerede Kaybettin? | Emin Çapa | TEDxIstanbul
Çeviri: Bilge Yilmaz Gözden geçirme: Gözde Caymazer
Emin Çapa Gazeteci
Bugün Türkiye'de ve dünyadaki en büyük sorun,
şahsi kanaatime göre,
insanın akıl ve bilimden sapması, evet.
Ama aynı zamanda vicdanını kaybetmesi.
Bugün bu çok büyük bir sorun hâline geliyor.
Çünkü Lewis Carroll'u hepiniz biliyorsunuz,
Alice Harikalar Diyarında'nın yazarıdır.
Onun böyle bir sözü var:
''Bu dünyadaki yerim ne? Ah, büyük muamma işte budur.''
Bugün kaybedilen şeylerden biri bence bu.
Hepimizin ne yazık ki büyük oranda kaybettiği bir şey.
Bütün toplum, sadece Türkiye'de değil.
Türkiye'de çok açık bir şekilde çok büyük oranda.
Ama ben size kısa bir hikâye anlatmak istiyorum.
Aslında sizin hikâyeniz bu, hepimizin hikâyesi.
Evrenin yaklaşık olarak 13,5 milyar yıl önce
ya da 13,8 milyar yıl önce başladığını düşünüyoruz.
Bize öyle söylüyor bilim insanları.
4,5 milyar yıl önce de Güneş Sistemi ve Dünya ortaya çıktı.
3,8 milyar yıl önce,
3,8 milyar yıl önce de dünyada ilk yaşam başladı.
80 milyon yıl önce Meksika Körfezi'ne bir göktaşı düştü.
Ve 350 milyon yıl boyunca dünyaya hükmeden
dinozorların devrini bitirdi.
Eğer o zamanlar bir uzaylı gelseydi ve
dünyaya kim hâkim olacak diye baksaydı,
dinozorları bulurdu, onları düşünürdü.
Çünkü en küçüğünden dev boyutlarına kadar,
otçulundan etçiline kadar,
tamamen dünyanın imparatorlarıydı dinozorlar.
Ama bu göktaşı Meksika Körfezi'ne çarptı ve
canlıların %90'ı kadarını türlerin, tamamen yok etti.
Memelilerin çağı başladı.
55 milyon yıl önce de ilk primatlar ortaya çıktı.
Beş milyon yıl önce ilk insansı,
ardından 1,8 milyon yıl önce ilk insan ortaya çıktı.
Şurada gördüğünüz Lucy, adı Lucy onun.
Canlandırılmış hâli olarak.
200 bin yıl önce de Homo Sapiens.
Descartes'in hani ''düşünüyorum, öyleyse varım''ı uyarladığı,
düşündüğünün üstüne düşünebilen insan, you know?
Yani ''Homo sapiens sapiens''.
Biz sadece ''Homo sapiens'' diyoruz biliyorsunuz.
200 bin yıl önce çıktı.
Bu Arjantin'de Eller Mağarası dediğimiz bir şey.
30 küsur bin yıl önce içinde binlerce el var.
Niye onu yaptılar bilmiyoruz.
Belki insan hani ben de yaşadım demek ister ya.
Belki de ben de buradaydım demek için yaptılar.
Niyesini bilmiyoruz, ama 30 bin yıl önce
mağara duvarlarına ellerini bu şekilde boyayan insanlar vardı.
Ve 70 bin yıl önce insan dediğimiz canlı,
kültür dediğimiz yapıları ortaya çıkardı.
10 bin yıl önce de buz devri bitti ve tarım başladı.
Tarım devrimi dediğimiz şey başladı.
O güne kadar ortalama insan ömrü 18 ila 20 yıl kadardı.
İnsan hükmettiği enerji 1 beygir gücü deriz ya standart odur,
bunun beşte biri, yani insanın kas gücü kadar. Öldükten sonra sizin yaşadığınızın hiçbir kanıtı kalmazdı.
Sizi tanıyanlar öldüğü anda,
siz bu dünyaya hiç gelmemiş gibi olurdunuz.
Ve bütün servetiniz yanınızda taşıyabildiğiniz kadardı.
Atalarımız çünkü avcı ve toplayıcıydı.
Ama tarım devrimi ortalama ömrü 30 yıla çıkardı.
Sonra insanın hükmettiği enerji
1 beygir gücüne geldi ortalamada.
Çünkü hayvanlar evcilleştirildi.
Kral, imparator ya da sanatçıysan kimse seni unutmazdı.
Kendi adına anıtlar, tablolar, tabletlerde bir yazılar olurdu.
Servet de arazi, hayvan ve bu çok önemli köle.
Yani siz ve ben.
Birilerinin kölesi.
Sanayi devrimi ise ortalama ömrü
1900'de insan hayatının en uzun olduğu döneme, 49 yıla, bakın 49 yıl.
Hani İlyada'da falan yaşlı adam falan deniyor ya,
onlar 30 yaşları civarındalar biliyor musunuz?
Uzun ömürlü, çok yaşamış çünkü.
İnsanın hükmettiği enerji ise yüzlerce beygir gücüne ulaştı.
Sonra servet, ürettiğiniz mal ve kontrol ettiğiniz sermayeye döndü
sanayi devrimiyle.
Tren ve otomobil, hareketliliği insanın çağlar boyunca
hayal edemediği bir noktaya getirdi.
İnsanı hareketli hâle getirdi buhar gücünün izniyle.
Şimdi içinde bulunduğumuz yerse, yani yeni bilim çağı dediğimiz
bilim çağıysa ortalama ömrünü insanın, bilmiyoruz. Şu anda biz insanın ortalama ömrü nereye gidiyor bu çağda,
birazdan size izlettireceğim bir videoyla, bilmiyoruz.
İnsan, insan olma vasfının sınırlarına gelmiş vaziyette.
İnsanın hükmettiği enerji trilyonlarca beygir gücüne ulaştı.
Bu ne demek?
Bu şu demek.
Nükleer güç de dâhil olmak üzere,
çok büyük bir gücü kontrol altında tutuyoruz. Ve kendimizi tehdit ediyoruz bu güçle.
Ve bütün servet bugün, üretilen bilgiye ait bir şey.
Bilgi üretmeyenlerin başarılı bir geleceği olması mümkün değil.
Bu yüzden bilgi üreten toplumları hepimiz hayranlıkla izliyoruz
ve onların peşinden gidiyoruz.
Neyi kastediyorum?
Bildiğiniz insanın sonu geliyor arkadaşlar.
Çok güzel bir kitap var ''Geleceğin Fiziği'' diye. Kaku'nun kitabı.
Asya asıllı Amerikalı kendisi.
Türkiye'ye de iki kez geldi.
Hepiniz lütfen kitabı bulun ve okuyun.
Her sıradan insanın anlayabileceği kadar.
Yani ben anladıysam siz rahatça anlarsınız öyle düşünün. O kadar basit bir dille gelecek nasıl olacak bunu anlatıyor. Ve orada şöyle bir şey var.
''Biz'' diyor, ''doğal yollarla ölen son insanlar olacağız.''
Neyi kastediyoruz?
Organ basımının üç boyutlu yazıcıda,
organ basımının sınırındayız şu anda.
Birtakım organlar basılıyor ve üretiliyor
ve bunlar maksimum on yıl içinde
insanlara nakledilmeye başlanacak.
Mesela Çin'de ilk nakil yapıldı.
Tam olarak bu değil ama şöyle bir şey.
Bir çocuğun omurunda bir sorun var.
Omur çıkarıldı.
Sonra üç boyutlu tarayıcıda tarandı, bilgisayara aktarıldı.
Omurdaki eğrilik bilgisayarda düzeltildi.
Kalçasından alınan jelle üretildi
ve çocuğa tekrar takıldı.
Evet, kemik ölü bir doku sonuçta.
Ama ilk insana ilk nakilde üç boyutlu yazıcıdan, o oldu. Dolayısıyla çok insanın insan olma vasfını
sorguladığımız bir yerdeyiz.
Buna dair bir videomuz var.
Beraber izleyelim, sonrasında devam edelim. (Video kaydı)
Ve sonunda tüm işlevleri yerine getiren bir organ üretildi.
İskoçya'da çalışan araştırmacılar
laboratuvarda büyüttükleri hücreleri
tamamen fonksiyonel bir organa dönüştürüp
canlı bir hayvana nakletmeyi başardı.
Edinburgh Üniversitesi Yenileyici Tıp Merkezi'ndeki araştırmacılar
bu tekniğin ileride insanlar için de kullanılacağını düşünüyor.
Emin Çapa: Buna ne deniyor?
Buna biofabrikasyon deniyor.
Bu sözcük İngilizce sözlüğe geçen yıl girdi.
Üç boyutlu yazıcıda sizin kök hücrelerinizi alıyoruz ve çoğaltıyoruz.
Kök hücre bilmiyorum biliyor musunuz?
Göz hücreniz göz hücresi, işte cilt hücreniz cilt hücresi,
beyin hücreniz, karaciğer hücreniz, tamamen organ.
Ama kök hücre bunların hepsine dönüştürülebilen bir hücre.
Ve ilk kez 2014 yılının Kasım ayının 3. Haftasında,
bir Türk bilim insanın başında olduğu,
Harvard Tıp Fakültesi'nden bir ekip
İskoçya'daki bu laboratuvarda üç boyutlu yazıcıda kök hücreyi çoğalttılar.
Kök hücreyi çoğalttılar arkadaşlar üç boyutlu yazıcıda.
Bu yüzden insanın insan olma vasfının değiştiği dememin nedeni bu.
Çok önemli, çok kritik bir insan eşiğinin aşıldığı bir yerdeyiz.
İkinci bir şey daha oluyor.
İnsanın mahremiyetinin sonuna geliyoruz.
Bu salondaki hiç kimse yanındaki kimseyi tam olarak,
yüzde yüz bir şekilde tanıyamaz ve bilemez.
Hepimizin bir takım zihninin arkasında düşünceleri var,
söylemedikleri var, gizli bir hayatı var.
Ama insanın bu mahremiyetini elinden alabilecek bir sınırdayız. O da insan düşüncesini, sizin düşüncenizi,
sizin hayal ettiğiniz bir şeyi,
bilgisayarda başkalarına izlettirebilme imkânınız
ya da belki zorla izleme imkânının eşiğindeyiz.
Benim için bu da çok kritik önemde bir şey.
Buna ilişkin bir videomuz var.
İsterseniz bir de onu seyredin ve devam edelim.
(Video kaydı)
İsviçrelilere yakışacak bir yalınlıkla
insan beyni projesi olarak adlandırılan
bu çalışmayla, insan beyninin ilk eksiksiz bilgisayar simülasyonu yaratılacak.
Hedef 10 yıl içinde beynin biyolojisine
dair her şeyi modellemek.
Mühendisler, veri kuramcıları, sinir bilimciler, biyologlar,
evrim uzmanları gibi birçok alandan uzman,
bu disiplinler arası projede çalışıyor.
Amerika Birleşik Devletleri ise
bir başka dev proje başlattı.
''Beyin Girişimi'' denen bu projeyle
ilk kez insanın tüm beyin etkinliklerinin
ayrıntılı haritası çıkarılacak.
Böylece bir anının oluşma anı görüntülenecek ve bu anı da daha sonra bilgisayarda izlenebilecek. Çalışmanın bir diğer amacı ise
beynin davranış bozukluğuna neden olan
yanlarını bulup bunları düzeltebilmek.
Penn Eyalet Üniversitesi'nin başını çektiği ve sekiz kurumun rol aldığı bir başka proje ise,
beynin görsel korteksini bilgisayarda canlandırmayı hedefliyor. Beş yıl içinde insan beyninin gördüğü ya da hayal ettiği görüntüleri
bilgisayara aktarmayı umuyor bilim insanları.
EÇ: İşte bu da olayın, bilimin iki taraflı yanı.
Bir yanda çok büyük bir tehlike,
bir yanda çok özel bir şey var.
Ve bu, insan ömrünü uzatan o organ nakliyle birlikte
geleceğin en önemli şekillendiricilerinden biri olacak. Şu anda dünyada iki büyük dalga var.
Bir tanesi benim asıl işime dair, ekonomi tarafına dair.
O dalga son beş yüzyıla egemen olan batılı güçlerin
ekonomik üstünlüklerini dünyaya,
dünya haritasını şekillendirme güçlerini,
onların elinden alan ekonomik güç dalgası.
Gücün önemli bir kısmı Atlantik'ten Pasifik'e kayıyor. Yani yukarıda Amerika, Kanada,
aşağıda Brezilya, Arjantin, Şili'nin olduğu.
Öbür tarafta da yukarıda, belki biraz Rusya,
ama Kore, Japonya, Çin.
Aşağısında Singapur, Hong Kong, Endonezya, Malezya,
Avustralya'nın olduğu Pasifik'e kayıyor güç.
Bu orta vadenin şekillendiricisi.
Ama asıl şekillendirici olan bu bilimsel patlama.
Neden bu kadar çok bilim patlaması yaşanıyor
diye bir kendinize sorun.
Şu anda bilimde gerçek bir patlama yaşanıyor.
Ve bu bilimsel patlamanın dışında kalan herkes ama herkes, her toplum,
sanayi devrimini ve matbaayı kaçıranlar gibi,
çağın çok ötesine düşecekler.
Ben sadece bu kaygı ve bu korkuyla
ekonominin yanında bilim programı yapıyorum.
İnsanlar dalga geçiyorlar. Sen ne anlarsın bilmem ne.
Birisi yapsın. Biri bunu yapmalı.
Çünkü bu ülke eğer bilim ve aklın
bu kadar dışında kalmaya devam ederse
bundan 20 yıl sonra, 30 yıl sonra çok daha kötü bir yerde olacak.
Neden böyle diyorum?
Bir şeyden.
İnsanoğlunun bir sorunu var.
Evrenin bize ait olduğunu düşünüyoruz.
Bütün noktaları birleştiriyoruz
ve evrenin merkezi neresi biliyor musunuz?
Tam benim durduğum yer.
Niye?
Çünkü ben buradayım. Değil mi?
Ben burada olduğuma göre evrenin merkezi burası.
Çünkü evrendeki en önemli canlı, en önemli varlık benim.
İnsanoğlu böyle düşünüyor.
Ama öyle değil.
Şimdi size bir şey seyrettirmek istiyorum.
(Video kaydı)
Uzayda hava olmadığı için
herkes ses de olmayacağını düşünür.
Çünkü sesin iletilebilmesi için havaya ihtiyaç vardır.
Ancak aslında tam da öyle değil.
Kulağımız sesleri duymasa da aletlerimiz sesleri kaydedebilir.
İşte NASA tam da böyle yapıyor.
Uyduların özel dizayn edilmiş aletleriyle
gezegenlerin sesleri kayıt ediliyor.
(Ses)
Bu duyduğunuz Satürn'ün halkalarının sesi.
Bu güneş sisteminin en büyük gezegeni Jüpiter'in sesi.
(Ses)
İşte üzerinde yaşadığımız dünyamızın uzaydan duyulan sesi.
Ya da şiirsel deyişiyle evimiz dünyanın
uzaya haykırdığı şarkısı.
(Ses)
EÇ: Canlıymış gibi geldi mi?
Sanki canlıymış ve insan gibi konuşmuyormuş ama konuşuyormuş gibi değil mi?
Çünkü dünya aynı zamanda
çok büyük bir sıvı kütlesine sahip.
O, bu sesi çıkartıyor.
Evrene baktığınız zaman biz üstün insanlar
ve keşfedilmeyi bekleyen zavallı şeyler...
gibi düşünebilirsiniz.
Ama öyle değil.
Neden?
Çünkü kendimize sormamız gereken şey bu.
Ben kimim?
Biz kimiz?
Ve evrenin içerisinde neyiz acaba?
Bu soruyu sormadığımız zaman insanlığımızı kaybediyoruz.
Neden?
Bu demin gördüğünüz şey.
Bu Voyager 1.
Bir kahraman.
Bütün bugünkü uzay çalışmalarının şekillendiricisi.
Bu Voyager 1 çok enteresan.
Benim hayatımda da özel bir yeri var.
5 Eylül 1977'de fırlatıldı.
Güneş sisteminin dışına çıkan ilk insan yapısı araç.
Güneş sisteminin dışına çıktı.
Bu Jüpiter'in yanından geçerken gönderdiği fotoğraf.
Hayatınızda bu kadar güzel bir görüntü gördünüz mü bilmiyorum.
Bu kadar güzel bir tabloyu hiçbir insan yapmadı.
O yukarıda gördüğünüz kızıl leke,
600 yıldır devam eden bir fırtına.
Hiç kenarlarına değmeden içinden geçebileceği kadar dünyanın büyük bir fırtına o.
Ama onu meşhur eden bu değil.
Yıldızlar arası boşluğa çıktığında bize bir şey gönderdi.
İlk kez güneşin bozmadığı yıldızların sesini gönderdi.
İnsan evladı artık yıldızların sesinin nasıl olduğunu biliyor.
Ve ben de size bunu dinletmek istiyorum.
(Video kaydı) (Ses)
EÇ: 14 Şubat 1990'da insanoğluna bir ayna tuttu.
Kim olduğunu, haddini bildiren bir ayna.
Dünyanın 6 milyar 86 milyon 176 bin 360 kilometre
uzaktan fotoğrafını gönderdi.
Düşünürler o fotoğraf için ''tabu yıkıcı'' dediler.
Bilim insanları ''zihin açıcı'' dediler.
Ve Carl Sagan kısacık bir video yaptı.
Ve ''Soluk Mavi Nokta'' diye.
Bize o aynayı gösterdi.
O fotoğraf bu.
Satürn'ün halkalarından siz, biz,
''mühim insanların'' yaşadığı dünyanın fotoğrafı.
Şurada gördüğünüz o toz zerresinin içindesiniz. Bir hiçin içindesiniz aslında.
Bütün evren sizin çevrenizde dönüyor.
Bütün evren benim çevremde dönüyor.
Bu kadar önemliyim.
Ama evren açısından ben değil.
Yaşadığın dünya bile bir toz zerresi.
Şimdi şu Carl Sagan'ın videosunu kısacık bir şey bir dinleyin.
Ve onun sonunda ben size birkaç cümle etmek istiyorum.
(Video kaydı)
EÇ: Buradaki en önemli cümle ne biliyor musunuz?
Yardım için ipucu,
bizi kendimizden kurtarmak için yardım ipucu, başka hiçbir yerden gelmeyecek.
Sağınıza ya da solunuza bakın.
Şikâyet ettiğiniz sevgilinizi, karınızı, kocanızı, annenizi, babanızı,
işinizi, ülkenizi, dünyayı düşünün.
Yardım için ipucu başka hiçbir yerden gelmeyecek. Sadece sizden gelebilir.
Kurtarmak için.
Bu çok önemli bir soru.
Ve son olarak gene aynı yere dönmek istiyorum.
Bir gün insan kendine bunu sorar.
Herkes kendine sorar.
İnsan nedir?
İnsan sadece bir suret midir?
''Sadece şu şekilde olduğum için mi
insanım ben?'' diye kendimize sorarız.
Hayır değil.
İnsan akıl ve vicdanın bir karması.
Sadece akıl bizi robot yapar.
Sadece vicdan da saftirik yapar.
İkisinin birleşmesi lazım.
Bugünün önemli sorunu akıl yolunda,
belki bizim ülkemiz değil ama dünya hızla koşuyor.
Ama vicdan tarafında büyük bir kayıp var.
Hayatınız sadece size mi aittir?
Annenizin, babanızın, doğmamış çocuğunuzun, eski sevgilinizin, sokaktaki aç kedilerin, susuz köpeklerin, uçan kuşların.
Siz iyi bir hayat yaşayın diye ısıttığınız dünya yüzünden
yaşam alanlarını kaybeden kutup ayılarının
sizin hayatınız benim hayatım üzerinde hiç mi hakkı yoktur?
Eğer yoktur diyorsanız,
onlara karşı bir sorumluluğum yoktur diyorsanız,
o zaman tamam.
Ama vardır diyorsanız bir gün siz de benim gibi,
ben hemen her gün kendime bunu sorarım,
bir gün insanoğlu diz çöker ve şöyle der,
''Bu dünyadaki yerim ne?''
"Ben ne yapıyorum ya?"
"Ben kimim?"
"Ben sadece para kazanmak için çalışan biri miyim?"
Lüks markalar giymek için,
ev, araba, yazlıklar almak için mi bu dünyadayım derseniz
ve eğer yanıt sadece buysa,
ister süperstar olun,
ister dünyanın en güçlü adamı olun,
bir gün hayatınız biter ve bu soruyla baş başa kalır ve belki de bence pişman olursunuz.
Ben o yüzden size bugün sadece insanın akıl,
sadece akıl olmadığını bir hatırlatmak istedim. Çünkü hem Türkiye'de hem dünyada bu vicdanın kaybı,
bence bugünün en önemli sorunlarından biri. Teşekkür ederim beni dinlediğiniz için.
Umarım sıkılmadınız.
Sağ olun.
( Alkış)
