VI
Мяса знікла. - На паляванне з голымі рукамі. - Здзекі ад зайцоў. - Вавёрка выратавала. - Дарэмны перапуд. - Абед з трох страў без другой. - Будаўніцтва з дапамогай дваццаці пальцаў.
На гэты раз з бяды выкруціліся. Трэба было брацца за будаўніцтва, каб забяспечыць сябе не толькі хатай, але і агнём.
- Прыйдзецца пабудаваць вялікую юрту, - казаў Віктар, - каб усярэдзіне і спаць можна было б і каб для агню хапала месца.
- Не забывайся, што апрача дваццаці пальцаў, у нас ніякага інструмента няма, - заўважыў Мірон.
- А пра нож забыўся?
- Які там нож! - махнуў рукой Мірон. - Спачатку зробім павець, пад якой можна было б хаваць агонь у час дажджу. Нават не для вогнішча наогул, а для маленькага запаснога агеньчыка. Вунь там, напрыклад, між карэннямі можна.
- А калі так, то маленькі агонь можна і ў будане трымаць.
- Дым будзе, ды і месца для яго лішняе трэба.
Пачалі спрачацца.
- Калі так, то будзем галасаваць! - крыкнуў Віктар па прывычцы.
- Давай! - засмяяўся Мірон.
Віктар схамянуўся і таксама пакаціўся ад смеху. Гэты смех спыніў спрэчкі.
Яны ўбачылі, што і спрачацца не было чаго. Ніхто не перашкаджае падтрымліваць агонь і там і тут. Абы толькі сачыць і пільнаваць. Нарэшце згадзіліся перш будаваць хату.
- Толькі трэба спачатку падмацавацца, - сказаў Віктар і павярнуўся да ўчарашняга мяса.
Шась сюды, шась туды - няма мяса!
- Што ж гэта такое? - развёў рукамі Віктар. - Можа, ты з'еў? - Ну-ну! - абурыўся Мірон і таксама пачаў шукаць.
За некалькі крокаў знайшлі невялікі абгрызены кавалак.
- Значыцца, нейкі звер сцягнуў. Ах, каб яго разарвала! - вылаяўся Віктар. - Відаць, тут шмат звяр'я шнырыць, а мы пра гэта і не падумалі. Яшчэ на нас хто-небудзь нападзе.
- Такіх драпежнікаў у нас няма, каб самі нападалі на людзей. Хіба ваўкі ўзімку, ды і то зграяй. А што нашу апошнюю спажыву ўкралі - справа зусім дрэнная, - сумна прамовіў Мірон.
Становішча адразу павярнулася да іх другім бокам.
Не толькі шкада было гэтага мяса, але паўстала пытанне: як быць далей? Не кожны раз будзеш лавіць рукамі зайцоў, а што яшчэ можна зрабіць без зброі?
Віктар зусім апусціў рукі. Наколькі хутка і моцна выбухала ў ім энергія, настолькі хутка яна і знікала.
- Гэтак зусім прыйдзецца тут загінуць, - пахмура прамовіў ён. - Пойдзем лепш зноў шукаць броду. Калі яшчэ вада спадзе - невядома.
- Не, браток, гэтак нельга, - разважліва сказаў Мірон. - З роспачы кідацца ва ўсе бакі - апошняя справа. Трэба што-небудзь прыдумаць, каб спажывы дастаць, а тады ўжо шукаць броду.
- Што тут зробіш з голымі рукамі? - безнадзейна махнуў Віктар.
- Пойдзем пакуль на паляванне, а там пабачым. Відаць, і будаўніцтва прыйдзецца адкласці.
- Бадай, прыйдзецца і за пугача ўзяцца, - уздыхнуў Віктар. - Усё ж такі смажаны пугач павінен быць не горшым за сырога зайца.
Мірон узяў і па-гаспадарску агледзеў пугача. Пукатыя вочы, крывая дзюба нават цяпер пужаюць. Панюхаў яго Мірон і скрывіўся.
- Можа, яшчэ і нічога, але неяк верне ад яго. Пагледзімо, што будзе далей, - сказаў Мірон і палажыў пугача пад дрэвам.
Падклалі ў вогнішча таўсцейшых дроў і пайшлі «на паляванне». Накіраваліся ў сярэдзіну лесу, дзе яны яшчэ дагэтуль не былі. Па іх меркаваннях, яны тады прайшлі навакол кіламетраў дваццаць, значыцца, можна было лічыць, што невядомая ім мясцовасць мае кіламетраў шэсць упоперак. Прастора немалая.
- Ліха яго ведае, што там хаваецца, - казаў Віктар. - Можа, нават і небяспечнае што-небудзь для нас, бяззбройных. Разводдзе зрабіла гэты лес востравам, на якім павінны ратавацца ўсе жывёлы, што жывуць у гэтых месцах.
І сапраўды, праз некаторы час спудзілі зайца, потым другога. Яны шмыганулі пад самым носам, але нашы «паляўнічыя» нічога не маглі ім зрабіць.
- Якая прыкрасць! - гарачыўся Віктар. - Гэтак яны хутка пачнуць здзекавацца з нас. Хоць бы лук які зрабіць.
- Мусіць, яно так і прыйдзецца, - адказаў Мірон, - а пакуль што хоць бы якую спажыву знайсці, каб можна было ўзяцца за будаўніцтва. Зірні, вунь каля таго дупла круціцца вавёрка. Кажуць, што часам у іх можна пажывіцца.
- Пэўна, можна! - павесялеў Віктар і мігам пачаў караскацца на дрэва.
Вавёрка спалохана крыкнула, пераскочыла на верхавіну і пачала там трывожна мітусіцца.
Дупло было не надта высока, каля яго ад ствала адыходзіла вялікая сухая галіна. Віктар хутка ўзлез, ёмка прыладзіўся на галіне і запусціў у дупло руку. Мірон выцягнуў сваю доўгую шыю і затаіў дыханне.
- Ну, што? - нецярпліва запытаўся ён.
- Нічога нельга дастаць, рукі не хапае, - азваўся Віктар.
- Давай тады я палезу: мае рукі даўжэйшыя.
- Нічога не будзе. Ніякіх адзнак, можа, і зусім нічога няма, - адказаў Віктар і збянтэжана ўсеўся на галіне.
Памаўчалі крыху.
- Вось што! - крыкнуў раптам Віктар. - Гэты бок дрэва тонкі і спарахнелы. Падай мне які-небудзь кол, я ім здолею развярнуць дзірку так, што нават і сам улезу.
Мірон зламаў тонкае дрэўца і падаў Віктару. Засунуў Віктар палку, націснуў - і зараз жа пасыпаліся трэскі і труха. Праз некалькі хвілін замест дзіры была доўгая шчыліна, і нарэшце Віктар мог дастаць гняздо.
- Ёсць нешта! - крыкнуў ён.
- Што? Што? - захваляваўся Мірон.
Віктар яшчэ папоркаўся, а потым як гаркне на ўсё горла:
- Арэхі! Шмат арэхаў!
Напхаў поўныя кішэні, потым пачаў сыпаць за пазуху, а там усё яшчэ было.
- Сып на зямлю, я ўсё падбяру! - крычаў Мірон.
Пасыпаліся арэхі, буйныя, поўныя, усе як на падбор. Нарэшце запасы скончыліся, і Віктар нават выцягнуў і пусціў па ветру гняздо.
- Навошта ты гняздо разбурыў? - закрычаў Мірон. - Хай бы ў падзяку хоць гнязда не чапаў!
- Усё роўна яна больш не будзе тут жыць, - сказаў Віктар і злез з дрэва.
Калі сабралі ўсе арэхі, то іх набралася кілаграмы са тры.
- За здароўе гэтага мілага стварэння! - сказаў Віктар, лузгаючы арэхі.
Панапхалі сабе арэхаў дзе толькі можна было і весела накіраваліся «дадому».
Праз некалькі крокаў Віктар спыніўся.
- Глянь! - крыкнуў ён.
- Нібы грыбы нейкія. Можа, і іх можна скарыстаць? Але, здаецца, яны воўчыя.
Мірон нахіліўся. Ён убачыў бурыя грыбы, - нібы сушаныя грушы, панатыканыя вострымі канцамі ў зямлю. Безліч тонкіх, далікатных зморшчак надавала ім нейкі асаблівы выгляд.
- Гэта смаржы, - сказаў Мірон, калі ўважліва разгледзеў іх.
- А іх можна есці?
- Можна, і нават яны вельмі смачныя, але гэтыя занадта старыя. Смаржы - першыя нашы грыбы. Яны з'яўляюцца зараз жа пасля таго, як растане снег. - Калі можна есці, дык няма чаго перабіраць, старыя ці маладыя.
- Ну, не. Старыя небяспечныя, атрутныя. Ды ў гэтых дробных зморшчках столькі пяску і рознага бруду, што іх і вымыць нельга.
- Пашукаем тады маладзейшых.
- Пашукаем.
Пачалі шукаць, але справа была вельмі марудная, бо амаль для кожнага грыба даводзілася складаць «камісію», каб вызначыць, стары ён ці малады. Пад пагрозай атруты выкінулі нямала і добрых грыбоў, але ўсё ж такі знаходзіліся і надзейныя. Вось ужо зараз будзе поўная шапка...
Але тут на шыю Мірона капнула некалькі кропляў дажджу.
- Дождж! - закрычаў ён не сваім голасам, нібы гэта капнула гарачая смала, кінуў шапку і паляцеў на сваіх цыбатых нагах так, што Віктар адразу згубіў яго з вачэй.
Адчуў некалькі кропляў і Віктар, але, зірнуўшы ўгору, убачыў, што вялікай небяспекі няма: лёгкія хмаркі хоць і пакрапалі крыху, але вялікім дажджом, здаецца, не пагражалі. Ён ухапіў Міронаву шапку і пабег за ім. Праз некалькі крокаў ён заўважыў на зямлі арэхі, спачатку невялікую палоску, а потым і спорную кучу. А кроплі болей не капалі.
- Стой! Назад! Арэхі рассыпаў! - закрычаў Віктар і пачаў збіраць арэхі.
Праз некалькі хвілін вярнуўся і Мірон.
- Чаго ты паляцеў, нібы звар'яцелы? - накінуўся на яго Віктар. - Бачыш, дабро парастрасаў! Дажджу ж няма.
- А ты забыўся, як мы баранілі агонь? - адказаў той. - Хочаш яшчэ раз рызыкнуць? Добра, што так абышлося. А бегчы тады, калі вялікі дождж пайшоў бы, было б позна.
Шукаць да апошняга арэха было марудна, знаходзіліся ж яны блізка ад сваёй стаянкі, - таму вырашылі рэшту арэхаў падабраць другі раз.
Да стаянкі было не болей, як паўкіламетра. Агонь захаваўся добра. Памылі смаржы, кінулі ў агонь. Грыбы зморшчыліся так, што нават не было чаго есці. Ды яшчэ попелу набралася ў зморшчкі столькі, колькі было дабра ў самім грыбе. Але ўсё ж такі страва выйшла досыць смачная.
- А ведаеш што? - сказаў Мірон. - Я лічу, што гэты попел з поспехам заменіць нам соль. Я недзе чытаў, што ёсць на зямлі куткі, дзе людзі наогул ужываюць попел замест солі.
- Ну і еш на здароўе, гэтага дабра хопіць, - адказаў Віктар. - Вось толькі шкада, што другой стравы няма, а прыходзіцца адразу прымацца за трэцюю, за арэхі.
- Затое наогул сёння наш абед - панскі. Далікатны і смачны.
Пасля абеду зараз жа ўзяліся будаваць сабе «хату». Доўга меркавалі, як гэта без сякеры і нажа ўзяцца за працу, і, нарэшце, знайшлі добры выхад. У тых кустах, дзе злавілі зайца, яны выбралі мясцінку, а над ёй звязалі дрэўцы, што раслі побач. «Зруб» выйшаў дасканалы, моцны. А пераплесці яго, зрабіць страху было зусім няцяжка.
Хата выйшла на славу. Каб чысцей было, падлогу засыпалі пяском, а ложкі зрабілі з леташняга чаротніку. Радасць хлопцаў была бязмерная. З якім замілаваннем яны аглядалі сваю пабудову, затыкалі кожную шчыліну, абламвалі кожную лішнюю галінку, цешыліся і знадворку, і з сярэдзіны! Гэты зроблены іх уласнымі рукамі будан здаваўся ім найлепшым памяшканнем у свеце.
- Цяпер я згодзен жыць тут хоць усё лета! - цешыўся Віктар.
- Вось тут арэхі паложым, а ў гэтым куту - сухія дровы, каб падтрымліваць агонь у час дажджу, - гаспадарыў Мірон.
Калі будан (або «юрта», як казаў Віктар) быў гатовы, прыступілі да ўпарадкавання агню. Галоўную базу для яго выбралі ў той ямцы пад коранем дрэва, дзе было іх логава.
- Трэба выкапаць ямку глыбей, каб жар у ёй доўга захоўваўся, - меркаваў Віктар, - ды пусціць яе пад корань, каб вада не дабралася.
- Гэта было б добра, - сказаў Мірон. - Але ж мы гэткім чынам сапсуем вялікае каштоўнае дрэва.
Зірнуў Віктар на дрэва - высокае, магутнае, вельмі прыгожае. Лепш было б пад пнём ссечанага дрэва, але такога не відаць.
- Шкада дрэва, - уздыхнуў ён, - але справа ідзе аб жыцці двух савецкіх грамадзян. Мы адпрацуем дзяржаве за гэтае дрэва і пасадзім замест яго некалькі новых.
- Каб былі каменні, дык можна было б сякую-такую печку скласці, - сказаў Мірон. - У далейшым будзем гэта мець на ўвазе і не мінаць аніводнага каменя, які дзе ўбачым.
Узялі пад увагу і тую акалічнасць, што дажджы ў нас часцей за ўсё ідуць з захаду, таму пячурку зрабілі з усходняга боку дрэва. Для хатніх патрэб расклалі другое вогнішча каля свайго памяшкання.
Нарэшце ўсё было ўпарадкавана, і куток адразу набыў культурны выгляд. А будаўнікі на гэты час зусім забыліся, у якім становішчы яны знаходзяцца, і адчувалі сябе так добра, як ніколі.
Пад вечар шэрыя хмаркі ўсё ж такі сабраліся ў адну і затулілі ўсё неба. Пачаў пырскаць дробны дожджык, але цяпер ён быў няшкодным, нават адкрытае вогнішча ад гэтага не цярпела. Такое надвор'е не толькі не псавала настрою, але рабіла больш утульным памяшканне. Уначы ў некаторых месцах зверху капала на хлопцаў.
- Бач ты, - бурчалі яны. - Здаецца, так шчыльна рабілі, а ўсё яшчэ працякае. Трэба будзе заўтра падправіць.
