Γλώσσα - Παραγωγή γραπτού λόγου: Αφηγηματικός Λόγος - Β' - ΣΤ' Δημοτικού Επ. 53 (1)
Καλημέρα παιδιά! Είμαι ο κύριος Ηλίας,
και σήμερα θα κάνουμε μαζί παραγωγή του γραπτού λόγου.
Και θα δούμε ένα καινούριο κομμάτι των κειμενικών ειδών.
Να θυμηθούμε λίγο όλα τα είδη, τα οποία είναι...
η περιγραφή,
η αφήγηση
και η επιχειρηματολογία.
Σήμερα θα δούμε ένα πολύ σημαντικό είδος,
το οποίο είναι η αφήγηση ή αλλιώς ο αφηγηματικός λόγος.
Αυτό το βλέπουμε κάθε μέρα, το ζούμε κάθε μέρα,
το έχετε ζήσει και έχετε δει και εσείς από μικρή ηλικία,
πώς μέσα από εκατοντάδες πράγματα,
μέσα από ένα παραμύθι,
μέσα από μία από μια ταινία που είδατε,
μέσα από την αφήγηση ενός φίλου σας για το πώς πέρασε το σαββατοκύριακο,
μέσα από δεκάδες πράγματα, τα οποία γίνονται καθημερινά και σας αφορούν.
Η αφήγηση μάλιστα θεωρείται και από τους ειδικούς,
από ψυχολόγους, κοινωνιολόγους, γλωσσολόγους,
ως ένα πολύ έντονο χαρακτηριστικό του ανθρώπινου λόγου,
που θέλει να περάσει όχι μόνο απλές πληροφορίες,
αλλά θέλει να περάσει συναισθήματα, βιώματα, δράσεις,
και φέρνει πιο κοντά τον έναν με τον άλλο.
Άλλωστε τα βιβλία, τα παραμύθια επιτελούν πολύ σημαντικούς ρόλους...
...σε όλα τα κομμάτια του σύγχρονου πολιτισμού.
Αλλά και από τα αρχαία χρόνια.
Με μία αφήγηση προσπαθούμε να φέρουμε κοντά μας τον άλλον.
Και να του πούμε μία ιστορία, η οποία θα του κινήσει το ενδιαφέρον.
Και έχει πολύ μεγάλη σημασία σε αυτό, σε σχέση με τον γραπτό λόγο,
γιατί πάντα στον γραπτό λόγο, πρέπει να θεωρούμε ότι το γραπτό μας θα διαβαστεί,
άρα πρέπει να εγκλωβίσει τον αναγνώστη σε μία διαδικασία, που δείχνει ενδιαφέρον.
Αυτό λοιπόν συμβαίνει και με την αφήγηση.
Και θα σας πω με δύο-τρία παραδείγματα,
πόσο μεγάλη σημασία έχει,
να έχουμε μια σειρά συγκεκριμένη,
δηλαδή να λέμε τα γεγονότα με βάση τον χρόνο,
ενώ, για παράδειγμα, στην περιγραφή δεν χρειάζεται, δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία ο χρόνος,
μπορεί να έχουν άλλη σημασία πράγματα στη σειρά,
όπως από το πιο σημαντικό στο λιγότερο σημαντικό...
...ή ανάποδα, μία κλιμάκωση τέλος πάντων.
Εδώ στην αφήγηση έχει σημασία πάρα πολύ και ο χρόνος.
και θα το δούμε και παρακάτω.
Έχει επίσης μεγάλη σημασία, ποιοι συμμετείχαν, ποια ήταν τα πρόσωπα,
γιατί αυτούς αφορά όλη αυτή η ιστορία και όλη αυτή η δράση.
Έχει πολύ μεγάλη σημασία πότε έγινε αυτό, πόση διάρκεια είχε.
Και ίσως τη μεγαλύτερη σημασία από όλα έχει η ίδια η ιστορία.
Πρέπει να είναι μία ιστορία, η οποία προκαλεί το ενδιαφέρον.
Παράδειγμα, ας φανταστούμε μία Κοκκινοσκουφίτσα,
η οποία ξεκινάει από το σπίτι της, πηγαίνει στη γιαγιά της, φτάνει στη γιαγιά της,
της αφήνει το φαΐ και γυρνάει πίσω. Θα έχει ενδιαφέρον;
Ας φανταστούμε μία Σταχτοπούτα, η οποία είναι στο σπίτι,
δέχεται μπούλινγκ από τις αδερφές της, παραμένει εκεί πέρα και κάνει τις δουλειές.
Και το βράδυ πηγαίνει για ύπνο. Θα έχει ενδιαφέρον;
Όχι. Ας φανταστούμε τα πάντα στην καθημερινότητα,
τον Μπόμπ Σφουγγαράκι να πηγαίνει στον Τραγανό Κάβουρα,
να ψήνει μερικά "καβουροπάτι" και να γυρνάει στο σπίτι του να κοιμάται.
Και επίσης μπορούμε να φανταστούμε και τον Πινόκιο,
να μην μεταμορφώνεται σε πραγματικό αγόρι, ούτε να μεγαλώνει η μύτη του,
αλλά να μένει μια μαριονέτα για όλη του τη ζωή.
Άρα καταλαβαίνουμε, ότι για να έχει μία ιστορία ενδιαφέρον, θα πρέπει κάτι να γίνει.
Αν το δούμε πιο επιστημονικά, λέει η επιστήμη,
ότι πρέπει να υπάρχει μία κατάσταση, η οποία ανατρέπεται και μέσα
οι ήρωες από κάποιες δυσκολίες πρέπει να φέρουν την ισορροπία.
Αυτό αν το παρατηρήσετε το βλέπουμε συνέχεια,
το βλέπουμε σε βιβλία, το βλέπουμε σε ταινίες, το βλέπουμε σε παραμύθια,
το βλέπουμε σε ιστορίες.
Γιατί λοιπόν, να μην κάνουμε το ίδιο πράγμα ακριβώς στο δικό μας το γραπτό,
που έχει να κάνει με την αφήγηση.
Να βρούμε δηλαδή μια ιστορία, ακόμα και πάρα πολύ απλή,
η οποία θα έχει μία κορύφωση, θα έχει τη λύση της και στο τέλος,
θα έχει και τα συμπεράσματα, τα συναισθήματα, τέλος πάντων, ένα ωραίο τέλος.
Λοιπόν, να δούμε λίγο, στις διαφάνειες, για την αφήγηση χονδρικά τι σημαίνει.
Στην ουσία είναι όταν λέμε, παιδιά, μία ιστορία.
Έχει πολύ μεγάλη σημασία, όπως είπαμε, να δούμε:
Ποιοι συμμετείχαν; Πού έγινε; Πότε έγινε;
Τι έγινε; Και τι νιώσαμε για αυτό;
Και όλα αυτά θα γίνουν με μία συγκεκριμένη σειρά, γιατί αν αλλάξει η σειρά,
υπάρχει ο κίνδυνος να χαλάσει όλη η ιστορία.
Φανταστείτε λοιπόν μία ιστορία,
όπου μαθαίνουμε για τον πρωταγωνιστή στο τέλος.
Ή φανταστείτε ότι μαθαίνουμε πότε έγινε αυτό στα μέσα της ταινίας.
Φανταστείτε πολλά πράγματα...
Σταμάτησα λίγο γιατί η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν ιστορίες,
που ξεκινάνε από τη μέση ή από το τέλος,
όπως για παράδειγμα η Ιλιάδα, αλλά εν πάση περιπτώσει,
αυτό είναι για άλλη συζήτηση και άλλο μάθημα.
Άρα λοιπόν πρέπει αυτά να μπουν σε μία σωστή σειρά.
Αφηγήσεις και αφηγηματικός λόγος μπορεί να υπάρξει σε πάρα πολλές παραλλαγές, όπως είπαμε,
και πολύ απλές για τα παιδιά του δημοτικού.
Μπορεί να υπάρξει από το πιο απλό πως πέρασα το σαββατοκύριακο,
μπορεί να είναι μία μέρα στο σχολείο,
μπορεί να είναι μία βόλτα στο πάρκο,
μπορεί να είναι μία επίσκεψη στο μουσείο,
ένα απόγευμα στον κινηματογράφο, ένα πάρτι γενεθλίων,
ένα ταξίδι σε ένα νησί, ένα φανταστικό ταξίδι μπορεί να είναι. Έτσι;
Ένα φανταστικό ταξίδι στο διάστημα, αυτό είναι και από τα αγαπημένα μου είδη,
η φαντασία, μου αρέσει πάρα πολύ να το βάζω στα παιδιά.
Ή ακόμα και το πιο απλό από όλα, μία ημέρα στο σπίτι.
Από αυτά έχουμε πάρα πολλές ιδέες και μπορούμε να τα βάλουμε μέσα από πράγματα,
τα οποία περάσαμε εμείς οι ίδιοι και είναι πραγματικότητα,
ή μπορούμε να βάλουμε και φαντασία.
Πολλές φορές τα παιδιά με ρωτάνε:
Πρέπει να λέμε την αλήθεια;
Και η απάντηση είναι η εξής, αλλά μην το λέμε παραέξω, μόνο εδώ στην τηλεόραση,
όχι!
Υπάρχουν διάφορες ιστορίες, οι οποίες μπορεί να είναι από απόλυτα αληθινές...
... μέχρι απόλυτα φανταστικές, ψεύτικες εντελώς.
Για παράδειγμα μπορούμε να ακούσουμε τις ιστορίες ενός πολύ γνωστού Έλληνα,
πάρα πολύ γνωστού, που τον έχουμε και πρότυπο, του Μακρυγιάννη.
Ήταν ένας άνθρωπος, ο οποίος σε μεγάλη ηλικία έμαθε γράμματα,
για να μπορέσει να εκφραστεί, να πει αυτές τις πολύ ωραίες ιστορίες που έχει.
Ήταν μάλιστα τόσο ειλικρινής, δηλαδή τόσο κοντά στην αλήθεια,
που η έκφρασή του Μακρυγιάννη έγινε παροιμιώδης.
Ο Μακρυγιάννης έγινε σχεδόν συνώνυμο του ανθρώπου του ειλικρινούς...
...και του αγαθού, που είχε αγαθά κίνητρα.
Από την άλλη πλευρά υπάρχουν πάρα πολλοί συγγραφείς,
που γράψανε αριστουργήματα, και λέγανε μισή αλήθεια,
αλλά οι ίδιοι είχαν ζήσει τρομερές ιστορικές περιόδους.
Για παράδειγμα μπορεί να έχουμε τα "Ματωμένα Χώματα" της Διδώς Σωτηρίου.
Αυτή λοιπόν η γυναίκα έζησε την μικρασιατική καταστροφή,
σχεδόν 100 χρόνια πριν από εμάς,
όμως δεν έγραψε το βιβλίο με την ίδια μέσα ως ηρωίδα,
αλλά ένας άλλος, ένας άνδρας, ο Μανώλης.
Και σας συστήνω να το διαβάσετε αυτό το βιβλίο, είναι εξαιρετικό.
Και μπορεί να πάμε στο άλλο άκρο, που δεν λέμε καθόλου την αλήθεια,
είναι όλα φανταστικά. Όπως για παράδειγμα στον Άρχοντα των Δακτυλιδιών,
του Τόλκιν, το οποίο είναι ένα από τα αγαπημένα μου έργα.
Εκεί λοιπόν βλέπουμε ότι υπάρχει ένας ολόκληρος κόσμος,
ο οποίος δεν έχει την παραμικρή σχέση με την πραγματικότητα.
Είναι όλα πλασμένα στο κεφάλι του Τόλκιν, δηλαδή στο κεφάλι του συγγραφέα.
Το ίδιο μπορεί να γίνει και με εμάς. Μπορούμε να γράψουμε μία αληθινή ιστορία,
η οποία είναι πλήρως αληθινή και όντως είχε γίνει ένα συμβάν, το οποίο αξίζει να αναφέρουμε.
Μπορούμε να φτιάξουμε μία ιστορία, η οποία έχει και λίγο κάποια ψέματα,
μπορούμε να τα φουσκώσουμε, μπορούμε να τα αλλάξουμε,
μπορούμε να το κάνουμε πιο χιουμοριστικό, μπορούμε να το κάνουμε πιο τρομακτικό.
Μπορούμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε. Και μπορούμε να φτιάξουμε και ιστορίες,
όπως εδώ είπαμε ένα ταξίδι στο διάστημα, ένα ταξίδι στο χρόνο,
το οποίο είναι τελείως φανταστικό και είναι με βάση τα δικά μας σχέδια στην φαντασία.
Και στην αφήγηση όπως και στα άλλα είδη του λόγου,
όταν γράφουμε αναλαμβάνουμε κάποιους ρόλους.
Οι ρόλοι αυτοί οι βασικοί είναι δύο.
Ο ρόλος του συγγραφέα και ο ρόλος του γραμματέα.
Ο ρόλος συγγραφέα είναι να βάζει τον στόχο,
δηλαδή τι σκοπό έχω με αυτό το κείμενο.
Έχω σκοπό να το διαβάσει άλλος; Έχω σκοπό να το δημοσιεύσω;
Έχω σκοπό να κάνω τον άλλο να διασκεδάσει;
Ένας από τους σκοπούς του αφηγηματικού λόγου είναι κατεξοχήν...
... να διασκεδάσει τον άλλο. Γι' αυτό υπάρχει και η λογοτεχνία.
Ο συγγραφέας επίσης σκέφτεται ιδέες.
Βελτιώνει το κείμενο. Βάζει σε σειρά αυτές τις ιδέες και ελέγχει τι έγραψε.
Αντίστοιχα, ο γραμματέας πρέπει να γράψει αυτές τις ιδέες που σκέφτηκε ο συγγραφέας.
Πρέπει να προσέξει την γραμματική. Πρέπει να προσέξει την ορθογραφία.
Πρέπει να προσέξει τόνους και τελείες, τα σημεία στίξης γενικά.
Πρέπει να προσέξει τα γράμματά του για να παραδώσει ένα γραπτό.
Ένα καθαρό γραπτό και ευανάγνωστο.
Αυτή είναι οι ρόλοι που και εσείς θα αναλάβατε όταν γράψετε μία έκθεση.
Στη συνέχεια πάλι η έκθεση πρέπει να ακολουθήσει κάποια βήματα.
Πριν γράψω, όσο γράφω, αφού γράψω.
Πριν γράψουμε λοιπόν πρέπει να τακτοποιήσουμε τον χώρο μας, να επιλέξουμε τα υλικά μας,
να επιλέξουμε τα εργαλεία μας.
Τα εργαλεία μπορεί να είναι ένας υπολογιστής,
μπορεί να είναι μία εγκυκλοπαίδεια, μπορεί να είναι ένα λεξικό.
Μπορούμε να μπούμε στο διαδίκτυο και να βρούμε...
...πάρα πολύ χρήσιμες πληροφορίες για αυτό που θέλουμε ή για την ιδέα μας.
Ή μπορούμε να διαβάσουμε αντίστοιχες αφηγηματικές ιστορίες.
Και να δούμε τι έγραψαν οι άλλοι και από εκεί να "κλέψουμε".
Το "κλέψιμο" στην τέχνη δεν είναι κακό να ξέρετε.
Όλοι οι μεγάλοι καλλιτέχνες ήταν αυτοί που "έκλεψαν", αλλά δεν τους πήραν χαμπάρι.
Αστειεύομαι. Αλλά χονδρικά το παίρνεις ιδέες από άλλους...
...είναι πάρα πολύ ωραίο και σημαντικό.
Πρέπει να διαβάσουμε το θέμα μας προσεκτικά.
Να δούμε τι μας ζητάει κι εμείς πώς πρέπει να ανταποκριθούμε.
Πρέπει να βάλουμε τον στόχο μας, είπαμε, πού απευθυνόμαστε, τι θέλουμε να κάνουμε με αυτό.
Και πρέπει να σκεφτούμε και τις ιδέες μας.
Αφού τις σκεφτούμε, είναι πάρα πολύ καλό να τις γράψουμε κάπου πρόχειρα.
Μπορεί να έχουμε κάποιο σχεδιάγραμμα ή μπορεί να μας...
...έχουν δώσει κάποιο σχεδιάγραμμα για να ξεκινήσουμε.
Όσο γράφουμε, τώρα, πρέπει να είμαστε πάρα πολύ προσεκτικοί.
Και να ξαναδιαβάσουμε τι γράψαμε.
Πρέπει να σκεφτούμε τι γράψαμε πριν,
για να συνδέσουμε καλύτερα αυτά που γράψαμε προηγουμένως.
Πρέπει να σκεφτούμε τι θα γράψουμε μετά...
για να μην γράφουμε τα ίδια και κουράζουμε τον αναγνώστη μας.
Πρέπει να προσέχουμε τα γράμματά μας για να είναι καθαρά.
Πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τα εργαλεία μας.
Είναι καλό να χρησιμοποιείς και να εμπλουτίζεις.
Πρέπει να χρησιμοποιήσουμε ωραίες λέξεις στο λεξιλόγιό μας.
Και πρέπει πάλι να προσέξουμε τα σημεία στίξης μας.
Αφού γράψουμε, διαβάζουμε πάλι όλο το γραπτό μας,
για να δούμε ποιο είναι το τελικό μας αποτέλεσμα.
Σκεφτόμαστε αν θέλουμε να αλλάξουμε κάτι.
Σκεφτόμαστε αν θέλουμε να βάλουμε κάτι.
Ελέγχουμε για ορθογραφικά λάθη.
Ελέγχουμε για σημεία στίξης.
Σβήνουμε τις μουτζούρες και ό,τι άλλο μπορεί να χαλάει το γραπτό μας.
Και το αποθηκεύουμε.
Αφού γράψω λοιπόν, διαβάζω ξανά όλο το γραπτό μου.
Σκέφτομαι αν θέλω να αλλάξω κάτι.
Σκέφτομαι αν θέλω να προσθέσω κάτι.
Ελέγχω για τα ορθογραφικά μου.
Ελέγχω για τόνους και τελείες.
Σβήνω τις μουτζούρες μου για να να παραδώσω ένα καθαρό γραπτό.
Και αποθηκεύω το γραπτό μου.
Η αποθήκευση του γραπτού μπορεί να γίνει με διαφορετικούς τρόπους,
όπως θέλει ο καθένας. Μπορεί να το έχει στο τετράδιό του,
μπορεί να το έχει σε ένα ντοσιέ, μπορεί να το έχει σε έναν φάκελο.
Ή μπορεί να το έχει ακόμα στον Η/Υ, αν γράφει σε κομπιούτερ.
Ας πάμε να κάνουμε μία αφήγηση "Μία μέρα στο Μουσείο".
Άρα με μία σχετικά γρήγορη δήλωση, με μία πρόταση,
έχω δηλώσει περίπου το πότε, άρα ο αναγνώστης μου...
...μπορεί να προσδιορίσει πού παίζεται όλη αυτή η ιστορία.
Έχω προσδιορίσει ποιο θα είμαστε.
Γιατί εφόσον λέω "κυρία", εννοείται ότι θα είναι και άλλα παιδιά,
προφανώς της τάξης μου. Θα μπορούσα να διευκρινίσω,
αν θα ΄ναι το μισό σχολείο, ολόκληρο το σχολείο, μία παρέα δεν ξέρω τι άλλο.
Και προσδιόρισα και τι θα είναι η ιστορία μου.
Άρα αυτό που πρέπει να σκεφτώ είναι μία ενδιαφέρουσα ιστορία,
που θα πάμε στο μουσείο της Ακρόπολης.
Μπορούμε να εμπλουτίσουμε την παράγραφό μας.
Και να πούμε για παράδειγμα: "ήμασταν ενθουσιασμένοι",
"ήμασταν χαρούμενοι", "ήμασταν λυπημένοι γιατί θα χάναμε έναν περίπατο".
Χίλια δυο πράγματα, ανάλογα με το τι όντως νιώθει και σκέφτεται ο καθένας.
Αφού γράψει και συμπληρώσει την παράγραφό του,
