Antwerpen viert haar bevrijding
[Een elektrische gitaar speelt enkele dromerige, uitgesponnen noten.]
[De muziek verdwijnt stilaan naar de achtergrond.]
[Een vrouwenstem begint te spreken, ritmisch en poëtisch.]
Weet je nog,
de straten die overhoop lagen?
Gebakken lucht voedde de magen. Hoeveel dagen we wel niet hebben gewacht?
[Zachte pianomuziek.] [Een mannenstem start een historische vertelling.]
Drie maanden na de landing in Normandië op D-Day,
bereikten de Britse, Amerikaanse en Canadese troepen
in de zomer van 1944 de Belgische grens.
Terwijl de Duitse bezetter richting Nederland trok om de wonden te likken,
stonden de Antwerpenaren popelend te wachten op de komst van de geallieerden.
Op 4 september stonden de Britse mannen voor de Antwerpse stadspoorten.
Tijdens hun barre tocht verloren ze vaders, broers en vrienden,
maar ze waren nog steeds bereid om samen met het lokale verzet de bezetter te bestrijden.
Nog voor de laatste vijand verslagen was, brak het feest los.
De stad vulde zich met blije gezichten.
Vrouwen gaven kussen aan soldaten, kinderen kropen op tanks,
overal werden de helden gefeliciteerd.
Tienduizenden mensen vierden samen met hun bevrijders hun herwonnen vrijheid.
Eindelijk konden ze weer zorgeloos rondlopen.
[Gitaar op de achtergrond.] [De vrouwenstem vertelt ritmisch verder.]
Weet je nog dat de dag soms op de nacht leek?
Dat, de Britten voor de Antwerpse poorten, we bezet werden,
de gevechten die erbij hoorden.
Van het stadspark tot aan de kathedraal:
herken je nog de invloed van de Duitse taal op ons verhaal?
[De gitaar maakt plaats voor de piano.] [De man vertelt verder.]
Op 4 september 1944 heerste er na het feestgedruis meteen chaos in Antwerpen.
De sfeer sloeg om en werd grimmig.
Na vier lange oorlogsjaren was het volk woedend op zij die hen hadden onderdrukt.
Zij van wie vermoed werd te heulen met de bezetter
werden opgesloten in geïmproviseerde detentiecentra.
Daar mochten zij ervaren wat het betekent om niet langer vrij te zijn.
Het volk kon de woede niet altijd onder controle houden,
en nog voor de processen van start konden gaan, laaiden de gemoederen op.
[De mannenstem stopt even.] [De pianomuziek brengt een instrumentaal intermezzo.]
[De mannenstem hervat.]
Hoewel Antwerpen op die mooie septemberdag in 1944 bevrijd was,
waren er velen die niet mee konden vieren.
Duizenden Antwerpenaren wachtten met een bang hart op nieuws uit het buitenland,
waar bevriende of aanverwante Joden en politieke gevangenen
nog steeds in kampen opgesloten zaten.
In Antwerpen was de Joodse gemeenschap bijzonder zwaar getroffen.
Vanaf het begin van de bezetting in 1940
stapelden de anti-Joodse verordeningen zich op.
Uiteindelijk volgden de deportaties.
Vele duizenden Joden werden opgepakt
en weggevoerd naar het vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau.
De meesten zouden niet terugkeren.
Tijdens de eerste maanden van 1945
bevrijdden de geallieerden de meeste kampen tijdens hun tocht naar Berlijn.
De gevangenen hadden nog een lange tocht huiswaarts voor de boeg.
Hun repatriëring komt maar traag en moeizaam op gang.
Sommige mensen moesten tot juli wachten om nieuws over hun familie te vernemen.
Er volgden tien lange en onzekere maanden na de bevrijding van Antwerpen.
[De pianomuziek houdt op.]
[De vrouw draagt haar poëtische tekst voor op de zachte gitaarnoten.]
Weet je nog, de wachtende oren van nieuws van overzee
van al diegenen verloren?
De honger, het verraad, of hoe gisteren tegenover vandaag staat.
De bommen, de soldaten, het praten over anarchie.
Diegenen die geloofden in vrijheid, ook al deden anderen dat niet.
[De vrouwenstem maakt ruimte voor de man en zijn relaas, opnieuw met pianomuziek.]
Antwerpen was vrij, maar ook weer niet.
Dat nazi-Duitsland de stad in haar bezit wilde hebben, was uiteraard niet toevallig:
al eeuwenlang was haar haven een belangrijke schakel.
Tot de bevrijding moesten de geallieerden zich beroepen
op enkele kleine Franse havens.
Op die beroemde vierde september van 1944
wilden ze de haven dan ook zo snel en ongeschonden mogelijk in handen krijgen.
De Duitsers, die op het punt stonden te vluchten,
brachten met hun laatste krachten nog enkele sabotages aan.
Of dat probeerden ze toch,
want Antwerpse verzetsstrijders waren op de hoogte van hun plannen
en hielpen samen met de Britse troepen
om de belangrijkste plekken uit de handen van de vijand te houden.
Drie dagen en nachten werd er in de haven gevochten,
tot de Duitsers zich over het Albertkanaal terugtrokken.
In een laatste poging om de monding van de Schelde in handen te houden
bleven onder andere Luchtbal, Merksem en Ekeren in Duits bezit.
Pas een maand na de bevrijding van Antwerpen
werden deze delen van de stad bevrijd
en nog een maand later, in november 1944,
werd ook de Scheldemonding veroverd.
[De mannenstem neemt even pauze.] [De pianomuziek speelt rustig door.]
[De man hervat de historie van de bevrijding.]
De stad mocht dan wel bevrijd zijn,
maar dat hield de Duitsers niet tegen om Antwerpen te blijven bombarderen
met V1- en V2-raketten.
Met die aanvallen wilde Hitler niet alleen de haven onbruikbaar maken,
maar ook angst en verdeeldheid onder bevolking en geallieerden zaaien.
Op 13 oktober 1944 viel de eerste V2-bom op Antwerpen,
in de Schildersstraat, vlakbij het KMSKA.
Op 16 december 1944 trof een andere V2 een volle zaal in Cinema Rex.
Drie maanden later, op 28 maart 1945, viel in Ekeren de laatste V-bom.
Het bommentapijt vernielde in totaal meer dan 50.000 woningen.
Duizenden levens werden abrupt beëindigd of overhoop gehaald.
Het duurde nog tot 8 mei 1945 om de echte vreugde te vieren.
Op die dag tekende Nazi-Duitsland de overgave
en was de oorlog in Europa eindelijk voorbij.
[De pianomuziek eindigt.] [De vrouw sluit af op een dromerige gitaarmelodie.]
Weet je nog, de opluchting na de oorlog?
De heropbouw, het geluk, het vertier.
Het lijkt een verhaal van ver weg, maar het gebeurde gewoon hier.
En zo kijken we af en toe terug naar toen.
Herinneren we onszelf dezelfde fouten niet nogmaals over te doen.
[De dromerige gitaarmelodie kabbelt nog even door, zonder stem, en sluit af.]
