Açık bilim - Dr Karl ile bilim sohbetleri, 05: NEDİR BU KÖK HÜCRELERİ?

05: NEDİR BU KÖK HÜCRELERİ?

Kök hücreleri: George W. Bush'un sevmediği hücreler. Öyle ki, “Hür Dünya'nın liderliği”ni yaptığı sekiz yıl boyunca oğul George Bush embriyonik kök hücrelerinin kullanıldığı araştırmalara federal devletin desteğini kısıtlamak için elinden geleni ardına koymadı. 2012'de ise kök hücresi araştırmalarına Nobel Tıp Ödülü verildi. Peki, kök hücreleri nedir ve neden bu kadar fırtına koparıyor?

Önce kök hücrelerinin ne olduğuna bir bakalım.

Kök hücrelerinin iki harika özelliği var. Bölünüp kendileriyle aynı hücreler oluşturmakla kalmıyor, başka tür hücreler de meydana getirebiliyorlar. Bu arada, vücudunuzdaki birkaç yüz hücre türünü, meselâ karaciğer, kalp, kas, böbrek hücrelerinin hepsini kök hücreleri meydana getiriyor.

Kök hücrelerinin beş türü var:

Birincisi totipotent kök hücreleri ki bu hücreler, bütün bir canlı bireyi, meselâ bir bebeği oluşturmak için gereken her hücre türüne dönüşebilir. Yani bir yumurtayla bir sperm, döllenmiş yumurtayı meydana getirmek için birleşir, ve o döllenmiş yumurta bir totipotent kök hücresidir. Hattâ yumurtayla spermin birleşiminden sonraki dört gün boyunca hücre bölünmesiyle meydana gelen hücrelerin çoğu da totipotenttir.

İkincisi pluripotent kök hücreleri. 2012 Nobel Ödülü'nün gözlerini çevirdiği hücreler işte bunlar. Pluripotent kök hücreleri bölündükçe insan bedenindeki her hücreye dönüşebilir, ama embriyoyu destekleyen plasenta ve göbek bağı gibi yapıların hücreleri hariç. Yani pluripotent kök hücreleri kendi başlarına bir insan meydana getiremez. Ama yine de sinir hücresi, kan damarı hücresi ve benzeri birkaç yüz hücre çeşidini meydana getirebilirler.

Üçüncü sıradaki multipotent kök hücrelerinin ise o kadar potansiyeli yok. Multipotent kök hücreleri, kaynaklandıkları organın hücrelerine dönüşebilir ya da farklılaşabilir. Yani bir kan multipotent kök hücresi her türden kan hücresine dönüşebilir, ama bir beyin veya deri hücresine dönüşemez.

Bir kademe aşağıya gidince oligopotent kök hücrelerine geliyoruz. Bunlar birkaç hücre türüne dönüşebilir. Mesela bir damar kök hücresi, bağırsağınızdaki veya damar çeperinizdeki bir düz kas hücresine dönüşebilir.

Son olarak, beşinci sırada ünipotent kök hücresi var ki bunlar yalnızca bir tür hücreye dönüşebilir — sanıyoruz. Sanıyoruz, ama varlıklarından yüzde yüz emin değiliz.

Henüz rahme gömülmemiş embriyoda muhakkak kök hücresi bulabiliriz. — Bunlara “embriyonik kök hücreleri” deniyor. Ama maalesef mevcut teknolojimizle bu kök hücrelerini almak embriyonun ölümüne sebep oluyor.

Kök hücrelerini bebeğin doğumundan hemen sonra göbek bağında da bulabiliriz. Bebek büyüdüğü zaman bu hücrelerin ona faydası olur, ama birkaç saatten daha yaşlı olan biz diğerlerine olmaz, ve ayrıca eğer mutasyonu varsa, hücrelerin sahibi olan o bebeğe bile faydası olmaz.

Fakat bir bakıyoruz ki, biz erişkinlerde de birkaç noktada kök hücreleri var. Bunlara da “erişkin kök hücreleri” deniyor. Bunlar vücuttaki bazı dokuların bakım-onarım işlerinde kullanılıyor. Bu hücreleri kemik iliğinde, yağ dokusunda, beyinde ve hattâ 8-10 yaşındaki bir çocuğun çenesindeki üçüncü azı dişinin gelişen tomurcuğunda bulabiliyoruz. Bu kök hücreleri diş yapmakla kalmıyor, 29 başka hücre çeşidini de meydana getirebiliyor.

Kemik iliğindeki erişkin kök hücrelerini karaciğer sirozu, kalp yetmezliği ve omurilik hasarı gibi birkaç hastalığın tedavisinde kullanabiliyoruz. Fakat kök hücrelerini kemik iliğinden elde etmek sancılı bir işlem olduğu gibi, yaş ilerledikçe sayıları düşen kök hücreleri elde etmek giderek güçleşiyor. Üstelik bu hücreler yalnızca sınırlı bir hastalık dizisini tedavi edebiliyor, ne yazık ki çok da başarıyla değil.

Maalesef çoğu erişken kök hücresi multipotent. İnsanlardaki değişik hastalıkları tedavi edebilmek için ise bunlardan daha etkili, erişkin insandaki her hücreye dönüşebilen pluripotent kök hücrelerine ihtiyacımız var.

Tam olarak istediğimiz, embriyoyu yok etmeden kolayca pluripotent kök hücleri elde edebilmek. Böylece gelecekte daha geniş bir hastalık yelpazesini tedavi edebileceğiz. Ve bunun için, Dr. John B. Gurdon ve Dr. Şinya Yamanaka'ya 2012 yılı Nobel Ödülü verildi. Bu da gelecek bölümün konusu.

To hear audio for this text, and to learn the vocabulary sign up for a free LingQ account.

Відкрийте цей урок на LingQ

05: NEDİR BU KÖK HÜCRELERİ? 05: WAS SIND DIESE STAMMZELLEN? 05: ΤΙ ΕΊΝΑΙ ΑΥΤΆ ΤΑ ΒΛΑΣΤΙΚΆ ΚΎΤΤΑΡΑ; 05: WHAT ARE THESE STEM CELLS? 05: VAD ÄR DESSA STAMCELLER?

Kök hücreleri: George W. Bush'un sevmediği hücreler. Stammzellen: Zellen, die George W. Bush nicht mag. Stem cells: cells that George W. Bush dislikes. Öyle ki, “Hür Dünya'nın liderliği”ni yaptığı sekiz yıl boyunca oğul George Bush embriyonik kök hücrelerinin kullanıldığı araştırmalara federal devletin desteğini kısıtlamak için elinden geleni ardına koymadı. So sehr, dass George Bushs Sohn in den acht Jahren, in denen er der "Führer der Freien Welt" war, nicht sein Bestes tat, um die Unterstützung des Bundes auf die Forschung mit embryonalen Stammzellen zu beschränken. So much so that during the eight years he has been the leader of Öyle Free World Öyle, son George Bush has done everything in his power to restrict the federal state's support to research using embryonic stem cells. 2012'de ise kök hücresi araştırmalarına Nobel Tıp Ödülü verildi. In 2012, the Nobel Prize in Medicine was awarded for stem cell research. Peki, kök hücreleri nedir ve neden bu kadar fırtına koparıyor? Also, was sind die Stammzellen und warum nehmen sie so viele Stürme auf sich? So what are stem cells and why are they raging so much?

Önce kök hücrelerinin ne olduğuna bir bakalım. Let's first look at what stem cells are.

Kök hücrelerinin iki harika özelliği var. Stem cells have two wonderful properties. Bölünüp kendileriyle aynı hücreler oluşturmakla kalmıyor, başka tür hücreler de meydana getirebiliyorlar. Not only do they divide and form the same cells, they can also produce other types of cells. Bu arada, vücudunuzdaki birkaç yüz hücre türünü, meselâ karaciğer, kalp, kas, böbrek hücrelerinin hepsini kök hücreleri meydana getiriyor. Meanwhile, stem cells make up all of the few hundred cell types in your body, such as liver, heart, muscle, kidney cells.

Kök hücrelerinin beş türü var: There are five types of stem cells:

Birincisi totipotent kök hücreleri ki bu hücreler, bütün bir canlı bireyi, meselâ bir bebeği oluşturmak için gereken her hücre türüne dönüşebilir. |||||||||||||||||||any cell type| The first is totipotent stem cells, which can be transformed into any cell type needed to form an entire living individual, such as a baby. Yani bir yumurtayla bir sperm, döllenmiş yumurtayı meydana getirmek için birleşir, ve o döllenmiş yumurta bir totipotent kök hücresidir. In other words, an egg and a sperm combine to form the fertilized egg, and that fertilized egg is a totipotent stem cell. Hattâ yumurtayla spermin birleşiminden sonraki dört gün boyunca hücre bölünmesiyle meydana gelen hücrelerin çoğu da totipotenttir. Moreover, most of the cells formed by cell division during the four days after the fusion of the egg and the sperm are also totipotent.

İkincisi pluripotent kök hücreleri. The second is pluripotent stem cells. 2012 Nobel Ödülü'nün gözlerini çevirdiği hücreler işte bunlar. These are the cells that the 2012 Nobel Prize has turned its eyes on. Pluripotent kök hücreleri bölündükçe insan bedenindeki her hücreye dönüşebilir, ama embriyoyu destekleyen plasenta ve göbek bağı gibi yapıların hücreleri hariç. ||||||||||embryo||placenta||||||| As pluripotent stem cells divide, they can transform into any cell in the human body, except cells from structures such as the placenta and umbilical cord that support the embryo. Yani pluripotent kök hücreleri kendi başlarına bir insan meydana getiremez. In other words, pluripotent stem cells cannot produce a human by themselves. Ama yine de sinir hücresi, kan damarı hücresi ve benzeri birkaç yüz hücre çeşidini meydana getirebilirler. |||||||||||||cell types|| But they can still produce several hundred types of cells, such as nerve cells, blood vessel cells, and so on.

Üçüncü sıradaki multipotent kök hücrelerinin ise o kadar potansiyeli yok. Third, multipotent stem cells do not have that much potential. Multipotent kök hücreleri, kaynaklandıkları organın hücrelerine dönüşebilir ya da farklılaşabilir. Multipotent stem cells can transform or differentiate into the cells of the organ they originate from. Yani bir kan multipotent kök hücresi her türden kan hücresine dönüşebilir, ama bir beyin veya deri hücresine dönüşemez. That is, a blood multipotent stem cell can transform into any kind of blood cell, but not a brain or skin cell.

Bir kademe aşağıya gidince oligopotent kök hücrelerine geliyoruz. When we go down one level, we come to oligopotent stem cells. Bunlar birkaç hücre türüne dönüşebilir. These can develop into several types of cells. Mesela bir damar kök hücresi, bağırsağınızdaki veya damar çeperinizdeki bir düz kas hücresine dönüşebilir. For example, a vascular stem cell can turn into a smooth muscle cell in your intestine or vascular wall.

Son olarak, beşinci sırada ünipotent kök hücresi var ki bunlar yalnızca bir tür hücreye dönüşebilir — sanıyoruz. Finally, in fifth place is the unipotent stem cell, which can only grow into one type of cell - we think. Sanıyoruz, ama varlıklarından yüzde yüz emin değiliz. We think, but we are not 100 percent sure of their existence.

Henüz rahme gömülmemiş embriyoda muhakkak kök hücresi bulabiliriz. We can definitely find stem cells in an embryo that has not yet been embedded in the uterus. — Bunlara “embriyonik kök hücreleri” deniyor. - These are called "embryonic stem cells". Ama maalesef mevcut teknolojimizle bu kök hücrelerini almak embriyonun ölümüne sebep oluyor. But unfortunately, taking these stem cells with our current technology causes the death of the embryo.

Kök hücrelerini bebeğin doğumundan hemen sonra göbek bağında da bulabiliriz. We can also find the stem cells in the umbilical cord right after the baby's birth. Bebek büyüdüğü zaman bu hücrelerin ona faydası olur, ama birkaç saatten daha yaşlı olan biz diğerlerine olmaz, ve ayrıca eğer mutasyonu varsa, hücrelerin sahibi olan o bebeğe bile faydası olmaz. These cells help him when he grows up, but he is not over a few hours older than us, and also if he has a mutation, he can't even help the baby who owns the cells.

Fakat bir bakıyoruz ki, biz erişkinlerde de birkaç noktada kök hücreleri var. But we see that we adults also have stem cells at several points. Bunlara da “erişkin kök hücreleri” deniyor. These are called "adult stem cells". Bunlar vücuttaki bazı dokuların bakım-onarım işlerinde kullanılıyor. These are used for the maintenance and repair of some tissues in the body. Bu hücreleri kemik iliğinde, yağ dokusunda, beyinde ve hattâ 8-10 yaşındaki bir çocuğun çenesindeki üçüncü azı dişinin gelişen tomurcuğunda bulabiliyoruz. We can find these cells in the bone marrow, adipose tissue, brain, or even in the developing bud of the third molar in the jaw of an 8-10 year old child. Bu kök hücreleri diş yapmakla kalmıyor, 29 başka hücre çeşidini de meydana getirebiliyor. These stem cells not only make teeth, but can also produce 29 other types of cells.

Kemik iliğindeki erişkin kök hücrelerini karaciğer sirozu, kalp yetmezliği ve omurilik hasarı gibi birkaç hastalığın tedavisinde kullanabiliyoruz. We can use adult stem cells in bone marrow in the treatment of several diseases such as liver cirrhosis, heart failure and spinal cord injury. Fakat kök hücrelerini kemik iliğinden elde etmek sancılı bir işlem olduğu gibi, yaş ilerledikçe sayıları düşen kök hücreleri elde etmek giderek güçleşiyor. However, obtaining stem cells from bone marrow is a painful process, and it becomes increasingly difficult to obtain stem cells, whose number decreases with age. Üstelik bu hücreler yalnızca sınırlı bir hastalık dizisini tedavi edebiliyor, ne yazık ki çok da başarıyla değil. Moreover, these cells are only able to treat a limited range of diseases, unfortunately not very successfully.

Maalesef çoğu erişken kök hücresi multipotent. Unfortunately, most adult stem cells are multipotent. İnsanlardaki değişik hastalıkları tedavi edebilmek için ise bunlardan daha etkili, erişkin insandaki her hücreye dönüşebilen pluripotent kök hücrelerine ihtiyacımız var. In order to treat various diseases in humans, we need more effective pluripotent stem cells that can turn into any adult human cell.

Tam olarak istediğimiz, embriyoyu yok etmeden kolayca pluripotent kök hücleri elde edebilmek. What we really want is to be able to easily get pluripotent stem cells without destroying the embryo. Böylece gelecekte daha geniş bir hastalık yelpazesini tedavi edebileceğiz. Thus, we will be able to treat a wider spectrum of diseases in the future. Ve bunun için, Dr. John B. Gurdon ve Dr. Şinya Yamanaka'ya 2012 yılı Nobel Ödülü verildi. Bu da gelecek bölümün konusu. This is the subject of the next episode.