Hljóðanið, eða fónemið (2) The sound, or the phoneme (2)

að

munur langra og stuttra afbrigða |long||short|variants

hljóða,

er ekki bara lengdin, það er líka |||the length|||

ákveðinn munur á formendum. |||leaders

En það er alla vega enginn vandi fyrir okkur að heyra að a í „tal“ ||||at least||no problem||||||||

er öðruvísi en stutta a-ið í „tals“, |different||||||

sem sagt eignarfallinu, en við erum samt ekki í neinum vafa um að þetta er í einhverjum skilningi sama hljóðið, ||the genitive case|||||||||||||||||

þetta er a í báðum tilvikum. ||||both|cases

Þannig að við segjum: þetta eru jú, jú, þetta eru mismunandi hljóð en

þetta, bæði þessi hljóð eru

birtingarform

hljóðansins

a.

Og, og þegar hljóðan hefur

mismunandi birtingarform

á þennan hátt, þá er talað um þessi birtingarform sem hljóðbrigði þessa hljóðans, hljóðbrigði eða hallófóna þessa hljóðans. |||||||||||||||allophones of this sound|| Þannig að

hljóðanið a, hefur tvö hljóðbrigði í íslensku,

sem sagt langt a og stutt a.

Og það má færa ýmis rök fyrir því að |||present|||||

í máli, málkerfi okkar séu ýmis virk hljóðferli eða við, við kunnum ýmis hljóðferli og beitum þeim, ||language system||||active|sound processes||||know||||apply them|

hljóðferli sem tengja saman hugmyndina, þessa óhlutstæðu ||connect||the idea||abstract concept

hljóðmynd í, óhlutstæðu hugmynd í Sound image||||

hljóðkerfi okkar,

og svo hljóðmyndina, það er að segja þau hljóð sem við heyrum. ||soundscape|||||||||

Meðal þess sem að má nefna í rökstuðningi fyrir því eru, Among|||||mention||argumentation|||

eru myndbrigði í, í beygingu orða. |word forms|||inflection of words| Við höfum

dæmi um það að, að hljóð skiptast á ||||||alternate|

algjörlega sjálfkrafa og án þess að við þurfum að hugsa út í það og mjög oft án þess að við gerum okkur nokkra grein fyrir því. completely||||||||||||||||||||||some insight|||

Í beygingu

ha, við höfum „hafa“ með rödduðu [v] og svo „haft“ með órödduðu, have|||||||||||

við höfum „gulur“ ||yellow

með rödduðu l-i

gult“ með órödduðu,

við höfum „mjúkur“ ||soft

með lokhljóði og svo „mjúkt“ með önghljóði og í öllum tilvikum er þar að auki langt ||||soft||voiced sound||||||||addition|

sérhljóð í

fyrra orðinu í hverju pari first||||

en stutt í því seinna af því að ||||later|||

þar er, er, kemur samhljóðaklasi á, á eftir sérhljóðinu. Við erum samt,

við erum ekki í neinum vafa um það að, að við erum með a bæði í „hafa“ og „haft“, u bæði í „gulur“ og „gult“ og ú bæði í „mjúkur“ og „mjúkt“, þó svo að lengdin sé mismunandi.

Og

í einhverjum skilningi erum við líka með sama hljóðið í „hafa“ og „haft“,

þó að í öðru tilvikinu sé það raddað og hinu óraddað, ||||the other case||||||

„gulur“ og „gult“,

þó að það sé raddað í öðru tilvikinu og óraddað í hinu og „mjúkur“ og „mjúkt“,

þó að í öðru tilvikinu sé lokhljóð og hinu önghljóð. Það eru einhver ferli þarna sem við |||processes|||

kunnum,

beitum ósjálfrátt, sem tengja saman

hugmynd og hljóðmynd.

Við þurfum ekkert að hugsa fyrir þessu, við þurfum ekkert

að, að hugsa

í hvert skipti „aha, |||aha

nú bætist t við, þá þarf ég að breyta lokhljóðinu í önghljóð,“ eða eitthvað slíkt.

Í öðru lagi er breytileiki milli mállýskna. ||||variability||dialects

Við höfum dæmi eins og

„vita“

með ófráblásnu,

tannbergsmæltu lokhljóði í máli meirihluta landsmanna ||||majority|of the people

og svo „vita“ með fráblásnu hljóði

í norðlensku. |northern

„Vanta“ blackest black

í framburði meirihlutans, ||majority

með órödduðu nefhljóði, og „vanta“

með fráblásnu, með, með rödduðu

í máli

Norðlendinga sumra, og síðan of the North Icelanders|summer||

höfum við „hver“

með kv-framburði í máli meirihlutans |with kv pronunciation||||

á móti „hver“ með hv-framburði í máli sumra. Þarna eru

einhver víxl milli mállýskna sem benda til að þarna séu einhver tengsl |exchange||||||||||connections

á milli fráblásinna og ófráblásinna hljóða, raddaðra, óraddaðra og svo framvegis.

Og svo má líka nefna breytileika í talstíl og talhraða. |||||variability||speech style||speech

Við höfum

eignarfallið sem er skrifað l a n d s, |||||||of|

getur verið borið fram

„lands“ með lokhljóði en líka bara „lands“ án lokhljóðs. lands||||||||stop consonant

Þetta orð hér

getur verið borið fram „systkin“ ||||siblings

en líka „systkin“.

Þannig að það er alls konar svona

ferli í málinu, alls konar hljóðavíxl og hljóðtengsl sem við beitum |||||sound alternation||sound connections|||

ósjálfrátt, ómeðvitað,

og eru rök fyrir

ákveðnum tengingum milli certain connections between|connections|

hugmyndar og hljóðmyndar, rök fyrir því að concept||sound image||||

hljóðmyndin sé ekki alltaf the sound form|||

bara bein speglun af hugmyndinni. |just a|mirror||the idea

En þetta verður svo rætt í öðrum fyrirlestrum og við látum þessu lokið. ||||quickly|||lectures|||||