Chasing dreams and supernovae | Constantine Emmanouilidis | TEDxThessaloniki
Μετάφραση: Panagiota Prokopi Επιμέλεια: Dimitra Papageorgiou
Για πρώτη φορά στην ιστορία,
η πρώτη ελληνική ανακάλυψη
υπερκαινοφανούς έκρηξης ή σουπερνόβα,
είναι γεγονός και μάλιστα μέσα από την Ελλάδα. Μια ομάδα αρκετών ανθρώπων
χρειάστηκε να εργαστεί σκληρά για 14 χρόνια, συνεχόμενα,
και χωρίς ακαδημαϊκή γνώση,
για ν' ανακαλύψει πρώτη στον πλανήτη μας
ένα από τα πιο βίαια γεγονότα που μπορούν να συμβούν στο σύμπαν,
και με αυτό τον τρόπο να βάλει τη δική της λίθο στη γνώση,
αλλά και να δείξει σε άλλους ανθρώπους ότι τα πάντα είναι εφικτά,
ακόμα κι απ' τη χώρα μας σήμερα,
που ίσως περισσότερο από ποτέ χρειάζεται αλλαγή στον τρόπο σκέψης.
Εμείς, ταξιδέψαμε αρκετά χρόνια ανάμεσα στα αστέρια
με σκοπό να βρούμε τις ρίζες μας.
Αυτό που τελικά βρήκαμε είναι ότι
όλοι μας, όλοι εσείς κι εμείς,
αποτελούμαστε από αστερόσκονη.
Και μάλιστα είμαστε αυτή τη στιγμή
το ζωντανό μέρος του σύμπαντος
που έχει και την ικανότητα συνείδησης.
Ξέρετε, για να υπάρξει αυτή η δημιουργία και η μετέπειτα εξέλιξη
χρειαζόμαστε τα βασικά συστατικά,
τα συστατικά από τα οποία αποτελούμαστε,
και για μας τους γήινους
αυτά βρίσκονται σε ένα εντελώς απίθανο μέρος.
Εκεί έξω, στο σύμπαν,
κάποιοι αστέρες, πολύ μεγάλοι αστέρες, πολύ μεγαλύτεροι από τον ήλιο μας,
πεθαίνουν με έναν λαμπρό, υπέρλαμπρο τρόπο:
Είναι οι εκρήξεις σουπερνόβα.
Αυτή όμως η διαδικασία σε ένα κλάσμα του δευτερολέπτου
παράγει όλα τα χημικά στοιχεία τα οποία είναι βαρύτερα από τον σίδερο
και είναι απαραίτητα για την ύπαρξη ζωής.
Φανταστείτε το σύμπαν όπως έναν σεφ ο οποίος,
– σαν κοσμικός σεφ αυτή τη φορά, –
ο οποίος βάζει όλα τα απαραίτητα συστατικά
σε ένα μεγάλο φούρνο
με σκοπό να δημιουργήσει τη δική του συνταγή
που για μας αυτή η συνταγή είναι η συνταγή της ζωής, της ζωής μας.
Ξέρετε, ο ήλιος μας
είναι ένας αστέρας τρίτης γενιάς
αυτό σημαίνει ότι σε αυτή τη γωνιά του γαλαξία
πριν τον ήλιο μας
υπήρχαν άλλοι δυο γίγαντες αστέρες
οι οποίοι πολύ γρήγορα κάψαν τα υλικά τους
και ο καθένας διαδοχικά έδωσε μια έκρηξη σουπερνόβα.
Εκεί δημιουργήθηκε η ύλη από την οποία αποτελούμαστε εμείς σήμερα,
και χωρίς εκείνους τους θανάτους
δεν θα ήμασταν εδώ πέρα για να μπορούμε ν' ανταλλάξουμε ιδέες.
Γι αυτό τον λόγο άλλωστε κάθε βράδυ,
σε μια ταράτσα όχι πολύ μακριά απ αυτή την αίθουσα
υπάρχουν δυο τηλεσκόπια, αυτόματα,
που κάθε ξάστερη νύχτα σκανάρουν τον ουρανό
σε μια προσπάθεια να απεικονίσουν μακρινούς γαλαξίες,
με σκοπό να μπορέσουμε μετά εμείς ν' αναλύσουμε οπτικά αυτές τις εικόνες
και να προσπαθήσουμε ν' ανιχνεύσουμε αλλαγές
είτε στους πυρήνες των γαλαξιών,
οι οποίοι φαίνονται πιο λαμπροί όταν υπάρχει μια έκρηξη
είτε στις σπείρες,
όταν εμφανίζεται ένα καινούργιο σημείο
το οποίο μοιάζει να είναι και αστρικό.
Όλη αυτή η προσπάθεια γίνεται με στόχο να μπορέσουμε
ν' απαντήσουμε στα μεγάλα ερωτήματα, εμείς με το δικό μας τόπο, αν θέλετε.
Γιατί είμαστε εδώ;
Πού είμαστε και πότε είμαστε;
Τέτοιου είδους ερωτήματα είχα και εγώ από μικρός,
όπου τότε θυμάμαι ψάχνοντας να βρω απαντήσεις
δεν μπορούσε κανένας να μου δώσει μια επαρκή ολοκληρωμένη εξήγηση,
τουλάχιστον όχι από το δικό μου κοινωνικό περιβάλλον.
Μάλιστα στην πορεία και όπως συνέχισα να ψάχνομαι,
ανακάλυψα ότι στη χώρα μας τουλάχιστον εκείνα τα χρόνια,
– μιλάω για το ‘99, –
το να ασχολείσαι με την αστρονομία ήταν και λίγο γραφικό ή ως και περίεργο.
Βέβαια από τότε, με αρκετά μεγάλη επιτυχία,
δράσεις που έχουν γίνει από πολλούς ομίλους ανά την Ελλάδα,
απ' την αστρονομική κοινότητα της Ελλάδος,
αυτό έχει αλλάξει και η γνώμη του κόσμου όσον αφορά την αστρονομία σαν επιστήμη
και σαν χόμπι, έχει βελτιωθεί σημαντικά.
Έτσι λοιπόν το 1999,
όταν πήγα φαντάρος
άρχισα να οραματίζομαι και να σκέφτομαι
πώς θα οργανώσω μόνος μου τη δική μου έρευνα για υπερκαινοφανείς.
Οι πληροφορίες δεν ήταν παρά πολλές
αλλά παρόλα αυτά θα ξεκινούσα με κάποιον τρόπο,
κι έτσι στην πενθήμερη άδεια που παίρνουμε συνήθως στον στρατό, το Πάσχα έφτιαξα την πρώτη μορφή του αστεροσκοπείου.
Αμέσως μετά αφού απολύθηκα
πήρα δάνειο από την τράπεζα για να πάρω το πρώτο τηλεσκόπιο.
Ήξερα καλά ότι θα είναι ακριβή υπόθεση και επίσης ότι θα είναι πολύπλοκη και δύσκολη,
ποτέ μου όμως δεν είχα φανταστεί
την έλλειψη γνώσεων που θα συναντούσα στην πορεία ώστε να κατασκευάσω τελικά όλη αυτή τη διάταξη για να δουλεύει.
Αυτή μου η άγνοια όμως, εκείνη την εποχή,
για εμένα λειτούργησε ευεργετικά,
ο λόγος είναι ότι δεν το είδα αρνητικά,
ή ότι δεν το είδα σαν μεγάλο βουνό για να μην το κάνω.
Και έτσι σιγά, σιγά,
άρχισα να μαθαίνω, να διαβάζω,
και μετά από πάρα, πάρα, πολύ κόπο και πάρα πολλή προσπάθεια
να βελτιώνω το σύστημα σε βαθμό που να δουλεύει.
Αυτό με την πορεία άρχισε να μου ανοίγει την όρεξη,
για να το κάνω ακόμα καλύτερο.
Έτσι σήμερα το αστεροσκοπείο με τα τηλεσκόπια που έχει
λειτουργεί αυτόνομα.
Δεν το λέω ρομποτικά γιατί υπάρχει μια διαφορά.
Όλη αυτή η μηχανή λειτουργεί μόνη της
και αποφασίζει μόνη της πότε θα ψάξει,
πού θα ψάξει, και πώς θα ψάξει, όλο το χρόνο. Βέβαια η τραγική ειρωνεία είναι ότι λύνεις ένα πρόβλημα
και τελικά δημιουργείται ένα άλλο,
αρχικά ήθελα να φτιάξω το αστεροσκοπείο να είναι αυτοματοποιημένο, για να μπορώ κάθε βράδυ
εγώ να κοιμάμαι, επιτέλους, και να δουλεύει το τηλεσκόπιο. Ναι αλλά μετά είδα ότι η παραγωγή δεδομένων είναι τόσο μεγάλη
που δεν μπορώ ν' αναλύσω τα δεδομένα,
όποτε ξανά στην ίδια ιστορία.
Όμως τότε είχα βρει ένα τοίχο μπροστά μου,
διότι ούτε εγώ είχα τις τεχνικές γνώσεις εκείνη την εποχή
και ούτε υπήρχαν τα εργαλεία για να κάνω κάτι άλλο.
Η λύση ευτυχώς για μένα ήρθε από μόνη της
διότι το 2003 με 2004
τα πρώτα κυκλώματα DSL
γρήγορης ταχύτητας ίντερνετ στην Ελλάδα ήταν πραγματικότητα,
και μάλιστα όχι μόνο αυτό.
Μπορούσαμε να έχουμε έναν υπολογιστή συνδεδεμένο στο σπίτι μας όλη την ώρα.
Αυτό αμέσως μου έδωσε την ιδέα
να δοκιμάσω να επικοινωνήσω
με μέλη του ομίλου: «Φίλων Αστρονομίας Θεσσαλονίκης»,
ώστε να δω αν υπάρχει θέληση ή διάθεση
για να εμπλακούν στην έρευνα.
Με μεγάλη μου χαρά είδα ότι υπήρχε πραγματικά μεγάλη θέληση
να συνεισφέρει ο καθένας σε αυτό το κομμάτι της οπτικής
διερεύνησης των γαλαξιών.
Όμως σε εκείνο ακριβώς το σημείο έπρεπε
να σταθμίσω τον προσωπικό μου εγωισμό,
διότι εγώ ήθελα να είμαι ο Έλληνας που θα το ανακαλύψει πρώτος,
με την εξέλιξη της προσπάθειας
μέσα από μια ομάδα
όπου κάποιος άλλος τελικά
θα ανακαλύψει αυτή την έκρηξη.
Σταθμίζοντας τα δυο, το εγώ με εμείς,
κατάλαβα οτι, ή αν θέλετε,
είδα ότι στο μέλλον η εξέλιξη που μπορεί να έχει κανείς με μια ομάδα ανθρώπων
είναι πολύ πιο αποδοτική για ό,τι κάνει
και τελικά δημιούργησα την ελληνική ομάδα, έρευνας υπερκαινοφανών εκρήξεων
και γρήγορα το νέο διαδόθηκε σε όλη την Ελλάδα.
Πολύ σύντομα είχαμε μέλη από την Κρήτη μέχρι τον Έβρο,
και από το εξωτερικό, από Έλληνες που ζούσαν στο εξωτερικό.
Ήταν τόσο απλό.
Η ομάδα βέβαια συνέχισε να εξελίσσεται
διότι [όταν] τη φτιάξαμε δεν ήξερα καν τι θα πει crowd sourcing.
Απλά ό,τι γινόταν, γινόταν από ανάγκη να φτάσουμε σ' ένα αποτέλεσμα.
Τελικά με την έλευση του cloud computing,
το λεγόμενο σύννεφο,
όλοι μας πλέον έχουμε τους υπολογιστές μας και είμαστε συνεχώς συγχρονισμένοι
με τον σέρβερ του αστεροσκοπείου
και μπορούμε να κάνουμε τη διερεύνηση των εικόνων
ακόμα και όταν αυτές βγαίνουν το βράδυ από τα τηλεσκόπια.
Παράλληλα, μια άλλη τεχνολογία που για μας ήταν αρκετά ευεργετική,
τα σόσιαλ μίντια και ειδικά το Facebook,
μας έδωσε μια πολύ μεγάλη δυνατότητα, άμεσης επικοινωνίας μεταξύ των μελών,
ώστε ανά πάσα στιγμή ό,τι θέλει να πει ο ένας να το βλέπουν όλοι
με τρόπο άμεσο, ακόμα και σε ένα σμάρτφον.
Και κάπως έτσι ο Σταύρος Κιουκόγλου
που είδε την έκρηξη
μας ανακοινώνει στο Facebook μ' αυτό το μήνυμα που βλέπετε
ότι στις τάδε εικόνες σ' εκείνο τον γαλαξία επιβεβαίωση ΤΩΡΑ.
Όταν εγώ το είδα αυτό, κατάλαβα, γιατί ο Σταύρος ήταν αρκετά μεθοδικός,
πως κάτι έχουμε αλλά μόλις γύρισα από τη δουλειά μου
άρχισα να ψάχνω να δω τι συμβαίνει.
Αρχικά πρέπει να ελέγξω αν αυτό που έχει δει ο ερευνητής
είναι αυθεντικό και ουράνιο.
Στη συνέχεια ακολουθεί μια πολύ μεγάλη διαδικασία
μέχρι να είμαστε σίγουροι ότι αυτό που έχουμε βρει
είναι σουπερνόβα και ότι δεν έχει ανακαλυφθεί από άλλη ομάδα.
Υπάρχει πάρα πολύ μεγάλος ανταγωνισμός,
παγκόσμιος,
στο θέμα οποιουδήποτε κομματιού της έρευνας, ειδικά στα σουπερνόβα.
Επομένως, έπρεπε να είμαστε σίγουροι
πριν ανακοινώσουμε κάτι στην αστρονομική κοινότητα
πως αυτό που έχουμε βρει δεν το έχει βρει άλλος.
Τελικά 15 ώρες αργότερα – αυτό είναι το σουπερνόβα που βλέπετε –
15 ώρες αργότερα
και με παρατηρήσεις από άλλα αστεροσκοπεία,
όπως από τη Σκιάθο, την Αθήνα και την Ισπανία,
είμαστε σίγουροι ότι έχουμε την ανακάλυψη.
Έχουμε βρει σουπερνόβα και πρέπει αμέσως
να ενημερώσω τη διεθνή αστρονομική κοινότητα.
Αλλά πρέπει να είμαστε απόλυτα σίγουροι γι' αυτό.
Εγώ τότε κατευθείαν μου ήρθε στο μυαλό το ΕΥΡΗΚΑ του Αρχιμήδη
κι έτσι το 'γραψα κι εγώ με τη σειρά μου, στη σελίδα μας στο γκρουπ:
ΕΥΡΗΚΑΜΕΝ.
Ότι όντως αυτό που έχουμε βρει είναι καινούριο σουπερνόβα
και πλέον θα περιμένουμε από κάποιο μεγάλο αστεροσκοπείο
– γι' αυτό γίνεται η ενημέρωση στη διεθνή αστρονομική κοινότητα –
να στρέψει το όργανό του στην έκρηξη και να μετρήσει δύο πράγματα:
Την απόσταση στην οποία συνέβη
και τη χημική σύσταση.
Όντως, περίπου τρεις μέρες αργότερα,
το μεγαλύτερο αστεροσκοπείο της Ιταλίας,
στην Πάντοβα,
μας ενημερώνει ότι αυτό που έχουμε βρει είναι όντως σουπερνόβα,
το ξέρει από τη χημική του σύσταση πλέον,
και ότι η απόσταση στην οποία συνέβη ήταν –είναι– 280 εκατομμύρια έτη φωτός μακριά.
Σκεφτείτε δηλαδή ότι το φως χρειάστηκε να ταξιδέψει όλα αυτά τα χρόνια
με ταχύτητα 300.000 χλμ. το δευτερόλεπτο,
για να φτάσει και στη Γη
και να μπορέσουμε να το καταγράψουμε και να το δούμε.
Για εμάς αυτή η στιγμή ήταν μια στιγμή αποκάλυψης.
Ναι, το όνειρο γίνεται πραγματικότητα, αλλά δεν ήταν μόνο αυτό.
Το να βιώνεις ότι είσαι παρών
στη στιγμή που το σύμπαν δημιουργεί
και να είσαι εσύ αυτός ή η ομάδα ή ο παρατηρητής που το βλέπει
μας άφησε όλους άφωνους.
Παρόλο που πάντα φανταζόμασταν –γιατί είναι πολλά τα χρόνια που ψάχνουμε–
πώς θα είναι εκείνη η μέρα, τι θα έχουμε δει και όλα αυτά,
τελικά το πιο σημαντικό κομμάτι ήταν αυτό,
ότι γίναμε μάρτυρες στη δημιουργία του σύμπαντος.
Και αυτό για μας
είναι η αξία για την οποία κάνουμε
ή ασχολούμαστε με την αστρονομία.
Δεν είμαστε επαγγελματίες
και δεν μας ενδιαφέρει το αποτέλεσμα.
Δεν ζούμε από αυτό, δεν θα κερδίσουμε κάτι από αυτό.
Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι να απολαμβάνουμε τη διαδρομή.
Να μας αρέσει να κάνουμε αυτό το ταξίδι.
Και αυτό, κι εγώ προσωπικά διδάχθηκα,
ότι έχει σημασία.
Είναι πολύ σημαντικό να είσαι σε ένα μονοπάτι
το οποίο συνεχίζει
– σ' ένα δύσκολο μονοπάτι –
αλλά ξέρεις ότι αυτό το μονοπάτι σε πηγαίνει μπροστά,
σε εξελίσσει
και είναι ένα προοδευτικό μονοπάτι.
Για μας άλλωστε είναι αρκετό από μόνο του
να μπορούμε να κοιτάμε τον έναστρο ουρανό,
πόσο μάλλον να μπορούμε να κάνουμε και κάτι τέτοιο,
να είμαστε μάρτυρες σε ένα τέτοιο κοσμικό γεγονός.
Αυτό που μπορώ να σας πω είναι ότι
η ενασχόληση ενός ανθρώπου με την αστρονομία
είναι μια δραστηριότητα που μπορεί να επιφέρει σημαντικές γνώσεις
σ' έναν άνθρωπο,
μπορεί να του αλλάξει ακόμα και το χαρακτήρα
και σίγουρα είναι ένα από τα λίγα πράγματα που πιστεύω εγώ που μπορεί να μας πει,
να πει σε έναν άνθρωπο πού βρίσκεται πάνω στη γη
και έξω από τη γη και πότε βρίσκεται.
Επίσης όλη αυτή η διαδρομή μού έδειξε πώς ένα πρόβλημα
μπορεί να σπαστεί σε μικρότερα,
να επιμεριστεί σε μια ομάδα ανθρώπων ή μηχανών,
το λεγόμενο crowd sourcing,
για να μπορέσουμε έτσι να λύσουμε πολύπλοκα προβλήματα.
Ζούμε άλλωστε στην εποχή των big data.
Οι μηχανές μας παράγουν πολλά περισσότερα δεδομένα
από αυτά που oι υπολογιστές μπορούν ν' αναλύσουν για να βγαίνει κάποιο νόημα.
Η πρώτη τέτοια προσπάθεια που ξεκίνησε πολλά χρόνια πριν,
χρειάστηκε να λύσει ένα αστρονομικό θέμα πάλι,
αυτό της έρευνας για εξωγήινη νοημοσύνη,
το SETI@Home,
όπου τότε οι επιστήμονες μοίραζαν δεδομένα μέσω ίντερνετ
σε οικιακούς υπολογιστές
για να μπορέσουν να κάνουν την ανάλυση του σήματος.
Πιστεύω ότι ζούμε σε μια εκπληκτική στιγμή πάνω στη γη,
την εποχή της πληροφορικής,
όπου παρατηρώ μια τεράστια έκρηξη στο ρυθμό
που διευρύνεται ο ορίζοντας της ανθρώπινης διανόησης,
η οποία σύντομα θα μας πάει πολύ μακριά από τη γη.
Και δεν θα είναι τα ρομπότ που θα πάνε, θα είναι άνθρωποι.
Τέλος, το όραμά μου για την ομάδα μας
είναι να μπορέσουμε να απλοποιήσουμε ακόμα περισσότερο τη διαδικασία
με την οποία συγκρίνουμε τους γαλαξίες,
ώστε ο οποιοσδήποτε από οποιοδήποτε μέρος του πλανήτη,
χωρίς καν να χρειάζεται να κάνει login ή να γίνει μέλος,
απλά ν' ανοίγει μια σελίδα
και να ξεκινάει να ψάχνει για σουπερνόβα.
Ειλικρινά θέλω να βιώσουν κι άλλοι άνθρωποι το αίσθημα
της συμμετοχής σε κάτι που είναι πολύ μεγαλύτερο
από έναν μεμονωμένο άνθρωπο
αλλά ξεπερνάει τον εαυτό μας κατά πολύ,
ακόμη κι αν μετά δεν είναι στην ομάδα.
Πιστεύω ότι αυτό θα είναι εφόδιο για όλη του τη ζωή μετέπειτα,
αυτό το βίωμα.
Αν μπορώ να πω κάτι από τα βάθη της ψυχής μου
είναι ότι γεννιόμαστε για να είμαστε ταξιδιώτες,
ερευνητές και πρωτοπόροι.
Και καλούμαστε να το κάνουμε αυτό σε έναν κόσμο σε κίνηση,
όμως δεν είναι μόνο ο κόσμος που είναι σε κίνηση.
Όλο το Σύμπαν κινείται κι εμείς μαζί του.
Σας ευχαριστώ.
(Χειροκρότημα)