When beautiful words conceal ugly political realities | Giannis Vlastaris | TEDxThessaloniki
Μετάφραση: Panagiota Prokopi Επιμέλεια: Chryssa Takahashi
«Στην Αθήνα, η σκληρή Τρόικα συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση
στην υπογραφή ενός βαρέος μνημονίου
που περιλαμβάνει άμεση περικοπή των συντάξεων
και την καθιέρωση ενός κόφτη αμοιβών».
Άλλη είδηση.
«Σε κεντρικό ξενοδοχείο, τεχνικά κλιμάκια των Athens και Brussels group
συμφώνησαν σ' έναν έντιμο συμβιβασμό
που περιλαμβάνει την αναπλαισίωση του ασφαλιστικού συστήματος
και την εφαρμογή
ενός αυτόματου δημοσιονομικού ρυθμιστή αυξημένων εγγυήσεων».
Ουάου!
Για το ίδιο γεγονός,
διαφορετικές λέξεις,
οι οποίες βέβαια λέξεις δεν έπεσαν από τον ουρανό, ανήκουν σε ένα λεξιλόγιο
που θα to λέγαμε λεξιλόγιο της διπλής γλώσσας,
ενός φαινομένου που έρχεται να ωραιοποιήσει, δια των λέξεων,
μια κατάσταση,
την αλήθεια να τη μεταστρέψει
και να μας βοηθήσει να την ενσωματώσουμε
με τον τρόπο που τον εννοεί ο κυρίαρχος λόγος.
Πρώτος ο Όργουελ, στη δεκαετία του '50,
καθιέρωσε το «New Speak», τη «νεογλώσσα», τη διπλή γλώσσα.
Κι έδωσε θεωρητική διάσταση στο φαινόμενο.
Πριν απ' αυτόν όμως, ο Θουκυδίδης είχε πρώτος σημειώσει,
μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο,
ότι οι νικητές δεν άλλαζαν μόνο τα γεγονότα
αλλά και την περιγραφή τους.
Η «Αθηναϊκή Συμμαχία», βεβαίως, ήταν οι κατακτήσεις της Αρχαίας Αθήνας.
Για να είσαι σύμμαχος έπρεπε να δίνεις αρκετά τάλαντα
και μερικές τριήρεις στον Στόλο.
Η «Pax Romana», ρωμαϊκή ειρήνη, ο ρωμαϊκός ιμπεριαλισμός.
Ο Χίτλερ, «χώροι εργασίας», τα στρατόπεδα.
«Τελική Λύση», το ολοκαύτωμα των Εβραίων.
«Επανάσταση» έγινε τον Απρίλιο του '67, όχι πραξικόπημα.
Για να πάρει λαϊκό διαβατήριο η κίνηση των αξιωματικών.
Και φτάνουμε, βέβαια, μέχρι τις «παράπλευρες απώλειες».
Οι βομβαρδισμοί αμάχων.
Και σήμερα στα επίσημα εγχειρίδια της CIA,
τα βασανιστήρια ονομάζονται «αυστηρές μέθοδοι ανακρίσεως».
Ωραία, αφού μας τα είπε ο Θουκυδίδης,
μας τα είπε ο Όργουελ,
γίνεται παντού η διπλή γλώσσα.
Αφορά όλες τις κυβερνήσεις και είναι σύμφυτη με την εξουσία.
Γιατί σαν δημοσιογράφος εγώ ασχολήθηκα με το φαινόμενο τώρα;
Πάλι ο Όργουελ λέει ότι σε περιπτώσεις που γίνεται κατάχρηση της διπλής γλώσσας,
οδηγούμαστε στη διπλή σκέψη.
Καθώς οι λέξεις έχουν έννοιες,
διαστρέφοντας τις έννοιες των λέξεων,
δημιουργούμε σύγχυση στο μυαλό το οποίο λειτουργεί με έννοιες.
Έτσι από τη διπλή γλώσσα φτάνουμε στη διπλή σκέψη.
Κάποιος που ελέγχει τον λόγο μπορεί να ελέγξει και τη σκέψη μας.
Και όταν το φαινόμενο παρουσιάζεται σε μεγάλη έκταση και από πολλές πηγές,
τότε συμβαίνει μια ποιοτική μεταβολή
ανάλογη με αυτή που συμβαίνει όταν μεγάλη ποσότητα νερού
θερμαίνεται πολύ και γίνεται ατμός.
Κατά τον ίδιο τρόπο,
οι λέξεις, αλλάζοντας νόημα, γίνονται σκέψεις με άλλο νόημα
και δημιουργείται σύγχυση στα κριτήριά μας.
Και υπάρχει και η κατάσταση της αγνωσίας,
που είναι ένα επόμενο στάδιο,
όπου ένα θολωμένο μυαλό καταλήγει στις πεποιθήσεις
που ζητάει ο ίδιος για να ανακουφιστεί
και συγκρούεται κυριολεκτικά με την πραγματικότητα,
ξέροντας κατά κάποιο τρόπο ότι δεν ισχύουν αυτά που πιστεύει,
αλλά μένοντας σε αυτά που πιστεύει γιατί ακριβώς αισθάνεται καλύτερα.
Και δεν μιλάω μόνο για πολιτικές συμπεριφορές.
Ας μου εξηγήσει κάποιος το φαινόμενο Σώρρα.
Ένας άνθρωπος που πρακτικά απεδείχθη ότι είναι απατεώνας.
Ήδη φυγοδικεί.
Ο ίδιος εμφανίστηκε στην τηλεόραση και αυτογελοιοποιήθηκε.
Τα πολλά τρισεκατομμύρια που έταξε δεν υπάρχουν.
Κι όμως ύστερα απ' όλα αυτά,
δεκάδες εκατοντάδες πολιτών εξακολουθούν να συγκεντρώνονται,
να ορκίζονται στον Δία,
και να ζητούν να τους σβήσει τα χρέη της ΔΕΗ.
Στην Ελλάδα, λέξεις όπως δημόσιο χρέος, spreads και λοιπά
δεν υπήρχαν πριν από την κρίση
και ήδη κυριαρχούν σε ένα λεξιλόγιο θυμικού.
Δεν μιλώ για εκτροπές - ο καλυτερότερος και λοιπά, όχι.
Μιλώ για ένα λεξιλόγιο το οποίο απευθυνόταν
περισσότερο στην καρδιά παρά στο μυαλό.
Ανακούφιζε περισσότερο το θυμικό
και δεν είχε να κάνει πολύ με τον ορθολογισμό.
Έτσι, όταν προσγειωθήκαμε ανώμαλα με την κρίση,
έπρεπε να απαντήσουμε στη νέα πραγματικότητα.
Δεν ξέραμε όμως.
Το αυτόματο ρεφλέξ του Έλληνα
ήταν να αρνηθεί την κακή πραγματικότητα που του έλαχε.
Και, αντί να πει «Τι συμβαίνει;» είπε «Θέλω».
Αντί να πει «Γιατί έγινε αυτό; Πώς το ξεπερνάω;» είπε «Κάτω αυτό».
Αγανάκτησε δηλαδή.
Γίναμε αγανακτισμένοι.
Και οι αγανακτισμένοι ζητούσαν απαντήσεις εύκολες σε ερωτήματα δύσκολα.
Ας πούμε:
«Ακριβά τα διόδια». «Δεν πληρώνω».
«Χρωστάω στην τράπεζα». «Να έρθει η σεισάχθεια».
«Χρωστάει το κράτος».
«Θα τα συμψηφίσουμε με τους Γερμανούς που είχανε κατοχή».
Όλα εύκολα.
Μεγάλο μέρος του πολιτικού συστήματος ενσωματώθηκε σ' αυτή την παράξενη αργκό,
των αιτημάτων της καρδιάς και όχι του μυαλού.
Τα ενσωμάτωσε και επικράτησε.
Γινόμενη κυβέρνηση όμως είχε να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα
και δεν μπορούσε να αλλάξει τις κινήσεις αντιμετώπισης της πραγματικότητας.
Έπρεπε λοιπόν να αλλάξουν οι λέξεις που περιέγραφαν την πραγματικότητα.
Ας πούμε, καταραμένη τρόικα - καλοί θεσμοί. Μείωση των συντάξεων - αναπλαισίωση.
Το κάτεργο της Αμυγδαλέζας - κλειστή δομή.
Λαθρομετανάστες - παράτυποι.
Χειροπέδες - πλαστικά δεσμά.
Μόνο σε ενάμιση χρόνο,
εγώ συγκέντρωσα κάπου 350 λήμματα της εξουσίας
που αποπειρώνται να κάνουν ακριβώς αυτό.
Αλλάζοντας την έννοια των λέξεων ή φέρνοντας και νέες λέξεις,
βοθροκάναλα και λοιπά, ΧΙΒ, έχουμε πολλά τέτοια.
Να παρουσιαστεί η νέα πραγματικότητα, ενώ είναι η ίδια, με άλλα λόγια.
Ακριβώς γιατί; Γιατί είχε ενοχοποιηθεί προηγουμένως.
Λύση;
Δεν έχω λύση.
Είναι εύκολο να πεις κανείς είναι θέμα παιδείας,
εννοώντας ότι ένα εκπαιδευτικό σύστημα μπορεί να αλλάξει τα πράγματα.
Απαντώ ότι για να αποδώσει ένα εκπαιδευτικό σύστημα,
ακόμη και το καλύτερο, θέλει δύο γενιές.
Και το πρόβλημα της διπλής γλώσσας είναι άμεσο,
απαιτεί αλλαγή συμπεριφοράς.
Και βεβαίως μια συμπεριφορά
δεν μπορεί να αλλάξει με υπουργική απόφαση.
Δεν μπορεί ένα κόμμα να αποφασίσει, μια παράταξη να αποφασίσει
και ξαφνικά να μας κάνει εμάς, όπως λέω, κίνημα υποψιασμένων.
Πολύ περισσότερο που αυτή η διπλή γλώσσα
έχει ενσωματωθεί και στον λόγο των δημοσιογράφων.
Δηλαδή εύκολα αυτός που έλεγε η καταραμένη τρόικα,
λέει τώρα οι θεσμοί ή τα τεχνικά κλιμάκια.
Ο ίδιος άνθρωπος.
Και ξέρετε, όσο το φαινόμενο απλώνεται,
τότε και αυτοί που επισημαίνουν τον κίνδυνο δια της γλώσσας
να αλλάξει το μυαλό μας,
και έτσι να έχουμε υπό χειραγώγηση συνειδήσεις,
υπάρχει λοιπόν ο κίνδυνος να διολισθήσουμε εμείς οι ίδιοι
στην ευκολία.
Δηλαδή να απαντήσουμε σ' αυτή τη μορφή της δημαγωγίας
με άλλη δημαγωγία.
Δηλαδή κινδυνεύουμε και από τον αντιλαϊκισμό,
με τον λαϊκισμό των αντιλαϊκιστών.
Προτείνω,
ο καθένας μόνος του να πάρει μια θέση απέναντι στα πράγματα
γινόμενος πιο υποψιασμένος,
δηλαδή απαιτώ από τον δημόσιο ρήτορα
τεκμηριωμένο λόγο.
Δεν μένω στις απαντήσεις που αυτός μου δίνει,
αλλά αντερωτώ.
Απαιτώ από τον δημοσιογράφο να μη γίνεται
ο ιμάντας μεταφοράς του δημόσιου λόγου σε μένα,
αλλά να με εκπροσωπεί πραγματικά μεταφέροντας τα δικά μου ερωτήματα.
Επιβραβεύω και απορρίπτω,
ανάλογα με αυτά που ακούω.
Ο ίδιος είμαι έτοιμος να αλλάξω γνώμη
και να μη μένω στις βεβαιότητες που άλλοτε πίστευα.
Έχω πάντα στο μυαλό μου
την πιο σωστή δήλωση που έκανε ο Ρήγκαν όταν εξελέγη πρόεδρος.
Του είπανε:
«Κύριε Πρόεδρε, πώς γίνεται ένας ηθοποιός εσείς,
να γίνετε πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτείων;»
Και λέει ο Ρήγκαν σε γυναίκα δημοσιογράφο,
«Κυρία μου, σας επιστρέφω την ερώτηση,
πέστε μου εσείς πώς είναι δυνατόν ένας πρόεδρος να μην είναι ηθοποιός;»
Με όλα αυτά λοιπόν στο μυαλό μας,
νομίζω ότι μπορούμε ο καθένας ξεχωριστά και σε ομάδες
να δημιουργήσουμε ένα κίνημα υποψιασμένων πολιτών
που θα απαιτούν κυριολεξία,
θα απαιτούν τεκμηρίωση,
θα απαιτούν ειλικρίνεια,
αυτό που λέγαμε άλλοτε: «να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους».
Να ζητάμε λέξεις που να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και στον ρεαλισμό
και όχι να ανακουφίζουν τα αυτιά ή την καρδιά μας.
Η διπλή γλώσσα υπήρχε από την εποχή του Θουκυδίδη
και θα υπάρχει σε όλους τους επόμενους αιώνες.
Η βλαβερή συνέπειά της
είναι ένα τσιγάρο που δεν θα σταματήσει η εξουσία να καπνίζει.
Εμείς μπορούμε να βάλουμε μόνο, δια της υποψίας μας,
ένα φίλτρο σ' αυτό το τσιγάρο
και καλού κακού να είμαστε κοντά σε ένα ανοιχτό παράθυρο.
Ευχαριστώ.
(Χειροκρότημα)
